Erciyes Üniversitesi Eğitim Fakültesi

... konulu sunumlar: "Erciyes Üniversitesi Eğitim Fakültesi"— Sunum transkripti:

1 Erciyes Üniversitesi Eğitim Fakültesi
Ad (İsim) Tamlamaları TC Erciyes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türkçe Öğretmenliği 2.Sınıf 1.Öğretim Mehmet Beratbay Çetin

2 İsim Tamlamaları Varlıkları ya da kavramları karşılayan, onları tanımamızı sağlayan sözcüklere “ad” denir. İsimler bir araya gelerek anlamlı kelime grupları yani tamlamaları oluştururlar. Bunlara “isim tamlamaları” denir

3 İsim Tamlamaları Dörde Ayrılır
1.) Belirtili İsim Tamlaması 2.) Belirtisiz İsim Tamlaması 3.) Zincirleme İsim Tamlaması 4.) Takısız İsim Tamlaması

4 1.) Belirtili İsim Tamlaması
Belirtili isim tamlaması: Belirtili isim tamlamalarında birinci isim, ikinci ismin ( varlığın adı ) kime, neye ait olduğunu olduğunu gösterir.  Tamlayan isim : " -in, -ın, -ün, -un " eklerinden birini alır. Tamlanan isim : " -i, -ı, -ü, -u "   eklerinden birini alır. Not: Tamlayan ve tamlanan ekleri eğer sonu ünlü harfle biten isimlere getirilirse araya kaynaştırma harflerinden uygun olan getirilir.

5 Örnek: Gözlerinin rengine boyanmış gibi,
Solgunlaşan yüzünde kendimi gördüm... -in > tamlayan eki -i > tamlanan eki Aşkın hudûdunu aştı muradım, Maksûda varıştır senden sonrası; Erenler katına belki bir adım Belki bir karıştır senden sonrası. Cemal Safi -ın > tamlayan eki -u > tamlanan eki

6 Belirtili İsim Tamlamasının Özellikleri
Tamlayanla tamlanan arasına başka sözcük ya da sözcük gurupları girebilir. Örnek: > Kapattın gönlümün sevinç yönünü. > Rabb'im isterse, sular büklüm büklüm burulur Sırtına Sakarya'nın, Türk tarihi vurulur. Bu örneklerde tamlayan ile tamlanan arasına başka bir kelime girdiğini görüyoruz.

7 Belirtili İsim Tamlamasının Özellikleri
Tamlayan ile tamlanan yer değiştirebilir. Örnek: > Sırtımda, taşınmaz yükü göklerin; Herkes koşar, zıplar, ben yürüyemem! Bu örnekte gökler-in yük-ü tamlamasındaki tamlayan ile tamlanan yer değiştirmiştir.

8 Belirtili İsim Tamlamasının Özellikleri
Tamlama gurubunda tamlayan ya da tamlanan birden fazla olabilir. Örnek: > Sensin bu gönlümün yönü mekanı Bende ar olmazdı sen olmasaydın Düşünün, ben ne büyük rütbeye tutkuluyum ! Çünkü O`nun kulunun kölesinin kuluyum ! ■ O’n-un kulun-un kölesin-in (tamlayan) kul-u-yum (tamlanan) Bu örneklerde görüldüğü gibi tamlama gurubunda tamlanan ve tamlayan birden fazla kullanılmıştır.

9 Belirtili İsim Tamlamasının Özellikleri
Tamlayan ya da tamlanana bağlı bir sıfat kullanılabilir. Örnek: Her gece periler uyur odamda, Derinlerden gelir uzun nefesler, Yanan mum bir rüya seyreder camda, Bir ağır hastanın nabzıdır sesler Necip Fazıl Kısakürek ■“hastan-ın nabz-ı-dır” tamlayan gurubu hem niteleme(ağır) hem belirtme(bir) sıfatı almıştır.

10 Belirtili İsim Tamlamasının Özellikleri
Kişi ve işaret zamirleri belirtili ad tamlamalarında yalnızca tamlayan sözcük olarak kullanılır. Örnek: > Senin gölgeni içmiş, onun gözbebekleri; Onun taşı erimiş, senin kafatasında. ■ Necip Fazıl’ın bu mısralarında kişi zamirinin tamlama gurubu oluşturduğunu açık bir şekilde görüyoruz.

11 Belirtili İsim Tamlamasının Özellikleri
Bazı durumlarda tamlayan ekinin yerini “-den, (-dan)” durum eki tutar. Örnek: Çocuklar-dan birkaç-ı Aşağıdakiler-den hangis-i İsim fiiller (mastarlar) hem tamlayan hem de tamlanan olur. Oku-ma-nın yararları Çocuğun yürüy-üş-ü

12 Belirtili İsim Tamlamasının Özellikleri
Bazı durumlarda tamlayan ya da tamlanan sözcük düşer. Bu durumlarda ad tamlaması özelliği ortadan kalkar. Örnek: Umutları suya düştü.          Onun umutları Ev, onlarınmış.                  Onların eviymiş.

