TRANSFÜZYON SÜRECİ & İSTEM FORMLARININ KULLANIMI Uzm. Dr. Mehmet UYSAL Biyokimya ve Klinik Biyokimya Uzmanı Eğitim Birimi 2014 1.

... konulu sunumlar: "TRANSFÜZYON SÜRECİ & İSTEM FORMLARININ KULLANIMI Uzm. Dr. Mehmet UYSAL Biyokimya ve Klinik Biyokimya Uzmanı Eğitim Birimi 2014 1."— Sunum transkripti:

1 TRANSFÜZYON SÜRECİ & İSTEM FORMLARININ KULLANIMI Uzm. Dr. Mehmet UYSAL Biyokimya ve Klinik Biyokimya Uzmanı Eğitim Birimi 2014 1

2 Tarihçe Bilinen ilk kan transfüzyonu 300 yıl kadar önce Jean-Baptiste Denys ve Emmeres tarafından koyundan insana yapıldı. 1900 yılında Landstainer ve arkadaşları kan grubu kavramını getirdiler. Aynı araştırmacılar sonraki yıllarda ABO gruplarını, 1939 yılında da Rh faktörünü ortaya çıkardılar. 2.Dünya savaşınında etkisiyle kan transfüzyonu bir tedavi yöntemi haline geldi. 2 Eğitim Birimi 2014

3 Yönetmelik KAN VE KAN ÜRÜNLERİ YÖNETMELİĞİ (Resmi Gazete 04.12.2008-27074) 3 Eğitim Birimi 2014

4 Tanım Kan transfüzyonu özel bir doku transplantasyonu olarak tanımlanabilir. Alıcıyı metabolik ve endokrin sorunlarla karşıkarşıya bırakır. Çoğu kez hayat kurtarıcı iken bazen gereksiz yere uygulanarak öldürücü bir nitelik de kazanabilir. 4 Eğitim Birimi 2014

5 Amaç Ana amaç kaybedilen kanın yerine konmasıdır. Küçük ve önemsiz kan kayıplarında sıklıkla transfüzyona başvurulduğu görülmektedir. Araştırmacılar tüm transfüzyonların %1 kadarının hayat kurtarıcı olduğunu ortaya çıkarmıştır. Transfüzyon kararı verirken, sağlanacak yarar ve doğuracağı sorunlar iyice değerlendirilmelidir 5 Eğitim Birimi 2014

6 Endikasyonları Kan hacmindeki eksikliğin giderilmesi Sağlıklı bir insan 400-500ml kanı, arteryel kan basıncında ve nabızda herhangi bir değişiklik olmadan kaybedebilir. Transfüzyon endikasyonu doğması için kan hacminin % 20-25’nin kaybı gerekmektedir. Kanın O 2 taşıma kapasitesinin düzeltilmesi Bu görev eritrositlerindir, transfüzyon gereksinimi için Hb 10 gr ın altına inmesi ve nefes darlığı, çarpıntı, halsizlik gibi belirtilerin ortaya çıkması şarttır. Yetersiz pıhtılaşma faktörleri ve kan elemanlarının yerine konması 6 Eğitim Birimi 2014

7 Kan Bileşenleri Tam Kan Eritrosit Süspansiyonu Eritrosit Süspansiyonu Trombosit Süspansiyonu Trombosit Süspansiyonu Taze Donmuş Plazma (TDP) Taze Donmuş Plazma (TDP) Kriyopresipitat 7 Eğitim Birimi 2014

8 Antikoagülan/Koruyucu Sıvılar Sitrat (C): Pıhtılaşmayı önler Dekstroz (D) (Glukoz): Enerji kaynağıdır Adenin (A) : Hücre canlılığı için gereken ATP düzeyini korur Fosfat (P): Hemoglobinin oksijen taşıma kapasitesini korur CPDA (Sitrat+Fosfat+Dekstroz+Adenin) 35 gün ACD (Adenin+Sitrat+Dekstroz) 21 gün SAG-M (Salin+Adenin+Glukoz+Mannitol) 42 gün DSOL (Adenin+Dekstroz+Mannitol+Sodyum Klorür)47 gün 8 Eğitim Birimi 2014

