ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ VE BİLİMSEL YAZIM

... konulu sunumlar: "ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ VE BİLİMSEL YAZIM"— Sunum transkripti:

1 ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ VE BİLİMSEL YAZIM
2. HAFTA ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ VE BİLİMSEL YAZIM Yrd. Doç Dr. Ozan BÜYÜKYILMAZ

2 2. Hafta Bilimsel Araştırma

3 İçerik Bilimsel Araştırma Bilimsel Araştırmayla İlgili Temel Kavramlar
Bilimsel Araştırma Türleri Konunun Ele Alınış Biçimine Göre Araştırmalar Yöntembilime Göre Araştırmalar Amacına Göre Araştırmalar Bilimsel Araştırmada Nitelikler ve Tutumlar

4 Giriş Araştırmalar, yöntem, içerik ve amaç bakımından değişik biçimlerde sınıflanabilirler. Konunun ele alınış biçimine, yöntembilime ve amaca göre bir sınıflama yapılabilir. Araştırmacı, çalışmaya başlarken konusuna, olayın niteliklerine, değişkenin denetlenebilme özelliklerine, birinci veya ikinci el kaynaklara duyduğu ilgiye göre en uygun araştırma yöntemini seçecektir. Ancak bazen birden fazla yöntemin de bir arada kullanılması gerekebilir.

5 Bilimsel Araştırma (1) Bilimsel araştırma, sistematik veri toplama ve analiz etme sürecidir. kişinin yaşadığı toplumu ve çevreyi tanımak ve karşılaştığı sorunlara çözüm yolları bulmak için giriştiği sistematik çaba, Bilginin bulunması, geliştirilmesi ve gerçeğe uygun olup olmadığının kontrol edilmesi için harcanan çaba, belli amaçlarla ve sistemli süreçler yoluyla veri toplama ve toplanan verilerin analizi

6 Bilimsel Araştırma (2) Bazı bilimsel araştırmalar, kuram (teori) üretmeyi ya da var olan kuramları sınamayı amaçlamaktadır. Bilindiği üzere bilim hem doğrulanabilir hem de yanlışlanabilir bir bilimdir. Bunun anlamı bir teori sınandığında eğer teori doğrulanırsa kullanılmaya devam edilirken yanlışlanması durumunda ise yerine yeni teoriler geliştirilir.

7 Bilimsel Araştırma (3) Kuramlar, bilimin yapı taşlarıdır. Kuramlarla ilişkileri çerçevesinde ele aldığımızda bilim, yeni kuramlar üretmeye ve var olan kuramları sınamaya yarayan süreç olarak tanımlanabilir. Çok çeşitli bilim dalları vardır ve bu dallar genel olarak iki grupta toplanmaktadır: fen bilimleri ve sosyal (toplumsal) bilimler. Konumuzu oluşturan sosyal bilimler, toplumsal olayları ve insanların toplumsal yönlerini incelemektedir. Toplumsal olaylar ve insanların toplumsal özellikleri çok karmaşık bir yapıya sahiptir; bu nedenle de, sosyal bilimlerde genellenebilirliği yüksek kuram oluşturmak çok zordur.

8 Bilimsel Araştırma (4) Bazı bilimsel araştırmalar uygulamaya yönelik öneriler oluşturmayı amaçlamaktadır. Bu tür bilimsel araştırmalara, uygulamalı araştırma adı verilmektedir. Örneğin bir işletmede kullanılan iki farklı ödüllendirme yönteminin etkililiklerinin karşılaştırılması gibi.

9 Temel Kavramlar Her bilim dalının kendine özgü bir dili ve bu dilde kullanılan özel kavramları vardır. Buna mesleki terminoloji ya da mesleki jargon denir. Bu kavramlar ya alan için özel olarak üretilmişlerdir ya da bunlar o alan için yeniden tanımlanmış, anlam kazanmış ve sınırları belirlenmiştir.

