Çevre Sağlığı HAVA KİRLİLİĞİ Dr. Levent ÖZDEMİR.

... konulu sunumlar: "Çevre Sağlığı HAVA KİRLİLİĞİ Dr. Levent ÖZDEMİR."— Sunum transkripti:

1 Çevre Sağlığı HAVA KİRLİLİĞİ Dr. Levent ÖZDEMİR

2 HAVA KİRLİLİĞİ TANIMLAR Hava  genel alıcı ortam
Doğal ya da yapay tüm olgular  genel verici Kirleticiler: a- Doğal kirleticiler b- Yapay kirleticiler a- Birincil kirleticiler: Doğrudan atmosfere verilir. b-İkincil kirleticiler: Atmosferde oluşan reaksiyonlar sonucu meydana gelir.

3 TANIMLAR Termik santralden atılan SO2(birincil kirletici)
SO2 + H2O  H2 SO4 (ikincil kirletici) Havanın otopürifikasyonu: Havanın doğal kompozisyonu değiştiğinde atmosferde cereyan eden taşıma, fizik, kimyasal ve biyolojik parçalama mekanizmalarıyla kendi kendine temizlemesi.

4 HAVA KİRLİLİĞİ Doğal ve yapay kaynaklardan havaya karışan kirleticilerin otopürifikasyon hız ve kapasitesini aşması ile maddeleriin havada birikmesi ve kompozisyonun bozulmasıdır. 1- Atmosfer kirliliği: Açık alan kirliliğidir. 2- İç hacim / kapalı ortam kirliliği: Binaların içindeki havanın kirlenmesidir.

5 ATMOSFER KİRLİLİĞİ Yerel kirlilik: Bir kent ya da bölge üzerinde havanın kirlenmesidir (Londra, İstanbul, Sivas v.b). Küresel kirlilik: Tüm atmosfer kompozisyonunun bozulmasına neden olan karbondioksit oranının yükselmesi ya da ülkeler arası sonuçlar doğuran kirliliktir. A.B.D.’den atılan SO2’in Kanada’yı, İngiltere ve Almanya’dan atılan SO2’in İskandinav ülkelerini Çernobil’den yayılan radyasyonun Türkiye’yi etkilemesi

6 GEÇMİŞTE HAVA KİRLİLİĞİ OLGULARI
İlk ciddi hava kirliliği olgusu 1909’da Glasgow ‘da yaşanmıştır. 1930’da Belçika’nın Meuse vadisinde Ekim 1948’de Pennsylvania’nın Donora bölgesinde yaşanmıştır. Aralık 1952’de Londra’da yaşanan hava kirliliği döneminde ölüm sayısı aynı dönemde görülen ölüm sayısından kadar daha fazla olmuştur. Ölümler solunum yolu ve kardiovasküler hastalıklardan ileri gelmiş ve hava kirliliğine bağlanmıştır.

7 TÜRKİYE’ DE HAVA KİRLİLİĞİ
1960’lı yıllarda Ankara’da oluşan yoğun hava kirliliği ile Türkiye’de gündeme gelmiştir. Günümüzde Türkiye’de ’i aşan kentlerde ciddi boyutta hava kirliliği görülmektedir. İstanbul, Kocaeli, Sakarya, Zonguldak, Bursa, Balıkesir, Bolu, Kütahya, Eskişehir, Ankara, İzmir, Denizli, Samsun, Kayseri, Erzurum, Elazığ, Diyarbakır il merkezlerinde hava kirliliği yaşanmaktadır.

8 Hava Kirliliğinin Ölçüm Ve Değerlendirilmesi
Havanın 1 m3’ündeki madde / kirletici miktarı kullanılır. DSÖ hava kirliliğini tanımlamak ve ölçmek üzere birçok madde için kısa ve uzun vadeli sınır değerler koymuştur. En çok kullanılanları 1- 1 m3 havada kükürtdioksit miktarı 2- 1 m3 havada asılı partikül miktarı Hava kirliliğinin ölçümünde indikatördürler.

