ÇÖLYAK HASTALIĞINDA TANI ve TEDAVİDEKİ GELİŞMELER

... konulu sunumlar: "ÇÖLYAK HASTALIĞINDA TANI ve TEDAVİDEKİ GELİŞMELER"— Sunum transkripti:

1 ÇÖLYAK HASTALIĞINDA TANI ve TEDAVİDEKİ GELİŞMELER
Dr. Aydan Kansu Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Çocuk Gastroenteroloji Bilim dalı

2 Çölyak Hastalığı Genetik olarak yatkın bireylerde gluten içeren gıdalara karşı intolerans sonucunda immün aracılı gelişen, otoantikor pozitifliği ve kronik inflamasyonla karakterize çoklu sistem tutulumu olan ince barsak hastalığıdır.

3 TARİHÇE MÖ 10000-8000 ® Glutenin diyete girmesi (tarım)
MÖ ® İlk tarım kökenli Neolitik şehir: Çatalhöyük

4 TARİHÇE Areteo de Cappadocia ® Klinik bulgular Koiliakos (barsak hastalığı) “Coeliac Affection”

5 TARİHÇE 1856 F. Adams ® Coeliac
1888 Samuel Gee ® Ayrıntılı belirtiler Modern anlamda Çölyak tanımı Tedavi ® diyet

6 TARİHÇE 1953 W. Dicke ® Buğday-hastalık ilişkisi
1957 J. Paulley ® Tipik ince barsak hasarlanması 1992 Marsh ® Histopatolojik tanımlama

7 Gasbarrini, World J Gastroenterol 2012

8 Abadie, Annu Rev Immunol 2011

9 EPİDEMİYOLOJİ Bx tanısı ile ÇH 1:212 Bx + tanılı + tTg, EMA+ 1:58
6-17 y (62 şehir, 139 okul) 489 ab + IgA tTg: 270 IgA tTg + IgA EMA: 215 IgG tTg: 4 215 bx ® 95 ÇH Bx tanısı ile ÇH 1:212 Bx + tanılı + tTg, EMA+ 1:58

10

11

12 Çevresel etmenler ÇH Genetik
Gluten GİS enfeksiyonları Rotavirus Adenovirus Astrovirus Anne sütü GİS mikrobiota Mevsim? Çevresel etmenler HLA DQ2 / DQ8 Non-HLA ÇH Genetik

13 Kumar, Semin Immunopathol 2012

14 Kumar, Semin Immunopathol 2012

15 Di Sabatino, Lancet 2009

16 Kimlerde Çölyak Hastalığı Düşünmeli?
GİS belirtileri GİS dışı belirtiler Eşlik eden hastalıklar (+) Aile öyküsü

17 GİS Belirtileri Malabsorbsiyon belirtileri
Kronik-aralıklı ishal, yağlı dışkılama, iştahsızlık, karında şişlik, aşırı gaz, kusma, kronik karın ağrısı, gelişme geriliği, kilo kaybı Atipik GİS belirtileri Dispepsi Kabızlık Kusma

18 Tucker, J Gastrointestin Liver Dis 2012

19 GİS Dışı Belirtiler Anemi (Fe, B12, FA) Boy kısalığı Ağızda aft-ülser
Transaminaz ­ Diş mine boz. Nörolojik bulgular (ataksi, epilepsi, periferik nöropati) Osteopeni/osteoporoz, kırık DH, psöriazis, vitiligo, AA Artralji Pubertede gecikme, amenore

20 Eşlik Eden Hastalıklar
Otoimmün karaciğer hastalığı Tip I DM Otoimmün tiroid hastalığı Down Sendromu Turner Sendromu Williams Sendromu IgA eksikliği

21 Abadie, Annu Rev Immunol 2011

22 Aile Öyküsü 1° akrabalarda ÇH riski %10-20
Monozigotik ikizlerde %75

23 KLİNİK Gluten Çölyak Hastalığı 6. ay

24

25

26 Çocuk Gastroenteroloji
TANI Belirtiler Seroloji Çocuk Gastroenteroloji Histoloji

27 Antigliadin antikoru [AGA]’nın tanıda değeri yok
SEROLOJİ Antikorlar Antidoku transglutaminaz antikoru [anti TG] IgA Antiendomisyum antikori [EMA] IgA Antideamide glutenpeptid antikoru [DGP] Antigliadin antikoru [AGA]’nın tanıda değeri yok Total serum IgA düzeyi IgA <0,2 g/l ® anti TG IgG EMA IgG

28

29 Çocuk Gastroenteroloji
TANI Belirtiler Seroloji Anti TG IgA > x10 UL N EMA (+) / HLA (+) Çocuk Gastroenteroloji Husby, J Pediatr Gastroenterol Nutr 2012

30 TEDAVİ Ömür boyu tam glutensiz diyet
Kesin tanı koyulmadan glutensiz diyete başlanmaz

31 Glutensiz Diyet Buğday, arpa, çavdar içeren gıdalar
Bunlardan yapılanlar (un / ekmek / makarna / kurabiye / kek / yufka / şehriye / bulgur / erişte ….) Hazır gıdalar – içecekler İlaçlar (koruyucu / aroma / gıda boyası / yoğunlaştırıcı / aditif) Glutensiz diyet: mg gluten / gün Glutensiz gıda = 20 ppm ¯ Glutensiz gıda ile 2 hafta ® belirtiler Ø ay ® seroloji (-) 2 yıl ® patoloji N

