Bilişsel - Davranışçı Terapi

... konulu sunumlar: "Bilişsel - Davranışçı Terapi"— Sunum transkripti:

1 Bilişsel - Davranışçı Terapi
Psikoterapi. Dr.Cem KEÇE Cinsel Terapist Evlilik Terapisti & Psikoterapist

2 Bilişsel - Davranışçı Terapi
Bilişsel- davranışçı modele göre cinsel işlev bozuklukları öğrenilmiş yanlış davranışlar olarak tanımlanmaktadır. Cinsel bilgisizlik veya yanlış bilgilenme, hatalı bilişsel şemaların oluşumuna yol açar; bunlar ise aşırı kaygı, suçluluk duyguları, gerçekçi olmayan beklentiler veya başaramama korkusu gibi nedenlerle cinsel işlev bozukluklarının ortaya çıkmasında ve sürmesinde etkin olurlar. Yanlış bilgilenmenin en sık karşılaşılanı cinsel mitlerdir. Cinsel mitler denildiğinde kastedilen, kişilerin cinsel konularda doğru olduğunu düşündükleri, çoğu zaman abartılı, yanlış, bilimsel değeri bulunmayan inanışlardır. Cinsel mitler, kalıp yargılar cinselliğin yaşanmasını çeşitli açılardan sınırlamaktadır. İnsanların çoğunluğu aynı cinsel modeli öğrenmiş olmakla birlikte belirli mitler her birini farklı biçimde ve şiddette etkilemektedir

3 Bilişsel - Davranışçı Terapi
Cinsel ifade ve davranış insan yaşamının ayrılmaz bir parçasıdır. Cinsel uyarılma ve onun son noktası olan cinsel davranış, fizyolojik, psikolojik ve kültürel etkenlerin etkisi ile şekillenmektedir. Birçok insanın cinselliğin doğal ve içgüdüsel olduğu, yani içten geldiğini düşünmesine rağmen insanda cinsellik öğrenilen bir davranıştır. İnsanlar da diğer tüm hayvanlar gibi, türünü sürdürmeye programlandığı için, öğrenme olmaksızın da cinsel birleşme gerçekleşebilir. Doğa açısından önemli olan da cinsel birleşmedir. Ancak belirli cinsel birleşme biçimlerinin diğerlerinden daha iyi olduğu, bazı davranışların diğerlerinden daha çekici, bazı partnerlerin ve yerlerin diğerlerinden daha uygun olduğu gibi düşüncelerin tümü öğrenilerek edinilmektedir. Kültür içinde diğer her şey nasıl öğreniliyorsa cinsellik de öyle öğrenilmektedir. Çocukluk, ergenlik ve yetişkinlik süresince, bireyde ne olduğu ve ne olması gerektiğine dair bir düşünce gelişmektedir.

4 Bilişsel - Davranışçı Terapi
Ancak toplumumuzda anne ve babalar kendi bilgi eksiklikleri ve/veya cinsellik konusunda konuşmaktan rahatsızlık duymaları nedeniyle bu konularda çocuğun öğrenme ihtiyacını karşılayamamaktadır. Eğitim sürecinin de çocuğun cinsellik konusundaki öğrenme ihtiyacının karşılanmasına yeterli katkısı bulunmamaktadır. Öte yandan günlük konuşmalarda, medyada, filmlerde, pornografik materyallerde cinsellikle ilgili birçok eksik, yanlış ve/veya abartılı bilgi verilmektedir

5 Davranışçı Terapi Davranışlar deneme-yanılma yoluyla öğrenme, sosyal öğrenme, modelleme ve taklit yoluyla elde edilen ve tekrarlanmaları oranında da refleks haline gelen özelliklerimizdir. Refleksler hem aktive etme hem de ketleme anlamında beyinde oluşturulmuş zihinsel ve nöronal şablonlardır. İnsan şartlanmış reflekslerden oluşan bir mekanizma gibidir. Davranışçı terapi esas olarak sosyal öğrenme kuramına dayalı, birçok bilişsel ilke ve işlemleri kapsayan uygulamaları ifade eder. Davranışçı terapi 4 temelden oluşur: 1-Klasik şartlanma (Sistematik duyarsızlaştırma) 2-Operant şartlanma 3-Sosyal öğrenme kuramı 4-Davranışı etkileyen bilişsel etkenler

6 Davranışçı Terapi Davranışçı terapinin önemli özellikleri:
-Başlangıçta hedefler belirlenir. -Birey ve çevre arasındaki etkileşime önem verir. -Belirsizlik değil belirlilikler üzerine kuruludur. -Sorunlar üzerine konuşup içgörü kazandırmak yerine “yapmak” üzerine kuruludur. -Birey merkezli terapi ilkelerini benimser. ( Aktif dinleme, empati, olumlu yaklaşım, doğallık, saygı ve yakınlık vb.) -Tüm terapi teknikleri arasında üzerinde en fazla ampirik araştırma yürütülen alandır. -Etik açıdan tarafsızdır. -Terapi bir eğitim sürecidir. -Hastalar terapinin doğası, kullanılabilecek yöntemler ve terapinin yararları ile risklerini öğrenirler.

