Kılavuz A Koku Emisyonu Ölçüm Kılavuzu

... konulu sunumlar: "Kılavuz A Koku Emisyonu Ölçüm Kılavuzu"— Sunum transkripti:

1 Kılavuz A Koku Emisyonu Ölçüm Kılavuzu
HAZIRLAYANLAR: Prof. Dr. Aysel Atımtay Çevre Yük. Müh. Meltem Güvener LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

2 LIFE Projesi – III.Çalıştay
Kılavuzun İçeriği Kapsam Terimler, tanımlar ve semboller Ölçüm prosedürü Kullanılacak ekipmanlar Örnekleme Panelistlerin belirlenmesi Kokunun panelistlere sunumu Koku konsantrasyonunun hesaplanması Ölçüm sonuçlarının değerlendirilmesi Verinin kaydedilmesi ve raporlama LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

3 LIFE Projesi – III.Çalıştay
Kapsam Koku kaynağından çıkan gazların KB/m3 cinsinden konsantrasyonunun “Olfaktometri” yöntemi ile tayin edilmesi LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

4 LIFE Projesi – III.Çalıştay
OLFAKTOMETRE Kelime anlamı: Olfaktori: Koklama Olfaktometre: Koku ölçüm cihazı Prensip: İnsan burnunun sensör olarak kullanılması Amaç: Koku konsantrasyonunun KB/m3 cinsinden tayin edilmesi LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

5 Olfaktometre – Genel İlkeler
Olfaktometre ile kokunun insan üzerinde yarattığı etki laboratuvar ortamında simule edilmektedir. Kokunun içerdiği bileşenlere bağlı olarak bu etki karmaşık olabilmektedir Fiziksel veya kimyasal sensörler ile bu karmaşık etkinin ölçümü zordur. Bu nedenle olfaktometre kullanılmaktadır. LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

6 LIFE Projesi – III.Çalıştay
Olfaktometre TO7 LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

7 Olfaktometre Çalışma Prensibi
1 3 4 5 6 7 2 Kokulu gaz örneği Nötr hava Pompa Aktif karbon Akış ölçer Karıştırıcı Koku maskesi LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

8 LIFE Projesi – III.Çalıştay
9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

9 LIFE Projesi – III.Çalıştay
9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

10 LIFE Projesi – III.Çalıştay
Oturma Düzeni LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

11 LIFE Projesi – III.Çalıştay
Ölçüm Nasıl Yapılır? Ölçümü yapacak ekip 4 panelist ve bir ölçüm liderinden oluşur. Ölçüm lideri panelistlere verilecek kokulu gazın seyreltme kademesini belirler. Lider, her paneliste ait koku maskesine farklı zamanlarda seyreltilmiş gazdan gönderir. Panelistler kokuyu aldıkları anda bir düğmeye basarak lidere cevap verirler. Ölçme işlemi bilgisayar kontrollü olarak gerçekleştirilir. Panelistlerin algılama düzeylerine göre koku seviyeleri belirlenir. LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

12 Kokulu Gazı Seyreltme Oranları
Kokulu Hava Kokulu + Nötr Hava 1:640 1:320 1:160 1:80 1:40 1:20 1:10 1:5 1:2,5 Artan Koku Konsantrasyonu ZK = 1 Seyreltme Oranı Seyreltme Faktörü, LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

13 Kokulu gaz çok yoğun ise:
Ön seyreltme oranları : 1:100, 1:50, 1:25 Örnek: (1/640)  (1/100) = 1/64000 Olfaktometre ile gerçekleştirilebilen maksimum seyreltme oranı 1 : dir. Toplam Seyreltme Oranı = Ön x LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

14 Olfaktometrik Sonuçların Değerlendirilmesi
LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

15 LIFE Projesi – III.Çalıştay
Örnek 1 (iyi örnek) Zk= 25 x 160 = 4000 = 25 x 80 = 2000 = 25 x 40 = 1000 LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

16 LIFE Projesi – III.Çalıştay
Örnek 2 (kötü örnek) Zk= 1 x 320 = 320 = 1 x 160 = 160 = 1 x 80 = 80 LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