9 Tam Kan Uygun bir bağışçıdan steril ve apirojen antikoagülan ve torba kullanılarak alınan kandır. kaynak Temelde kan bileşenlerinin hazırlanması için kaynak olarak kullanılır. 9 Eğitim Birimi 2014

10 Eritrosit Süspansiyonu Enfeksiyon riski yüksek bir üründür. +2 o C - +6 o C derece alarmlı, ısı kontrollü, onaylı bir dolapta saklanmalıdır. Buzdolabından çıktıktan 30 dk sonra transfüzyona başlanmalıdır. Eritrosit süspansiyonlarda ABO ve RhD uygunluğu yanı sıra hasta ve bağışçı arasında cross match uyumu aranır. Kan bileşeni uygun koşulda saklanmış ise 30 dk içinde TM gönderilebilir. 30 dk aşan kanlar TM tarafından alınmaz hastaya uygulanmış gibi gösterilir Plazmasının 3/4’ü alınmış kandır. Ortalama hacim 200 ml’dir. Hematokrit ~ %70-80’dir. Hemoglobin ~ 45 gr’dır. 10 Eğitim Birimi 2014

11 Trombosit Süspansiyonu Taze tam kandan hazırlanan, tam kanın trombosit içeriğini yüksek oranda ve etkin formda içeren bileşendir. Kan grubu uyumu önerilirr. TM’den alınan trombosit, personel tarafında yavaş bir şekilde aşağı-yukarı şekilde hareketler ile çalkalanarak taşınmalı ve bozulması önlenmelidir. 10dk çalkalanmazsa bozulur. Hastaya EN HIZLI gidecek şekilde takılır. Çocuklarda 30 dk içinde transfüzyon yapılmalıdır. +20 o C -24 o C 5 gün saklanabilir. 11 Eğitim Birimi 2014

12 TAZE DONMUŞ PLAZMA (TDP) Tam kandan uzaklaştırılan taze plazmanın 6-8 saat içinde hızlı biçimde dondurulmasıyla elde edilir. -18 o C / -25 o C 3 ay süreyle -25 o C altında 36 ay süreyle saklanır 12 Eğitim Birimi 2014

13 TAZE DONMUŞ PLAZMA (TDP) Cross-match yapmaya gerek yoktur. Hasta ile aynı ABO grubu önerilir. Rh uyumu aranmaz (kadınlarda dikkat edilir). Donmuş ürünler 37 o C’de su banyosunda 20 dk da çözünür o yüzden hastaya TDP takılmak istenildiğinde TM’ne 20 dk önce haber verilmeli. 6 saat içinde takılmalıdır. TM den alınan TDP +2 o C-+6 o C derecede buzdolabı rafında 24 saat saklanabilir (bakteriyel çoğalma riski ve buna bağlı olarak hastada sepsis). Eritilmiş olan plazma tekrar dondurulmamalıdır. İmha edilmelidir. Eritilen TDP TM tarafından geri alınmaz. 13 Eğitim Birimi 2014

14 TAZE DONMUŞ PLAZMA (TDP) Saklama ısısı ve süresi uygun olmazsa labil koagülasyon faktörleri (F V, FVIII gibi) denatüre olur Her bir ünite plazma ~ 200 ml’dir ve yaklaşık 1 saatte transfüze edilir (Çözüldükten sonra en kısa sürede kullanılması önerilir). TDP’nin çok hızlı verilmesi sitrat zehirlenmesine neden olur. Plazma transfüzyonu sırasında allerjik reaksiyonlar olabilir. Allerjik reaksiyon hafif bir kaşıntıdan anaflaksi ve ölüme kadar geniş bir yelpazede görülebilir Bazı multipar kadınlardan elde edilen plazmalar TRALI sendromuna (Transfusion-related acute lung injury) yol açabilir. 14 Eğitim Birimi 2014

