Veri tabanları ve bilgi hizmetlerinde kullanımı

... konulu sunumlar: "Veri tabanları ve bilgi hizmetlerinde kullanımı"— Sunum transkripti:

1 Veri tabanları ve bilgi hizmetlerinde kullanımı
BBY154 Bilgi Hizmetleri (2013)

2 Veri tabanı (database) nedir?
TDK sözlüğü’ne göre; Bilgisayar kullanımında çözüme erişmek için işlenebilir duruma getirilmiş bilgi ortamı. Bir konu ya da örgüte ilişkin verilerden oluşan ve genellikle bir veri tabanı dizgesi aracılığıyla bir bütün olarak yaşatılan veri kümeleri topluluğu. Cambridge Dictionary; Bir bilgisayar sistemi içinde depolanmış ve kolaylıkla görüntülenip değiştirilebilen büyük miktardaki bilgi… Ekşi Sözlük; Bilgi üssü Düzenli bilgiler topluluğu * TDK sözlüğü’ne göre; - Bilgisayar kullanımında çözüme erişmek için işlenebilir duruma getirilmiş bilgi ortamı. - Bir konu ya da örgüte ilişkin verilerden oluşan ve genellikle bir veri tabanı dizgesi aracılığıyla bir bütün olarak yaşatılan veri kümeleri topluluğu. * Cambridge Dictionary; - Bir bilgisayar sistemi içinde depolanmış ve kolaylıkla görüntülenip değiştirilebilen büyük miktardaki bilgi… * Ekşi Sözlük; - Bilgi üssü - Düzenli bilgiler topluluğu

3 Veri tabanı (database) - Tanım
Büyük miktarda bilgiyi bir arada tutan ve istenildiğinde bu bilgilere erişmeyi mümkün kılan sistemler… Büyük miktarda bilgiyi bir arada tutan ve istenildiğinde bu bilgilere erişmeyi mümkün kılan sistemler…

4 Bilgi yönetimi ve veri tabanları
Bilgi hizmetlerini ve “kütüphanecilik” mesleğinin tanımını değiştiren bir fenomen.. Günümüzde güvenilir bilgiye erişmenin en kolay yolu. Neden? Bilgi miktarı çok fazla.. Bilginin artış hızı çok fazla.. Depolama Düzenleme Arama-bulma Tam metin Veri tabanları, çok büyük miktarda bilgiye çevrimiçi (online) olarak erişimi sağlar. Makale, kitap, dergi gibi pek çok farklı türde kaynağa erişilebilir. Günümüzde güvenilir bilgiye erişmenin en kolay yolu. Neden? * Bilgi miktarı çok fazla.. * Bilginin artış hızı çok fazla.. - Depolama - Düzenleme - Arama-bulma - Tam metin Veri tabanları, çok büyük miktarda bilgiye çevrimiçi (online) olarak erişimi sağlar. * Makale, kitap, dergi gibi pek çok farklı türde kaynağa erişilebilir.

5 Üniversiteler ya da kurumlar veri tabanlarına nasıl erişirler?

6 Veri tabanları bilgiyi nasıl sunar?
bu bilgi kaynaklarının kullanım ve dağıtım hakkını firmalar alırlar bu yayınlar bir bilgi kaynağında yayımlanır araştırmacı/bilim adamı yayın üretir araştırmacı/bilim adamı yayın üretir bu yayınlar bir bilgi kaynağında yayımlanır bu bilgi kaynaklarının kullanım ve dağıtım hakkını firmalar alırlar firmalar bu bilgileri veri tabanlarına depolar ve araştırmacıların bulundukları kurumlara sağlarlar kurumlar bu veri tabanlarını satın alır ya da abone olurlar araştırmacı/bilim adamı/ öğrenci bu veri tabanlarını kullanarak bilgiye ulaşır firmalar bu bilgileri veri tabanlarına depolar ve araştırmacıların bulundukları kurumlara sağlarlar kurumlar bu veri tabanlarını satın alır ya da abone olurlar araştırmacı/bilim adamı/ öğrenci bu veri tabanlarını kullanarak bilgiye ulaşır

7 Avantajları Milyonlarca bilgi kaynağını Dezavantajları??
herhangi bir yerden, günün herhangi bir saatinde ve dilediğiniz kadar kullanmaya izin verirler. Dezavantajları?? - Milyonlarca bilgi kaynağını * herhangi bir yerden, * günün herhangi bir saatinde ve * dilediğiniz kadar kullanmaya izin verirler. - Dezavantajları??

