Kur’ân’da Akıl ve Bilgi

... konulu sunumlar: "Kur’ân’da Akıl ve Bilgi"— Sunum transkripti:

1 Kur’ân’da Akıl ve Bilgi
pedagojiformasyon.com

2 AKLIN VE BİLGİNİN NE OLDUĞU AKLIN DİNÎ SORUMLULUKTAKİ YERİ VE ÖNEMİ
KAZANIMLARIMIZ NELER ? AKLIN VE BİLGİNİN NE OLDUĞU AKLIN DİNÎ SORUMLULUKTAKİ YERİ VE ÖNEMİ KUR’AN AKLIMIZI KULLANMAMIZI İSTER   KUR’AN DOĞRU BİLGİYE ÖNEM VERİR   KUR’AN’DA BİLGİ EDİNME YOLLARI   BİLGİ TAASSUBU ÖNLER 

3 AKIL : Sözlükte ;Bağlamak, engel olmak, tutmak, diyet vermek, idrak, muhakeme kabiliyeti, kavrayış, zeka. insanların tehlikeye düşmesine engel olan şey. Düşünme, kavrama ve bilgi elde etme gücü…Gibi anlamlara gelir.

4 AKIL NEDİR ? Akıl doğru ile yanlışı ayırt edebilme kabiliyetidir. Akıl her türlü sorumluluğun ön şartıdır. Akıl insanı diğer canlılardan ayıran en önemli özelliktir. Akıl Allah’ın insana verdiği en büyük nimetlerden biridir. Akıl düşünme yeteneğidir insan düşünerek bilgi üretir.

5

6 Aklın Dinî Sorumluluktaki Yeri ve Önemi
“Aklı olmayanın dini de yoktur” “Kişinin sorumluluğu, aklı ölçüsündedir” AKLINI KULLANMAK Öğrenmek Anlamak Yapmak

7 Sadece akıl sağlığı yerinde olan kişiler, yaptıklarının sonuçlarını üstlenirler. İnsanı diğer canlılardan ayıran en önemli özellik, akıllı ve düşünebilen bir varlık olmasıdır. İslam’a göre akıl sağlığı yerinde olan ve ergenlik çağına girmiş herkes dinin buyruklarından sorumludur. Aklı olmayan kişi, dini anlayamaz. Bu nedenle akıl hastaları dinin emir ve yasaklarından sorumlu değildir. Kur’an, bütün işlerde anlayarak hareket etmeyi tavsiye eder. İnsan da aklı sayesinde yaratıcısının kendisinden ne istediğini anlar ve ona uygun hareket eder.  “Allah size işte böylece ayetlerini açıklar ki düşünüp hakikati anlayasınız.”  Bakara suresi, 242. ayet.

8 Kuran Yüce Allah’ın varlığını anlamamızı, gücünü kavramımızı ister ve hayatı anlamlandırmamıza katkı sağlar. Aklı kullanmak ve düşünerek karar vermek çok önemlidir. İnsan, ancak düşünerek iyiyle kötüyü ve doğruyla yanlışı birbirinden ayırır. Yararlı ve zararlı olanın farkına varır. Akıl sayesinde insan, karşılaşacağı güçlüklerle mücadele etmeyi başarır ve kötülüklerden uzak durur. Düşünen insan her açıdan kendini geliştirir ve bir şeyler üretebilir. İnsan, aklını kullanarak hayatını kolaylaştırmanın yollarını arayıp bulabilir. Bu nedenle Allah aklımızı kullanmamızı öğütler.

9 KUR’AN AKLIMIZI KULLANMAMIZI İSTER
Kur’an-ı Kerim, pek çok ayette; aklınızı kullanmıyor musunuz, düşünmüyor musunuz, hiç düşünmez misiniz?” gibi ifadelerle insanları düşünmeye teşvik etmiştir. Kur’an’da yüzlerce ayette aklı kullanmanın ve ilmin önemine vurgu yapılır. Kur’an’ın, “Ey akıl sahipleri!” diye seslenmesi de insanları aklını kullanmaya teşvik etmek içindir. Kur’an; hayatın anlamı, yaratılışın amacı ve öldükten sonra yeniden diriliş gibi önemli konularda bilgiler verir. Bu gibi konularda düşünmemizi öğütler.

