YAPILARINA GÖRE FİİLLER TÜRKÇE ÖĞRETMENİ&EĞİTİM KOÇU

... konulu sunumlar: "YAPILARINA GÖRE FİİLLER TÜRKÇE ÖĞRETMENİ&EĞİTİM KOÇU"— Sunum transkripti:

1 YAPILARINA GÖRE FİİLLER TÜRKÇE ÖĞRETMENİ&EĞİTİM KOÇU
HAKAN ÇALIŞIR TÜRKÇE ÖĞRETMENİ&EĞİTİM KOÇU

2 Yapılarına göre fiiller
Görevli sana bakıyordu. Elindeki kağıtlar düşer mi? Çöpe doğru gitmediler Kağıtları çöpe at. Yerleri temiz tutmalıyız Okula gelmiyor musunuz? Yapım eki almamış, kök halindeki fiillere basit yapılı fiil denir.Bu fiiller kip ve şahıs –olumsuzluk ve soru ekleri alabilirler

3 Çiçek çok morarmış. Çiçekleri kargo ile yolladık. Fiil olan sözcüğün kökü nedir? Köke gelen ekler sözcüğün türünü ve anlamını değiştiriyor mu? Bu eklere ne ad verilir?

4 TÜREMİŞ YAPILI FİİLLER İsimden türeyen fiiller
Çiçekleri suladık. Hava aniden karardı. Ankara’yla haberleştik. Ali çok susamış. Amcam dün evlendi. Konuyu önemsemiş. At birden huylandı. Buzda ayakkabı takırdadı. Çocuğun yazısı düzeldi Yapım eki alarak anlamı değişen ,yeni anlam kazanan fiillere denir: İsimlere şu ekler getirilerek türetilir. “al,el,la, le,laş,leş,lan, da,de,sa,se,imse,ar,er

5 Soğuk yaprakları soldurmuş.
Çiçekleri vermeyince üzüldü. Fiil olan sözcüğün kökü nedir? Köke gelen ekler sözcüğün türünü ve anlamını değiştiriyor mu? Bu eklere ne ad verilir?

6 Fiilden türeyen fiiller
Fiil köklerine “ala,ıl,il,ın,in,ış,iş,t,tır,dır, yapım ekleri getirilerek türemiş fiiller yapılır. Ali kardeşini kovaladı Yazılar silindi. Ortalık yatıştı, kuşlar kaçıştı. Kardeşimi uyuttum Soruyu yazdırdı Sinemada görüldü Aşağıdakilerden hangisi farklı türemiştir? A)çizildi B)morarmış C)çalıştırdı D) okuttu

7 Hangi fiil yapıca farklıdır?
Fiillerden hangisi farklı türemiştir? a-telaşlandı. b-suladı c-haberleşmiş d-pişiriyor Hangi fiil yapıca farklıdır? A-Göründü B-Yakalandı. C-Uçuştular D-Koşmadılar Hangi fiil basit yapılı değildir? a-yıkamıştı b-paketledik c-sever misin? d-tutuyordu

8 Hangi cümlenin yüklemi isimden türemiştir?
A-Cebindeki kağıdı çıkardı. B-Saçların erken ağarmış C-Bilmediklerini sorardı . D-Fabrikalar kapandı. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi diğerlerinden farklı türemiştir? a- O, gün geçtikçe havalanıyordu. b-Akşam uzun bir süreden sonra yıkandı. c- Aniden hastalandı. d-Beni görmüyordu, sanki körleşmişti

9 Manzaraya hayranlıkla bakakalmıştım.
Camiyi siz de görebilirsiniz. Camide namaz kıldım. Caminin görüntüsü beni Çok mutlu etti. Cami aklımdan çıkmıyodu. Fiiller kaç sözcükten oluşmuş? Bu tür sözcüklere ne ad verilir?

