DAVRANIŞ NÖROBİYOLOJİSİ

... konulu sunumlar: "DAVRANIŞ NÖROBİYOLOJİSİ"— Sunum transkripti:

1 DAVRANIŞ NÖROBİYOLOJİSİ
Prof Dr Süheyla ÜNAL

2 Davranış Kişinin dışarıdaki diğer insanlarca da doğrudan doğruya gözlemlenebilecek tüm eylemleri Davranış türleri Refleks davranışlar Koşullanmış davranışlar Alışkanlıklar Amaca yönelik davranış

3 Davranış türleri Koşullanmış davranış Alışkanlık
Daha önce ödülle ilişkilendirilmiş uyarana yönelim Alışkanlık Daha önce ödüllendirilmiş bir davranışın, ödül olmasa da devam etmesi hali Amaca yönelik davranış Eylem ve sonucu arasında görünür bir bağlantının olması Örtük-Implicit Açık- Explicit

4 Implicit Explicit Unconscious Conscious Automatic Controlled
Low effort High effort Rapid Slow Holistic, perceptual Analytic, reflective Evolutionarily old Evolutionarily recent Nonverbal Linked to language Associative Rule based Domain specific Domain general Contextualized Abstract Independent of general intelligence Linked to general intelligence Independent of working memory Limited by working memory capacity

5 Davranışın anatomofizyolojisi
Davranışın başlatılması, devam ettirilmesi ve sonlandırılmasında beynin birçok sistemi işlev görür

6

7 Cognitive Science 2003

8 Davranışı başlatan güçler
Dış uyaranlar Güdüler Amaçlar ….

9 Güdü Motor etkinliğin enerji bileşenidir
Güdüler ihtiyaç, arzu, niyet ve özlemlerden kaynaklanır Güdü eyleme iter, amaç ise eylemi yönlendirir

10 Amaç Amaç, güdü ile harekete geçirilen etkinliğin bilinçli mental temsilcisidir İmgelerden, sözel yapılardan oluşabilir Kompleks ve dinamiktirler, farklı birçok bireysel yorum içerebilirler Etkinliğin çeşitli aşamalarında amacın farklı yönleri farkındalık alanına girebilir

11 Amaç oluşumu Systemic-Structural Theory of Activity & Design Goal
Input information Assessment of the meaning of input information Assessment of the sense of input information. Experience Goal Motivation Systemic-Structural Theory of Activity & Design

12 Amaca yönelik davranış
Motor etkinlik her zaman bilişsel bir bileşene sahiptir İnsanın gelişimi sırasında bilişsel bileşen giderek davranıştan ayrımlaşır İlk aşamalarda zihinsel etkinlik dış eylemle desteklendikçe gerçekleşirken, sonraları zihinsel etkinlik bağımsız oluşmaya başlar

13 İstem

14 Eylem İki tür eylem sözkonusudur Nesne yönelimli
Özne Araç  Nesne İç diyalog Özne yönelimli (sosyal etkileşim) Özne   Araçlar   Özne Özneler arası ilişki

15 Eylem Eylem hiyerarşik bir motor program çerçevesinde üç aşamada gerçekleştirilir Planlama Beden parçalarının duruşu ve duruşun ardışıklığı zihinde canlandırılır Yönetme Beden parçalarını tasarlanan postür doğrultusunda hareket ettirmek için kaslar harekete geçirilir Değerlendirme Ekstremitelerden gelen görsel ve kinestezik bilgiler doğrultusunda hareketin amaca uygunluğu değerlendirilir

16 Motor sistem

17

18 Motor korteks Premotor alan M1
Farklı duyuları motor planlama için bütünleştirir Davranışa rehberlik etmede nesnenin lokalizasyonunu sağlar Premotor korteks (M2) Motor programların kortekste işlem görmesini sağlar Suplementer Motor Alan (SMA) İstemli hareketi başlatır

19 Planlama Paryetal korteks Premotor (dış) ve SMA (iç) korteks
Görme ve dokunma girdilerine tepki geliştirir Premotor (dış) ve SMA (iç) korteks Planın seçimi ve başlatılması

20 Davranış seçimi Birçok sensorimotor sistem arasındaki çatışmanın (yarışmanın) çözümü ile uygun davranışsal tepki oluşturulur Otomatik, kontrolsüz ya da stereotipik davranışlar baskılanır