7 Davranışçı Terapi Davranışçı terapinin önemli özellikleri:
-Özel terapi yöntemleri hakkında önceden bilgi verilir. -Terapist ve hasta arasında işbirliği şarttır. Davranışçı terapinin sınırlılıkları: 1-Davranışları değiştirir ama duyguları değiştirmez. 2-Önemli ilişkisel faktörleri göz ardı eder. 3-İçgörü kazandırmaz. 4-Nedenlerden çok semptomlar üzerine odaklanır. 5-Terapi terapistin kontrolündedir.

8 Davranışçı Terapi Klasik şartlanma ve Ivan PAVLOV: Bir köpeğin ağzına yiyecek konması salya salgısına yol açar, bu tepkisel bir davranıştır. Yiyecek tekrar tekrar nötür bir uyaranla verildiğinde, örneğin bir zil sesi, sonunda köpek sadece zil sesini duyduğunda da salya salgılanmasında bulunmaya başlayabilir. Ancak zil arka arkaya çalınırken beraberinde yiyecek verilmezse salya salgılama tepkisi zayıflayarak yok olacaktır. Sistematik duyarsızlaştırma tekniği klasik şartlanma modelini esas alır. (Joseph WOLPE) Operant Şartlanma: Davranışların sonuçlardan etkilendiği bir öğrenme şeklidir. (Sevişme, Dur-Başla Tekniği ile boşalmayı kontrol etme, okuma, yazma, araba kullanma vb.) Bir davranışın yol açtığı çevresel değişiklikler pekiştirici özellikler taşıyorsa yani kişi ödüllendiriliyorsa, söz konusu davranışın ortaya çıkma olasılığı yükselmektedir. Eğer çevresel değişiklikler hiçbir pekiştirici özellik taşımıyorsa söz konusu davranışın tekrar ortaya çıkma olasılığı zayıflayacaktır. (Pozitif ve negatif pekiştirme, cezalandırma ve sönme teknikleri) (Skinner)

9 Davranışçı Terapi Pozitif ve negatif pekiştirme: Bir tür ödüllendirme ya da bir tepkinin ardından ortaya çıkan itici uyaranı uzaklaştırma anlamına gelmektedir. Öğrenme için şarttır. Pekiştirilen eylemler tekrarlama eğilimi gösterirler ve pekiştirilmeyenlerse zayıflayarak sönerler. (Skinner) Sosyal öğrenme kuramı: Karşılıklı etkileşime dayanır. Kişiler kendilerinin yön verdikleri davranış değişikliklerini gerçekleştirme yetisine sahiptirler. Kendi üzerinde etkinlik kişinin bir duruma yön verebilme ve arzuladığı değişikliği yapabilme inancı ya da beklentisidir. Kişisel yetkinlik kuramı da denir. (Albert BANDURA ve Richard WALTERS) Davranışı etkileyen bilişsel etkenler: İnançlar, tercihler, beklentiler ve kendilik algıları gibi kişisel etkenler bireyin davranışlarını etkiler.

10 Davranışçı Terapi Davranışçı Tedavi Stratejileri *Davranış Hedefleri
*Yüzleştirme *Cevap/Uyarıcı Hiyerarşisi *Modelleme *Taklit *Davranış Provası *Gevşeme ve Rahatlama Çalışması *Düşünce-Duygu-Davranış Kısır Döngüsünü Kırma *Aktivite Programı *Aktif Dinleme Eğitimi *Kendini Ödüllendirme

11 Davranışçı Terapi Davranış Hedefi: Dokunamadığı penise dokunmak
Cinsel Tiksinti Bozukluğu olan bir hastada; Davranış Hedefi: Dokunamadığı penise dokunmak Yüzleştirme: Dokunmaya zorlama Cevap/Uyarıcı Hiyerarşisi: Aşamalı bir şekilde sindire sindire en az sıkıntı veren duyguyu yaratandan en fazla sıkıntı veren duyguyu yaratan davranışa kadar geçilmesi. 0 ile 100 arasında bir derecelendirme yapılır. Modelleme: Cinsel terapistin beklenen davranışı kendi hayatında hissederek yaşadığını ve uyguladığını rahatlıkla anlatması ve cinselliği doğal olarak konuşması hasta tarafından gözlemlenir ve yorumlanır. Taklit: Hasta taklit edeceği davranışa inanmalı ve taklit edilecek davranışta gerçekçi olmalıdır. Burada arzulu ve istekli bir partneri oynama söz konusu olabilir. Davranış Provası: Hastanın problemine göre yapması istenen davranış uygulamaları prova olarak seans odasında uygulatılabilir veya hipnodramalarla senaryolar oluşturulabilir.