32 TEDAVİ Hastalığın aktif olduğu süre Tedavisiz kaldığı süre Barsaktaki hasarın yaygınlığı Beslenme durumunu belirliyor Fe Folik asit B12 Ca – Vit D Barsak mukoza hasarı ® kolesistokinin ¯ Pankreas enzimi B6 Se Zn

33

34 Glutensiz Diyet Sosyal yaşamı sınırlıyor Glutensiz gıdalar daha pahalı
Tadı daha kötü Ülkeden ülkeye değişen gıda/para yardımı Türkiye 0-5 y: TL 5-15 y: 80 TL 15 y ­: TL 1 kg un: 25 TL 1 kg makarna: 26 TL Diyet dengeli / uygulanabilir / çeşitliliği olan / yeterli / tadı güzel / yeterli enerji KH: %50-60 Yağ: %30-35 Protein: %10-15 Vitamin / mineral / su / lif 3-6 öğün

35 Glutensiz Diyet Doğal gıdalara önem verilmeli (süt-et-balık-yumurta-sebze-kurubaklagil-pirinç-mısır-patates) Okul – dışarıda yemek dikkat Mısır unu – pirinç unu dikkat Etiketsiz gıda dikkat İlaçlar vb. dikkat Pişirme – hazırlık dikkat Ergenlik dikkat

36 Glutenin Yerini Alabilecek Ürünler
Pirinç Yulaf Mısır Nohut Sorghum (darı) Buckwheat (kara buğday) Amaranth Quinoa Teff

37 Tanı Kesinleştikten Sonra Yapılacaklar
Vitamin-mineral eksiklikleri (FA, B12, vit D, Fe, Ferritin, Cu, Zn) Laktaz eksikliği? Kemik metabolizması (Ca, PTH, KMD) Nörolojik değerlendirme Otoimmün tiroidit taraması İzlemde otoimmün hastalıklara dikkat (IDDM) İzlemde transaminaz ­ ® araştır İzlemde belirtiler, fizik gelişim değerlendirilmeli, diyete uyum sorgulanmalı Glutensiz diyete uyum açısından ilk 6 ay, daha sonra yılda bir seroloji ile izlem Çölyak derneği

38 Aziz, J Gastrointestin Liver Dis, 2011

39 Glutensiz Diyete Uyum %36 - %96 Uyumu etkileyen etmenler
Yetersiz / yanlış bilgilendirme Sağlık çalışanlarının farkındalığının ¯ Sosyodemografik durum Hastanın belirtileri Ulaşılabilirlik Tat Psikososyal / kültürel durum Gıda etiketleme politikası Dernek üyeliği Düzenli izlem

40 McAllister, Semin Immunopathol 2012

41 Marietta, Semin Immunopathol 2012

42 Rashtak, Aliment Pharmacol Ther 2012

43 Son yıllarda Çölyak Hastalığında artış var
Buğday tüketiminde artma Buğday genetiğinde değişme (triticum aestivum) Emzirme alışkanlıklarında değişme Bebeklik dönemi enfeksiyonları Otoimmün hastalıklarda artış GİS dışı bulguların tanımlanması Farkındalığın artması (hekimler, toplum) Çok çeşitli klinik bulguların tanımlanması Serolojik testlerin yaygınlaşması

44 Çölyak Hastalığı aklına getirirsen ve bakarsan bulursun!
ÇH – Neler Yapılmalı? ÇH farkındalığı artırılmalı Seroloji yaygınlaştırılmalı Glutensiz gıdaya erişim daha yaygınlaşmalı Gıda içerikleri daha iyi denetlenmeli Genetik daha iyi ortaya koyulmalı Tarama testi? Çölyak Hastalığı önlenmesi? Çölyak Hastalığı aklına getirirsen ve bakarsan bulursun!

45 Önleme Gluten: 4 ay  7 ay Anne sütü
Glutenin diyete girme zamanı, miktarı (prevent CD) Probiyotik / prebiyotik Sekretuar IgA Laktoferrin Lizozim Sitokinler (TGF-b) GİS mikrobiota Küçük miktardaki gluten Pasif immünite GİS enf ¯ Permeabilite ¯ İmmün modülasyon Glutene tolerans Gluten: 4 ay  7 ay

46 Çocuk Gastroenteroloji
Eskiden Şimdi Nadir Çok sık Bebeklik, erken çocukluk Her yaş Barsak hastalığı Çoklu organ tutulumu Malabs. bulguları GİS, GİS-dışı bulgular, sessiz ÇH Glutene duyarlılık Otoimmünite Genetik? HLA, non-HLA Tarama testi: AGA tTg, (EMA) Kesin tanı: ince barsak biyopsisi Kesin tanı: ince barsak biyopsisi Çocuk Gastroenteroloji Glutensiz diyet Glutensiz diyet (yeni tedavi yaklaşımları arayışı)