İŞLETME İLKELERİ İşletmelerin Sınıflandırılması

... konulu sunumlar: "İŞLETME İLKELERİ İşletmelerin Sınıflandırılması"— Sunum transkripti:

1 İŞLETME İLKELERİ İşletmelerin Sınıflandırılması
Yrd. Doç. Dr. Didem Paşaoğlu

2 İŞLETMELERİN SINIFLANDIRILMASI
İşletmelerin Sınıflandırılması İŞLETMELERİN SINIFLANDIRILMASI İşletmeciliği iyi kavrayabilmek için işletmelerin değişik bakış açılarına ve yaklaşımlara göre sınıflandırılmasını başka bir deyişle işletme türlerini bilmek gerekir. Böylece işletmeleri daha yakından tanımak ve sorunlarına sağlıklı çözümler üretmek mümkün olabilir.

3 İŞLETMELERİN SINIFLANDIRILMASI
İşletmelerin Sınıflandırılması İŞLETMELERİN SINIFLANDIRILMASI Faaliyet Alanlarına Göre İşletmeler Ekonomik Fonksiyonlarına Göre İşletmeler Üretim Araçlarının Mülkiyetine Göre İşletmeler Büyüklüğüne Göre İşletmeler Üretimde Kullanılan Teknolojiye Göre İşletmeler Tüketicilerin Türüne Göre İşletmeler Hukuki Yapılarına Göre İşletmeler Ulusal Kökenlerine Göre İşletmeler Söz konusu yaklaşımları incelediğimizde, işletmelerin sınıflandırılmasında yaygın görüşlerin şu ölçütler üzerinde yoğunlaştığını görmekteyiz:

4 FAALİYET ALANLARINA GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması FAALİYET ALANLARINA GÖRE İŞLETMELER Endüstri (sanayi) işletmeleri, Ticaret işletmeleri Hizmet işletmeleri İşletmeler, faaliyet alanlarına göre sınıflandırılırken temel alınan ölçüt, üretilen ürünün türü ve üretimin gerçekleştirildiği alandır. . Bu ölçüte göre işletmeler; endüstri (sanayi) işletmeleri, ticaret işletmeleri ve hizmet işletmeleri olmak üzere üçe ayrılırlar.

5 FAALİYET ALANLARINA GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması FAALİYET ALANLARINA GÖRE İŞLETMELER Endüstri İşletmeleri Üretim sürecinde kullanılan hammadde, malzeme gibi girdileri işleyerek fiziksel ve kimyasal yönden değişime uğratarak yeni bir ürüne dönüştüren işletmelerdir. Mal alım ve satım faaliyetleri bulunmakla birlikte esas faaliyet konusunu mamul üretiminin oluşturduğu endüstri işletmeleri, ürettikleri mamulün türüne göre ikiye ayrılırlar:

6 FAALİYET ALANLARINA GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması FAALİYET ALANLARINA GÖRE İŞLETMELER Dayanıklı Mallar Üreten İşletmeler Dayanıksız Mallar Üreten İşletmeler Dayanıklı Mallar Üreten İşletmeler: Genellikle uzun süreli olarak kullanılan, bir veya birkaç kez kullanmakla tükenmeyen otomobil, televizyon, buzdolabı, makine, halı gibi ürünleri üreten işletmelerdir. Dayanıksız Mallar Üreten İşletmeler: Kısa ömürlü, bir veya birkaç kez kullanıldığında tükenen kâğıt, kalem, deterjan, gıda maddeleri (ekmek, peynir vb.) gibi ürünleri üreten işletmelerdir.

7 FAALİYET ALANLARINA GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması FAALİYET ALANLARINA GÖRE İŞLETMELER Ticaret İşletmeleri Üretici işletmeler ile tüketiciler arasında yer alan ve üretici işletmelerin ürettikleri malların toptancılığını, yarı toptancılığını ve perakendeciliğini yapan işletmelerdir. Halı, mobilya, giyim, gıda, beyaz eşya gibi malları satan işletmeler bu gruba girmektedir. Detaylı bir şekilde hepsine göz atalım.

8 FAALİYET ALANLARINA GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması FAALİYET ALANLARINA GÖRE İŞLETMELER Hizmet İşletmeleri Hizmet, bir kişi veya kuruluşun bir başka kişi veya kuruluşa sunduğu soyut bir faaliyet veya faydadır. Hizmet’in en önemli özelliği soyut olması, taşınmasının ve depolanmasının mümkün olmamasıdır.