12 Davranışçı Terapi Gevşeme ve Rahatlama Çalışması
Cinsel Tiksinti Bozukluğu olan bir hastada; Gevşeme ve Rahatlama Çalışması 1-Düşünceyi nefese odakla 2-Planlı bir şekilde kasları kas ve gevşet 3-Olumlu bir hayal kur 4-İradeyi güçlendirici telkinlerde bulun 5-Yüzleştirerek korkulan öğenin kontrol edilebilirliğini göster Düşünce-Duygu-Davranış Kısır Döngüsünü Kırma Her düşünce mutlaka bir duygu ile kodlanmıştır. Olumsuz düşüncenin yerine olumlu düşünceyi getirme ve farklı bir düşünceye odaklanma çözüm olabilir. Aktivite Programı Hastanın normal zamandaki günlük aktivite programını listeleyerek incelemek gerekir. Bu liste en hoşnutluk veren duygudan en sıkıntı veren duyguya doğru derecelendirilmelidir.

13 Davranışçı Terapi Aktif Dinleme Eğitimi
Cinsel Tiksinti Bozukluğu olan bir hastada; Aktif Dinleme Eğitimi Hasta öncelikle karşı tarafın ne demek istediğini tam manasıyla kavramaya çalışarak dinlemelidir. Anladığı konuyu kendi cümleleriyle karşı tarafa aksettirmelidir. Doğru anlayıp anlamadığını, karşı tarafın düşüncelerini kavrayıp kavrayamadığını karşı tarafa sormalıdır. Karşı taraftan olumlu bir cevap alırsa aktif bir şekilde, gerçek manada karşıyı dinlediği ortaya çıkar. Kendini Ödüllendirme Bütün canlılar davranışlarının pekişebilmesi için ödüllendirilmelidir. Ödüllendirilen tüm davranışlar pekişerek devam ederken cezalandırılan davranışlar kaçınılan davranışlar olur.

14 Davranışçı Terapi Davranışçı olarak hastaya örnek yaklaşım:
-Hasta: “Cinsel isteksizlik duyuyorum, yaşamın hiçbir anlamı yok.” -Cinsel Terapist: -”Özellikle kime karşı cinsel isteksizlik duyuyorsun?” -”Cinsel isteksizlik yaşadığını düşündürecek neler yaşadın?” -”Cinsel isteksizlik oluşmasına katkıda bulunabilecek neler yapmış olabilirsin?” -”Cinsel hayatında en çok neyi değiştirmek istersin?”

15 Bilişsel Davranışçı Terapi
TEDAVİ En Zayıf Halkayı Kopart

16 Bilişsel Davranışçı Terapi
En Zayıf Halkayı Kopart

17 Bilişsel Terapi Bilişsel terapi; cinsel problemlerin hatalı düşünme, yetersiz veya yanlış bilgiye dayanarak yanlış çıkarımlar yapma ve düşle gerçeği birbirinden ayıramama gibi genel süreçlerden kaynaklandığını öngörür. Bilişsel terapi; hatalı düşünceleri düzelterek cinsel sorunları bastıran yaklaşımların tümüdür. Bilişsel terapi; hastaların kendi dünyalarını nasıl gördüğünü anlamak için onların iç dünyalarına odaklanan yapılandırılmış ve aktif bir yaklaşım sağlar. Bilişsel terapi; yaşamın anlamı, suçluluk, umutsuzluk ve umut gibi varoluşçu çerçeveyi esas alan bütüncül/eklektik bir psikoterapidir. Bilişsel terapi; işe yarayan, bilginin terapistten hastaya aktarılmasını sağlayan çok faydalı bir tedavi şeklidir. Aşırı teknik olması, terapötik ilişkiyi kullanmaması, semptom odaklı olması, bilinçdışı ret etmesi ve duyguların rolünü görmezden gelmesi bilişsel terapinin sınırlılıklarıdır.