8 Dezavantajları Kurumun aboneliği olmayan kaynaklara erişim sorunu
“Adil kullanım” kurallarının ihlali Bir veri tabanında yer alan bilgi kaynaklarının kullanım hakkı veri tabanına abone olan kuruma aittir. Ancak fazla indirme, içerikteki dokümanların satışı ya da diğer kurumlar ile paylaşımı lisans anlaşmalarına dolayısı ile de adil kullanım kurallarına genellikle aykırıdır. Arşivleme sorunu Abonelik bittiğinde abonelik süresince ücreti ödenmiş kaynaklara erişim mümkün olabilir de olmayabilir de. Internet bağlantısı zorunluluğu Elektronik ortam kullanım becerisi gerekliliği “Adil kullanım” kurallarının ihlali: ** * Bir veri tabanında yer alan bilgi kaynaklarının kullanım hakkı veri tabanına abone olan kuruma aittir. Ancak fazla indirme, içerikteki dokümanların satışı ya da diğer kurumlar ile paylaşımı lisans anlaşmalarına dolayısı ile de adil kullanım kurallarına genellikle aykırıdır. Arşivleme sorunu *** Abonelik bittiğinde abonelik süresince ücreti ödenmiş kaynaklara erişim mümkün olabilir de olmayabilir de.

9 Veri tabanı türleri Bibliyografik veri tabanları
Bibliyografik-atıf veri tabanları Tam metin (full-text) dergi veri tabanları Tam metin (full-text) kitap veri tabanları İstatistiksel veri tabanları Açık erişim veri tabanları * Bibliyografik veri tabanları * Bibliyografik-atıf veri tabanları * Tam metin (full-text) dergi veri tabanları * Tam metin (full-text) kitap veri tabanları * İstatistiksel veri tabanları * Açık erişim veri tabanları

10 Bibliyografik veri tabanları
Yayınlara ait bibliyografik bilgilere (yazar adı, eser adı, yayın yılı, öz (abstrakt) vs.) ulaşmayı olanaklı hale getirir. Ne tip soruları yanıtlayabilir? Kim, hangi konuda, hangi dergide, ne yazmış? Hangi makale nerede yayımlanmış? Beli bir konuda son yıllarda üretilmiş yazılar nelerdir? Dergilerin yayıncıları kimlerdir? … Örnekler; LISA (Library and Information Science Abstract) Ulrichsweb Global Serials Directory Yayınlara ait bibliyografik bilgilere (yazar adı, eser adı, yayın yılı, öz (abstrakt) vs.) ulaşmayı olanaklı hale getirir. Örnekler; LISA (Library and Information Science Abstract) Ulrichsweb Global Serials Directory…

11 Bibliyografik veri tabanları - LISA
H.Ü. Kütüphaneleri tarafından satın alınan bir veri tabanıdır. Tarama yapabilmek için H.Ü. E-posta adresinizin (kullanıcı adı ve şifreniz) olması ve proxy ayarlarınızı yapmış olmanız gerekir. (Kaynağa şu bağlantıda yer alan dizinden ulaşılabilir:

12 .. Bibliyografik veri tabanları - LISA
LISA (Library and Information Science Abstract) Kütüphane ve bilgi uzmanları için tasarlanmış bir veri tabanı 1969’dan günümüze 68’den fazla ülkede 20’den fazla farklı dilde yayımlanan 440’dan fazla bilgi bilim dergisindeki makalelerin bibliyografik bilgi ve özlerine erişim sağlar. Detaylı bilgi ve arama ipuçları:

13 Bibliyografik veri tabanları - Ulrichsweb Global Serials Directory
H.Ü. Kütüphaneleri tarafından satın alınan bir veri tabanıdır. Tarama yapabilmek için H.Ü. E-posta adresinizin (kullanıcı adı ve şifreniz) olması ve proxy ayarlarınızı yapmış olmanız gerekir. (Kaynağa şu bağlantıda yer alan dizinden ulaşılabilir:

14 .. Bibliyografik veri tabanları - Ulrichsweb Global Serials Directory
Dünya çapında ’den fazla süreli yayının bibliyografik bilgilerini içerir. Akademik, ticari, kurumsal ve devletlere ait süreli yayınlar hakkında her tür bilgiye (yayıncı, çıkış sıklığı, türü, yayın değerlendirme biçimi, abonelik ve iletişim bilgileri, vb.) ulaşılabilir. Detaylı bilgi;