9 EKONOMİK FONKSİYONLARINA GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması EKONOMİK FONKSİYONLARINA GÖRE İŞLETMELER İşletmeler, ekonomik fonksiyonlarına göre sınıflandırılırken temel alınan ölçüt, işletme tarafından yerine getirilen fonksiyon ve üretilen ürünün türüdür.

10 EKONOMİK FONKSİYONLARINA GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması EKONOMİK FONKSİYONLARINA GÖRE İŞLETMELER Ekonomik Fonksiyonlarına Göre İşletmeler Mal Üreten İşletmeler Hizmet Üreten İşletmeler Pazarlama İşletmeleri Bu ölçüte göre işletmeler; mal üreten işletmeler, hizmet üreten işletmeler ve pazarlama işletmeleri olmak üzere üç kısma ayrılır. Mal Üreten İşletmeler Genellikle maddi mal veya fiziksel ürün üreten tarım, inşaat, maden, balıkçılık ve sanayi sektörlerinde faaliyet gösteren işletmelerdir. Bu anlamda üretilen malın dayanıklı ya da dayanıksız bir mal olması bir şey değiştirmez. Hizmet Üreten İşletmeler Hizmet adı verilen ve elle tutulup gözle görülebilmesi her zaman mümkün olmayan faydaları üreten lokantalar, oteller, avukatlık büroları, poliklinikler, bilişim ve bilgisayar işletmeleri, taşıma ve depolama şirketleri, bankalar ve benzeri işletmeler bu grupta yer alır. Pazarlama İşletmeleri Pazarlama işletmeleri de birer hizmet işletmesi olmakla beraber iktisadi hayattaki önemleri nedeniyle ayrı bir sınıfta toplanmaktadırlar. Bunlar çoğunlukla üretilen malları satın alan, depolayan ve satan, bazen de hizmetleri tüketicilere aktaran acente, toptancı, perakendeci, komisyoncu işletmelerdir.

11 ÜRETİM ARAÇLARININ MÜLKİYETİNE GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması ÜRETİM ARAÇLARININ MÜLKİYETİNE GÖRE İŞLETMELER Üretim faktörlerinin ve sermayenin temin edildiği kaynak İşletmelerin kullandığı üretim faktörleri ve sermaye; özel kaynaklardan, kamusal kaynaklardan ve yabancı kaynaklardan sağlanabilir.

12 ÜRETİM ARAÇLARININ MÜLKİYETİNE GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması ÜRETİM ARAÇLARININ MÜLKİYETİNE GÖRE İŞLETMELER Karma İşletmeler:Sermayesinin bir kısmı özel kişi veya kuruluşlar, bir kısmı devlet veya kamu tüzel kişileri tarafından konularak ortaklaşa kurulan işletmelerdir. Bu tür işletmelerde kamu sermayesinin toplam işletme sermayesinin %50’sinin üzerine çıkması durumunda, bu işletmeler kamu işletmeleri halini alır. Yabancı Sermayeli İşletmeler:Üretim araçlarının mülkiyeti başka bir ülkenin gerçek veya tüzel kişisine/kişilerine ait olan işletmelerdir. Bu işletmelerin sermayesinin tamamı yabancı girişimcilere ait olabileceği gibi, yatırım yaptıkları ülkenin yasal düzenlemeleri doğrultusunda yerli sermaye ortaklıklarda yer alabilir. Kamu İşletmeleri:Sermayesinin tamamı veya büyük bir bölümü devlet veya kamu tüzel kişileri tarafından temin edilerek kurulan ve dolayısıyla mülkiyeti devlete veya devlet kuruluşlarına ait olan işletmelerdir. Özel İşletmeler:Sermayesinin tamamı veya büyük bir bölümü (% 50’den fazlası) özel (gerçek veya tüzel) kişilere ait olan işletmelerdir.

13 BÜYÜKLÜĞÜNE GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması BÜYÜKLÜĞÜNE GÖRE İŞLETMELER Kuruluş yerinin büyüklüğü, Binaların ve sosyal tesislerin sayısı, Sahip olunan sermaye, Çalışan personel sayısı, Belirli bir dönemdeki üretim ve satış hacmi, Makine ve tezgâhların sayısı, Belirli bir dönemde harcanan enerji miktarı, Belirli bir dönemde ödenen ücretler toplamı, Faaliyet karı vb. Örneğin; turizm konaklama tesislerinde yatak sayısı, mobilya imalathanelerinde işçi sayısı, enerji santrallerinde beygir gücü, iplik işletmelerinde iğ sayısı, dokuma fabrikasında tezgâh sayısı, ulaştırma işletmelerinde koltuk sayısı, tarım işletmelerinde işlenilen arazinin genişliği yapılan büyüklük sınıflandırmasında ölçüt olarak kullanılmaktadır.