10 Yöntem ve Teknik (1) İki terim zaman zaman birbirinin yerine kullanılır. Yöntem (Method): Bir amaca ulaşmak için tutulan düzenli yol, belli ilkelere bağlı kalarak bir şey söyleme biçimi, gereken tekniklerin seçilmesi, gibi farklı ifadelerle tanımlanabilir. Tekil kullanılıyorsa bilimsel düşünme yöntemi, çoğul kullanılıyorsa bilimsel araştırmada kullanılan yaklaşımlar anlamına gelmektedir.

11 Yöntem ve Teknik (2) Teknik: Belli bir sonucu elde etmek için kullanılan araç olarak tanımlanır. Her bilim dalının kullandığı farklı teknikler vardır bunlar daha sonra ortak kullanılmaya başlanmıştır: örneğin toplumbilimlerinde sıkça kullanılan “anket”. Yöntem ve teknik arasındaki ortak nokta; bir amaca ulaşmaktır. Bir başka ifadeyle, yöntem kavramı teknik kavramına dayanan ve onu kapsamına alan geniş bir kavramdır.

12 Olgu (1) Olgu (Pheonomen): Yapılan ya da var olan iş, olay, vaka.
Olgu, yaşam boyunca doğrudan gözlemlenebilen ya da algılanabilen olaylardır. Bilimin amacı olguları incelemektir. Evrendeki her olgunun ‘nesnel’ olmadığını, bir kısmının ‘öznel’ olduğunu; diğer bir deyişle bir kısım olgular açık olarak gözlemlenebilirken diğer bir kısım ise yalnızca algılanabilirdir.

13 Olgu (2) Bu bakımdan olgular;
Gözlemsel, Algısal, Çıkarımsal olarak üçe ayrılır. Gözlemsel olgular nesnel iken, algısal ve çıkarımsal olgular ise özneldir. Olgular sonucu ortaya çıkan durumlar ise olay şeklinde tanımlanmaktadır. Örnek: Yağmur yağması olgu, yağmurun Salı günü yağması olaydır.

14 Varsayım (Sayıltı) Araştırmalarda bazı başlangıç noktalarının, ayrıca kanıtlanmasına gerek görülmeden “doğru” olarak kabul edilmesi gerekebilir. Bu kabule varsayım (sayıltı) denir. Araştırma sonuçlarının geçerliliği, büyük ölçüde bu varsayımların doğruluğuna bağlıdır. Varsayımlar, bir binanın temelleri gibidir.

15 Hipotez (Denence) (1) Bir araştırma sürecinde olgular düzeyinde doğruluğu sınanmak üzere geliştirilmiş olan denemelik iddiadır. Bir araştırma probleminin çözümü için, doğrulanması ya da yanlışlanması gereken önermedir.

16 Hipotez (Denence) (2) İyi bir hipotezin özellikleri;
Kuramsal bir temele dayanmalıdır Bilinenlerle ciddi çelişkisinin olmaması gerekir Değişkenler arasındaki ilişkiyi tanımlamalıdır Test edilebilir olmalıdır

17 Kuram (Teori) (1) Kısmen doğrulanmış, ancak tümü ile kesinleşmemiş varsayımlar dizgesidir. Bilime temel olan, yön veren, herhangi bir konu üzerine ileri sürülen, deney ve varsayımlara dayanılarak kanıtlanan görüşlerdir. Bilim kuramlarla gelişir. Kuram, varsayımların oluşturulmasında yol gösteren genel bir önermedir. Bir dünya görüşü kadar kapsamlı olmayıp, belli bir olgu türünü kapsar ve verilerle test edilir.

18 Kuram (Teori) (2) Kuram, araştırma türlerinin büyük bir bölümünde kullanılır. Tüm bilimsel araştırmalarda kuramlar yol göstericidir. Özellikle genelleyici araştırmalarda varsayımların kurulmasında kuramların önemli görevleri vardır. Ancak, kuramların ortaya çıkmasında da daha önce doğrulanmış varsayımların rolü vardır. Bu bakımdan olgu ve varsayım ile kuram arasında sıkı bir ilişkiden söz edilebilir.

