BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA VERİ TOPLAMA

... konulu sunumlar: "BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA VERİ TOPLAMA"— Sunum transkripti:

1 BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA VERİ TOPLAMA
Doç. Dr. Alper AYTEKİN BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA VERİ TOPLAMA

2 Hakkında bilgi edinmiş olacaksınız.
Doç. Dr. Alper AYTEKİN Bu bölüm sonunda; İkincil verilerin tespiti ve kullanımı Birincil verilerin gereği Anket, mülakat ve gözlem yöntemleriyle veri edinme gereği Yöntemlerin uygun kullanım alanları Bu yöntemlerin üstünlük ve zayıf yönleri Hakkında bilgi edinmiş olacaksınız.

3 Doç. Dr. Alper AYTEKİN Giriş Bir araştırmadan sağlıklı sonuçlar elde edilmek isteniyorsa, değişkenlere ait bilgilerin (verilerin) sağlıklı (güvenli) olması gerekmektedir. Eğer bilgiler sağlıklı değilse analiz tekniği veya kuramsal yapı ne kadar güçlü olursa olsun sağlıklı sonuçlara ulaşmak mümkün değildir. (Kirli suyla elinizi temizleyemezsiniz!)

4 Doç. Dr. Alper AYTEKİN İkincil veriler Daha önceden üzerinde çalışma yapılarak elde edilen verilere ikincil veriler denir. Bu veriler; Kamu kurumlarından (TÜİK, DPT, Bakanlıklar vb.gibi) Mesleki kuruluşlardan (TÜSİAD, TOBB, İSO Uluslar arası kuruluşlardan (İMF, Dünya Bankası, Dünya Turizm Örgütü vb) Şirketlerden, Diğer kaynaklardan (Tezlerden, Kitaplardan vb) Temin edilebilir.

5 İkincil veri türleri Dokümantasyon
Doç. Dr. Alper AYTEKİN İkincil veri türleri Dokümantasyon Yazılı Malzemeler ; raporlar, kitaplar Yazılı olmayan malzemeler; televizyon, teyp kayıtları Çok kaynaklı Alan araştırması; ülke raporları, sektör raporları Zaman serisi çalışmaları; TÜİK verileri, merkez bankası verileri Anket Sayımlar; Nüfus sayımı, sektörel sayımlar(işyeri sayısı vb) Anketler; kişisel anketler, basın anketleri vb.

6 İkincil verilerin Üstünlükleri
Doç. Dr. Alper AYTEKİN İkincil verilerin Üstünlükleri Daha az kaynak kullanımı Periyodik çalışmalara imkan tanıması Karşılaştırma ve sağlama yapma imkanı sağlaması

7 İkincil verilerin zayıflıkları
Doç. Dr. Alper AYTEKİN İkincil verilerin zayıflıkları Araştırmacının ihtiyacını karşılamayacak nitelikte olması Verileri elde etmek için belli bir bedel ödenmesi gerekebilir İkincil veriler, çalışmaları olması gerekenden daha kapsamlı (geniş) hale getirebilir.

8 Doç. Dr. Alper AYTEKİN Birincil veriler Araştırmacının, çalışması için ihtiyaç duyduğu özgün verileri değişik araçlar kullanarak kendisinin toplaması ile oluşan verilere birincil veriler denir. Günlük hayatımızda farkında olmadan birincil veriler elde ederiz. Bir kazaya tanıklık etmek, bir maç izlemek gibi.

9 Birincil veri toplama yöntemleri
Doç. Dr. Alper AYTEKİN Birincil veri toplama yöntemleri Anket Gözlem Mülakat

10 Doç. Dr. Alper AYTEKİN ANKET Cevaplandırıcının daha önce belirlenmiş bir sıralamada ve yapıda oluşturulan sorulara karşılık vermesiyle veri elde etme yöntemidir . Elde edilen verilerin bilgisayar destekli istatistiksel programlar yardımıyla kısa sürede değerlendirilebilmesi anket yönteminin yaygınlık kazanmasında etkili olmuştur.

