İŞLETMELERİN SINIFLANDIRILMASI

... konulu sunumlar: "İŞLETMELERİN SINIFLANDIRILMASI"— Sunum transkripti:

1 İŞLETMELERİN SINIFLANDIRILMASI

2 İŞLETMELERİN SINIFLANDIRILMASI
İşletmeciliği iyi kavrayabilmek için işletmelerin değişik bakış açılarına ve yaklaşımlara göre sınıflandırılmasını başka bir deyişle işletme türlerini bilmek gerekir. Böylece işletmeleri daha yakından tanımak ve sorunlarına sağlıklı çözümler üretmek mümkün olabilir.

3 İŞLETMELERİN SINIFLANDIRILMASI
Söz konusu yaklaşımları incelediğimizde, işletmelerin sınıflandırılmasında yaygın görüşlerin şu ölçütler üzerinde yoğunlaştığını görmekteyiz:

4 İŞLETMELERİN SINIFLANDIRILMASI
Faaliyet Alanlarına Göre İşletmeler Ekonomik Fonksiyonlarına Göre İşletmeler Üretim Araçlarının Mülkiyetine Göre İşletmeler Büyüklüğüne Göre İşletmeler Üretimde Kullanılan Teknolojiye Göre İşletmeler Tüketicilerin Türüne Göre İşletmeler Hukuki Yapılarına Göre İşletmeler Ulusal Kökenlerine Göre İşletmeler

5 FAALİYET ALANLARINA GÖRE İŞLETMELER
İşletmeler, faaliyet alanlarına göre sınıflandırılırken temel alınan ölçüt, üretilen ürünün türü ve üretimin gerçekleştirildiği alandır. Bu ölçüte göre işletmeler; endüstri (sanayi) işletmeleri, ticaret işletmeleri ve hizmet işletmeleri olmak üzere üçe ayrılırlar.

6 Endüstri İşletmeleri Üretim sürecinde kullanılan hammadde, malzeme gibi girdileri işleyerek fiziksel ve kimyasal yönden değişime uğratarak yeni bir ürüne dönüştüren işletmelerdir. Mal alım ve satım faaliyetleri bulunmakla birlikte esas faaliyet konusunu mamul üretiminin oluşturduğu endüstri işletmeleri, ürettikleri mamulün türüne göre ikiye ayrılırlar:

7 Endüstri İşletmeleri Dayanıklı Mallar Üreten İşletmeler: Genellikle uzun süreli olarak kullanılan, bir veya birkaç kez kullanmakla tükenmeyen otomobil, televizyon, buzdolabı, makine, halı gibi ürünleri üreten işletmelerdir. Dayanıksız Mallar Üreten İşletmeler: Kısa ömürlü, bir veya birkaç kez kullanıldığında tükenen kâğıt, kalem, deterjan, gıda maddeleri (ekmek, peynir vb.) gibi ürünleri üreten işletmelerdir.

8 Ticaret İşletmeleri Üretici işletmeler ile tüketiciler arasında yer alan ve üretici işletmelerin ürettikleri malların toptancılığını, yarı toptancılığını ve perakendeciliğini yapan işletmelerdir. Halı, mobilya, giyim, gıda, beyaz eşya gibi malları satan işletmeler bu gruba girmektedir.

9 Ticaret İşletmeleri Ticari işletmelerin özellikleri şunlardır:
Gelir sağlama amacıyla kurulurlar Sürekli bir biçimde faaliyette bulunurlar Diğer işletmelerden bağımsız şekilde işletilirler

10 Hizmet İşletmeleri Hizmet, bir kişi veya kuruluşun bir başka kişi veya kuruluşa sunduğu soyut bir faaliyet veya faydadır. Hizmet’in en önemli özelliği soyut olması, taşınmasının ve depolanmasının mümkün olmamasıdır.

11 EKONOMİK FONKSİYONLARINA GÖRE İŞLETMELER
İşletmeler, ekonomik fonksiyonlarına göre sınıflandırılırken temel alınan ölçüt, işletme tarafından yerine getirilen fonksiyon ve üretilen ürünün türüdür. Bu ölçüte göre işletmeler; mal üreten işletmeler, hizmet üreten işletmeler ve pazarlama işletmeleri olmak üzere üç kısma ayrılır.

12 Mal Üreten İşletmeler Genellikle maddi mal veya fiziksel ürün üreten tarım, inşaat, maden, balıkçılık ve sanayi sektörlerinde faaliyet gösteren işletmelerdir. Bu anlamda üretilen malın dayanıklı ya da dayanıksız bir mal olması bir şey değiştirmez.