10 Köprünün altından geçiverdim.
Resmi geçen ay çekivermişti. Eylemin çabuk yapıldığını bildirir

11 Karpuzu ben de taşırım. Güneşin batışını izlersin.
Karpuzu ben de taşıyabilirim Güneşin batışını izleyebilirsin. İki fiil arasında anlam farkı var mıdır?

12 BİLEŞİK YAPILI FİİLLER 1)Kurallı bileşik fiiller
A)YETERLİK (E-BİLMEK) Konuyu anlatabilirim. Bilgisayarı çalıştırabilmiş. Problemi çözebilmelisin Tut-a- bilmek Fiil kök veya gövdelerine “a-e” yardımcı sesle birlikte” bilmek” fiili getirilerek yapılır.İşi yapacak güce sahip olduğunu bildirir, bitişik yazılır.

13 Yeterlilik fiili olumsuzlaşırken “bilmek”
fiili düşer fiile “a-e” ekiyle birlikte olumsuzluk “ma, me, maz, mez,” eki getirilir “gel-e-me-miş” bakamazsın Konuyu anlatabildim. anlatamadım Konuyu anlattım anlatmadım Problemi çözemezsin çözebilirsin Yükü kaldıramamış

14 B)TEZLİK FİİLİ Konuyu soruverdim Kapıyı kapatıver Tahtayı silivermiş
Sinemaya gitmeyiver Fiil kök ve gövdeleri ““ı,i,ü,u”yardımcı harflerinden biriyle birlikte”vermek”fiili getirilerek yapılır. Gör-ü-vermek işin çabuk yapıldığını veya yapılacağını bildirir. Anlat-ı-ver

15 NOT: Olumsuzluk eki -ma, -me asıl eylemden sonra gelirse önemsizlik,
yardımcı fiil olan  ver- den sonra gelirse olumsuz tezlik bildirir. * Sen de o filmi görmeyiver. (önemsizlik) * Her şeye maydanoz oluverme. (olumsuz tezlik)

16 Vitrinlere bakakaldım. Olaylar süregelmiş. Sen bakadur.
C)Sürerlik fiili Vitrinlere bakakaldım. Olaylar süregelmiş. Sen bakadur. Fiil kök veya gövdelerine“a,e” yardımcı sesle birlikte ”kalmak-durmak- gelmek” fiillerinden biri eklenerek yapılır Sür-e-gelmek olayın sürdüğünü, devam ettiğini bildirir. Televizyon başında uyuyakalmışım. Cümlesindeki fiilin çeşidi nedir? A)Tezlik B)Sürerlik C)Yeterlilik D )Yaklaşma

17 YAKLAŞMA FİİLİ “Derste anlatılanları anlayamamış.”
FİİL KÖK VE GÖVDELERİNE “A,E” HARFİYLE BİRLİKTE”YAZMAK” FİİLİ EKLENEREK YAPILIR ÖL-E-YAZMAK Düşeyazmak Olayın gerçekleşmeye yaklaştığını ,ancak gerçekleşmediğini bildirir “Derste anlatılanları anlayamamış.” Cümlesindeki fiilin çeşidi nedir? a)tezlik b)yaklaşma c)sürerlik d)yeterlik

18 “Garip başım bu sevdayı çekegeldi, çekegider.”
“Geç yattığı için erken uyanamadı.” fiilin yapısı aşağıdakilerden hangisidir? A-basit B-türemiş C- tezlik D-yeterlik “Garip başım bu sevdayı çekegeldi, çekegider.” Fiilin çeşidi aşağıdakilerden hangisidir? a-yeterlilik b-tezlik c- sürerlik d- yaklaşma “Çalışamıyorum” fiilinin olumlu ve soru şekli aşağıdakilerin hangisidir? A) Çalışıyorum mu? B)Çalıştım mı? C)Çalışabiliyor muyum ? D) Çalıştırıyorum mu?

19 Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "olmak" kelimesi yardımcı fiil olarak kullanılmamıştır?
A) İyi davranırsanız ben de memnun olurum. B) Bugünlerde üzümler olmuştur. C) Ayrıldığı için hepimiz kahrolduk. D) Eskiden suç isleyenler affolundu.