11 Anket Süreci Problemin ifade edilmesi Deneklerin seçimi
Doç. Dr. Alper AYTEKİN Anket Süreci Problemin ifade edilmesi Deneklerin seçimi Soru formunun düzenlenmesi Soru formunun geçerliliğinin sorgulanması (gereksiz soruların ayıklanması) Anket yapılacak kişilere bilgi verilmesi Formun dağıtılması (önceden bir pilot çalışma yapılır) Takip çalışması yapılması

12 Anket Türleri Doç. Dr. Alper AYTEKİN Anket Geleneksel
Cevaplayıcının Yönettiği Postayla Faksla Elden Bırakıp Alma Araştırmacının Yönettiği Telefonla Biçimsel Mülakat Modern E-Posta ile İnternet üzerinden

13 Geleneksel anket türleri
Doç. Dr. Alper AYTEKİN Geleneksel anket türleri Anketin nasıl yönetildiği önemlidir. Anketin doldurulmasında, hazırlayanın herhangi bir katkısı yoksa, cevaplayıcının yönettiği anket söz konusudur. Posta, faks, elden anket bırakma gibi, Diğer taraftan, anketörün gözetiminde doldurulan anketler ise araştırmacının yönettiği anketlerdir.

14 Doç. Dr. Alper AYTEKİN Modern anket türleri E-posta ve internet vasıtasıyla yapılan anketlerdir. E-posta anketlerin Avantajları; daha düşük maliyetlidirler İnternete bağlı olan her yerden cevaplandırılabilir Gözden kaçma gibi bir ihtimal yoktur Rahat bir ortamda cevaplandırılır Zaman sınırlaması yoktur

15 Doç. Dr. Alper AYTEKİN Dezavantajları Sadece e-postası ve interneti olan kişilere uygulanabilir Yeterli bilgiye sahip olmayabilirler Anket görmezden gelinebilir.

16 İnternet anketleri; kişiye özel değildirler.
Doç. Dr. Alper AYTEKİN İnternet anketleri; kişiye özel değildirler. Özellikle günlük gelişmeler ve siyasi tercihler konusunda vatandaşların tercihlerini öğrenmeye çalışırlar. Örnek ? Akademik memnuniyet anketi

17 Değişik anket yöntemlerinin tercihinde kullanılabilecek ölçütler(B.K)
Doç. Dr. Alper AYTEKİN Değişik anket yöntemlerinin tercihinde kullanılabilecek ölçütler(B.K) Anketlerin şekillenmesinde araştırmacının amacı ve araştırma soruları belirleyici rol oynar; Cevaplayıcının özellikleri Anket formunun “belirli bir kişiye” doldurtma isteği Analiz için gerek duyulan denek sayısı Veri edinebilmek için sorulması gereken soru biçimi Sorulması gereken soru miktarı gibi, Yöntem önemlidir, cevaplayıcının yerine başkaları cevap verebilir, zıtlaşmalar olabilir, birini memnun etme olabilir,

18 Anket İçeriğinin Oluşturulması
Doç. Dr. Alper AYTEKİN Anket İçeriğinin Oluşturulması Sadece gerekli bilgiler yer almalıdır. Değişkenlere bağlı soruların dikkatli seçilmesi gerekir Mutlaka örnek bir pilot uygulama yapılmalıdır Uzun anketler cevaplanma oranını düşürür Eleştirisel kaynak incelemesi Araştırma hipotez ve soruları Soru formu

19 Anket formunu düzenlenmesi
Doç. Dr. Alper AYTEKİN Anket formunu düzenlenmesi Soru türleri: Açık uçlu sorular: Bartın üniversitesi hakkındaki düşüncelerinizi söyler misiniz? Liste soru: Aşağıdaki yeteneklerden hangisine sahipsiniz?Birden çok seçenek işaretlenebilir. (Yabancı dil, Ehliyet, Bilgisayar) Kategorik sorular: Yaşınız? (20-24, 25-29) Sıralama soruları: Araba alırken dikkat ettiğiniz faktörleri sıralayınız? (güvenlik, hız, ekonomiklik) Nicelik Belirten sorular: Yaklaşık (tahmini) bir sayıyı ifade eden cevaplar istendiğinde sorulan sorudur. Kaç çocuğunuz var? İşyerindeki çalışan sayısı nedir?