14 BÜYÜKLÜĞÜNE GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması BÜYÜKLÜĞÜNE GÖRE İŞLETMELER Büyüklüğüne Göre İşletmeler Mikro (Cüce) Küçük Orta Büyük Dev

15 BÜYÜKLÜĞÜNE GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması BÜYÜKLÜĞÜNE GÖRE İŞLETMELER Mikro Ölçekli (Cüce) İşletmeler On kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hâsılatı ya da mali bilançosu bir milyon Türk Lirasını aşmayan çok küçük ölçekli işletmelerdir. Bazı durumlarda tek bir çalışanı tam gün istihdam etmeye yetmeyecek kadar düşük bir iş hacmine sahip olurlar. Bu durumdaki mikro ölçekli işletmelere cüce işletme denir.

16 BÜYÜKLÜĞÜNE GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması BÜYÜKLÜĞÜNE GÖRE İŞLETMELER Küçük Ölçekli İşletmeler Elli kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hâsılatı ya da bilançosu beş milyon Türk Lirasını aşmayan işletmelerdir. Personel sayısının az olması ve örgüt yapısının basit olması, bu işletmelere esneklik ve etkinlik sağlar. Bu işletmeler, çoğu kez sermayelerini artırmak yoluyla orta ölçekli işletme haline gelme çabası içindedirler

17 BÜYÜKLÜĞÜNE GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması BÜYÜKLÜĞÜNE GÖRE İŞLETMELER Orta Ölçekli İşletmeler İkiyüzelli kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hâsılatı ya da mali bilançosu yirmibeş milyon Türk Lirasını aşmayan işletmelerdir. Genellikle, dayanıklı ve dayanıksız tüketim mallarının üretildiği endüstri alanlarında faaliyet gösterirler. Özellikleri gereği esnek bir yapıya sahiptirler.

18 BÜYÜKLÜĞÜNE GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması BÜYÜKLÜĞÜNE GÖRE İŞLETMELER Büyük Ölçekli İşletmeler İkiyüzelli kişiden fazla yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hâsılatı ya da mali bilançosu yirmibeş milyon Türk Lirasını aşan işletmelerdir. Bu tür işletmeler genellikle anonim şirket biçiminde örgütlenmekte ve çimento, petrokimya, lastik, otomobil, enerji, bilişim teknolojileri gibi sektörlerde faaliyet göstermektedirler.

19 BÜYÜKLÜĞÜNE GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması BÜYÜKLÜĞÜNE GÖRE İŞLETMELER Dev (Çok Büyük) Ölçekli İşletmeler Çalıştırdıkları kişi sayısı 2000 ve daha fazla olan, diğer işletmelere kıyasla çok büyük bir üretim gücüne, yüksek rekabet üstünlüğüne, çok geniş pazar paylarına, büyük tutarlarda sermaye miktarına ve yüksek teknolojilere sahip olan işletmelerdir. Genellikle uluslararası bir karaktere sahiptirler.

20 ÜRETİMDE KULLANILAN TEKNOLOJİYE GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması ÜRETİMDE KULLANILAN TEKNOLOJİYE GÖRE İŞLETMELER Bu sınıflandırma yaklaşımında işletmeler kullandıkları üretim faktörlerinin ağırlığına göre ayrıma tabi tutulmaktadırlar. Emek yoğun ve sermaye yoğun işletmeler olarak sınıflandırılmaktadır.

21 ÜRETİMDE KULLANILAN TEKNOLOJİYE GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması ÜRETİMDE KULLANILAN TEKNOLOJİYE GÖRE İŞLETMELER Emek yoğun işletmelerde, işgücü üretim faktörleri içerisinde önemli bir paya sahiptir. Bu işletmelerin en belirgin özelliği, toplam üretim maliyetinin büyük bir bölümünü işçilik giderlerinin oluşturmasıdır. Emek yoğun işletmelere örnek olarak, tekstil sektöründe ve mobilya imalatında faaliyette bulunan işletmeler gösterilebilir.

22 ÜRETİMDE KULLANILAN TEKNOLOJİYE GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması ÜRETİMDE KULLANILAN TEKNOLOJİYE GÖRE İŞLETMELER Teknolojinin yoğun olarak kullanıldığı ve büyük bir sermayeye sahip olan işletmelerdir. Bu tür işletmeler üretim süreçlerinde emek yoğun işletmelere kıyasla daha gelişmiş üretim teknolojileri kullanırlar Sermaye yoğun işletmelere örnek olarak bilgisayar üreten işletmeleri gösterebiliriz.