20 Sözcüklerin tek başına yüklem olması mümkün mü?
Tebrik Mutlu Namaz Emir Sözcüklerin tek başına yüklem olması mümkün mü? Etmek Olmak kılmak Buyurmak bu fiiller tek başlarına kullanılabilir mi?

21 Doktor hastayı tedavi ediyor
Hasta, filmi doktora teslim etti. Soğuk su içen çocuk,dün hasta olmuş. Çocuk soğuk su içtiğine pişman olmuştu. Cümlelerde geçen “etmek-olmak “ fiilleri tek başına kullanılabilir mi?

22 Yardımcı fiille yapılan bileşik fiiller
“İsim soylu kelimelere “etmek-eylemek-olmak-kılmak –buyurmak” yardımcı fiilleri eklenerek oluşturulan yeni kelimeye denir. Asıl anlam isim üzerinde olup fiil ,ismi harekete geçirir ve birlikte yüklem olmasını sağlar. Ali telefon etmişti. Çocuk hasta oldu. Dedem namaz kılıyordu. Padişah emir buyurur Kral ferman eyledi Öğretmen, çocuğu tebrik etti. Ö N yüklem Yaşlı adama yardım etmiş yüklem

23 Yardımcı bileşik fiillerin yazımı-1
Şükür etmek- Şükretmek Sabır etmek- Sabretmek Kahır olmak- Kahrolmak Kayıp olmak- Kaybolmak Emir eylemek-Emreylemek İsim soylu kelime sessiz harfle bitip hece düşmesi oluyorsa fiil bitişik yazılır Geldiğine memnun oldum. Sabaha kadar sohbet etmişler. Filmi zevkle seyrettim. Kitaplarımı kaybetmiş.

24 Yardımcı bileşik fiillerin yazımı-2
Af etmek-affetmek - His etmek- hissetmek Zan etmek –zannetmek –reddetmek İsim soylu kelime tek heceli olup sonu sessiz harfle bitip, sessiz harf de ikileşebiliyorsa (sessiz türemesi varsa) kelime bitişik yazılır. Diğer bütün haller de ayrı yazılırlar. Yaşlılara yardım ediniz.Durumu bilgilerine arz ederim. Depremden sonra terk edildi.Ali’yi görünce mutlu oldu.

25 NOT:”ETMEK –OLMAK” fiiller bazen tek başlarına da kullanılabilir, bu durumda bileşik fiil olmazlar.
“Bu fiiller kendinden önce gelen kelimeyi yüklem yapıyorsa yardımcı fiil,özne ,nesne,tümleç olarak bulunuyorsa yardımcı fiil değildir. Herkes sabahleyin burada olsun.( fiil-bulunsun) D.tüm Y Malatya’da kayısılar olmuş.(fiil-olgunlaşmak) Özne Yüklem Herkes hakkına razı olsun. Yardımcı fiil Yüklem Razı olmak kullanılır fakat kayısılar olmak kullanılmaz.

26 “Olmak” aşağıdakilerin hangisinde yardımcı fiil
olarak kullanılmıştır? A-Emeksiz yemek olmaz. B-Bu ayakkabı size olur. C-Yaşamak sevmek gibi gönülden olsun. D-Arkadaşım davranışlarımdan rahatsız olmuştu. Hangisi yardımcı bileşik fiil değildir? A-Çocuk hatasını yeni yeni fark ediyordu. B-Zamanın bilgi çağı olacakları önceden keşfetmişti. C-Ali, az da olsa toplumun sorunlarına eğilebiliyordu. D-Büyük şairler toplumun tepkilerini hissederler.

27 Bilgisayarı açamayınca küplere bindi.
Bilim adamının önerileri para etmemişti Altı çizili sözcükler tek başına kullanılır mı? Sözcükler temel anlamında mı kullanılmış? Bu kalıplaşmış sözcüklere ne ad verilir?