15 Bibliyografik atıf veri tabanları
Bu veri tabanları geleneksel (basılı) atıf dizinlerinin (citation indexes) yerini almıştır, çok daha kapsamlı araştırmalar yapmaya olanak tanır. Bu kaynaklar yayınlara ait bibliyografik bilgilere (yazar adı, eser adı, yayın yılı, öz (abstrakt) vs.) ulaşmayı olanaklı hale getirmenin yanında yazarların atıf yaptıkları yayınlar ve atıf yapılan yayınlarla ilgili bibliyografik bilgi verirler. Atıf sıklıkları ile ilgili görsel (grafik, vb.) gösterimler yapmaya yardımcı olurlar. Hangi amaçlarla kimler tarafından kullanılabilir? Literatür taraması yapanlar (x konuda son 50 yılda neler yayımlanmış?) Araştırmacılar (hangi bilim adamı hangi yayını ile en fazla atıf almış?) Devlet kurumları (akademik yükselme, unvan alma, vb. amaçlarla başvuru yapan adaylar arasından seçim yapabilmek için: örn: hangi aday ne tür dergilerde yayın yapmış, atıf almış mı?..) Üniversiteler (hangi üniversite daha fazla yayın yapmış?) Örnekler; Web of Science Scopus Hangi amaçlarla kimler tarafından kullanılabilir? **Literatür taraması yapanlar - (x konuda son 50 yılda neler yayımlanmış?) ** Araştırmacılar - (hangi bilim adamı hangi yayını ile en fazla atıf almış?) ** Devlet kurumları - (akademik yükselme, unvan alma, vb. amaçlarla başvuru yapan adaylar arasından seçim yapabilmek için: örn: hangi aday ne tür dergilerde yayın yapmış, atıf almış mı?..) ** Üniversiteler - (hangi üniversite daha fazla yayın yapmış?)

16 Bibliyografik atıf veri tabanları - Web of Science
H.Ü. Kütüphaneleri tarafından satın alınan bir veri tabanıdır. Tarama yapabilmek için H.Ü. E-posta adresinizin (kullanıcı adı ve şifreniz) olması ve proxy ayarlarınızı yapmış olmanız gerekir. (Kaynağa şu bağlantıda yer alan dizinden ulaşılabilir:

17 .. Bibliyografik atıf veri tabanları - Web of Science
Bölümleri: Science Citation Index (SCI) – 1899 Social Science Citation Index (SSCI) – 1898 Arts and Humanities Citation Index (AHCI) – 1975 + - Science Citation Index Expanded (SCI-EXPANDED) - Conference Proceedings Citation Index- Science (CPCI-S) - Conference Proceedings Citation Index- Social Science & Humanities (CPCI-SSH) - Book Citation Index– Science (BKCI-S) - Book Citation Index– Social Sciences & Humanities (BKCI-SSH) Dünya çapında otorite 12,000’den fazla “etki faktörü” yüksek (!) dergi ve bu dergilerin içinde yer alan makalelere ait bibliyografik bilgileri içerir. Etki faktörü (impact factor) ne demek? 250’den fazla farklı disiplinle ilgili otorite yayınların bibliyografik bilgileri bulunur. Detaylı bilgi; z/web_of_science

18 Bibliyografik atıf veri tabanları - Scopus
H.Ü. Kütüphaneleri tarafından satın alınan bir veri tabanıdır. Tarama yapabilmek için H.Ü. E-posta adresinizin (kullanıcı adı ve şifreniz) olması ve proxy ayarlarınızı yapmış olmanız gerekir. (Kaynağa şu bağlantıda yer alan dizinden ulaşılabilir:

19 .. Bibliyografik atıf veri tabanları - Scopus
Dünya çapında yaklaşık dergi içinde yer alan otorite yayınlar 49 milyon bibliyografik kayıt Detaylı bilgi;

20 Tam metin dergi veri tabanları
Dergilere ve dergilerde yayımlanmış tam metin makalelere erişim imkanı sağlar. Örnekler; ScienceDirect SpringerLink Wiley … Dergilere ve dergilerde yayımlanmış tam metin makalelere erişim imkanı sağlar. Örnekler; ScienceDirect SpringerLink Wiley …