17 LIFE Projesi – III.Çalıştay
Örnek 1 Başlagıç seyreltme oranı: Ön S.O. x Seyreltme Oranı = Toplam S.O. 1 / 25 x / = 1 / 4000 Başlagıç seyreltme faktörü: 1 / Toplam Seyreltme Oranı= 1 / (1/4000) = 4000 Seyreltme kademeleri: 4000 – 2000 – 1000 – 500 – Panelistlerin tamamı ardışık iki kokulu hava için “evet” cevabı verdiklerinde ölçüm sona erer. LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

18 LIFE Projesi – III.Çalıştay
Panelist Cevapları Tolga Umay Onur Çınar 1. Ölçüm 2000 1000 2. Ölçüm 3. Ölçüm Bu durumda, Tolga 1.ölçümde; seyreltme faktörü 4000 iken “hayır” cevabı vermiş, seyreltme faktörü 2000 iken “evet” cevabı vermiş, seyreltme faktörü 1000 iken “evet” cevabı vermiş ve ardışık iki seyreltme faktöründe doğru yanıt vererek kendi ölçümünü sonlandırmıştır. LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

19 Z50 Değerinin Hesaplanması
Panelistlerin evet ve hayır cevaplarına göre Z50 değeri hesaplanır ve bu değer örneğin koku konsantrasyonunu belirler. Her panelistin, son “hayır” cevabındaki S.F. ve ilk “evet” cevabındaki S.F.’nün logaritması alınarak bir tablo oluşturulur. S.F.: seyreltme faktörü LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

20 LIFE Projesi – III.Çalıştay
Logaritmik Tablo Tolga Umay Onur Çınar 1. Ölçüm “hayır” Log 4000 = 3,6 Log 2000 = 3,3 2. Ölçüm “hayır” 3. Ölçüm “hayır” 1. Ölçüm “evet” Log 1000 = 3,0 2. Ölçüm “evet” 3. Ölçüm “evet” Toplam / 6 20.11 / 6 = 3,35 20.11 / 6 = 3,15 Eşik Değerleri 103,35 = 2244 103,15 = 1414 Bu logaritmik değerlerin aritmetik ortalaması alınır ve “M” panelist tepkilerinin geometrik ortalaması bulunmuş olur. M değerinin ters logaritması Z50 , koku konsantrasyonunu verir. M = 3,3 ve Z50 = 103,3 = 2000 KB/m3 LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

21 Z16 ve Z84 Değerlerinin Hesaplanması
Z kişiden 16 kişinin alabildiği koku konsantrasyonunu, Z kişiden 84 kişinin alabildiği koku konsantrasyonunu temsil eder. Bu değerler şu şekilde sıralanır; Z84 < Z50 < Z16 Standart sapma (s) hesabı sonrası bulunur; Z50 = 10 M Z16 = 10 M+s Z84 = 10 M-s LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

22 Zll ve Zul Değerlerinin Hesaplanması
Zal (alt limit) ve Zül (üst limit) ölçümün % 95 güvenilirlik aralığını belirler. Şu şekilde hesaplanır; Zal = 10log Zal Zül = 10log Zül (N: panelist sayısı, t: öğrenci faktörü) LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

23 LKB Değerinin Hesaplanması
Eşikteki koku konsantrasyonu tanım olarak 1KB/m3’ tür. LKB değeri kokunun seviyesini belirtir. LKB = 10 x log (2000 / 1) = 33,0 dB LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

24 LIFE Projesi – III.Çalıştay
Örnekleme Teknikleri LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

25 LIFE Projesi – III.Çalıştay
Koku Kaynakları Atıksu arıtma tesisleri Kimyasal Tesisler Rafineriler Mezbahalar Yağ Eritme Merkezleri Boya-Vernik Sanayileri Yem Fabrikaları (Kemik Unu vb.) LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

26 Örnekleme Tekniklerinin Uygulanması
Örnek alma ve örnek hazırlama, ölçüm sisteminin en önemli öğesidir. Ölçüm sonucunun kalitesini ve güvenilirliğini etkiler. Örneklemelerde hata payları bulunmaktadır. Dikkatli örnek alma hata paylarını azaltır. LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