10 KUR’AN YERİN VE GÖKLERİN YARATILIŞI ÜZERİNDE DÜŞÜNMEMİZİ EMREDER
KUR’AN YERİN VE GÖKLERİN YARATILIŞI ÜZERİNDE DÜŞÜNMEMİZİ EMREDER. BU AYETLERDEKİ AMAÇ, İNSANLARIN YARATICIDAN İZLER GÖREREK ONU BULMASIDIR. KUR’AN-I KERİM DÜŞÜNEN VE OLAYLAR HAKKINDA AKIL YÜRÜTEREK DERS ÇIKARANLARI ÖVÜŞTÜR.

11

12 Akıl, duyularla elde edilen bilgileri değerlendirir
Akıl, duyularla elde edilen bilgileri değerlendirir. Olaylar arasında bağlantılar kurar. Ulaştığı sonuçlardan yeni bilgiler üretir. Aklını kullanmak, gerçeği bulmanın yollarından biridir.

13 Kur’an’da bu durum şöyle anlatılır: “Ey iman edenler
Kur’an’da bu durum şöyle anlatılır: “Ey iman edenler! Allah’a ve Resulüne itaat edin ve (Kur’an’ı) dinlediğiniz hâlde ondan yüz çevirmeyin. İşitmedikleri hâlde, ‘İşittik.’ diyenler gibi de olmayın. Şüphesiz, yeryüzünde yürüyen canlıların Allah katında en kötüsü, akıllarını kullanmayan (gerçeği görmeyen) sağırlar ve dilsizlerdir.” ENFAL/ 22

14

15 SIRA SİZDE   “Üstlerinde kanatlarını açıp kapatarak uçan kuşları (hiç) görmediler mi? Onları (havada) rahman olan Allah’tan başkası tutmuyor…” Mülk suresi, 19. ayet. “Şüphesiz göklerin ve yerin yaratılışında, gece ile gündüzün artarda gelişinde akıl sahipleri için gerçekten açık ibretler (ayetler)vardır.” Âl-i İmrân suresi, 190. ayet. Yukarıdaki ayetlerde anlatılmak istenen ortak noktayı belirtiniz.

16 BİLGİ NEDİR ? Bireylerin öğrenme, araştırma veya gözlem yolu ile çaba sarfederek elde ettiği olgular. İnsan aklının erebileceği olgu, gerçek ve ilkelerin bütünü. Kurallardan yararlanarak kişinin veriye yönelttiği anlam. İnsan zekâsının çalışması sonucu ortaya çıkan düşünce ürünüdür.

17 BİLGİ KAYNAKLARI DERGİLER İNTERNET BİYORAFİK KAYNAKLAR ANSİKLOPEDİLER
KİTAPLAR İNTERNET ATLASLAR SÖZLÜKLER

18 İnsan: İnanan İnanmayan
Düşünür, aklını kullanır ve öğrenir. Kendisi ve etrafındaki dünya hakkında bilgi edinir. Bilgisi özgür iradesi ile etkileşim halindedir. İnsan birçok alternatiften seçim yapar. İnsan: Güzel fiil ve davranışları İnanan Eylem ve davranışları Kötü fiil ve davranışları İnanmayan

19 Kur’an’da Bilgi Edinme Yolları
Kur’an’da bilginin kaynakları; Duyu organları Akıl Vahiy olarak belirtilir. Kur’an, bunlarla elde edilen bilgileri akılla değerlendirmeyi esas alır.

20 Kur’an’da sayılan en önemli duyu organlarından biri işitme duyusudur
Kur’an’da sayılan en önemli duyu organlarından biri işitme duyusudur. İşitmekten amaç, iyi dinlemek ve dinlediğini anlamaktır. Ayrıca bakmak ve baktığını görmek de önemlidir.