20 Sorularda Kelime Seçimi
Doç. Dr. Alper AYTEKİN Sorularda Kelime Seçimi Belirsizlikler: Sorularda belirsizlik ve varsayımlardan kaçınılmalı Hafıza: Hafızaya dayalı sorulardan kaçınmak gerekir Bilgi: Çok dikkat etmek gerekir (Kıbrıs Nerdedir?) Çifte amaçlı soru: İki farklı şekilde anlamlandırılacak soru türleridir? Yönlendirici soru: Araştırmacın istediği türde cevaplar almasına olanak tanıyan sorular. Varsayımsal soru: Varsayımlara dayanan sorular sorulmamalı. (Günde kaç sigara içiyorsunuz? Veya kaç yıllık evlisiniz? ) Rahatsız edici sorular: Bu tür sorular anketin en sonlarına konulmalıdır. Başlangıçta sorulursa cevaplayıcı diğer sorulara da cevap vermeyebilir. ( Mahrem konular, dini konular, özel sorular)

21 Anketin yapısı ve görünüşü
Doç. Dr. Alper AYTEKİN Anketin yapısı ve görünüşü Anketin yapısı ve görünüşü anketin amacına ulaşmasını sağlayan önemli bir unsurdur. Mümkün olduğunca bölümlere ayrılmalıdır. Her bölümde sorular 1 den başlamalıdır. İlk sorular kolay cevaplanabilir olmalıdır. İdeal uzunlukta olmalıdır (Çok kısa ve çok uzun değil)

22 Anketin amacının açıklanması
Doç. Dr. Alper AYTEKİN Anketin amacının açıklanması Eğer yüz yüze bir anket uygulanmıyorsa, anketin amacı, açık ve net olarak açıklanmalıdır. Ayrıca cevaplayıcıların verdiği cevapların başka bir amaç için kullanılmayacağının güvencesi de verilmelidir. Açıklama genel 2-3 satırdan daha fazla yer kaplamamalıdır. Formun nasıl doldurulacağı ile ilgili bilgi verilmelidir. Neden o kurum seçilmiştir. Nasıl geri gönderilecektir, soruları da yanıtlanmalıdır.

23 Doç. Dr. Alper AYTEKİN Pilot Uygulama Pilot Uygulama; ankette yer alması muhtemel hatalardan kaçınmak için anketin deneklere dağıtılmadan önce belli sayıda kişiye uygulanmasıdır. Anketlerde iki tür hata olabilir. Araştırma tasarımı hatası (istenen bilgiyi ölçememe) İfade hataları (karşı tarafın soruyu yanlış anlaması)

24 Araştırma tasarım hatası,
Doç. Dr. Alper AYTEKİN Araştırma tasarım hatası, Araştırmanın ölçmek istenen konuya ilişkin verileri toplayamamasıdır. Bunun önüne geçmek için, uzman kişilerden, danışmanlardan yararlanmak gerekir. İfade hatalarının önüne geçmek içinde, hazırlanan soruların ilgili kişiler tarafından aynı şekilde algılanması için en az 10 kişiye bir pilot uygulama yapılmalıdır.

25 Doç. Dr. Alper AYTEKİN MÜLAKAT Mülakat; iki veya daha fazla sayıda insan arasında belli bir amaç etrafında yapılan tartışmalardır. Yetenekli bir mülakatçı, soru formlarında asla olamayacak şekilde belli bir alandaki fikirleri ortaya çıkarabilir. Anket ile her soruya cevap alamayabiliriz, bu nedenle mülakatlar sosyal bilimlerde bu boşluğu doldurabilir. Özellikle yöneticiler, anketlere nazaran mülakatlara daha sıcak bakmaktadırlar. Bireysel temas kurabilmek mülakatın ün şartlarından birisidir.

