Yrd. Doç. Dr. İdil Işıl GÜL 9 Kasım 2012 - Afyonkarahisar.

... konulu sunumlar: "Yrd. Doç. Dr. İdil Işıl GÜL 9 Kasım 2012 - Afyonkarahisar."— Sunum transkripti:

1 Yrd. Doç. Dr. İdil Işıl GÜL 9 Kasım 2012 - Afyonkarahisar

2   Bu sözleşmelerin temel amacı, bireyi özgürleştirmek ve bu özgürlüğü sınırlandırabilecek iktidar odaklarına karşı meşru bir güçle donatmaktır.  Ancak, sözleşmenin onaylanması ile, bu özgürleştirme ve güçlendirme işlevi otomatik olarak gerçekleşmez.  Kağıt üzerindeki hükümlerin, devletin  Yasama,  Yürütme, ve  Yargı organları eliyle gerçek hayatta etki eder hale getirilmesi gerekir. Uluslararası İnsan Hakları Sözleşmeleri

3   Sözleşme ile üstlenilen yükümlülüklerin tam ve gereği gibi yerine getirilebilmesi, bu 3 organın aldıkları tedbirlerin birbirini tamamlamasına bağlıdır.  Özellikle sosyal değişimi amaçlayan yasaların sırf Meclis’te kabul edilmiş olması nedeniyle toplum tarafından da benimseneceğini varsaymak mümkün değildir.  Yasama tedbirleri güçlendirici politikalar la desteklenmediğinde, etkili olamazlar. Örn. Kız çocuklarının okullaştırılması.  Yine yasama tedbirleri yargı tarafından sonuca varmaya elverişli şekilde yorumlanmadığında, amaçlanan sonucu yaratamazlar. Örn. Ayrımcılık yasağı Uluslararası Sözleşmelerden Doğan Yükümlülükler

4   Nitekim bu nedenle, Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi dahil tüm uluslararası insan hakları sözleşmeleri, 3 temel devlet organının tümüne yükümlülük yüklemektedir.  Yasama:  İnsan hakları sözleşmeleriyle çatışan düzenlemeleri mevzuattan ayıklamak;  Çatışan /mevcut halden geri giden yeni düzenleme yapmamak;  Hak ve özgürlüklerin iç hukukta etkili şekilde korunması ve sağlanması için gerekli yasal düzenlemeleri yapmak.  Yürütme:  Gerekli standartları geliştirme, insan kaynağını yetiştirme, ihlal etmeme, koruma, sağlama, ihlal halinde etkili soruşturma, mağdurun rehabilitasyonu vs.  Yargı:  İhlal etmemek;  İnsan hakları ihlallerini veya bunların sonuçlarını gidermek. Uluslararası Sözleşmelerden Doğan Yükümlülükler

5  «... Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası andlaşmalar kanun hükmündedir.... (Ek cümle: 7.5.2004-5170/7 md.) Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası andlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası andlaşma hükümleri esas alınır.» Anayasa md. 90

6   Her ne kadar Anayasa’nın 90. maddesinin varlığı, uluslararası sözleşmeler iç hukuk haline getirmek için yeterli görünse de, aslında yasamanın yükümlülükleri bakımından etkisizdir.  Şöyle ki:  Bu madde sadece doğrudan uygulanabilir hükümler bakımından bir değer taşır; «Madde 12 - Yasa Önünde Eşit Tanınma... 3. Taraf Devletler engelli bireylerin hukuki ehliyetlerini kullanırken gereksinim duyabilecekleri desteği alabilmeleri için uygun tedbirleri alır.» Anayasa md. 90

7   Sadece devlet-birey arasındaki ilişkilerde uygulanması muhtemeldir; zira sözleşmeyi «devlet» onaylamıştır ve sözleşme «uluslararası»dır. «Madde 24 – Eğitim... 2.... (c) Bireylerin ihtiyaçlarına göre makul düzenlemeler yapılmalıdır;» Anayasa md. 90

8   Çatışma çözme işlevi bakımından sadece negatif yükümlülük getiren hükümler bakımından değer taşır;  İhlal durumunda yaptırımın ne olacağı belirsizdir;  Türkiye’de mahkemeler ulusal mevzuatın bulunmadığı hallerde doğrudan ve sadece uluslararası sözleşme hükümlerine dayanarak karar verme iradesini göstermemektedir;  Yasama sözleşmenin uygulanmasını sağlamak için mevzuat yapmadığında, yürütme sözleşmeyi ihlal ettiğinde, hak ihlaline uğrayan birey mahkemeye gittiğinde yargı da sözleşmeye dayalı karar vermedğinde, aslında söz konusu sözleşmenin Anayasa’nın 90. maddesine rağmen Türk Hukuku’nun bir parçası olduğunu söylemek zor görünmektedir. Anayasa md. 90