15 TRANSFÜZYON MERKEZİNDEN KAN İSTEMİ TM’de kan bileşeni yok ise TM birim çalışanı Kızılay’ı arar ve kanın olup-olmadığını sorgular ve internet üzerinde istemde bulunur. Bu bilgi doğrultusunda servis aranır ve kanın gelip- gelmeyeceğini, gelirse ne kadar sürede geleceğini bildirir. Bu bilgiyi alan personel ilgili doktora bilgi verir. Eğer kan takılmasından vazgeçilirse TM’ne hemen haber verilmelidir. Hastaya kan takılması gerektiğinde; *TM ara, bildir TM’de kan var; hastadan hemogram tüpüne kan al ve gerekli formlarla birlikteTM birimine gönder TM’de kan yok; acil kan bileşeni istem formunu da diğer formlarla birlikte düzenle ve hasta kanı ile birlikte TM birimine gönder 15 Eğitim Birimi 2014

16 Hastada Kan Alma Ve Formların Doldurulması Hemogram tüpüne kan alınır, Tetkik kâğıdına Kanı alan hemşirenin adı soyadı, Cross-match yazılır, Hastanın kan grubu bilinmiyorsa kan grubu da işaretlenmelidir. Kan bileşeni istek formu, bilgilendirilmiş onam formu, hasta izlem formu doldurulup, gerekli imzalar alınır. 16 Eğitim Birimi 2014

17 Hasta kanı ve formlar hasta yakını ile gönderilmemelidir. Meydana gelebilecek herhangi bir aksaklıkta o birim servisinde çalışan sağlık çalışanları sorumludur EKSİK DOLDURULAN VE İMZASIZ FORMLAR KABUL EDİLMEZ. 17 Eğitim Birimi 2014

18 Formların Doldurulması Formların Doldurulması Acil Kan ve Kan Bileşeni İstem Formu : TM’de istenilen kan bileşeni olmadığı durumlarda; Acil kan istemlerinde doktorun cross-match çalışılmasını istemediği durumlarda doldurulur. Bu form ile TM Kızılay’dan gerekli kanı acil isteme yetkisine sahip olur. * Hasta bilgileri eksiksiz doldurulmalı * Teşhis ile acil kan istem gerekçesi belirtilmeli MUTLAKA DOKTOR İMZASI ALINMALI 18 Eğitim Birimi 2014

19 Hasta bilgileri eksiksiz yazılmalı İstenilen kan bileşeni ve kaç ünite istendiği belirtilmeli (Örn: ES 2 ünite) Kan ve Kan Ürünleri İstem Formu ES Cross-Match ve kan grubu istenmeli (bilinmiyorsa) TDP ABO uyumu önerilir. Hasta kadın ise Rh uyumu da aranmalıdır. Cross-Match uyumu aranmaz. Trombositler ABO uyumu önerilir. Rh uyumu aranır. Cross-Match uyumu aranmaz. 19 Eğitim Birimi 2014

20 Önemli Uyarılar Kan bileşeni; istemi yapan servisteki sağlık personeli tarafından TM’den imza ile teslim alınır asla temizlik personeli bu iş için gönderilmemelidir. Formlar eksiksiz ve imzaları tam olmalı TM de alınan kanların üzerinde hasta adı-soyadı, tarih ve cross match uygun olduğuna dair etiket olmalı yoksa kan bileşeni kullanılmamalıdır 20 Eğitim Birimi 2014

21 Yetkilendirilmiş personel tarafından yapılan transport sırasında, eritrosit süspansiyonu 2-10 derecede korunmalıdır. Kan merkezi dolabından çıktıktan sonra kullanılmayan kan, 30 dk içinde kan merkezine geri dönmüş olmalıdır. Kan ve komponentinin kliniğe transportu sırasında fizik travmadan sakınmalı, 30 dk’yı aşan mesafelere gidecekse buz aküsü içinde taşınmalı, plazma ise kuru buz kalıpları içerisinde taşınmalıdır. TM’den Kan Alındıktan Sonra Dikkat Edilmesi Gerekenler 21 Eğitim Birimi 2014

22 Bilgilendirilmiş Onam Formu: Bilgiler eksiksiz doldurulmalı Hasta veya yakını «okudum, anladım ve kabul ediyorum» noktalı yerlere yazmalı ve hasta/hasta yakını adı-soyadı ve imzası alınmalı Tanık olarak imzayı alan hemşire de adı-soyadını yazar ve imzasını atar Dr adı-soyadı ve imzası alınır 22 Eğitim Birimi 2014