13 Mal Üreten İşletmeler Bu ayrımda önemli olan, malın elle tutulur ve gözle görülür maddi bir unsur olmasıdır. Örneğin, buğday, şeker pancarı, patates gibi ürünleri üreten tarım işletmeleri; baraj, köprü, konut yapımıyla uğraşan inşaat işletmeleri; maden işletmeleri; imalat sanayi işletmeleri (dokuma, metal, gıda vb.) bu gruba girer.

14 Hizmet Üreten İşletmeler
Hizmet adı verilen ve elle tutulup gözle görülebilmesi her zaman mümkün olmayan faydaları üreten lokantalar, oteller, avukatlık büroları, poliklinikler, bilişim ve bilgisayar işletmeleri, taşıma ve depolama şirketleri, bankalar ve benzeri işletmeler bu grupta yer alır.

15 Hizmet Üreten İşletmeler
Hizmetleri mallardan ayıran özellikler şu şekilde özetlenebilir: Hizmetler soyut çıktılardır, Hizmetlerin üretimi ve tüketimi çoğu zaman aynı anda olur, Hizmetlerin iadesi yoktur, Hizmetler dayanıksızdırlar, taşınamazlar ve depo edilemezler, Hizmetler hizmeti verenden ayrılamaz, mallar gibi mülkiyet konusu olamazlar.

16 Pazarlama İşletmeleri (Satıcı İşletmeler)
Pazarlama işletmeleri de birer hizmet işletmesi olmakla beraber iktisadi hayattaki önemleri nedeniyle ayrı bir sınıfta toplanmaktadırlar. Bunlar çoğunlukla üretilen malları satın alan, depolayan ve satan, bazen de hizmetleri tüketicilere aktaran acente, toptancı, perakendeci, komisyoncu işletmelerdir.

17 ÜRETİM ARAÇLARININ MÜLKİYETİNE GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin üretim araçlarının mülkiyetine göre sınıflandırılmasında dayanak noktası, üretim faktörlerinin ve sermayenin temin edildiği kaynaktır. İşletmelerin kullandığı üretim faktörleri ve sermaye; özel kaynaklardan, kamusal kaynaklardan ve yabancı kaynaklardan sağlanabilir.

18 ÜRETİM ARAÇLARININ MÜLKİYETİNE GÖRE İŞLETMELER
Buna göre, mülkiyeti devlete ait işletmeler olabildiği gibi, özel sektöre ait olan veya kamu-özel ortaklığı çerçevesinde yürütülen veya mülkiyeti başka ülkelerin girişimcilerine ait olan işletmeler de vardır. Bu sınıfa giren işletmeler; özel kesim işletmeleri, kamu kesimi işletmeleri, yabancı sermayeli işletmeler ve karma işletmeler olmak üzere dörde ayrılır.

19 Özel İşletmeler Sermayesinin tamamı veya büyük bir bölümü (% 50’den fazlası) özel (gerçek veya tüzel) kişilere ait olan işletmelerdir. Başka bir deyişle, üretim araçlarının mülkiyeti özel şahısların elinde bulunan işletmelerdir. Tek bir kişinin sermayesiyle kurulabileceği gibi birden çok kişinin sermayelerini bir araya getirmeleriyle de kurulabilirler.

20 Kamu İşletmeleri Sermayesinin tamamı veya büyük bir bölümü devlet veya kamu tüzel kişileri tarafından temin edilerek kurulan ve dolayısıyla mülkiyeti devlete veya devlet kuruluşlarına ait olan işletmelerdir. Özel sektörün faaliyet gösterdiği alanlar dâhil olmak üzere birçok alanda faaliyet gösterebilirler. Kar amacı güdebilecekleri gibi, yalnızca toplumun yararına da faaliyette bulunabilirler.

21 Yabancı Sermayeli İşletmeler
Üretim araçlarının mülkiyeti başka bir ülkenin gerçek veya tüzel kişisine/kişilerine ait olan işletmelerdir. Bu işletmelerin sermayesinin tamamı yabancı girişimcilere ait olabileceği gibi, yatırım yaptıkları ülkenin yasal düzenlemeleri doğrultusunda yerli sermaye ortaklıklara da girişebilirler.

22 Karma İşletmeler Sermayesinin bir kısmı özel kişi veya kuruluşlar, bir kısmı devlet veya kamu tüzel kişileri tarafından konularak ortaklaşa kurulan işletmelerdir. Bu tür işletmelerde kamu sermayesinin toplam işletme sermayesinin %50’sinin üzerine çıkması durumunda, bu işletmeler kamu işletmeleri halini alır.