13 Belirtili İsim Tamlamasının Özellikleri
 Bir belirtili ad tamlaması bir başka adı niteleyecek şekilde kullanılırsa, bir sıfat tamlamasının tamlayanı olur. Örnek:> Anasının gözü  adam     Sıfat     İsim       > Diz çök ey zorlu nefs, önümde diz çök! Heybem hayat dolu, deste ve yumak. Sen, bütün dalların birleştiği kök; Biricik meselem, Sonsuza varmak... Necip Fazıl Kısakürek dallar-ın birleştiğ-i kök sıfat isim              

14 2.) Belirtisiz İsim Tamlaması
Tamlayan sözcüğün ek almadığı tamlamalardır. Tamlayan, ek almadığı için belirsizlik ve genelleme anlamı taşır. Tamlayan Tamlanan Ek almaz “-ı, -i, -u, -ü” eklerini alır hasret rüzgarlar-ı Türk Asker-i deniz yol-u Diyarbakır Türküs-ü

15 Belirtisiz Ad Tamlamasının Özellikleri
Tamlayan, tamlananın niteliğini gösterir. Örnek: kan kırmızıs-ı anne şefkat-i baba yüreğ-i umut dünyas-ı Bu örneklerde de görüldüğü gibi tamlanan, tamlayanın niteliğini kısmen de olsa belirtmiştir.

16 Belirtisiz Ad Tamlamasının Özellikleri
Tamlayan, tamlananın neden yapıldığını gösterir. Örnek: portakal suy-u, tütün kolonyas-ı Tamlayan tamlananın neye benzediğini gösterir. parmak üzüm-ü, sigara böreğ-i

17 Belirtisiz Ad Tamlamasının Özellikleri
Tamlayan, tamlananın ortaya çıktığı yeri belirtir. Örnek: Amaysa elmas-ı, Maraş dondurmas-ı Tamlayan tamlananın yapıldığı aracı belirtir. Söz sanat-ı makine örgüs-ü

18 3.) Takısız Ad Tamlaması Hem tamlayanın hem de tamlananın takı almadığı bir ad tamlamasıdır. Örnek: Tamlayan Tamlanan yün ceket beton duvar cam kavanoz altın hızma

19 Takısız Ad Tamlamasının Özellikleri
Takısız ad tamlamasının kuruluşunda, en önemli özellik, birinci adın ikincisinin neyden yapıldığını göstermesidir. Örnek: > toprak ev : Evin topraktan yapıldığını belirtir. > demir kapı : Kapının yapımında demirin kullanıldığını belirtir.

20 Takısız Ad Tamlamasının Özellikleri
Birinci ad, mecaz anlamda kullanılıp, ikincinin neye benzediğini gösteriyorsa, yine takısız ad tamlaması oluşur. Örnekler > tel kadayıf : Kadayıfın ham maddesi değil neye benzediği belirtilmiştir. > yufka yürek: Bu tamlama gurubunda da mecaz yoluyla benzetme yapılmıştır.

21 Takısız Ad Tamlamasının Özellikleri
Takısız ad tamlamalarında tamlayana “-den / -dan, -tan/-ten” eki gelebilir. Örnek: Gözler parlayınca karanlıklarda, Kemikten parmaklar terimi siler, Yan yana oturmuş, bekler dışarıda, Sarışın kediler, siyah kediler... Necip Fazıl Kısakürek Üstadın bu şiirinde “kemik-ten parmak-lar” tamlama gurubunda takısız isim tmlamasının bu özelliğini görüyoruz.

22 4.) Zincirleme Ad Tamlaması
İki ya da daha çok ad tamlamasının iç içe kullanıldığı bir tamlama çeşididir. Zincirleme ad tamlamasında, tamlayan ya da tamlanan kendi  içinde bir ad tamlaması oluşturur.

23 Zincirleme İsim Tamlamasına Örnekler
Karanlık gecede el uzattık hilale Vurgun yedik seher rüzgarlarının buz ayazında Gurbet türküleriyle selam ettik yar diyarına Aşık Sefai seher rüzgarlarının buz ayazında zincirleme isim tamlaması Bu örnekte iki farklı tamlama iç içe kullanılarak zincirleme isim tamlamasını oluşturmuştur. seher rüzgarlar-ı-nın buz ayaz-ı-nda belirtisiz ad tamlaması belirtisiz ad tamlaması

24 Zincirleme İsim Tamlamasına Örnekler
Her ağızda her telde fanilik dırıltısı Sonunda tek bir şarkı tabutun gıcırtısının sesi. Necip Fazıl Kısakürek Bu mısralarda da zincirleme isim tamlamasını görüyoruz. “Tabutun sesi” ve “tabutun gıcırtısı”olmak üzere iki farklı tamlama iç içedir.

25 Kaynakça Güvender Yayınları Türkçe Konu Anlatımlı Kitabı