26 Yarı-Biçimsel Mülakat Biçimsel Olmayan Mülakat
Doç. Dr. Alper AYTEKİN Mülakat Türleri Biçimsel Mülakat Yarı-Biçimsel Mülakat Biçimsel Olmayan Mülakat

27 Doç. Dr. Alper AYTEKİN Biçimsel Mülakat; Daha önceden belirlenmiş standart soru setlerinden oluşan sorulardan oluşur. Yarı-Biçimsel Mülakat; Ana hatları belirli, ancak cevap verenin veya mülakatçının kendi geliştirdiği bazı sorulara da yer verilir.(En tercih edilen mülakat yöntemidir) Biçimsel Olmayan Mülakat; Genel anlamda var olan bilgiyi açığa çıkarmak için yapılır. Önceden belirlenmiş bir soru yoktur. Ancak mülakatçı nereye ulaşacağını bilmelidir.

28 Mülakatın Üstün ve Zayıf Yönleri
Doç. Dr. Alper AYTEKİN Mülakatın Üstün ve Zayıf Yönleri Üstün yönleri; Anketler yoluyla elde edilemeyen bilgiler elde edilebilir. Zayıf Yönleri; Çok zaman alır, Bireysel temas söz konusu olduğu için, sübjektif değerlendirmeler söz konusu olabilir. Analizinin zor olmasıdır.

29 Mülakat süreci Anket hazırlama sürecine benzer,
Doç. Dr. Alper AYTEKİN Mülakat süreci Anket hazırlama sürecine benzer, Sorulacak sorular iyi hazırlanmalıdır, Örnek kütle daha küçük belirlenir Deneyimli olmak gerekir Zaman hususuna çok dikkat edilmelidir. İlk izlenim çok önemlidir, cevap verici rahatlatılmalıdır (bu bir sorgu değildir), Araştırmanın amacı ve gizliliği hakkında bilgi verilmelidir.

30 Mülakatlarda önyargı Cevaplayıcının mülakatçıyı memnun etme isteği
Doç. Dr. Alper AYTEKİN Mülakatlarda önyargı Cevaplayıcının mülakatçıyı memnun etme isteği Cevaplayıcı ile mülakatçı arasında oluşabilecek bir çekişme veya düşmanlık Mülakatçının “kafasındaki doğrulara” uygun cevap alma gayreti

31 Mülakatın zamanı ve yeri
Doç. Dr. Alper AYTEKİN Mülakatın zamanı ve yeri Mülakatçı planlarını cevaplayıcının konumuna ve zamanına uygun yapmalıdır. Mümkünse kesintiye mahal vermeyecek bir yer tercih edilmelidir, Bir birine yakın yerdeki cevaplayıcılarla aynı gün randevulaşmak zamanı etkin kullanmak açısından zorunludur. Kovulmayı beklemeden mülakatı bitirmek gerekir.

32 Doç. Dr. Alper AYTEKİN Kayıt ve tasnif Eğer mümkünse mülakat ses veya görüntülü olarak kaydedilmelidir. Genel olarak cevap vericiler bu gibi durumdan rahatsız olurlar. Mülakatçı kendi geliştirmiş olduğu bir sistemle kayıt tutabilir Eğer bu da mümkün değilse, mülakatın hemen akabinde, mülakat özetlenmelidir.

33 Doç. Dr. Alper AYTEKİN GÖZLEM Belli bir olgunun mevcut durumunu soru sorarak değil, bizzat gözlemleyerek incelemeye denir. Bazı durumlarda anket ve mülakat gerçeği değil, algılananı ortaya çıkarırlar. Oysa gözlem yoluyla gerçekleri ortaya çıkarmada daha başarılı olabilir. Yapılan bir araştırmada, çalışanlara iş yeri telefonlarının özel amaçla kullanılıp-kullanılmadığı sorulsa, büyük bir kısmı hayır diyecektir. Ancak onlardan habersiz yapılan bir gözlem gerçeği ortaya koyacaktır.