9 Kısa vadeli maruziyet sınırı 400 mikrogram / m3 Toplam partikül için
SO2 için Uzun vadeli maruziyet sınırı 150 mikrogram / m3 Kısa vadeli maruziyet sınırı 400 mikrogram / m3 Toplam partikül için Kısa vadeli maruziyet sınırı 300 mikrogram / m3 *Bu sınırların aşılması ciddi hava kirliliği olarak kabul edilmektedir. *Türkiye’de kış aylarında bir çok şehirde SO2 miktarı kısa sürelerle bile olsa mikrogramlar düzeyine ulaşmaktadır.

10 Hava kirliliğinin oluşumu
Bazı koşulların bir arada bulunması gerekmektedir. Ortamda kirletici kaynakların olması Topografik ve coğrafi yapının uygunluğu Meteorolojik koşulların uygunluğu

11 Ortamda kirletici kaynaklar
Doğal kaynaklar: Yanardağ, yerçatlağı, bataklık, ve toz (erozyon) Yapay kaynaklar: Evsel ısıtma araçları,taşıtlar, termik santraller, sanayi kuruluşları Türkiye’ de hava kirliliğinin en önemli kaynaklarından birisi evsel ısıtmadır. Kaliteli linyitlerde ton başına 100 kilo partikül, 29.2 kg kükürt dioksit oluşur. Kalitesiz linyitlerde kükürt oranı %5 kül oranı % 50 lere ulaşmaktadır.

12 SANAYİ Yatağan termik santrali günde 600 ton SO2 salınımı yapmaktadır.
Murgul Bakır işletmelerinden yılda ton Karadeniz bakır işletmelerinden ton Samsun azotlu gübreden ton SO2 atılımı olmaktadır. Diğer sanayi tesislerinden gübre, kağıt, şeker, çimento, petrokimya, demir çelik, maden cevheri işleme fabrikaları havayı en çok kirleten kaynaklardır.

13 ULAŞTIRMA Taşıt egzoslarından başta CO olmak üzere, azot oksitler, hidrokarbonlar ve kurşun atılımı olmaktadır. Büyük kentlerdeki hava kirliliğinin %20-30’ u ulaştırmadan kaynaklanmaktadır.

14 Topografik / Coğrafik Yapı
ÇANAKLAŞMA Bir kentin etrafının dağlarla çevrili olması kirleticilerin rüzgarla uzaklaştırılmasını zorlaştırır.

15 Meteorolojik koşullar
Havanın en önemli otopürifikasyon mekanizması kirleticileri yatay ve dikey hava hareketleriyle başka bölgelere taşıyarak seyreltmesidir. Yatay hava hareketleri: Bir bölgede hakim rüzgarların yıllık esme hızı ortalaması 5 m/sn den fazlaysa hava kirliliği oluşması zordur.

16 Meteorolojik koşullar
Dikey hava hareketleri : İnversiyon/terse dönme: Hava kirliliğine neden olan partiküllerin güneş ışığını soğurarak ısıya dönüşmesi ve üst katmanların normalin aksine ısınarak dikey hava hareketlerini engellemesi. İnversiyon  hava kirliliği * Yeşil alanların yokluğu ve yüksek binaların şehrin hava kanallarını tıkaması inversiyonu arttırır.

17 Hava kirleticiler ve etkileri
GAZLAR 1. Kükürt Dioksit: *fosil yakıtların yakılması sonucu açığa çıkar. *Atmosferde su ile birleşir ikincil ürünler oluşur (H2SO4 ve H2SO3) yağmur sularıyla tekrar yeryüzüne döner. *En tehlikeli kirleticilerin başında gelir. Atmosfere en bol atılan kirleticidir.

18 Kükürt Dioksit Akciğer ve bronşlar için toksiktir. Silier aktiviteyi durdurur. Solunumla alınan madde ve mikroorganizmaların atılımını engelleyerek enfeksiyona zemin hazırlar Bronşlarda spazm yaparak ani ölüme sebep olabilir. Bu etki yaşlılarda ve çocuklarda daha belirgindir.