23 BÜYÜKLÜĞÜNE GÖRE İŞLETMELER
. Bu ölçütlerden en yaygın biçimde kullanılanları şöyle sıralayabiliriz: Kuruluş yerinin büyüklüğü, Binaların ve sosyal tesislerin sayısı, Sahip olunan sermaye, Çalışan personel sayısı,

24 BÜYÜKLÜĞÜNE GÖRE İŞLETMELER
Belirli bir dönemdeki üretim ve satış hacmi, Makine ve tezgâhların sayısı, Belirli bir dönemde harcanan enerji miktarı, Belirli bir dönemde ödenen ücretler toplamı, Faaliyet karı vb.

25 BÜYÜKLÜĞÜNE GÖRE İŞLETMELER
Örneğin; turizm konaklama tesislerinde yatak sayısı, mobilya imalathanelerinde işçi sayısı, enerji santrallerinde beygir gücü, iplik işletmelerinde iğ sayısı, dokuma fabrikasında tezgâh sayısı, ulaştırma işletmelerinde koltuk sayısı, tarım işletmelerinde işlenilen arazinin genişliği yapılan büyüklük sınıflandırmasında ölçüt olarak kullanılmaktadır.

26 BÜYÜKLÜĞÜNE GÖRE İŞLETMELER
İşletmeler büyüklüklerine göre sınıflandırılırken nicel ölçütlerin yansıra bir takım nitel ölçütler de kullanılmaktadır. En yaygın nitel büyüklük ölçütleri; işletmenin yönetim şekli, örgüt yapısı, hukuki yapısı ve pazar yapısıdır. Sağlıklı bir sınıflandırma yapabilmek için hem nicel hem de nitel ölçütlerin bir arada kullanılması gerekmektedir.

27 BÜYÜKLÜĞÜNE GÖRE İŞLETMELER
Büyüklük açısından işletmeleri mikro (cüce), küçük, orta, büyük ve dev (çok büyük) işletmeler olmak üzere beş gruba ayırmak mümkündür.

28 Mikro Ölçekli (Cüce) İşletmeler
On kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hâsılatı ya da mali bilançosu bir milyon Türk Lirasını aşmayan çok küçük ölçekli işletmelerdir. Bazı durumlarda tek bir çalışanı tam gün istihdam etmeye yetmeyecek kadar düşük bir iş hacmine sahip olurlar. Bu durumdaki mikro ölçekli işletmelere cüce işletme denir.

29 Küçük Ölçekli İşletmeler
Elli kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hâsılatı ya da bilançosu beş milyon Türk Lirasını aşmayan işletmelerdir. Personel sayısının az olması ve örgüt yapısının basit olması, bu işletmelere esneklik ve etkinlik sağlar. Bu işletmeler, çoğu kez sermayelerini artırmak yoluyla orta ölçekli işletme haline gelme çabası içindedirler

30 Orta Ölçekli İşletmeler
İkiyüzelli kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hâsılatı ya da mali bilançosu yirmibeş milyon Türk Lirasını aşmayan işletmelerdir. Genellikle, dayanıklı ve dayanıksız tüketim mallarının üretildiği endüstri alanlarında faaliyet gösterirler. Özellikleri gereği esnek bir yapıya sahiptirler.

31 Büyük Ölçekli İşletmeler
İkiyüzelli kişiden fazla yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hâsılatı ya da mali bilançosu yirmibeş milyon Türk Lirasını aşan işletmelerdir. Bu tür işletmeler genellikle anonim şirket biçiminde örgütlenmekte ve çimento, petrokimya, lastik, otomobil, enerji, bilişim teknolojileri gibi sektörlerde faaliyet göstermektedirler.

32 Dev (Çok Büyük) Ölçekli İşletmeler
Çalıştırdıkları kişi sayısı 2000 ve daha fazla olan, diğer işletmelere kıyasla çok büyük bir üretim gücüne, yüksek rekabet üstünlüğüne, çok geniş pazar paylarına, büyük tutarlarda sermaye miktarına ve yüksek teknolojilere sahip olan işletmelerdir. Genellikle uluslararası bir karaktere sahiptirler. Büyük miktarda yatırımlar gerektiren nükleer santral, silah sanayi, gemicilik, büyük limanlar, baraj ve hidroelektrik santrali gibi iş kolları bu işletmelerin faaliyet alanlarını oluşturur.

