Www.farukdemir.info.tr X-ışınları 2. Ders Doç. Dr. Faruk DEMİR.

... konulu sunumlar: "Www.farukdemir.info.tr X-ışınları 2. Ders Doç. Dr. Faruk DEMİR."— Sunum transkripti:

1 X-ışınları 2. Ders Doç. Dr. Faruk DEMİR

2 X-IŞINININ TANIMI Radyasyon kaynağından doğru çizgiler boyunca dalga veya parçaçık şeklinde ıraksayan enerji olarak tanımlanır, bununla birlikte yüklü parçacıklar şeklindeki radyasyon elektrik veya manyetik alanda lineer yolundan saptırılabilir. Bütün radyasyon tipleri ikili özelliğe sahiptir çünkü onlar parçacıklara göre en iyi açıklanabilen bazı özellikler gösterir ve dalgaya göre en iyi açıklanan diğer özellikleri gösterir. Yine de çoğu radyasyon baskın olarak ya parçacık ya da dalgadır ve bu iki kategoriye bütün radyasyon tiplerini sınıflandırmak uygundur. 2 MMM216 X- ışınları 1. Ders

3 X-IŞINININ TANIMI Parçacık şeklindeki radyasyon türleri
Parçacık şeklindeki radyasyon türleri  parçacıkları veya He++ çekirdeği, - parçacıkları veya elektronları (e-), 3 MMM216 X- ışınları 1. Ders

4 X-IŞINININ TANIMI Parçacık şeklindeki radyasyon türleri
Parçacık şeklindeki radyasyon türleri Pozitronlar + veya pozitif olarak yüklenmiş elektronlar, Nötronlar (n), Çoğunlukla H+ çekirdeği olan yüksek enerjili protonlar p+’dan ibaret olan primer kozmik ışınlar, 4 MMM216 X- ışınları 1. Ders

5 X-IŞINININ TANIMI Dalga radyasyon üstüste binmiş bölgelere bölünmüş oluşan elektromanyetik spektrumdan oluşur. Görünebilir bölge ( Å) insanın görsel tepkisi olarak tanımlanır. Gama () ışınları bölgesi radyoaktif bozunmaya uğrayan atomların çekirdeğinde üretilen yüksek enerjili elektromanyetik radyasyondur. 5 MMM216 X- ışınları 1. Ders

6 X-IŞINININ TANIMI X-ışınları yüksek enerjili elektronların yavaşlatılmasıyla veya atomun iç tabakaları arasında elektron geçişiyle üretilen Å dalga boylu elektromanyetik dalgadır Å dalga boylu radyasyon 1GV’ta çalışan betatronlarda üretilir; 100 Å en hafif elementin K-band spektrumunu temsil eder. 6 MMM216 X- ışınları 1. Ders

7 X-IŞINLARININ ÖZELLİKLERİ
X-IŞINLARININ ÖZELLİKLERİ Genel Özellikler Sürekli spektrumu bulunur Karakteristik çizgi spektrumu bulunur Karakteristik band spektrumu bulunur 7 MMM216 X- ışınları 1. Ders

8 X-IŞINLARININ ÖZELLİKLERİ
X-IŞINLARININ ÖZELLİKLERİ Genel Özellikler Karakteristik soğurma spektrumu verir Işık hızında ilerler Düz çizgiler boyunca ilerler Madde transfer etmeksizin ilerler Elektrik ve manyetik alan tarafından saptırılmaz ve etkilenmez Görünmez ve dolayısıyla insan gözüyle görülmez 8 MMM216 X- ışınları 1. Ders

9 X-IŞINLARININ ÖZELLİKLERİ
X-IŞINLARININ ÖZELLİKLERİ Maddeyle karşılaştığında, X-ışınları aşağıdaki olayların herhangi birine maruz kalabilir. Fotoelektron Yansıma AUGER elektronu N U M E Elektronlar Compton Elektronu Etkilenmeden geçme İnkoherent Saçılma Gelen X-ışını Saçılan X-ışınları Koherent Saçılma Çift Oluşum Kırılma Kırınım Saçılan X-ışınları 9 MMM216 X- ışınları 1. Ders

10 X-IŞINLARININ ÖZELLİKLERİ
X-IŞINLARININ ÖZELLİKLERİ X-ışınının soğurulması esnasında madde aşağıdaki olaylardan biri gerçekleşebilir Sıcaklığı artar, Dielektrik özellikleri değişir, Elektrik özellikleri değişir, İyonlaşma (özellikle gazlarda ve sıvılarda), Decomposition (bileşenlerin yaniden şekillenmesi), kimyasal reaksiyon, çökelme, gaz çıkışı, serbest radikal üretimi v.b. sonucu olan radyoliz (fotoliz), 1010 MMM216 X- ışınları 1. Ders