19 Kükürt Dioksit Bitkilerin gözeneklerine girmek suretiyle fotosentez kapasitesini düşürür. İkincil ürünleri olan asitler bitkileri öldürür, toprağın inorganik tuz yapısını ve bakteri florasını (pH düşer) değiştirir, verimi azaltır, erozyonu hızlandırır. İkincil ürünler kuvvetli asittirler tüm maddeleri korozyona uğratırlar.

20 Azot oksitler Azotun oksijenle yaptığı bileşiklerdir (NO, NO2, N2O, N2O3) Kükürtten sonra en önemli hava kirleticidir. Araçların egzozu, nitrik, sülfirik asit, naylon üretimi, termik santraller, evsel ısıtma, çöplüklerin yakılması vb. kaynaktır. .

21 Azot oksitler Solunum yoluyla alınarak hemoglobini bağlar, kanın oksijen taşıma kapasitesini azaltır. Akut ve yüksek konsantrasyona maruziyette karbonmonoksit zehirlenmesine benzer tablo verirler.

22 Azot oksitler Solunum yolları mukazasını tahriş ederler. Makrofajların aktivitesini baskılayıp enfeksiyonlara predispozisyon oluşturur. Fotokimyasal duman yaparak görme alanı daralması, stres ve trafik kazalarına neden olabilir. Atmosferdeki ikincil ürünler bitkilerde hasara ve eşyalarda korozyona neden olur.

23 FLORİTLER (Ozon Florür, Hidrojen Florür)
Başlıca atılma yeri fosfatlı gübre, çelik, alimünyum, çimento, tuğla ve seramik sanayisidir. Floridler tahriş edici gazlardır. Mukazalarda yanma ile etkilenim açığa çıkar. Kronik etkilenim kronik tahrişe yol açar. Florozise neden olarak dişlerde bozukluk yapar. Bitkilerde birikerek kurumalarına yol açar.

24 OZON Esas olarak ikincil kirleticidir.
Fotokimyasal ürün olarak ortaya çıkar. Gözler ve bronşlarda irritasyon yapar. Akut maruziyetlerde akciğer ödemi ve hafıza kaybı oluşur.

25 Diğer gaz kirleticiler
CO yoğunluğu artıkça infaktüs sıklığı artar. Yorgunluk artışına bağlı olarak trafik kazalarında artışlar bildirilmiştir. Aldehitler Hidrojen sülfür Hidrokarbonlar

26 Partiküller Büyüklüğüne göre duman, kurum ve kül olarak adlandırılır havada asılı olarak kalırlar. İnversiyon olayına yol açarak kısır döngüye sebep olurlar. UV ışınlarının yeryüzüne yerkabuğuna ulaşmasını engelleyerek raşitizm sıklığını arttırır. UV ışınlarının bakteriostatik etkisini azaltığı için havadaki mikroorganizma yoğunluğunun artmasına sebep olur.

27 Partiküller Partiküllerin en yaygın ve tehlikeli olanı karbon partikülleridir. Alveollerde birikir solunum fonksiyonlarında bozulmaya yol açar. Kanserojendir.

28 Partiküller Kurşun ve kurşun partikülleri
* Benzinli araçların egzozlarından, sanayiden, piller gibi kurşunlu atıklarda gelir. * Havada kurşun buharı ve tozu olarak bulunur. * Kronik zehirlenme periferik ve merkezi sinir sisteminde hasara yol açar. Civa Katmiyum Berilyum Manganez Arsenik Asbest

29 HAVA KİRLİLİĞİ SONUÇLARI
Çevre ve ekonomiye zararları * Bitki solunumuna engel olarak başta ormanlar olmak üzere bitki florasının yok olmasına neden olur. *Asit yağmurları nedeniyle toprak PH’ ını değiştirir. Verimlilik azalırçölleşme *Yaban hayvanları öldürür ve göç ettirir. Bölgenin hayvan florasını değiştirir, ekolojik dengeyi ortadan kaldırır.