21 “Göğe bakmıyorlar mı nasıl yükseltilmiştir?
Dağlara bakmıyorlar mı? Nasıl yükseltilmiştir? Yeryüzüne bakmıyorlar mı, nasıl yayılmıştır?”  ĞÂŞİYE/ 18-20

22 İnsan; gördükleri üzerinde düşünen bir varlıktır.
Kur’an’da akılla duyular arasında sıkı bir ilişki olduğu belirtilir ve insanın sahip olduğu kabiliyetleri ve duyularını iyi kullanması istenir. Allah, duyu organlarını kullanma sorumluluğunu şöyle dile getirir:

23 Çünkü kulak, göz ve kalp, bunların hepsi ondan sorumludur.”
 “Hakkında kesin bilgi sahibi olmadığın şeyin peşine düşme. Çünkü kulak, göz ve kalp, bunların hepsi ondan sorumludur.” İSRÂ/36

24 İnsan, sahip olduğu bilgilerin önemli bir kısmını gözlemle elde eder
İnsan, sahip olduğu bilgilerin önemli bir kısmını gözlemle elde eder. Bu nedenle Kur’an, İnsanın çevresinde olup bitenlerle ilgili olarak gözlem yapmasını ve Düşünmesini ister. Bu konu bir ayette şöyle ifade edilir:

25 “Şüphesiz göklerin ve yerin yaratılmasında, gece ile gündüzün birbiri peşinden gelmesinde, insanlara fayda veren şeylerle yüklü olarak denizde yüzüp giden gemilerde… düşünen bir toplum için (Allah’ın varlığını ve birliğini ispatlayan) birçok deliller vardır.” Bakara/164

26 KUR’AN DOĞRU BİLGİYE ÖNEM VERİR
Doğru bilgi, insanın doğru sonuçlara varabilmesini sağlar. Gözün görebilmesi için ışığa ihtiyacı olduğu gibi aklın da doğru düşünüp doğru karar verebilmesi için doğru bilgiye ihtiyacı vardır. Doğru bilgi; gerçek, güvenilir ve kesin olmalıdır. Zan ve tahmine dayalı olmamalıdır. Peygamberimiz, “…Fayda vermeyen ilimden Allah’a sığınırım…” demiştir.

27 İnsanın görmediği; ama merak ettiği çok şey vardır
İnsanın görmediği; ama merak ettiği çok şey vardır. İnsan, aklıyla niçin yaratıldığını ve yaratılışının amacını bulmak ister. Ölümden sonraki hayatı merak eder. Bu arayışında Kur’an, insana doğru bilgiler vererek yardım eder. Allah, araştırmadan, incelemeden bir haber veya bilgiyi kabul etmeyi hoş karşılamaz. Aksi hâlde insanın pişman olabileceğini bir ayette şöyle ifade eder:  “Ey inananlar, size fâsık bir adam bir haber getirirse onun doğruluğunu araştırın. Yoksa bilmeyerek bir topluluğa karşı kötülük edersiniz de sonra yaptığınıza pişman olursunuz.” HUCURÂT/6

28 KUR’AN-I KERİM DE BÜTÜN BİLGİLER VARMIDIR ?
"Yaş ve kuru her şey Kitab-ı Mübin'de vardır."  En'am, 6/59 "Biz Kur'an'ı sana her şeyin apaçık bir beyanı olarak indirdik."  Nahl, 16/89

29 1. Kur'an'da her şeyden bahis vardır
1. Kur'an'da her şeyden bahis vardır. Sema-arz, dünya-ahiret, sevap-günah, cennet-cehennem, Allah-alem gibi bütün temel konulardan ayetler bahsetmiştir. 2. Kur'an'da günümüz fen ve teknolojisine de işaretler vardır. Fakat ilgili ayetler ayrıntılı bir şekilde değil, esaslar itibariyle işaret etmektedir. "Kur'an'da ilmi gelişmelere işaret yok." denilmesi tefrit olduğu gibi, "Bu ilmi gelişmelere ayrıntılarıyla işaret vardır." demek de, ifrattır. Her iki aşırılıktan da uzak kalmak gerekir.,

30 Dinin hükümleriyle aklın hükümleri birbirini destekler.
Kur’an’ın getirdiği ilkeler, akla uygundur. Çünkü aklı yaratan da vahyi gönderen de ALLAHTIR.