19 Kuram (Teori) (3) Hiçbir kuram son şeklini almış sayılmaz. Yeni verilerle geliştirilmesi mümkündür. Bir alanda kuram geliştirmeden önce, bir dizi ampirik çalışma yapılması gerekir. Hiçbir kuram alanındaki tüm verileri içerecek şekilde olmamıştır.

20 Kuram (Teori) (4) İYİ BİR KURAMIN ÖZELLİKLERİ:
Empirik olarak sınanabilir sonuçlar vermeli: kendi yorumu ve sınama yolları içermeli Gözlemler ve önceki kuramlar ile tutarlı olmalı; olabildiğince kapsamlı olmak Kısa ve yalın bir anlatım Gözlenebilir olgu ve ilişkiler dayalı olmalı

21 Yasa(Kanun) (1) Gerek bilincin gerekse nesnel gerçeğin olaylar arsındaki göreceli bağımsızlığı ile kendini belli eden ve aynı koşullarda aynı sonuçları veren, kendini tekrarlayan, zorunlu ve genel bağımlılık olarak tanımlanabilir. Bilimsel bir çalışma ile gözlem ya da deney sonucu doğruluğu kanıtlanmış kuramlar olarak tanımlanabilir.

22 Yasa (Kanun) (2) Matematik ve doğa bilimlerinde kanunların değişmezliği söz konusu iken, toplum bilimlerinde kanunların kesinliği belirli zaman aralıkları ile değişmeye uğrayabilir. Varsayım Hipotez Kuram Yasa

23 Veri (2) Veri (Data); sözcük anlamı olarak, bir sonuca varabilmek için gerekli olan ilk bilgi demektir. Bilimsel açıdan ise, anlam çıkarmada ya da sonuca varmada kullanılan nicelikler, olaylar, kanıtlar ya da sayı kümeleridir. Veri, henüz işlenmemiş kanıtlardır. Araştırma için gerekli olan her türlü gözlem, kaydedilen şey “veri”yi oluşturur.

24 Veri (2) İki tür veriden söz edilebilir:
Olgusal veriler (Objective (nesnel) data): Kişisel yargılardan bağımsız olarak ortaya konan, herkesin üzerinde anlaşabildiği tür verilerdir. Kişilerin yaşı, cinsiyeti, mesleği ve eğitim durumu vb. Yargısal veriler (Subjective (öznel) data): Öznel olan ve yoruma açık olan verilerdir. Örneğin Ankara üzerinde yapılan bir araştırmada ‘Ankara çok kirli bir kenttir’ yargısı yargısal bir veridir.

25 Bulgu Bir araştırmada verilerin işlenmesi, görgül araştırma tekniklerinin kullanılmasından sonra ortaya çıkan bilgilerdir. Bulgu işlenmiş veridir ve işlenmiş veri, araştırmada kullanılan yöntem ve tekniklere uygun olarak değişir.

26 Model (1) Bir olgunun ya da olgular arası bir ilişkinin kuramsal düzeydeki görünümüdür. Örneğin eğitim sistemi içinde e‐öğrenme bir modeldir. Benzer şekilde kamu yönetimi içinde e‐devlet yeni bir devlet modelidir. Toplum bilimlerinde model, en genel anlamıyla parçalardan oluşan bir bütünün iki ya da daha fazla karakteristik değişkeni arasındaki ilişkilerin sayısal ya da salt kavramsal bir biçimde simgesel olarak açıklanmasıdır.

27 Model (2) Model, ‘ideal’ bir ortamın temsilcisi olup yalnızca önemli olan değişkenleri içine alacak şekilde gerçek durumun özetlenmesidir. İkiye ayrılır: Kuramsal modeller; betimleyici ve açıklayıcı, ölçülemez ve sayısal olarak açıklanamaz. Ampirik modeller; ölçülebilir ve sayısal olarak ifade edilebilir.

28 Paradigma Paradigma = Dünya görüşü
Gözlemlerimizi ya da akıl yürütmemizi düzenlemek için kullandığımız temel modeller, genel çerçeveler, dünya görüşleri ya da bakış açıları Toplumbilimlerinde bir dizi kavramları ve önhipotezleri içine alan sayısal olayları gözlemek için bakış açısıdır. Araştırmacını dünyayı gördüğü zihinsel penceredir, her paradigmanın kendine özgü kavram ve jargonu vardır.