27 Örnekleme Tekniklerinin Uygulanması
Örnek alma ve örnek hazırlama, ölçüm sisteminin en önemli öğesidir. Ölçüm sonucunun kalitesini ve güvenilirliğini etkiler. Örneklemelerde hata payları bulunmaktadır. Dikkatli örnek alma hata paylarını azaltır. LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

28 LIFE Projesi – III.Çalıştay
Örnekleme Teknikleri Olfaktometre sistemine göre ölçüm yapmak için 2 çeşit örnekleme uygulanmaktadır: Aktif Örnekleme Sürekli Pasif Örnekleme Kesikli Gaz ortam Sıvı Yüzeyi Katı Yüzeyi LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

29 Aktif Örnekleme (Sürekli)
3 1 2 4 5 1.Örnek alma probu Örnek fazlasının çıkışı 2.Toz filtresi Olfaktometreye giriş 3.Ön seyreltme havası LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

30 Aktif Örnekleme (Sürekli)
İncelenecek örneğin kaynaktan sürekli olarak kısmi akışı sağlanır. Olfaktometre örnekleme hattına bağlanır. Kaynaktan alınan örnekler sürekli olarak olfaktometreye aktarılır. Böylece olfaktometreye yeterli hacimde kokulu gaz örneği sağlanmış olur. LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

31 Pasif Örnekleme (Kesikli)
Kokulu gaz örneği vakumlu örnek alma cihazı ile örnekleme torbalarına alınır. Örnek analiz edilmek üzere laboratuvara getirilir ve torba olfaktometreye bağlanarak koku analizleri yapılır. LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

32 Pasif Örnekleme a) BACA GAZI
Örnekleme probu Örnekleme torbası Vakum ünitesi Vakum pompası Örnekleme cihazı LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

33 Pasif Örnekleme b) SIVI YÜZEYİ
Örnek alma noktası Örnekleme cihazı LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

34 Pasif Örnekleme c) KATI YÜZEYİ
Örnek alma noktası Çöp alanı Örnekleme cihazı LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

35 LIFE Projesi – III.Çalıştay
Örnek Hacmi Pasif örnekleme sırasında alınacak örnek hacmi aşağıda belirtilen faktörlere bağlıdır: Koku konsantrasyonu Tekrarlanan ölçüm sayısı (ard arda en az üç ölçüm) Yaklaşık örnek hacmi ~ 20 L LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

36 LIFE Projesi – III.Çalıştay
Ölçüm Alınan örneğin 24 saat içinde olfaktometre ile ölçümü yapılmalıdır. Ölçüm yapılacak ortamın koku içermemesi sonuç açısından çok önemlidir. LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

37 Aktif ve Pasif Örneklemelerin Karşılaştırılması AKTİF ÖRNEKLEME
Sabit koku kaynakları emisyonlarının ölçümünde; Örnekleme ve ölçüm işlemi arasındaki zaman az olduğu için kokunun kimyasal reaksiyona girme veya soğurulma riski minimumdur. Değişken koku emisyonlarının ölçümünde; Koku örneği zamana göre değişken olduğu için elde edilen sonuçlar güvenillir değildir. LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

38 Aktif Ve Pasif Örneklemelerin Karşılaştırılması PASİF ÖRNEKLEME
Değişken koku emisyonlarının ölçümünde; Farklı konsantrasyondaki koku emisyonlarının tayini için daha uygundur. Örnekleme gazının sabit akışlı olması yeterlidir. Tek kademeli ölçümlerde; Homojen koku örneklemesinin yapılabilmesi için örnekleme torbasının yeteri kadar büyük olması gerektir. LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

39 Örnekleme Sırasında Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar:
Örnekleme sistemi koku içermemelidir. Soğurmalar önlenmelidir. Yoğunlaşma oluşumu önlenmelidir. Ölçümü yapılacak örneğin Temas ettiği yüzey Transfer mesafesi Tranfer süresi minimum olmalıdır. LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