33 ÜRETİMDE KULLANILAN TEKNOLOJİYE GÖRE İŞLETMELER
Bu sınıflandırma yaklaşımında işletmeler kullandıkları üretim faktörlerinin ağırlığına göre ayrıma tabi tutulmaktadırlar. Emek yoğun ve sermaye yoğun işletmeler olarak sınıflandırılmaktadır.

34 Emek Yoğun İşletmeler Emek yoğun işletmelerde, işgücü üretim faktörleri içerisinde önemli bir paya sahiptir. Genellikle mekanizasyona dayalı üretim teknikleri kullanırlar. Bu işletmelerin en belirgin özelliği, toplam üretim maliyetinin büyük bir bölümünü işçilik giderlerinin oluşturmasıdır. Emek yoğun işletmelere örnek olarak, tekstil sektöründe ve mobilya imalatında faaliyette bulunan işletmeler gösterilebilir.

35 Sermaye Yoğun İşletmeler
Teknolojinin yoğun olarak kullanıldığı ve büyük bir sermayeye sahip olan işletmelerdir. Toplam varlıkları içinde sabit varlıkları önemli bir paya sahiptir. Bu tür işletmeler üretim süreçlerinde emek yoğun işletmelere kıyasla daha gelişmiş üretim teknolojileri kullanırlar. Bu durum yüksek miktarlarda sabit sermaye gerektirdiği için kuruluş maliyetleri emek yoğun işletmelere kıyasla oldukça yüksektir. Sermaye yoğun işletmelere örnek olarak bilgisayar üreten işletmeleri gösterebiliriz.

36 TÜKETİCİLERİN TÜRÜNE GÖRE İŞLETMELER
Tüketiciler (alıcılar), işletmelerin ürettikleri mal ve hizmetleri kullanım amaçlarına göre “en son (nihai) tüketiciler” ve “ara tüketiciler” olmak üzere iki grupta toplanır: En son tüketiciler, mal ve hizmetleri kişisel veya ailesel ihtiyaçları için satın alan, kullanan ve bunları bir şekilde tüketen kişilerdir. Bu tüketim sonucu mal veya hizmetin bir kez daha kullanılması söz konusu olmamaktadır.

37 TÜKETİCİLERİN TÜRÜNE GÖRE İŞLETMELER
Ara tüketiciler ise, en son tüketicilerin ihtiyaçlarını giderecek mal ve hizmetlerin üretiminde kullanmak amacıyla mal ve hizmet satın alan kişi ve kuruluşlardır. Söz konusu kişi ve kuruluşlar arasında üretim işletmelerini, aracı kurumları ve devleti sayabiliriz.

38 HUKUKİ YAPILARINA GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin kurulması aşamasında amaçlarına uygun bir hukuksal yapının seçilmesi ve kişiliğinin oluşturulması, işletmenin hak ve yetkilerini kullanıp koruyabilmesi için öncelikli bir koşuldur. Bu bağlamda, bir işletmecinin hangi hukuksal biçimi, ne gibi ölçütleri göz önünde tutarak seçeceğini bilmesi gerekmektedir.

39 HUKUKİ YAPILARINA GÖRE İŞLETMELER
Ülkeden ülkeye farklılıklar göstermekle beraber işletmelerin hukuksal yapılarına göre sınıflandırılmasında genel olarak tüm ülkelerde geçerli olan hukuksal biçimler bulunmaktadır.

40 HUKUKİ YAPILARINA GÖRE İŞLETMELER
Özellikle sanayide önemli ölçüde kamu payının bulunduğu ülkemizin karma ekonomik düzeninde, işletmelerin hukuki yapıları Özel İşletmeler, Kamu İşletmeleri ve Yabancı Sermayeli İşletmeler olmak üzere üç ana grup altında ele alınmaktadır.

41 Özel İşletmeler Bir işletmenin ticari işletme olarak kabul edilebilmesi için, kazanç sağlamayı amaç edinmesi, varlığını sürekli bir biçimde sürdürme niyetinde olması, kanunda belirtilen esnaf faaliyeti sınırlarını aşması, belirli bir iktisadi büyüklüğe ve öneme sahip olması gerekmektedir. Kanuna göre özel işletmeler hukuki açıdan dört farklı biçimde karşımıza çıkarlar: Tek Kişi İşletmeleri, Şirketler (Ortaklıklar), Kooperatifler ve Dernek - Vakıf İşletmeleri.