30 Çevre ve ekonomiye zararları
*Asit yağmurları her türlü materyal ve malzemenin ömrünü kısaltır büyük boyutlarda ekonomik kayba neden olur. *İnsanlarda halsizlik, motivasyon düşüklüğü, üretkenlik azalmasına yol açar. * CO2 kirlenmenin yoğun olduğu yerlerde sera etkisiyle iklimi değiştirir.

31 İnsan Sağlığına etkileri
Tüm solunum sistemi hastalıklarında mortalite ve morbiditede artış Benzenin kanserojen etkisi CO’ in enfaktüs sıklığını arttırması İş ve okul devamsızlığında artış

32 İnsan Sağlığına etkileri
Trafik kazalarında artış Raşitizm sıklığında artış Hava kirliliği olan yerlerde ani bebek ölümü olmayan yerlere göre dört kat fazla Enfeksiyon hastalıklarında artış

33 Hava kirliliğinde alınacak önlemler
Acil önlemler Sanayi havadaki kirlilik düzeyine göre çalışmaları durdurulabilir. Çalışma saatleri sınırlandırılabilir. Evsel ısıtma sınırlanabilir veya durdurulabilir. Her türlü ısıtma sınırlamaları hastane, kreş, huzurevi vb kuruluşlarda uygulanmaz. Ulaştırma kısıtlanabilir Çocuklar ve yaşlıların korunması için temel eğitim tatil edilebilir, belli yaşın üzerindekilere izin verilebilir. Hastaneler yoğun başvuruya karşı hazırlanır.

34 Hava kirliliğinde alınacak önlemler
Kısa erimli önlemler Kirletici kaynaktan atılan madde düzeyini enaza indirmek uzun vadeli önlemlere kadar hava kirliliğini belli düzeyde tutmak amaçlanır. Kaliteli kömür getirilmesi, kalitesiz kömür satışının yasaklanması Petrokokun ev ve sanayide kullanımının yasaklanması Fuel-oil deki SO2 düzeyine sınırlama getirilmesi

35 Hava kirliliğinde alınacak önlemler
Kısa erimli önlemler Halkın eğitimi Soba, kalorifer kazanı ve brülorlerin tam yanma sağlayacak yönde ıslahı Ateşçilerin eğitimi Gerekli tesis bacalarına filtre takılması Ulaştırmada araçların bakım ve onarımının sağlanması

36 Uzun erimli önlemler Kentlerin planlanması, kent yerleşimlerinin hava kirliliği riski taşımayan yerlerde yapılması Sanayi ve konut alanları, konutların ısıtma biçimleri, havalanma kanalları, yeşil alanlar planlanmalı ve bu plan korunmalıdır (makroplan) Yeşil alanların genişletilmesi. Kişi başına yeşil alan Paris15 m2 Londra 25 m2 Amsterdam 45 m2 İstanbul 0,5 m2

37

38 Uzun erimli önlemler Enerji elde etmede fosil yakıtlar yerine alternatif enerji kaynaklarına geçiş yapılması Örn: Güneş, jeotermal, rüzgar, biomas, su enerjisi *Türkiye su enerjisinin ancak %50 sini kullanmaktadır. Evsel ısıtmada doğal gaza geçilmesi Sanayinin enerjisini doğal gazdan elde etmesi Kent içindeki sanayinin kent dışına çıkarılması Ulaşımda kitle taşımacılığının kullanılması

39 YASAL DÜZENLEME VE SORUMLU KURULUŞLAR
Çevre Bakanlığı hava kirliliği ile ilgili çalışmaları koordine eden merkezi hükümet düzeyinde sorumlu ve yetkili olan kuruluştur. Sağlık Bakanlığı hava kalitesini izlemekle, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ise merkezi hükümet düzeyinde uygun enerji kaynaklarının geliştirilmesiyle yükümlüdür. Hava kalitesinin korunmasında esas sorumlu olan kuruluş ise Belediyelerdir.

40 Umumi Hıfzıssıha Kanunu, Çevre Kanunu, Karayolları ve Trafik Kanunu hava kirliliği ile ilgilidir.
En ayrıntılı düzenleme Hava Kalitesini Koruma Yönetmeliğidir.