21

22 Ayna nöronlar Premotor alandaki ayna nöronlar bir başkasının davranışını gözleme sırasında ateşlenir ve bir sonraki harekete hazırlanmayı sağlar Ayna nöronlar aracılığı ile Davranış taklit edilir Diğer insanların davranışları anlaşılır Diğer insanların niyetleri anlaşılır (Meltzoff and Prinz 2002)

23 Taklit Başkalarını taklit etme bellekte kendiliğin temsil edilmesini gerektirir ve eylemler aracılığı ile gelişir İşleme hazırlanma, programlama ve prova etme, kompleks motor davranışta ustalığı arttırır (Rizolatti et al 2002)

24 Performansı yönetme Beden parçalarını tasarlanan postür doğrultusunda hareket ettirmek için kaslar harekete geçirilir Motor korteks ve bazal gangliyonlar davranışı amaçlama ve başlatmada etkindir Serebellum kas hareketlerini programlar

25 Anterior singulat korteks
Singulat daha fazla bilişsel kontrol gerektiren davranışlarda ya da yeni bir davranışta etkin rol alır (“yap” “yapma” komutları)

26 Motor davranış

27 Bazal gangliyonlar Öğrenilmiş motor davranışların otomatik olarak gerçekleştirilmesi Hareketin başlatılması, motivasyon kontrolü İstenmeyen hareketin baskılanması, istenilenin kolaylaştırılması

28 Bazal gangliyonlar Motor davranışın seçimi
Bir hareketten diğerine geçiş Karşı tarafın hareketlerinin kontrolü Duygu ve düşüncelerin kontrolü Hareketlerin ve duyguların bellekte depolanması

29 Bazal döngüler Motor döngü Okulomotor döngü Prefrontal döngü
Dorsolateral Lateral orbitofrontal Limbik döngü Bağlantı devreleri

30 Motor döngü Motor davranışın seçimi Motor planlama
Hareketin başlatılması Hareketlerin ardışıklığı Motor öğrenme Motor nöronların regülasyonu Motor davranışın kontrolü Korteks + + - - + + SubsNig -

31 Bazal yolaklar Pembe-inh Mavi-eksit

32 Motor döngü

33 Motor öğrenme Sensorimotor dönüşümde uyum ve ustalık geliştirme
motor adaptasyon (davranışın özelliği değişmez) bir hareketi giderek daha hızlı ama daha az etkinlikte yapmak motor beceri (davranışın özelliği değişir) hareketin becerisinde ve etkinliğinde de artış

34 Motor öğrenme

35 Motor öğrenme Serebellum temel olarak zamanlama ve sekanslamada bilinen organizatör işlevi ile motor davranışın bileşenlerini uygun olarak bağlamak yolu ile motor öğrenmede rol alır

36 Serebellum Niyet edilen davranışla, gerçekleşen davranışı karşılaştırır Devam edegelen davranışta geribildirim mekanizmaları ile düzeltmeler yapar Ballistik hareketleri programlar Davranışın yönlendirilmesini ve zamanlamasını sağlar Motor öğrenmede bilinçlilikten bilinçdışına aktarılmayı gerçekleştirir

37 Sensorimotor döngü Beyin hareketin aşamaları ve motor komutlar arasındaki bağlantıları öğrenir Wolpert and Ghahramani, 2000

38 Motor davranışın periferik bileşenleri
Beyin sapı Beyin ve spinal kord arasında bağlantı sağlayarak duyularla hareket arasında integrasyon sağlar Spinal kord Refleks hareketleri gerçekleştirir, motor emirleri uygular İskelet sistemi ve kaslar Hareketi mümkün kılar

39

40 İnen yol Lateral grup Ventromedial grup
Kortikospinal, kortikobulbar, Rubrospinal yol El ve parmakların hareketlerinin kontrolü Ventromedial grup Vestibulospinal, Tektospinal, Retikulospinal, Ventral kortikospinal yol Otomatik hareketlerin kontrolü Postür ve lökomosyonu sağlamak

41 Hareketin düzenlenmesinde proprioceptif geribildirim
Proprioception: bedenin hareketi ve pozisyonu için bilgi toplar Duyusal reseptörlerin monitorizasyonu ile kas aktivasyonunun şiddeti ve ardışıklığını düzenlemek Farklı mekanik duyarlılıklar: gerilme/kas iğcikleri Kasılma/golgi tendon organları