21 Tam metin dergi veri tabanları - ScienceDirect
H.Ü. Kütüphaneleri tarafından satın alınan bir veri tabanıdır. Tarama yapabilmek için H.Ü. E-posta adresinizin (kullanıcı adı ve şifreniz) olması ve proxy ayarlarınızı yapmış olmanız gerekir. (Kaynağa şu bağlantıda yer alan dizinden ulaşılabilir:

22 Tam metin dergi veri tabanları - SpringerLink
H.Ü. Kütüphaneleri tarafından satın alınan bir veri tabanıdır. Tarama yapabilmek için H.Ü. E-posta adresinizin (kullanıcı adı ve şifreniz) olması ve proxy ayarlarınızı yapmış olmanız gerekir. (Kaynağa şu bağlantıda yer alan dizinden ulaşılabilir:

23 Tam metin dergi veri tabanları - Wiley
H.Ü. Kütüphaneleri tarafından satın alınan bir veri tabanıdır. Tarama yapabilmek için H.Ü. E-posta adresinizin (kullanıcı adı ve şifreniz) olması ve proxy ayarlarınızı yapmış olmanız gerekir. (Kaynağa şu bağlantıda yer alan dizinden ulaşılabilir:

24 Tam metin kitap veri tabanları
Kitaplara tam metin erişim sağlar. Örnekler; Ebrary OverDrive Springer E-Books … Kitaplara tam metin erişim sağlar. Örnekler; Ebrary OverDrive Springer E-Books …

25 Tam metin kitap veri tabanları - Ebrary
H.Ü. Kütüphaneleri tarafından satın alınan bir veri tabanıdır. Tarama yapabilmek için H.Ü. E-posta adresinizin (kullanıcı adı ve şifreniz) olması ve proxy ayarlarınızı yapmış olmanız gerekir. (Kaynağa şu bağlantıda yer alan dizinden ulaşılabilir:

26 Tam metin kitap veri tabanları – OverDrive Digital Library
H.Ü. Kütüphaneleri tarafından satın alınan bir veri tabanıdır. Tarama yapabilmek için H.Ü. E-posta adresinizin (kullanıcı adı ve şifreniz) olması ve proxy ayarlarınızı yapmış olmanız gerekir. (Kaynağa şu bağlantıda yer alan dizinden ulaşılabilir:

27 İstatistik veri tabanları
Otorite kurumlar tarafından üretilmiş istatistiki bilgileri sağlayan veri tabanlarıdır. Örnekler; OECDiLibrary World Bank IMF …

28 İstatistiksel veri tabanları - SourceOECD
H.Ü. Kütüphaneleri tarafından satın alınan bir veri tabanıdır. Tarama yapabilmek için H.Ü. E-posta adresinizin (kullanıcı adı ve şifreniz) olması ve proxy ayarlarınızı yapmış olmanız gerekir. (Kaynağa şu bağlantıda yer alan dizinden ulaşılabilir:

29 Açık erişim veri tabanları
Açık erişim veri tabanları; teknik raporlar, tezler ve çalışma raporlarının yanı sıra hakemli dergi makalelerinin, konferans bildirilerinin ücretsiz, çevrimiçi kopyalarından meydana gelir. Çoğu durumda bunların kullanımında okuyucular için lisans sınırlaması yoktur. Bu nedenle araştırma, öğretim ve diğer amaçlar için ücretsiz kullanılabilirler. Açık erişim veri tabanları kaynakları genelde tam metin olarak sunarlar. Yalnızca bibliyografik bilgi veren açık erişim veri tabanları da bulunabilir. ** Açık erişim veri tabanları; teknik raporlar, tezler ve çalışma raporlarının yanı sıra hakemli dergi makalelerinin, konferans bildirilerinin ücretsiz, çevrimiçi kopyalarından meydana gelir. ** Çoğu durumda bunların kullanımında okuyucular için lisans sınırlaması yoktur. Bu nedenle araştırma, öğretim ve diğer amaçlar için ücretsiz kullanılabilirler. ** Açık erişim veri tabanları kaynakları genelde tam metin olarak sunarlar. Yalnızca bibliyografik bilgi veren açık erişim veri tabanları da bulunabilir. Soru: Zaten neden bibliyografik bilgi için para alınsın ki? Tam metne ulaştırmayan veri tabanları neden açık erişimli değil? Örneğin kütüphane kataloğu da bir çeşit bibliyografik veri tabanı Internetten herkese açık, ya da ULAKBİM UVT.. Paralı olanlar neden paralı?