29 Konunun Ele Alınış Biçimine Göre Araştırmalar (1)
İnceleme Türü Araştırma İnceleme türü araştırma; araştırılacak sorunun tanımlanması, keşfedilmesi, sorunun kesin olarak saptanması, geçerli değişkenlerin ve bunlar ilişkilerin belirlenmesi ve hipotezlerin saptanması amacıyla yapılır. Diğer bir ifadeyle, araştırma problemini daha açık ve anlaşılır hale getirmeyi amaçlar.

30 Konunun Ele Alınış Biçimine Göre Araştırmalar (2)
İnceleme Türü Araştırma Araştırmacının bir sorunu çözmesi, sorunla ilgili gerçekleri bilmesine bağlıdır. Örnek olarak, bulaşık makinesi talebi tahmin edilecekse, tüm hanımların bulaşık makinesini aynı ölçüde ihtiyaç maddesi olarak tanımlayıp tanımlamadıklarını bilmek gerekir. Bunu ortaya çıkarmak amacıyla yapılacak araştırma inceleme türü araştırmadır.

31 Konunun Ele Alınış Biçimine Göre Araştırmalar (3)
İnceleme Türü Araştırma İnceleme türü araştırmanın amacı; Olgulara aşina olmak, Gelecekteki araştırmalar için problem üretmek, Yeni fikirler, varsayımlar ve hipotezler üretmek, Gelecekteki araştırmalar için ölçek ve teknikler geliştirmek.

32 Konunun Ele Alınış Biçimine Göre Araştırmalar (4)
Tanımlayıcı Araştırma Tanımlayıcı araştırma; araştırma probleminin özelliklerini ve oluş sıklığını belirlemek, problem üzerinde etkili olan değişkenleri ve bu değişkenlerin önem derecelerini ortaya çıkarmak, problemin ortaya çıkış biçimini tahmin etmek ve değişkenler arasındaki ilişkiyi belirleyerek genellemelere varmak amacıyla yapılır.

33 Konunun Ele Alınış Biçimine Göre Araştırmalar (5)
Tanımlayıcı Araştırma Örneğin, çekirdek aile ve geniş ailede kararların farklı biçimlerde verilip verilmediği araştırılacaksa, bu iki farklı tip ailelerde kararların nasıl verildiğini bilmek gerekir. Bunun için de iki tip ailedeki karar süreçlerinin ayrı ayrı incelenmesi ve karşılaştırılması gerekir. Örnek: nüfus sayımı

34 Konunun Ele Alınış Biçimine Göre Araştırmalar (6)
Tanımlayıcı Araştırma Tanımlayıcı araştırmanın amacı; Nedensel bir ilişki kurarak genellemelere varmak, Sistemleştirip sınıflandırmak, Tahminlerde bulunmak, Kuramlara varmak.

35 Konunun Ele Alınış Biçimine Göre Araştırmalar (7)
Neden-Sonuç Türü Araştırma Bu tür araştırmalarda bir olayı ortaya çıkartan nedenlerin neler olduğu ya da hangi olayların ne gibi sonuçları doğurduğu araştırılır. Sosyal bilimlerde bu tür araştırmaları gerçekleştirmek kolay değildir. Çoğu kez bir olay üzerinde etkili olduğu sanılan değişkenler çok sayıda ve karmaşık olduklarından, bunların hangilerinin gerçek neden oldukları kolay anlaşılmaz. Dolayısıyla olay üzerinde etkili olmayan değişkenleri ayıklamak kolay değildir.