42 Tek Kişi İşletmeleri Genellikle az sermaye gerektiren küçük ölçekli işletmelerin kuruluşunda tercih edilen bir hukuki biçimdir. Bununla birlikte, bir işletmenin hukuki yapısı o işletmenin büyüklüğünün bir ölçütü değildir. Tek kişi işletmesi olduğu halde büyük tutarlarda sermayesi olan işletmeleri de görmek mümkündür. Bu işletmelerin tüzel kişilikleri yoktur. Bu işletme biçiminde, işletmenin sahibi aynı zamanda tek yetkili ve sorumlu kişidir.

43 Şirket (Ortaklık) Şeklinde İşletmeler
Birden fazla gerçek ve/veya tüzel kişinin ortak bir ticari amacı gerçekleştirmek için emek ve sermayelerini bir sözleşme ile bir araya getirmeleriyle kurulan işletmelere şirket (ortaklık) adı verilmektedir.

44 Adi Şirketler “iki veya daha çok kişinin ortak bir amaca ulaşmak için emek ve mallarını bir anlaşmayla birleştirerek oluşturdukları topluluk” olarak tanımlamaktadır. Bu tür işletmelerin örgüt yapıları yalın ve yönetilmeleri göreli olarak daha kolaydır. Büyüme olanakları sınırlı olan bu şirketler, aynı zamanda kısa ömürlüdürler. Ortaklardan birinin ölmesi, ortaklıktan ayrılması, ortak amacın gerçekleştirilmesi ya da gerçekleştirilemeyeceğinin anlaşılması gibi durumlarda varlıkları sona erer.

45 Ticaret Şirketleri İki veya daha fazla kişinin bir araya gelerek belirli bir konu üzerinde iş yapmak için oluşturdukları ortaklıklar sonucu kurulan şirketlerdir. Bu şirketlerin kuruluş sözleşmesi yazılı olmak zorundadır. Adi şirketlerden farklı olarak, ticaret şirketleri tüzel kişiliğe sahiptirler. Ticaret şirketleri ticaret siciline kaydolmak ve bir ticaret unvanı almak zorundadırlar.

46 Şahıs Şirketleri Belirli sayıdaki kişinin ortak ekonomik çıkarları doğrultusunda kurduğu, sermayeleri ve yönetimleri açısından kişilere bağlı olarak örgütlenen ve sorumlulukları ortakların kişisel varlıklarını kapsayan işletmelerdir. Ortak sayısı az olan bu şirketlerin kuruluş aşamasında çok fazla sermaye gerektirmemeleri ve yasal prosedürlerin fazla olmaması nedeniyle kurulmaları göreli olarak kolaydır.

47 Şahıs Şirketleri İşletme örgütü esnek bir yapıya sahiptir. Şirket karı ve yetkiler işletme sahibi olan kişinin elinde toplanmıştır. Olası riskler karşısında işletme sahip ve ortakları tüm mal varlıkları ile sorumludurlar. Ortaklığın üçüncü bir kişiye devri, yeni ortak alınması gibi konular tüm ortakların onayını gerektirmektedir. Şahıs şirketi niteliğindeki işletmeler, Kolektif Şirket ve Adi Komandit Şirket olmak üzere ikiye ayrılır.

48 Kolektif Şirket Ticari bir işletmeyi, bir ticaret unvanı altında işletme maksadıyla hakiki şahıslar arasında kurulan ve ortaklarından hiçbirisinin mesuliyeti, şirket alacaklılarına karşı sınırlandırılmamış olan şirket” şeklinde tanımlanmıştır.

49 Adi Komandit Şirket “ticari bir işletmeyi bir ticaret unvanı altında işletmek amacıyla kurulan, şirket alacaklarına karşı ortaklardan bir veya birkaçının sorumluluğu sınırlandırılmamış, diğer ortakların sorumluluğu koydukları kapital (sermaye) ile sınırlandırılmış olan şirket komandit şirkettir.”

50 Sermaye Şirketleri Bir araya gelen ortaklar ve bunların getirdikleri katılma paylarından meydana gelen, ortaklığı kuran kişilerden ziyade ortaklık sonucu oluşan tüzel kişiliğin ön planda olduğu şirketlerdir. Şahıs şirketlerinden farklı olarak, şirket yönetimi ortakların kontrolünde değil, oluşturulmuş profesyonel yönetim organlarının elindedir.

51 Anonim Şirket Anonim şirket, ticari bir unvana sahip, ana sermayesi belirli ve paylara bölünmüş olan ve işletme borçlarından dolayı ortakların yalnızca koydukları sermaye tutarı kadar sorumlu oldukları bir ortaklık türüdür. Ortakların şirketin borç ve yükümlülüklerine ilişkin sorumluluğu taahhüt ettikleri sermaye paylarıyla sınırlandırılmış olmasına karşın, şirketin sorumluluğu tüm varlıklarını kapsamaktadır.