23 TÜKETİCİLERİN TÜRÜNE GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması TÜKETİCİLERİN TÜRÜNE GÖRE İŞLETMELER Tüketiciler (alıcılar), işletmelerin ürettikleri mal ve hizmetleri kullanım amaçlarına göre “en son (nihai) tüketiciler” ve “ara tüketiciler” olmak üzere iki grupta toplanır

24 TÜKETİCİLERİN TÜRÜNE GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması TÜKETİCİLERİN TÜRÜNE GÖRE İŞLETMELER En son tüketiciler, mal ve hizmetleri kişisel veya ailesel ihtiyaçları için satın alan, kullanan ve bunları bir şekilde tüketen kişilerdir. Bu tüketim sonucu mal veya hizmetin bir kez daha kullanılması söz konusu olmamaktadır.

25 TÜKETİCİLERİN TÜRÜNE GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması TÜKETİCİLERİN TÜRÜNE GÖRE İŞLETMELER Ara tüketiciler ise, en son tüketicilerin ihtiyaçlarını giderecek mal ve hizmetlerin üretiminde kullanmak amacıyla mal ve hizmet satın alan kişi ve kuruluşlardır. Söz konusu kişi ve kuruluşlar arasında üretim işletmelerini, aracı kurumları ve devleti sayabiliriz.

26 HUKUKİ YAPILARINA GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması HUKUKİ YAPILARINA GÖRE İŞLETMELER Özellikle sanayide önemli ölçüde kamu payının bulunduğu ülkemizin karma ekonomik düzeninde, işletmelerin hukuki yapıları Özel İşletmeler, Kamu İşletmeleri ve Yabancı Sermayeli İşletmeler olmak üzere üç ana grup altında ele alınmaktadır.

27 HUKUKİ YAPILARINA GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması HUKUKİ YAPILARINA GÖRE İŞLETMELER Kanuna göre özel işletmeler hukuki açıdan dört farklı biçimde karşımıza çıkarlar: Tek Kişi İşletmeleri, Şirketler (Ortaklıklar), Kooperatifler ve Dernek - Vakıf İşletmeleri.

28 HUKUKİ YAPILARINA GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması HUKUKİ YAPILARINA GÖRE İŞLETMELER Tek Kişi İşletmeleri: Genellikle az sermaye gerektiren küçük ölçekli işletmelerin kuruluşunda tercih edilen bir hukuki biçimdir. Bu işletme biçiminde, işletmenin sahibi aynı zamanda tek yetkili ve sorumlu kişidir.

29 HUKUKİ YAPILARINA GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması HUKUKİ YAPILARINA GÖRE İŞLETMELER Şirket (ortaklık) Şeklindeki İşletmeler: Birden fazla gerçek ve/veya tüzel kişinin ortak bir ticari amacı gerçekleştirmek için emek ve Sermayelerini bir sözleşme ile bir araya getirmeleriyle kurulan işletmelere şirket (ortaklık) adı verilmektedir.

30 HUKUKİ YAPILARINA GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması HUKUKİ YAPILARINA GÖRE İŞLETMELER Adi Şirketler: iki veya daha çok kişinin ortak bir amaca ulaşmak için emek ve mallarını bir anlaşmayla birleştirerek oluşturdukları topluluk” olarak tanımlamaktadır. Büyüme olanakları sınırlı olan bu şirketler, aynı zamanda kısa ömürlüdürler. Ortaklardan birinin ölmesi, ortaklıktan ayrılması, ortak amacın gerçekleştirilmesi ya da gerçekleştirilemeyeceğinin anlaşılması gibi durumlarda varlıkları sona erer

31 HUKUKİ YAPILARINA GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması HUKUKİ YAPILARINA GÖRE İŞLETMELER Ticaret Şirketleri: İki veya daha fazla kişinin bir araya gelerek belirli bir konu üzerinde iş yapmak için oluşturdukları ortaklıklar sonucu kurulan şirketlerdir. Bu şirketlerin kuruluş sözleşmesi yazılı olmak zorundadır. Adi şirketlerden farklı olarak, ticaret şirketleri tüzel kişiliğe sahiptirler. Ticaret şirketleri ticaret siciline kaydolmak ve bir ticaret unvanı almak zorundadırlar.

32 HUKUKİ YAPILARINA GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması HUKUKİ YAPILARINA GÖRE İŞLETMELER Şahıs Şirketleri: Belirli sayıdaki kişinin ortak ekonomik çıkarları doğrultusunda kurduğu, Sermayeleri ve yönetimleri açısından kişilere bağlı olarak örgütlenen ve Sorumlulukları ortakların kişisel varlıklarını kapsayan işletmelerdir. Şahıs şirketi niteliğindeki işletmeler, Kolektif Şirket ve Adi Komandit Şirket olmak üzere ikiye ayrılır.