36 Konunun Ele Alınış Biçimine Göre Araştırmalar (8)
Neden-Sonuç Türü Araştırma Sosyal bilimlerde nedensellik ilişkisi kurabilmek için üç önemli noktaya dikkat edilmelidir. Zaman sırası, İlinti Akla yakın eliminasyon

37 Konunun Ele Alınış Biçimine Göre Araştırmalar (9)
Açıklayıcı Araştırma Açıklayıcı araştırmalar, inceleme ve tanımlayıcı araştırmalar üzerine oturan, olgunun nedenini açık bir şekilde ortaya koyan araştırma türüdür. Örneğin, suçluluk davranışı gösteren çocukları suça iten değişik nedenler olabilir. Bu nedenler inceleme ve tanımlayıcı araştırmalarla saptanmış olsun. Aile içi şiddet türü ile belirli bir suçluluk davranışı (hırsızlık) arasında ilişki olup olmadığı açıklayıcı araştırmalar ile belirlenir. Örnek: önyargı hakkında ulusal bir araştırma

38 Konunun Ele Alınış Biçimine Göre Araştırmalar (10)
Açıklayıcı Araştırma Açıklayıcı araştırmaların amacı; Bir kavramın geçerliliğini test etmek, Bir kuramın açıkladığı bir olguyu ayrıntılaştırmak ya da zenginleştirmek, Bir kuramın başka alanlarda da geçerli olup olmadığını test etmek, Birden çok nedenden hangilerinin daha etkili olduğunu belirlemek.

39 Yöntembilimine Göre Araştırmalar (1)
Tümdengelim Bilinen genellemelerden veya kurallardan hareket edilerek özel sorunlar hakkında bilgi edinmeyi ya da genellemelerde bulunmayı sağlayan yola tümdengelim yöntemi denir. Tümdengelim, bütünden parçalara doğru giden bir düşünme biçimidir. Bütün hayvanlar canlıdır. At bir hayvandır. At canlıdır.

40 Yöntembilimine Göre Araştırmalar (2)
Tümevarım Tümevarım yöntemi, tümdengelimin tersine, parçaların incelenmesine ve bu incelemelere dayanarak bütünün tanımlanmasını amaçlayan bir yaklaşımdır. Bu yöntemde bütünü oluşturan tüm parçalar incelenir ve ortak özelliklerden genellemelere varılır.

41 Yöntembilimine Göre Araştırmalar (3)
Tarihsel Yöntem Tarihsel yöntem, incelenen sorunun tarihsel geçmişini ve gelişimini inceleyerek sorunun hangi nedenlere bağlı olarak çıktığını belirlemeye hizmet eden bir yaklaşımdır. Bu tür araştırmalarda, sorun ile bağlantısı olan tüm değişkenler, dönüşümler ve gelişmeler saptanır. Böylece, o sorun ile gezinen, birlikte görülen tüm olaylar ortaya çıkartılır.

42 Amacına Göre Araştırmalar (1)
Temel Araştırmalar Temel araştırmalar, olaylar arasındaki ilişkileri keşfetmek ve yeni kuramlar geliştirmek amacıyla yapılan araştırmalardır. Mevcut bilgilere yenilerini katmak için yapılan bu araştırmalar "bilgi bilgi içindir" anlayışıyla yapılır.

43 Amacına Göre Araştırmalar (2)
Temel Araştırmalar Toplumsal dünyanın nasıl işlediği, olayların nedenlerinin neler olduğu, toplumsal olguların neden bir biçim aldığı ve zamanla neden değiştiği temel araştırmalar ile belirlenir. Varlığı hissedilen bir sorunun gerçekte ne olduğu, hangi değişkenlere bağlı olarak ortaya çıktığı yine temel araştırmalar ile ortaya konulur. Temel araştırmalar sonucunda ulaşılan bilginin uygulamaya yararı olup olmadığı dikkate alınmaz. Temel araştırmaların alıcıları, bilim topluluklarıdır.

44 Amacına Göre Araştırmalar (3)
Uygulamalı Araştırmalar Uygulamalı araştırmalar, günlük, pratik sorunlara cevap arayan, olayları denetim altına almak için uygulamaya dönük olarak yapılan araştırmalardır. Kuramları test etmek, geçerlilik alanlarını ve koşullarını belirlemek için sıkça başvurulan araştırmalardır.