11 X-IŞINLARININ ÖZELLİKLERİ
X-IŞINLARININ ÖZELLİKLERİ X-ışınının soğurulması esnasında madde aşağıdaki olaylardan biri gerçekleşebilir Fotografik etki, renk merkezleri vediğer örgü kusurlarının oluşması, Radyasyon zararı, Flöresans ve/veya fosforesans (kızıl ötesi, görünür, ultraviyole), İkincil karakteristik x-ışını çizgi ve bant spektrumunun uyarılması, Foto, Auger ve geri tepme elektronlarının uyarılması, Uyarma, zarar, genetik değişim veya ölüm (biyolojik dokularda). 1111 MMM216 X- ışınları 1. Ders

12 X-IŞINLARININ ÖZELLİKLERİ
X-IŞINLARININ ÖZELLİKLERİ X-ışınlarının ve maddenin değişimi aşağıdaki radyasyon tiplerinden herhangi birinin yayınlanması ile sonuçlanır Tanecik Elektromanyetik a) Gelen X-ışınları (Sürekli veya Çizgi) b) Yayınlanan X-ışınları c) Diğerleri 1212 MMM216 X- ışınları 1. Ders

13 X-IŞINLARININ ÖZELLİKLERİ
X-IŞINLARININ ÖZELLİKLERİ X-ışınlarının ve maddenin değişimi aşağıdaki radyasyon tiplerinden herhangi birinin yayınlanması ile sonuçlanır 1. Tanecik İyonlar, X-ışınları tarafından uyarılan fotoelektronlar, Görünür ve mor ötesi folöresans tarafından uyarılan fotoelektronlar, Auger elektronları, Geri tepme elektronları, Elektron pozitron çiftleri (1,02 MeV’den daha büyük enerjiye sahip x-ışınlarından). 1313 MMM216 X- ışınları 1. Ders

14 X-IŞINLARININ ÖZELLİKLERİ
X-IŞINLARININ ÖZELLİKLERİ X-ışınlarının ve maddenin değişimi aşağıdaki radyasyon tiplerinden herhangi birinin yayınlanması ile sonuçlanır 2. Elektromanyetik a) Gelen x-ışınları (sürekli veya çizgi) Tranmisyon olanlar (etkilenmeden geçenler), Yansıyanlar, Kırılanlar, Kutuplananlar (veya polarize olanlar), Kırınımı uğrayanlar, Koherent olarak saçılanlar, İnkoherent olarak saçılanlar. 1414 MMM216 X- ışınları 1. Ders

15 X-IŞINLARININ ÖZELLİKLERİ
X-IŞINLARININ ÖZELLİKLERİ X-ışınlarının ve maddenin değişimi aşağıdaki radyasyon tiplerinden herhangi birinin yayınlanması ile sonuçlanır 2. Elektromanyetik b) Yayınlanan X-ışınları Diyagram spektral çizgiler, Nondiyagram (Satellite) spektral çizgiler, Foto, Auger ve geri tepme elektronları tarafından uyarılan süreklilik (Breamstrahlung) 1515 MMM216 X- ışınları 1. Ders

16 X-IŞINLARININ ÖZELLİKLERİ
X-IŞINLARININ ÖZELLİKLERİ X-ışınlarının ve maddenin değişimi aşağıdaki radyasyon tiplerinden herhangi birinin yayınlanması ile sonuçlanır 2. Elektromanyetik c) Diğerleri  Kızıl ötesi (termal), Kızıl ötesi, görünür veya mor ötesi flöresans ya da fosforesans, Elektron-pozitron çiftlerinin yeniden birleşmesiyle (rekombinasyon) oluşan yok olma (Annihilation) radyasyonu, Çok yüksek enerjili x-ışınları tarafından üretilen çok yüksek hızlı elektronlardan kaynaklanan Cerenkov radyasyonu *Cerenkov radyasyonu yüklü bir parçacık bir ortamda o ortamdaki ışık hızından daha büyük bir hızda hareket ettiğinde üretilen belli belirsiz görünebilir ışıktır ve ona sonik gürültünün optik analoğu olarak bakılabilir. 1616 MMM216 X- ışınları 1. Ders