31 Bilgiye; aklımız, duyu organlarımız ve vahiy aracılığıyla ulaşırız
Bilgiye; aklımız, duyu organlarımız ve vahiy aracılığıyla ulaşırız. Duyu organlarımızla gözlem yaparız ve aklımızla doğru ile yanlışı birbirinden ayırırız. Aklımızı kullanarak Kur’an’ı daha iyi anlarız. Rabb’imizi tanır ve bizim için yarattığı şeylerin farkına daha iyi varırız.

32

33 BİLGİ, TAASSUBU ÖNLER TAASSUP; bir fikre veya inanışa körü körüne aşırı derecede bağlanıp ondan başkasını düşünememe durumudur. Dinimiz bizlere bağnazlıktan kaçınmamızı emretmiştir. Kur’an’a göre taassuptan kurtulmanın yolu, aklı kullanmaktır.

34 Akıl doğru bilgi ile hakikate ulaşır
Akıl doğru bilgi ile hakikate ulaşır. Zira doğru bilgiler, taassubu önler ve insanı bağnazlıktan kurtarır. Nitekim dinimiz, doğru bilgiye sahip olmayı ve körü körüne bir şeyin peşinden gitmemeyi öğütler. Bu husus Kur’an’da şöyle ifade edilir: “Hakkında kesin bilgi sahibi olmadığın şeyin peşine düşme...” İsrâ/36

35 Taassup sahibi kişiler, körü körüne başkalarını taklit ederler.
Taassup, insanı bilgiden uzaklaştırır, araştırma yapmaktan alıkoyar ve insanda ön yargı oluşturur. Taassup, bilgisizlikten kaynaklanır. Bilgi olmayınca cahillik öne çıkar.

36 Allah, körü körüne bir fikri ya da kişiyi taklit etmeyi doğru bulmaz
Allah, körü körüne bir fikri ya da kişiyi taklit etmeyi doğru bulmaz. İslam dinine göre insan, aklını kullanarak, düşünerek bilinçli bir şekilde davranmalı ve taklitten kaçınmalıdır. Kur’an’da körü körüne atalarını taklit edenler bir ayette şöyle uyarılır: 

37 “Onlara, ‘Allah’ın indirdiğine uyun. ’ denildiği zaman onlar, ‘Hayır
“Onlara, ‘Allah’ın indirdiğine uyun.’ denildiği zaman onlar, ‘Hayır! Biz atalarımızı üzerinde bulduğumuz yola uyarız.’ derler. Ya ataları bir şey anlamamış, doğruyu da bulamamışlarsa?”  BAKARA /170

38 İslam, düşünmenin önündeki tüm engelleri kaldırmış, düşünmeyi ve düşündüğünü ifade etmeyi teşvik etmiştir. Düşünmeyi engellemek, insanın yaratılış amacına aykırıdır. İnsanın farklı fikirlere de ihtiyacı vardır. Düşünce ve ifade özgürlüğünün olmadığı yerde gelişme ve ilerleme olamaz.

39 İnsan, düşüncelerini özgürce açıklayamıyorsa ya da açıkladığında tepkiyle karşılaşıyorsa orada taassup var demektir. Bu da toplumun ilerlemesine engel olur. Kur’an’da bu değişime ve yeniliğe karşı çıkan bağnazlıktan şöyle söz edilir: 

40 “Andolsun biz bu Kur’an’da insanlara her çeşit misali getirip anlattık
“Andolsun biz bu Kur’an’da insanlara her çeşit misali getirip anlattık. Onlara bir ayet getirdiğin zaman inkâr edenler, ‘Siz (geleneklerimizi) iptal edenlerden başka bir şey değilsiniz.’ derler.” RÛM/58

41 İlim ilim bilmektir İlim kendin bilmektir Sen kendini bilmezsin Ya nice okumaktır Yunus Emre

42  “Akıl gibi zenginlik, bilgisizlik gibi yoksulluk, edep gibi miras, danışmak gibi dayanak olamaz.” Hz. Ali “ İlimden gidilmeyen yolun sonu karanlıktır.” Hacı Bektaş Veli

43 KURAN VE SÜNNETTE AKIL VE BİLGİ

44 Biz onu akıl erdiresiniz diye Arapça bir Kur’an olarak indirdik
Biz onu akıl erdiresiniz diye Arapça bir Kur’an olarak indirdik. Yûsuf/2