45 Amacına Göre Araştırmalar (4)
Uygulamalı Araştırmalar Örneğin, kuramsal olarak faiz hadlerin yükselmesi karşısında bireylerin tasarruflarını bankalara yöneltecekleri beklenir. Ancak bir toplulukta bu kuram test edildiğinde doğrulanmasına karşılık, bir başka toplumdaki test aynı sonucu vermeyebilir. Bunun kültürel bir nedenden kaynaklanıp kaynaklanmadığı uygulamalı araştırmalar ile ortaya çıkartılır ve böylece kuramın geçerlilik alanı belirlenmiş olur. Işık dalgalarının toplanabileceği, temel araştırmalar ile ortaya konulduktan sonra uygulamalı araştırmalar sonucu televizyon ortaya çıkmıştır.

46 Araştırmada Nitelikler ve Tutumlar (1)
Araştırma, yeni bilgiyi içerir. Tarafsız olarak tanımlamayı hedefler. Uzmanlık gerektirir. Eleştirilere dayanıklı bir sonuç elde etmeyi amaçlar. Sayısal veriler toplar ve elde eder. Araştırmanın dayanakları herkes tarafından sınanmaya açık olmalıdır.

47 Araştırmada Nitelikler ve Tutumlar (2)
Elde edilen veriler yorumlanmalıdır ve bu sübjektif bir süreçtir. Başkaları tarafından da yapılabilir nitelikte olmalıdır. Başka araştırmacılar tarafından da anlam taşımalıdır. Tüm süreç ve sonuçlar rapor halinde yazılmalıdır.

48 Araştırmada Nitelikler ve Tutumlar (3)
Araştırmalar hakkında bazı hatalı tutumlar söz konusu olabilir: Önemini anlamamaktan kaynaklı hatalı tutumlar Sınırlılıkları bilememekten kaynaklı hatalı tutumlar

49 Araştırmada Nitelikler ve Tutumlar (4)
Önemini anlamamaktan kaynaklı hatalı tutumlar Alışkanlıklara aşırı bağlı olmak nedeniyle araştırmayı reddetmek. Kendi kişisel görüşünün tek doğru olduğuna inanmak. Gelişmenin araştırma yoluyla değil kendiliğinden ya da başka sebeplerle olacağına inanmak.

50 Araştırmada Nitelikler ve Tutumlar (5)
Sınırlılıkları bilememekten kaynaklı hatalı tutumlar Araştırmanın sınırlılıklarını bilmeden araştırmacının her dediğine inanmak. Hemen sonuç beklemek. Doğa bilimleri ile toplum bilimleri arasında kuram oluşturmaya yönelik çalışmalar arasında farklılıklar olduğunu düşünmek. Toplum bilimleri kuram geliştirici çalışma yapamaz gibi.

51 Kaynakça Alan, Gülseli Aygül, Maltepe Üniversitesi Uzaktan Eğitim Bilimsel Araştırma Yöntemleri Dersi Notları Antunışık, Remzi, Coşkun, Recai, Bayraktaroğlu, Serkan ve Yıldırım, Engin (2005) Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri: SPSS Uygulamalı, 4. Baskı, Sakarya Kitabevi, Sakarya. Dinler, Zeynel (2000) Bilimsel Araştırma ve İnternet’e Bağlı Bilgi Merkezleri, 2. Baskı, Ekin Kitapevi, Bursa. Erkuş, Adnan (2009) Davranış Bilimleri için Bilimsel Araştırma Süreci, 2. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara. İslamoğlu, Hamdi ve Alnıaçık, Ümit (2013) Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri, 3. Baskı, Beta Basım, İstanbul. Karaaraslan, Mustafa Halid, Araştırma Teknikleri Ders Notları. Kıncal, Remzi Y. (2010) Bilimsel Araştırma Yöntemleri, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. Odabaş, Hüseyin, Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri Ders Notları. Seyidoğlu, Halil (2009) Bilimsel Araştırma ve Yazma El Kitabı, 10. Baskı, Güzem Can Yayınları, No: 24, İstanbul. Tonta, Yaşar, Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri, Son Erişim Tarihi:

52 Teşekkür Ederim Sağlıklı ve mutlu bir hafta geçirmeniz temennisiyle, iyi çalışmalar dilerim…