28 DEYİM HALİNDE (KAYNAŞMIŞ)BİLEŞİK FİİLLER
Adamın bıyığı gözümü korkuttu. Babam,adamı dört gözle bekliyordu. Amcanın davranışı kafamı kızdırdı. Patronun sözleri kulağına küpe olsun. Birden fazla kelimenin öz anlamlarını kaybedip farklı bir anlamda oluşturdukları kalıplaşmış kelime topluluğuna “deyim”denir Deyimler, cümlede yüklem olmaları durumunda ayrı yazılmalarına rağmen bileşik fiil sayılırlar. Akşam kitaptaki konuya göz gezdirdim. z.t d.t yüklem

29 1-Aşağıdaki fiillerden hangisi bileşik yapılı değildir
1-Aşağıdaki fiillerden hangisi bileşik yapılı değildir? A)Konuyu sana anlatamam. B )Ali derslerine çalışacağına söz verdi. C)Sırlarını başkalarına söylememeliydi D ) Akşamları sizi çalıştırabilirim. 2-Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yardımcı fiille yapılan bileşik fiil kullanılmamıştır? Hakem yarınki yarışmaları iptal etti. b) Babası , Ali’nin yaptıklarını duyunca kahroldu. c) Öğretmenin anlattıklarına kulak misafiri olmuştum. d) Geçen hafta tarlada çalışanlara yardım etmişti.

30 2-Aşağıdaki fiillerden hangisi yapıca farklıdır ?
a)okutacaktın b) hızlanıyordu c) paketledim d) bakmamıştı 1-Dağın zirvesine çıkmaktan vazgeçtiler. 2-Filmdeki şiddet sahneleri çocukları etkiler. 3-Liselere giriş sınavına hepimiz başvurmuştuk. 4-Aradığınız kişileri burada hiç görmedik. Yukarıdaki cümlelerden hangi ikisinin yüklemi yapı yönüyle benzerlik gösterir? A b c d- 1-3

31 Hangi fiil basit yapılı, bileşik zamanlıdır?
a-yapılacakmış b-silivermişti c-görüyorum d-sevmezdik Hangi fiil bileşik yapılı, basit zamanlıdır? A-gözetliyor B-yazabiliriz. C-istemiyorum D-gelmemişti.

32 Aşağıdakilerin hangisinin yüklemi kurallı birleşik fiildir?
A) Anlaşılan bütün mahallenin diline düşmüşüz. B) Kendisine söylenenlere tahammül ederdi. C) Tam, kavga başlayacakken kaçıverdi. D) Zamanı gelince herkes tarlasını sürerdi. Cümlelerin hangisinin yüklemi basit yapılı fiildir ? A) Yaptıklarını gözlemliyordu. B) Hastanın durumu gittikçe düzeliyor. C) Onu neden konuşturuyorsun hâlâ? D) O, bu şampiyonada güreşecekmiş

33

34 “olmak" sözcüğü, aşağıdaki cümlelerin hangisinde
yardımcı fiil olarak kullanılmamıştır? A-Sizinle tanıştığıma çok memnun oldum. B-"Bilgilerinize arz olunur." diye bitirdi sözlerini. C-Şükürler olsun ki bu yolculuk kazasız belasız bitti. D-Sıcakların artmasıyla domatesler oldu.

35 Aşağıdaki tümcelerden hangisinde diğerlerinden farklı bir birleşik fiil kullanılmıştır?
A) Ben bu soruyu çözebilirim. B) Bu tatilde çantamı kaybettim. C) Kazayı sanki hissetmişti. D) Son zamanlarda onu hiçbir şey memnun etmiyor. Aşağıdaki altı çizili kelimelerden hangisi isimden türemiş bir fiildir? a)Babam kocaman bir geyik avlamış. b)Bebeğe yedirdin mi mamasını? c)Bu kartları çok ucuza bastırdım. d)Alıştım artık, bana yapılanlara.