45 DE Kİ: “HİÇ BİLENLERLE BİLMEYENLER BİR OLUR MU
DE Kİ: “HİÇ BİLENLERLE BİLMEYENLER BİR OLUR MU? ANCAK AKL-I SELİM SAHİPLERİ, SAĞDUYULU OLANLAR DÜŞÜNÜP İBRET ALIR. ZÜMER SÛRESİ/9

46 Hz. Peygamber "Akıllı, nefsini kontrol altına alıp, ölümünden sonraki ebedi hayat için hazırlanan kimsedir." buyurmuştur. (İbn-i Mace, Züht, 31)

47 O, geceyi, gündüzü, güneşi ve ayı sizin hizmetinize verdi
O, geceyi, gündüzü, güneşi ve ayı sizin hizmetinize verdi. Yıldızlar da Allah'ın emri ile hareket ederler. Şüphesiz ki bunlarda aklını kullananlar için pek çok deliller vardır. NAHL /12

48 Yeryüzünde kesin bir bilgiyle inanacak olanlar için ayetler vardır
Yeryüzünde kesin bir bilgiyle inanacak olanlar için ayetler vardır. (Zâriyât Suresi, 20)

49 Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem: “Mü’min akıllı, zeki, uyanık, istikrarlı, sağlam duran, acele etmeyen, âlim, helal ve harama dikkat edendir… buyurmuştur. (Hakîm et-Tirmîzî, Nevâdir, IV, 26; Deylemî, el- Firdevs, IV, 175.)

50 Onlar Kur’an(ın söyledikleri) üzerinde düşünmezler mi
Onlar Kur’an(ın söyledikleri) üzerinde düşünmezler mi? Yoksa kalpleri(nin) üzerinde kilitler mi var? Muhammed/24

51 Rasûlullah(sav): “Akıllı kimsenin vasıfları şunlardır: Kendisine karşı cahilce davrananlara yumuşak davranır, konuşmak istediğinde düşünür hayırsa konuşur, şer ise susar, faziletli bir amel gördüğünde onu fırsat bilir. Akıllı kişi bu gibi hasletlerle tanınır. (İbn Hacer, el-Metâlibu’l-Âliye, XII, 116)

52 Peygamberimiz (sav) şöyle buyuruyor:
“Kişiyi ayakta tutan aklıdır. Aklı olmayanın dini de yoktur.” (Camiü’s-Sağir, 4: 528) (H. No:6159)

53 Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem: “İnsanların dünya ve ahirette amel bakımından en faziletlileri AKIL bakımından en güzel olanlarıdır. Çünkü AKIL amellerin efendisidir.” buyurmuştur.  (Heysemî, Buğyetu’l-Bâhis, II, 808; Bûsirî, İthâfu’l-Mehera, VII, 375; İbn Hacer, el-Metâlibu’l-Âliye, XII, 122; İbn Arrâk, Tenzîhu’ş-Şerîa, I, 217.)

54 Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem: “Akıllı kimse, Allah’a itaat eden ve ondan korkandır. Ateşe ise sadece Akla karşı direnen ve ondan kaçınan kimse düşer. Allah her kimin hayrını isterse ona Akıllı kişiyi arkadaş eder.” buyurmuştur. (İbn Arrâk, Tenzihu’ş- Şerîa, I, 220)

55 Efendimiz(sav) buyurdular: “En akıllınız, Allah’tan çok korkanınızdır
Efendimiz(sav) buyurdular: “En akıllınız, Allah’tan çok korkanınızdır. En iyiniz Allah’ın emir ve yasaklarına riayet edeninizdir. Her ne kadar nafile ibadetleriniz az bile olsa.”  (Gazali, İhya, 1/214)

56 وَمَنْ نُعَمِّرْهُ نُنَكِّسْهُ فِي الْخَلْقِ أَفَلَا يَعْقِلُونَ
Ve kimin ömrünü uzatırsak, onun yaratılışını tersine çeviririz (kuvvetini gideririz). Hâlâ akıl etmezler mi? Yâsîn/68

57 TEŞEKKÜRLER…