9   Belirtilen nedenlerle, sadece sözleşmeye taraf olunması yetmemekte, mutlaka sözleşmenin uygulanmasını sağlamaya yönelik yasama faaliyetinde bulunulması gerekir.  Diğer tüm devlet organları gibi yasamanın da 3 tür yükümlülüğü vardır:  İhlal etmeme (örn. Ayrımcılık teşkil eden mevzuat kabul etmeme – görme engellilerin hukuki işlemlerini 2 şahit huzurunda yapması yükümlülüğü getirmeme);  Bireyleri devlet dışı kişilerden gelebilecek ihlallere karşı koruma (örn. Ayrımcılığı yasaklama);  Sağlama (örn. Acil güvenlik ve sağlık hizmetlerinin erişilebilir olmasını mevzuat güvencesi altına alma). Yasamanın Yükümlülükleri

10   İnsan hakları sözleşmelerinin yerine getirilişine ilişkin bir başka ayrım daha bulunmaktadır:  Derhal yerine getirilecek yükümlülükler (örn. Ayrımcılık yasağı);  Tedrici (aşamalı) olarak yerine getirilecek yükümlülükler.  Devletin mali kaynaklarına atıf yapar;  Bir iyiniyetle ilerleme yükümlülüğü öngörür;  Mevcut halden geri adım atmama yükümlülüğü;  Bu tür yükümlülüklerin yasada düzenlenmesinde kademelendirme yükümlülüğü (örn. Erişilebilirlik/ulaşılabilirlik);  Önceliklerin tespiti;  Göstergeler tespiti (örn. Engelli çocukların eğitime katılımı);  Sorumlu kişinin açıkça belirtilmesi (hesap verilebilirlik);  Yaptırım. Yasamanın Yükümlülükleri

11   Etkililik (yükümlülüğün yerine getirilmesi için alınan tedbirin, bu amaca varmaya uygun ve elverişli olması gerekir);  Girdi odaklı değil; çıktı odaklı yaklaşım;  Yasanın hem sorumluluk yüklemesi, hem hak tanıması (7 yıllık erişilebilirlik düzenlemesi);  Hak sahibinin ve sorumluluk sahibinin kim olduğunun açıkça belli olması (korumalı işyeri düzenlemesi); Yasanın Nitelikli Olması

12   Yasaklanan veya sorumluluk sahibinin yapması gerekenin tanımı (ayrımcılık yasağının ve makul düzenlemenin tanımlanmamış olması);  Kök nedene inilerek düzenleme yapılması (örn. erişilebilirlik mevzuatı olmasına rağmen neden yıllardır erişilebilirlik sağlanamıyor sorusunun gerçek yanıtı aranmalı); Yasanın Nitelikli Olması

13   Yaptırımın varlığı ve etkili olması (tazminat-zenginleşme yasağı sorunu);  İhlalin tekrarlanmasını engelleyecek bir yapının/yaptırımın mevcudiyeti (ihlalin sistematikleşmesini önleme – bazı alanlardaki sorunların münferit olmadığını görme);  Sadece ihlal edene değil; mağdurun mağduriyetini gidermeye yönelik tedbirler (örn. Uzlaşma, geleneksel olmayan yaptırımlar (özür vs.);  Bütçeye yansımalı. Yasanın Nitelikli Olması

14   İstatistik ve verilerin yasama faaliyetlerinde kullanımı:  Ayrıştırılmış veri toplanması (örn. Engelli çocukların sayısı arttı. Engelli kız çocukları? Kırsaldaki engelli çocuklar? Zihinsel engelli çocuklar? Acaba mevzuat neden sayının genel olarak artması için yeterli, ama örneğin kırsaldaki zihinsel engelli kız çocuklarının okullaşmasını sağlamadı?)  Mevzuatın her bir hükmünün kullanım sıklığı (belli bir hükme dayalı çok az sayıda dava olması o alanda ihlal olmadığına mı, hükmün kullanılamaz/sınırlı hallerde kullanılabilir şekilde kaleme alındığına mı işaret ediyor?)  Farklı yerlerde farklı uygulamalar mı var? Mevzuat farklı yorumlara neden olabilecek nitelikte mi? Yasamanın Yükümlülükleri

15   Kısacası yasama faaliyetlerinin başarılı olup olmadığı, ne ölçüde, nerede, kim üzerinde, neden başarılı olduğu/olmadığı.  İstatistik ve veriler, aşamalı olarak yerine getirilecek yükümlülükler bakımından önceliklerin tespitine de olanak sağlar. Yasamanın Yükümlülükleri

16   Yasanın  yapımı,  uygulamasının izlenmesi, ve  gözden geçirilmesi aşamalarına sivil toplumun katılımı. Yasamanın Yükümlülükleri