34 Doç. Dr. Alper AYTEKİN Gözlem Türleri Katılımsız Gözlem
Katılımlı Gözlem

35 Doç. Dr. Alper AYTEKİN Katılımsız Gözlem; Gözlemci gözlemlenen duruma doğrudan katılmaz. Başlıca yöntemler; Doğal Gözlem; Bu tür gözlemlerde gözlemci bilerek hiçbir durumu kontrol ve maniple etmez. İşyerlerinde çalışanların izlenmesi gibi. Simülasyon Gözlem; Bu yöntemde araştırmacı gözlemlenecek durumu oluşturur ve deneklere yapmaları gereken faaliyetleri söyler. Eğitim programlarında yaygın bir kullanım alanı vardır. Kişisel rol oynamak; gözlemci, sadece bir kişinin davranışı ile ilgilidir. Deneğe bir rol verilir. Gözlemci de deneğin problemi çözme yolunu ve yöntemini gözlemler. (satış elemanlarının farklı müşterilere yaklaşımı) Grup rol oynamak; Küçük bir gruba bir durum ve problem verilir, çözümler değerlendirilir ve kaydedilir. Liderlik, bilgi, yetenek, grubu etkileme vb. gibi yetenekler ortaya çıkar. Oyun Oynamak; deneklere kağıt oyunları, yap-boz vb. oyun ve oyuncaklar verilir ve kazanmaları istenir. Yukarıdaki gibi, burada da liderlik, yaratıcılık, sorun çözme yetenekleri ortaya konmaya çalışılır.

36 Doç. Dr. Alper AYTEKİN Katılımlı Gözlem Bu araştırmada gözlemci, gözlemlenen durumun içerisinde bir katılımcı olarak yer alır. Böyle bir gözlemin amacı bazı şeylerin dışarıdan bakıldığında farklı, içerden ise daha farklı olabileceği gerçeğinden hareketle en özgün veriye ulaşmaktır. Böylesi bir gözlemle ayrıca çok daha fazla veriye ulaşmak da mümkün olabilir.

37 Gözlem araştırmasının yapılması
Doç. Dr. Alper AYTEKİN Gözlem araştırmasının yapılması Gözlem araştırması da diğer anket ve mülakat süreçlerindeki evreleri kapsar. Problemin seçimi ve tanımlanması Kaynak taraması, Hipotez geliştirme Evreni belirleme Örnek kütle oluşturma Uygulama Rapor yazma

38 Gözlemlenecek Değişkenlerin Tanımlanması
Doç. Dr. Alper AYTEKİN Gözlemlenecek Değişkenlerin Tanımlanması Gözlemcinin incelediği olay veya olguya ilişkin bütün olanı biteni görmesi ve kaydetmesi mümkün değildir. Bu nedenle nelerin gözlemleneceği (hipoteze bağlı olarak) belirlenmek zorundadır. Örneğin, garsonların kaba müşterilere karşı verdikleri tepki ölçülmek isteniyorsa, kabalık olarak nitelendirilen durumlara ilişkin gözlemler yapılmalıdır. Bunun içinde önce kabalık tanımı açık ve net olarak belirlenmelidir.

39 Gözlemlerin kaydedilmesi
Doç. Dr. Alper AYTEKİN Gözlemlerin kaydedilmesi Gözlemci bir anda sadece bir davranışı gözlemleyip kaydetmelidir. Örneğin, çalışmasında çalışanları ve yöneticilerin davranışlarını gözleyen bir kimse, belli bir süre çalışanın davranışlarını, daha sonra da yöneticinin davranışını gözlemlemelidir. Genel kural olarak kayıtları davranışların oluştuğu anda tutmak gerekir. Örnek gözlem tablosu; 96

40 Örnek bir anket hazırlama
Doç. Dr. Alper AYTEKİN Örnek bir anket hazırlama Öğrencilerin, Bartın üniversitesi ve Bartın Hakkındaki değerlendirmeleri? Hangi sorular sorulmalı? Hangi değişkenler kullanılmalı? Nereden geliyorlar? Barınma imkanları Aylık harcamaları Harcama grupları

41 Ders Bitti Dinlediğiniz için Teşekkürler
Doç. Dr. Alper AYTEKİN