40 Ankara Emisyon Ölçüm Sonuçları
LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

41 LIFE Projesi – III.Çalıştay
Boya Fabrikası Endüstri Ünite KB/m3 dB ± std. Boya Fabrikası1 Havalandırma Kanalı 2000 1900 33,0 ± 1,0 32,8 ± 1,3 13000 11000 41,3 ± 1,5 40,5 ± 1,2 Vernik 1600 32,0 ± 1,2 32,8 ± 1,0 Fabrikası2 910 1700 29,6 ± 1,3 32,3 ± 1,2 LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

42 Cam ve Kaya Yünü Üretimi
Endüstri Ünite KB/m3 dB ± std. Cam Yünü Üretimi Baca 6700 6300 38,3 ± 1,5 38,0 ± 1,4 3200 2000 35,0 ± 1,2 33,0 ± 1,0 Kaya Yünü 57000 47,6 ± 1,3 18000 27000 42,5 ± 2,0 44,3 ± 1,7 LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

43 Katı Atık Depolama Sahası
Endüstri Ünite KB/m3 dB ± std. Katı Atık Depolama Sahası Örnekleme Bacası  630 890 28,0 ± 1,4 29,5 ± 1,3 1300 1400 31,0 ± 1,4 31,5 ± 1,5 43000 29000 46,3 ± 1,6 44,5 ± 1,3 8500 39,3 ± 1,3 39,3 ± 1,0 LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

44 Katı Atık Depolama Sahası
LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

45 Besi Ahırları ve Tavuk Çiftliği
Endüstri Ünite KB/m3 dB ± std. Besi Ahırı (dana) Ortam Havası 3800 3000 35,8 ± 1,8 34,8 ± 1,3 (koyun) 38 27 15,8 ± 1,0 14,3 ± 0,6 Tavuk Çiftliği 160 210 22,0 ± 1,4 23,3 ± 1,3 45 53 16,5 ± 1,3 17,3 ± 1,3 LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

46 LIFE Projesi – III.Çalıştay
Restoranlar Endüstri Ünite KB/m3 dB ± std Restoran 1 Ortam Havası 15000 41,8 ± 1,0 Restoran 2 200 23,0 ± 1,7 LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

47 İzmir Emisyon Ölçüm Sonuçları
LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

48 Emisyon ölçüm sonuçları
Et ve et işleme (rendering) Filtre çıkışı 51000 16000 Zeytinyağı üretimi Soğutma kulesi 3800 2700 Su yüzeyi 1400 Pirina Ortam havası 320 Yağsız pirina 1700 Kuru pirina 480 Depo alanı 3400 LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

49 LIFE Projesi – III.Çalıştay
Emisyon ölçüm sonuçları Balık yemi üretimi Filtre girişi 16000 13000 14000 Filtre çıkışı 1900 2000 1800 Ortam havası 1700 750 Kedi-köpek maması üretimi Scrubber girişi 11000 Scrubber çıkışı 7100 LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

50 LIFE Projesi – III.Çalıştay
Emisyon ölçüm sonuçları Maya endüstrisi (yeast) Fermentasyon ünitesi (#1) 230000 260000 Fermentasyon bacası 180000 240000 Hammadde hazırlama tankı 910000 Dış hava 510 Atıksu arıtma tesisi 360 Fermentasyon ünitesi (#7) 570 Alüminyum şekillendirme (aluminum foundry) Ortam havası 150 Maça üretimi 200 240 Üretim hattı 190 250 290 LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara

51 LIFE Projesi – III.Çalıştay
Emisyon ölçüm sonuçları Arıtma çamuru (sludge) Örnekleme bacası ile (eski çamur-2003)(old sludge) 16000 10000 (yeni çamur-2004)(new sludge) 40000 Çöp depolama alanı (sanitary landfill) Örnekleme bacası ile (endüstriyel çöp alanı) 72000 Örnekleme bacası ile (İşlenmemiş çöp)(untreated) 24000 Örnekleme bacası ile (İşlenmiş çöp)(treated) 18000 LIFE Projesi – III.Çalıştay 9-10 Aralık 2004 ODTÜ, Ankara