52 Limited Şirket iki veya daha fazla gerçek veya tüzel kişi tarafından, bir ticaret unvanı altında kurulup, ortakların sorumluluğu koymayı taahhüt ettikleri sermaye ile sınırlı ve esas sermayesi belirli olan şirketlere limited şirket denir”

53 Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Şirket
Adi Komandit şirket ile benzer özelliklere sahip fakat sermayesi anonim şirket gibi paylara bölünmüş olan şirketlerdir. Şirketin kurucu ortak sayısı en az biri komandite ortak olmak koşuluyla beş kişiden az olamaz. Kuruluşa, anonim şirketlerin kuruluşuna ilişkin hükümler uygulanır.

54 Kooperatifler Kooperatifler, belirli bir ekonomik faaliyette bulunmak üzere kurulan, işletilen, ortak olunabilen ve karı ortak üyelerce paylaşılan gönüllü kuruluşlardır. Kooperatifler faaliyet alanları bakımından Üretim Kooperatifleri, Tüketim Kooperatifleri ve Kredi Kooperatifleri olmak üzere üç ana gruba ayrılırlar.

55 Dernek ve Vakıf İşletmeleri
Dernek ve vakıflar kazanç paylaşımı ve kar amacı taşımayan, bundan dolayı işletme kurup işletmeleri mümkün olmayan kişi ve mal topluluklarıdır.

56 Dernek ve Vakıf İşletmeleri
Dernekler Kanunu’nda derneğin tanımı; “kazanç paylaşma dışında, kanunlarla yasaklanmamış belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, en az yedi gerçek veya tüzel kişinin, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kişi toplulukları” olarak yapılmıştır. Gerçek veya tüzel kişiler, önceden izin almaksızın dernek kurma hakkına sahiptir.

57 Dernek ve Vakıf İşletmeleri
Vakıflar genel olarak kişilerin, belirli bir hizmetin yerine getirilmesi ya da başkalarının yararlanması için malını ya da parasını bağışlayarak oluşturduğu kuruluşlardır.

58 Kamu İşletmeleri Sermayesinin tamamı veya %51’inden fazlası kamu tüzel kişilerine ait olan işletmelerdir. Kar amacı gütmeyen bu işletmeler; topluma hizmet sunmak, kamu kurumlarına gelir sağlamak, istihdama katkıda bulunmak ve ülkenin ekonomik kalkınmasına hız kazandırmak gibi amaçlarla kurulurlar.

59 Genel Bütçeye Dâhil İşletmeler
Genel bütçeye dâhil işletmeler kendi içinde, Döner Sermayeli İşletmeler ve Döner Sermayesiz İşletmeler olmak üzere ikiye ayrılırlar.

60 Genel Bütçeye Dâhil İşletmeler
Döner sermayeli işletmeler; genel bütçeye bağlı kamu kuruluşlarının kamu hizmetlerini yerine getirirken aynı zamanda kazanç sağlamak, yatırım yapmak ve kaynak üretmek için sağlık, sanayi, ticaret ve benzeri alanlarda faaliyette bulunabilmeleri amacıyla, devletin genel bütçesinden ayrılan sermaye ile genel bütçeye bağlı daireler tarafından kurulan ve tüzel kişiliği bulunmayan kamu kuruluşlarıdır.

61 Genel Bütçeye Dâhil İşletmeler
Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı Mesleki ve Teknik Eğitim Okulları, Maliye Bakanlığı’na bağlı Darphane ve Damga Matbaası, Tarım ve Orman Bakanlığı’na bağlı tarımsal işletmeler, Sağlık Bakanlığı’na bağlı devlet hastaneleri, Üniversiteler bu tür kuruluşlara örnek olarak gösterilebilir.

62 Katma Bütçeli Yönetim İşletmeleri
Katma bütçeli yönetim işletmeleri, katma bütçeli idarelere bağlı şekilde kurulan ve onlardan döner sermaye alarak faaliyette bulunan işletmelerdir. Tüzel kişilikleri bulunmayan bu işletmeler, bağlı bulundukları dairelerin veya genel müdürlüklerin tüzel kişiliği altında çalışırlar. Elde ettikleri gelirin fazlası bütçeye aktarılır.

63 Katma Bütçeli Yönetim İşletmeleri
Bu tür yapılara örnek olarak; Devlet Üretme Çiftlikleri, Tekel’e bağlı sigara ve içki fabrikaları, Petrol İşleri Genel Müdürlüğü’ne bağlı işletmeler, Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı Devlet Kitapları Basımevi, Orman Genel Müdürlüğü’ne bağlı işletmeler gösterilebilir.