33 HUKUKİ YAPILARINA GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması HUKUKİ YAPILARINA GÖRE İŞLETMELER Kollektif Şirket: Ticari bir işletmeyi, işletme maksadıyla gerçek şahıslar arasında kurulan ve ortaklarından hiçbirisinin mesuliyeti, şirket alacaklılarına karşı sınırlandırılmamış olan şirket” şeklinde tanımlanmıştır. Adi Komandit: “ticari bir işletmeyi bir ticaret unvanı altında işletmek amacıyla kurulan, şirket alacaklarına karşı ortaklardan bir veya birkaçının sorumluluğu sınırlandırılmamış, diğer ortakların sorumluluğu koydukları kapital (sermaye) ile sınırlandırılmış olan şirkettir.

34 HUKUKİ YAPILARINA GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması HUKUKİ YAPILARINA GÖRE İŞLETMELER Kooperatifler,: elirli bir ekonomik faaliyette bulunmak üzere kurulan, işletilen, ortak olunabilen ve karı ortak üyelerce paylaşılan gönüllü kuruluşlardır. Kooperatifler faaliyet alanları bakımından Üretim Kooperatifleri, Tüketim Kooperatifleri ve Kredi Kooperatifleri olmak üzere üç ana gruba ayrılırlar.

35 HUKUKİ YAPILARINA GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması HUKUKİ YAPILARINA GÖRE İŞLETMELER Dernek ve vakıflar : Kazanç paylaşımı ve kar amacı taşımayan, bundan dolayı işletme kurup işletmeleri mümkün olmayan kişi ve mal topluluklarıdır

36 HUKUKİ YAPILARINA GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması HUKUKİ YAPILARINA GÖRE İŞLETMELER Kamu İşletmeleri: Sermayesinin tamamı veya %51’inden fazlası kamu tüzel kişilerine ait olan işletmelerdir. Kar amacı gütmeyen bu işletmeler; Topluma hizmet sunmak, kamu kurumlarına gelir sağlamak, istihdama katkıda bulunmak ve ülkenin ekonomik kalkınmasına hız kazandırmak gibi amaçlarla kurulurlar.

37 ULUSAL KÖKENLERİNE GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması ULUSAL KÖKENLERİNE GÖRE İŞLETMELER İşletmelerin dünya pazarlarında faaliyet göstermenin sunduğu avantajlardan faydalanma isteği ile desteklenen bu durum, farklı ulusal kökenlere sahip işletme türlerinin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu bağlamda işletmeler; ulusal, uluslararası, çok uluslu ve küresel işletmeler olmak üzere dört gruba ayrılmıştır.

38 ULUSAL KÖKENLERİNE GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması ULUSAL KÖKENLERİNE GÖRE İŞLETMELER Ulusal İşletmeler:Belli bir ülke sınırları içinde kurulmuş ve faaliyetlerini ulusal sınırlar içinde gerçekleştiren, mülkiyet, sermaye ve yönetim bakımından yabancı bir ülkeye bağlı olmayan özel ve kamu işletmeleridir Uluslararası İşletmeler:Ulusal pazarda rakip işletmelerin sayısının artmasıyla azalan pazar payı, yeni pazar arayışı, maliyetleri azaltma isteği, tepe yönetimin büyüme arzusu, uygun hammadde ve teknoloji olanakları gibi faktörler işletmelerin başka ülkelerde de faaliyette bulunmak istemelerine neden olmaktadır.

39 ULUSAL KÖKENLERİNE GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin Sınıflandırılması ULUSAL KÖKENLERİNE GÖRE İŞLETMELER Çok Uluslu İşletmeler:: Uluslararası işletmelerden daha büyük, daha gelişmiş ve daha karmaşık yapıda olan işletmelerdir. Bir işletmenin çok uluslu işletme olarak kabul edilebilmesi için yabancı ülkelerdeki üretiminin, karının ve istihdam ettiği personel sayısının toplam üretim miktarı, kar ve personel sayısının büyük bir kısmını oluşturması gerekmektedir Küresel İşletmeler:: Bu tür işletmeler en ileri teknolojileri kullanmakta ve uyguladıkları ürün, fiyat politikalarıyla dünya genelinde etkili olmaktadırlar. Büyük bir sermayeye ve hükümetlerin kararları üzerinde etkili olabilecek güce sahiptirler.