30 .. Açık erişim veri tabanları
Bu kaynaklara erişmek için kurumların/kişilerin herhangi bir ücret ödemesi, abonelik işlemi yapması gerekmez. Genelde bilgi kaynaklarının tam metinlerine kimi zaman da yalnızca bibliyografik bilgilerine ücretsiz bir şekilde erişilebilen veri tabanlarıdır. Örnekler; DOAJ E-LIS ULAKBİM ulusal veri tabanları (!) ...

31 Açık erişim veri tabanları – ULAKBİM UVT

32 Açık erişim veri tabanları - DOAJ

33 Açık erişim veri tabanları – E-LIS

34 Veri tabanları sağlayıcıları
Veri tabanlarının kullanıma sunulma şekilleri göz önüne alındığında iki grup sağlayıcı olduğu söylenebilir: Yayıncı firmalar Servis sağlayıcılar

35 .. Veri tabanları sağlayıcıları
Yayıncı firmalar; Elsevier, SpringerLink ve Wiley-Blackwell gibi firmalardır. Dergileri yayımlar ve yayımladıkları dergileri veri tabanlarından erişilebilir hale getirirler. Servis Sağlayıcılar; EBSCOHost gibi firmalardır. Farklı yayın evlerinden dergi içeriklerini sağlar ve dergi paketleri oluştururlar.

36 Veri tabanlarında “arama”
Bahse konu tüm veri tabanları temel arama mantığı ile (Google gibi) çalışmakta olup, aranılan bilgilere kolaylıkla ulaşılmasını sağlamaktadırlar. Eski “bilgi erişim” yöntemleri ile karşılaştırsak?..

37 .. Veri tabanlarında “arama”
Veri tabanları – Arama Kolaylaştırıcılar Her kurumun abone olduğu veri tabanı sayısının artması ile birlikte birden fazla veri tabanını tek bir ara yüzle arama ihtiyacı ortaya çıktı. Tüm (ya da seçilen) veri tabanlarından tek seferde bilgi aramak için bütünleşik arama motorları oluşturuldu. Federe arama motorları

38 Federe arama motorları
Bir kurumun erişim sağlayabildiği pek çok veri tabanını bir arada tarayabilen arama motorlarıdır. Pek çok üniversite kütüphanesinde kütüphanelerin web siteleri aracılığıyla kullanıma sunulmuşlardır. Örnekleri; 360 Search TDNet EHIS MetaLib… Federated search / Integrated search

39 .. Federe arama motorları
!!! e-science ? ? 2012 yılındaki federe arama motoru ekran görüntüsü

40 Yeni iş alanları..

41 Veri tabanlarının bilgi hizmetlerine etkisi
Al ve Tonta (2007). Tam Metin Makale Kullanım Verilerinin Bibliyometrik Analizi. “Big deal”? Kullanım analizi çalışmaları Bibliyometri? “Tam Metin Makale Kullanım Verilerinin Bibliyometrik Analizi” ( sempozyum pdf) “Dergi Kullanım Verilerinin Bibliyometrik Analizi ve Koleksiyon Yönetiminde Kullanımı“ ( sempozyum pdf) “Analysis of E‐book Use: The Case of ebrary” ( Açık arşivler ~ farkındalık yaratma çabaları ~ politika geliştirme “Ulusal Açık Erişim Çalıştayı Sonuç Bildirgesi” ( ***Kullanım analizi çalışmaları --- Bibliyometri? “Tam Metin Makale Kullanım Verilerinin Bibliyometrik Analizi” “Dergi Kullanım Verilerinin Bibliyometrik Analizi ve Koleksiyon Yönetiminde Kullanımı“ “Analysis of E‐book Use: The Case of ebrary” ***Açık arşivler ~ farkındalık yaratma çabaları ~ politika geliştirme --- “Ulusal Açık Erişim Çalıştayı Sonuç Bildirgesi” (

42 Bu sunumdaki slaytlar, öğretim yılı bahar döneminde BBY 104 dersi kapsamında Arş. Gör. Zehra Taşkın tarafından hazırlanarak sunulan aynı başlıklı sunumdan uyarlanmıştır.