64 Özerk Bütçeli Devlet İşletmeleri
Özerk bütçeli idarelere ait işletmeler, özel kanunlarla kurulup işletilen, özerk yapıda ve tüzel kişiliğe haiz işletmelerdir. Bu kuruluşlar özerk bir yönetime ve bütçeye sahiptirler. Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu’nun denetimine tabi olan özerk bütçeli kuruluşlara örnek olarak Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırmalar Kurumu (TÜBİTAK), Yüksek İhtisas ve Araştırma Hastanesi, Sosyal Sigortalar Kurumu, İller Bankası, Milli Piyango İdaresi Genel Müdürlüğü verilebilir.

65 Yerel Yönetim İşletmeleri
Mahalli idare işletmeleri de denilen bu kuruluşlar; il özel idaresi, belediyeler ve köyler gibi yerel yönetim kurumlarının kendilerinden beklenen hizmetleri yerine getirebilmek için ihtiyaç duydukları geliri elde etmek amacıyla kurdukları işletmelerdir. Yerel yönetim işletmeleri genellikle, kamu hizmeti ve belediye hizmeti görmek üzere yerel yöneticilerin kararıyla kurulurlar.

66 Yerel Yönetim İşletmeleri
Belediyelerce kurulup işletilen su, doğal gaz, aydınlatma çalışmaları ve şehir içi ulaştırma için kurulan işletmeler, il özel idareleri tarafından kurulan üretim çiftlikleri tipik yerel yönetim işletmeleridir.

67 Kamu İktisadi Teşebbüsleri
Kamu fonlarını kullanarak iktisadi alanda ticari esaslara göre mal ve hizmet üretmek üzere kurulmuş, sermayesinin tamamı ya da yüzde elliden fazlası devlete veya diğer kamu kuruluşlarına ait olan, tüzel kişiliğe sahip teşebbüslere Kamu İktisadi Teşebbüsü (KİT) denilmektedir.

68 İktisadi Devlet Teşekkülleri
Sermayelerinin tamamı devlete ait olan, iktisadi alanda ticari esaslara göre faaliyet göstermek üzere kurulan Kamu İktisadi Teşebbüsleridir. Kar elde etme, sermaye birikimine yardımcı olma ve yatırım kaynağı yaratma amacı güden İktisadi Devlet Teşekkülleri (İDT) Bakanlar Kurulu kararıyla kurulurlar ve TBMM adına Yüksek Denetleme Kurulu tarafından denetlenirler

69 İktisadi Devlet Teşekkülleri
Ülkemizde faaliyet gösteren bazı İktisadi Devlet Teşekkülleri şunlardır: T.C. Ziraat Bankası, Devlet Malzeme Ofisi, Toprak Mahsulleri Ofisi, Türkiye Halk Bankası, Türkiye Kalkınma Bankası, Türkiye Taş kömürü Kurumu, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı.

70 Kamu İktisadi Kuruluşları
Sermayesinin tamamı devlete ait olan, tekel niteliğindeki mallar ile temel malları ve hizmetleri üretmek amacıyla Bakanlar Kurulu kararıyla kurulan kamu iktisadi teşebbüsleridir. Ülkemizde faaliyette bulunmakta olan Kamu İktisadi Kuruluşlarından bazıları şunlardır: Türkiye Elektrik Kurumu, Devlet Hava Meydanları İşletmeleri, T.C. Devlet Demiryolları İşletmeleri, T.C. Posta Telefon ve Telgraf İşletmesi, Tekel İşletmeleri.

71 Müesseseler Sermayesinin tamamı bir İktisadi Devlet Teşekkülüne veya Kamu İktisadi Kuruluşuna ait olan ve bağlı bulunduğu teşebbüsün yönetim kurulu kararı ile kurulan işletmelerdir. Tüzel kişiliğe haiz olan müesseseler, KİT’lerin temel özelliklerine sahiptirler.

72 Bağlı Ortaklıklar Sermayesinin yüzde elliden fazlası bir İktisadi Devlet Teşekkülüne veya Kamu İktisadi Kuruluşuna ait olan işletme veya işletmeler topluluğundan oluşan anonim şirketlerdir. Bağlı ortaklıklar; bir müessesenin bağlı ortaklık haline getirilmesi, teşebbüsün iştirakteki hissesinin yüzde ellinin üstüne çıkması ya da teşebbüsün sermayesinde yüzde elliden fazla hisseye sahip olduğu yeni bir şirket kurması şeklinde oluşmaktadır.