23 23 Eğitim Birimi 2014

24 Kan Ve Kan Bileşenleri Transfer Ve Transfüzyon İzlem Formu: Her bir ünite kan için ayrı ayrı izlem formu doldurulmalı Hasta bilgileri yazılır Kan bileşen bilgileri TM personeli tarafında doldurulur. Bu form ile hastaya hem doğru kan takıldığından emin olunur hem de hastanın ateş, tansiyon gibi değerleri kaydedilip bunlardaki değişikliklerle hastada reaksiyon gelişip gelişmediği izlenir. 24 Eğitim Birimi 2014

25 Transfüzyonu Başlatma “Kritik Son Fırsat” Transfüzyondan önce hastanın doğru hasta olduğundan emin olunmalı. Bilinci yerinde ise direk hastaya adı soyadı sorulur bilinci yerinde değil ise hasta bilekliğine bakılır. Transfüzyon hakkında hastaya bilgi verilmeli, soru sormasına fırsat tanınmalı, hastanın yeterince bilgilendirildiğinden emin olunmalıdır. Hastanın ve transfüze edilecek kan ve kan komponentinin doğru olarak tanımlanması çok önemlidir. Bu basamak, kritik bir hatanın saptanabileceği son fırsattır. Bu nedenle tercihen 2 yetkili personel tarafından karşılıklı kontrol edilerek uygulanmalıdır. 25 Eğitim Birimi 2014

26 Bu iki personel ; Her bir komponentin verilmesi sırasında; İzlem formundaki hasta bilgileri ile transfüzyon yapılacak hasta bilgilerini karşılaştırılmalıdır. Hastanın kan grubu ile kan ünitesi üzerindeki etikette yazan kan grubunu karşılaştırılmalıdır. Kan bileşeni uygunluk raporundaki kan ünite numarası ile kan ünitesi üzerindeki numara karşılaştırılmalıdır. Kan ünitesi üzerinde “ çapraz karşılaştırma uygundur ” ifadesi görülmelidir. 26 Eğitim Birimi 2014

27 Uygunluk testleri tamamlanmadan verilmiş kan ünitesi üzerinde (acil transfüzyon) bu durum açık olarak belirtilmiş olmalıdır. Kan ünitesi üzerindeki son kullanım tarihinin geçmemiş olduğu kontrol edilmelidir. Doktorun hastaya verilecek kan bileşeni ve miktarı ile ilgili istemi, order görülmelidir. Transfüzyon tarih ve saati, transfüzyon yapılacak komponentin torba numarası transfüzyon sırası ve transfüzyon sonrası klinik durum kaydedilmeli, transfüzyonun bitiş zamanı kaydedilmelidir. 27 Eğitim Birimi 2014

28 Hastanın Hazırlanması Transfüzyon yapılacak damar yolu önceden açılmalıdır. (hastanın tedavi amaçlı açılan damar yolu dışında damar yolu açılmalı, mümkün değil ise damar yolu % 0.9 NaCI ile yıkandıktan sonra kullanılmalıdır.) Akım problemi olmayan geniş çaplı bir ven kullanılmalıdır. Geniş çaplı iğneler kullanılmalıdır. Erişkinler için 18 veya 19 gauge, çocuklar için minimum 22-23 gauge çelik iğne veya plastik kateter kullanılmalıdır. Kan bileşeni, transfüzyon seti ve iğnesi, 4 saatten daha uzun süre kullanılmamalıdır. Çünkü oda ısısında uygulanan kandaki fibrin ağları ve hücresel kalıntılar bakteriyel üreme için uygun bir ortam oluştururlar. Bu da SEPSİSE yol açar. 28 Eğitim Birimi 2014

29 Transfüzyon öncesi eritrositler ısıtılmalı mıdır? HAYIR! ANCAK; Soğuk ve fazla miktarda kanın çok hızlı verilmesi kardiak arreste neden olur. Özel durumlar hariç; Kan ısısı 42 derecenin üzerine çıkarılmamalıdır. 30 dakika süreyle 100 mL/dk hızında transfüzyon Yeni doğanda exchange transfüzyon Paroksismal soğuk hemoglobinüri Soğuk agglutinin hastalığı olanlar Erişkinde 50cc/kg/saat’ten, çocukta ise 15 cc/kg/saat’ten daha hızlı transfüzyonlarda ısıtılmalıdır. 29 Eğitim Birimi 2014