18 Bilişsel Terapi Kognitif Terapi;
1-Akılcı Duygusal Davranışçı Terapi ( Albert ELLIS) -İnsanın Doğası Görüşü: İnsanların mantıklı ve mantıksız düşünme potansiyelleri doğalarında vardır. İnsanlar hata yapan canlılardır. İnsanların kendi iç konuşmaları, sürekli olarak kendi kendilerini değerlendirmeleri, kendilerine bir değer atfetmeleri, sevme, onaylanma, başarı isteği gibi temel tercihleriyle gereksinimlerini birbirlerine karıştırmaları duygusal ve davranışsal sorunlara yol açabilir. -Duygusal Rahatsızlık Görüşü: İnsanların kendilerini tahrip eden mantık dışı inançları içselleştirerek, kendilerini veya başkalarını suçlayarak kendi kendilerini duygusal rahatsızlıklara sürükleyen güçlü bir eğilimleri vardır.

19 Bilişsel Terapi -A-B-C Kişilik Kuramı
A(Olay) – B (Düşünce) – C (Sonuç) A; bir olayın varlığı veya bir kişinin davranışıdır. C; kişinin duygusal veya davranışsal tepkisi veya izleyen sonuçlardır. A, C’ye yol açmaz. C’nin oluşumunda asıl rol oynayan süreç B’dir. B; kişinin A hakkındaki inancıdır.

20 Bilişsel Terapi Telafi Edici Stratejiler
2-Bilişsel Terapi ( Aaron BECK) Telafi Edici Stratejiler

21 Bilişsel Terapi Bilişsel Tedavi Stratejileri
1-Olumsuz Düşünceleri Belirleme Düşüncenin belirli bir yolakta ilerlemesi ve farkındalığın oluşmasıyla birlikte kişi bir duygu hisseder. Bu duygu pozitif bir duygu ise kişi mutlu olur, haz alır. Hissedilen duygu negatif bir duygu ise kişi acı hisseder ve mutsuz olur. İnsan temel yaratılışı itibarıyla hazza ulaşmak ve elemden kaçmak doğrultusunda harekete eğilimlidir. 2-Düşüncedeki İnancın ve Düşünceye Bağlı Duyguların Derecesini Değerlendirmek Hissedilen bu duyguların, 0 ile 100 arası bir derecelendirmede kişi tarafından derecelenmesi istenir. 0 en hafif düzeyi ve bu duygunun yokluğunu belirtirken, 100 bu duygunun en üst düzeyde hissedilmesini betimler.

22 Bilişsel Terapi 3-Olumsuz Düşünceyi Sınıflandırma
Bilgi İşlemede Sistematik Hatalar -Seçisi algılama -Abartma -Küçümseme -Bireyselleştirme -Genelleme -Ya hep ya hiç tarzında düşünme -Keyfi çıkarsama 4-Düşüncenin Doğruluğu Ne İfade Eder? (Düşey İniş) 5-Altta Yatan Düşünceyi Tespit 6-Düşüncenin Maliyeti ve Kârı

23 Bilişsel Terapi 7-Delillendirme
8-Olayı Perspektife (Yelpazeye) Oturtmak 9-Çifte Standart 10-Düşünceler Hakkında Münazara Tekniği 11-Hatalı Bölgesel Çıkarımda Bulunma 12-Alternatif Bir Açıklama Arama 13-Problem Çözücü Yaklaşım 14-Kabul

24 Bilişsel Terapi 3-Donalt MEICHENBAUM’un Bilişsel Davranış Değişimi
-Hastaların kendi iç konuşmalarının farkına varmasını sağlamaya odaklanır. -Hastalara kendilik ifadelerinde bulunmayı öğretir, hastaları kendi kendilerini değiştirme konusunda eğitir. -Bilişsel yeniden yapılandırma esastır. -Davranış nasıl değişir? 1.Aşama: Kendi kendini gözlemleme. 2.Aşama: Yeni bir içsel diyalog başlatma. 3.Aşama: Yeni beceriler öğrenme.

25 Bilişsel Terapi -Başa çıkma becerisi programları:
1-Hastalara rol oynama ve hayal kurma aracılığıyla kaygı yaratan durumlara maruz bırakma, 2-Hastalardan kaygı düzeylerini değerlendirmelerini istemek, 3-Hastalara stresli durumlarda yaşadıkları kaygıyı yaratan bileşenlerin farkına varmayı öğretmek, 4-Hastaların kendilik ifadelerini tekrar değerlendirerek bu düşünceleri incelemelerine yardımcı olmak, 5-Hastaların bu tekrar değerlendirmeden sonra kaygı düzeylerini anlatmalarını sağlamak.