73 İştirakler İktisadi Devlet Teşekküllerinin, Kamu İktisadi Kuruluşlarının veya bağlı ortaklıklarının sermayelerinin en az yüzde onbeşine en fazla yüzde ellisine sahip oldukları anonim şirketlerdir

74 Yabancı Sermayeli İşletmeler
İşletmelerin kendi ülkelerindeki pazarların yetersiz hale gelmesi, büyüme ihtiyacı, daha yüksek karlar elde edebilme gibi nedenlerle yeni pazarlara ihtiyaç duyması ve başka ülke pazarlarına yönelmesi yabancı sermayeli işletmelerin oluşmasına yol açmıştır.

75 ULUSAL KÖKENLERİNE GÖRE İŞLETMELER
Teknolojide yaşanan gelişmeler, ülkeler arasında yoğunlaşan ekonomik ilişkiler, gümrük birlikleri, yabancı ülkelerde işletme maliyetlerinin daha düşük oluşu gibi faktörler işletme faaliyetlerinin daha geniş bir coğrafyaya yayılmasına, yerel piyasalardan küresel piyasalara doğru bir yönelim yaşamasına yol açmıştır.

76 ULUSAL KÖKENLERİNE GÖRE İŞLETMELER
İşletmelerin dünya pazarlarında faaliyet göstermenin sunduğu avantajlardan faydalanma isteği ile desteklenen bu durum, farklı ulusal kökenlere sahip işletme türlerinin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu bağlamda işletmeler; ulusal, uluslararası, çok uluslu ve küresel işletmeler olmak üzere dört gruba ayrılmıştır.

77 Ulusal İşletmeler Belli bir ülke sınırları içinde kurulmuş ve faaliyetlerini ulusal sınırlar içinde gerçekleştiren, mülkiyet, sermaye ve yönetim bakımından yabancı bir ülkeye bağlı olmayan özel ve kamu işletmeleridir. Ülke içine yönelik üretim ve pazarlama faaliyetlerinde bulunan bu işletmeler herhangi bir uluslararası faaliyette bulunmazlar.

78 Uluslararası İşletmeler
Ulusal pazarda rakip işletmelerin sayısının artmasıyla azalan pazar payı, yeni pazar arayışı, maliyetleri azaltma isteği, tepe yönetimin büyüme arzusu, uygun hammadde ve teknoloji olanakları gibi faktörler işletmelerin başka ülkelerde de faaliyette bulunmak istemelerine neden olmaktadır.

79 Çok Uluslu İşletmeler Uluslararası işletmelerden daha büyük, daha gelişmiş ve daha karmaşık yapıda olan işletmelerdir. Bir işletmenin çok uluslu işletme olarak kabul edilebilmesi için yabancı ülkelerdeki üretiminin, karının ve istihdam ettiği personel sayısının toplam üretim miktarı, kar ve personel sayısının büyük bir kısmını oluşturması gerekmektedir.

80 Çok Uluslu İşletmeler Bunun yanı sıra, çok uluslu işletmelerin sahip oldukları karakteristik özellikleri aşağıdaki gibi sıralayabiliriz: Sermaye payları ve faaliyetleri iki veya daha fazla ülkeye dağılmıştır. Ev sahibi ülkenin yasaları elverdiği ölçüde ülke dışında mülkiyet edinirler. Tepe yönetimleri çoğu zaman farklı milliyetlere sahip kişilerden oluşur.

81 Çok Uluslu İşletmeler Üretim çok sayıda yabancı ülkede birden yapılır ve bunların toplamı ana ülkedeki üretimden daha fazladır. Her ülkedeki birim belli bir bağımsızlık içinde çalışır ancak ana şirkete ve birbirlerine ortak mülkiyet ve ortak stratejilerle bağlıdırlar. Temel amaçları; pazarlarını genişletip satış hacimlerini artırarak, taşıma giderlerini azaltarak, başka ülkelerin elinde bulunan ucuz hammadde ve işgücünden yararlanarak gelir ve karlarını artırmaktır.

82 Küresel İşletmeler İşletmeler bu aşamada faaliyetlerini dünya genelinde yürütür hale gelmiş ve kelimenin tam anlamıyla küreselleşmişlerdir. Bu tür işletmeler en ileri teknolojileri kullanmakta ve uyguladıkları ürün, fiyat politikalarıyla dünya genelinde etkili olmaktadırlar. Büyük bir sermayeye ve hükümetlerin kararları üzerinde etkili olabilecek güce sahiptirler.

83 HAFTAYA GÖRÜŞMEK ÜZERE