30 Neler yapılmamalıdır? Komponent içine verilmesi düşünülen herhangi bir ilaç veya sıvı katılmamalıdır Eğer konsantre eritrosit akışını hızlandırmak için dilüsyon isteniyorsa sadece % 0.9 NaCl kullanılmalıdır. % 5 dekstroz ve hipotonik solüsyonlar hemoliz yapabilir. Ca içeren solüsyonlar (Ringer Laktat) pıhtı oluşturabilir Komponent diğer sıvılara “saplama” şeklinde verilmemelidir 30 Eğitim Birimi 2014

31 Transfüzyona Başlanması Transfüzyonun ilk 5 – 10 dakikası yavaş yapılmalıdır ve hastanın vital bulguları yakından takip edilmelidir. Hasta özellikle ilk 30 dk içinde ciddi transfüzyon reaksiyonları açısından yakından izlenmelidir (nabız hızı, kan basıncı, solunum hızı, ateş, cilt döküntüleri, idrar çıkışı) Eğer hastada problem olmazsa infüzyon hızı arttırılır Tüm transfüzyon boyunca hastanın vital bulguları belirli aralarla takip edilmelidir. Transfüzyon sırasında ortaya çıkan belirti ve bulgular aksi kanıtlanıncaya kadar yaşamı tehdit eden akut transfüzyon reaksiyonu olarak kabul edilmeli, gerekli ise transfüzyon durdurulmalıdır. 31 Eğitim Birimi 2014

32 Akut kan transfüzyon reaksiyonu şüphesi Akut hemolitik reaksiyonlarda klinik tablo, ölüme kadar giden durumdan, anemiye veya şans eseri saptanan asemptomatik olaylara kadar farklı şekillerde ortaya çıkabilir. Akut kan transfüzyon reaksiyonu şüphesi  Transfüzyon hemen durdurulur. Ateş, üşüme, titremeHipertansiyon AğrıHipotansiyon Solunum sıkıntısıCiltte kızarıklık veya ürtiker Bulantı-kusmaİdrarın kırmızılaşması 32 Eğitim Birimi 2014

33 İntravenöz yol açılarak %0,9’luk NaCL solüsyonu verilir. Doğru kan ünitesinin doğru hastaya verilip verilmediğinden emin olmak için:  Hastanın kan grubu belgesinde bildirilen kan grubu ile kan ünitesi üzerindeki etikette yazan kan grubu karşılaştırılır.  Uygunluk raporu tekrar gözden geçirilir.  Hastanın adı soyadı, hasta numarası, doğum tarihi, TC ve başka kimlik bilgileri, hastanın kimliği ile karşılaştırılır.  Uygunluk raporundaki ürün numarası ile torba etiketindeki ürün numarası karşılaştırılır ve “çapraz karşılaştırma uygundur” ifadesi aranır. 33 Eğitim Birimi 2014

34 Kan Ve Kan Ürünleri Transfüzyon Reaksiyonu Bildirim Formu: Hastada reaksiyon gelişirse; ilgili hekim tarafında doldurulur * Akut hemolitik transfüzyon reaksiyonu, * Anaflaksi, * Transfüzyonla ilişkili sepsis, * TRALI (Transfusion-related acute lung injury) hızlı tıbbi yardım gerektiren reaksiyonlardır 34 Eğitim Birimi 2014

35 35 Eğitim Birimi 2014

36 İlgili reaksiyon tanımlanarak reaksiyon sonrası * Setiyle birlikte kan torbası * Diğer koldan 2 tüp kan örneği (bir biyokimya-bir hemogram tüpü) * Hastanın ilk idrar örneği tahlil için TM’ne gönderilir. * TM ve Hasta Güvenliği Ekibine bildirilir. * Aynı damar yoluyla verilen diğer solüsyonlar, * Bu transfüzyonla ilişkili tüm form ve etiketler, transfüzyon merkezine gönderilmelidir. 36 Eğitim Birimi 2014

37 37 Eğitim Birimi 2014