İŞLETMELERİN BÜYÜMESİ

... konulu sunumlar: "İŞLETMELERİN BÜYÜMESİ"— Sunum transkripti:

1 İŞLETMELERİN BÜYÜMESİ
4. HAFTA

2 BÜYÜME NEDENLERİ İşletmeler, çevrenin etkisiyle, finansman, pazarlama veya üretim faaliyetlerinden kaynaklanarak büyümeyi amaçlayabilirler. Çevre Etkisi Büyüme, işletmenin çevre baskılarına karşı koyabilmesi kadar, çevreye uyma yeteneğini sağlar. Büyüyen işletmeler, rakiplerle daha kolay mücadele ederken, müşterilerine de kaliteli hizmetler sunabilir. Finansal Nedenler Fonların kullanılmasında etkinlik Rekabette finansal üstünlük sağlamak Büyüme ile karı artırma imkanı sağlamak Kredi kurumlarında ve borsada prim sağlamak

3 Üretime İlişkin Nedenler
Üretim hacminin artırılması Girdilerle büyük miktarda alışlar ile maliyet tasarrufu sağlamak Ar-Ge faaliyetlerine ağırlık verilmesi Yan ürünlerin geliştirilmesi Pazarlamaya İlişkin Nedenler Pazarlama teknikleri daha verimli kullanılabilir Ulusal ve uluslar arası pazarlara girme kolaylaşır Pazar stratejileri geliştirilebilir Satış giderlerinden tasarruf sağlanır

4 İŞLETMELERDE BÜYÜME BİÇİMLERİ VE YÖNLERİ
Büyüme iç büyüme ve dış büyüme biçiminde olabilir. İÇ BÜYÜME: İşletmenin kendi içinde büyümesidir. Yönetim ve örgütlenme üzerindeki etkisi azdır. İşletmede görülen işlerin genişletilmesi, yoğunlaştırılmasıdır. Önceden görülebilen ve planlanarak uyum sağlanabilen zamana yayılmış bir büyümedir. İç büyümenin hızı genelde üst yönetim büyüme hızından düşüktür.

5 DIŞ BÜYÜME Dış büyüme, başka bir işletmeyi ele geçirmedir. Bir işletmenin başka bir işletmeyi yutması söz konusudur. İşletmeler aynı alanda faaliyet göstermeyebilirler. Ana işletme ile birleşen işletme arasındaki ilişkinin derecesi yönetim ve örgütlenmeyi etkiler.

6 Bir işletme ister iç isterse de dış büyüme şeklinde gelişsin belirli büyüme kalıpları içerisinde bulunur. Bu yönler şöyledir: YATAY BÜTÜNLEŞME DİKEY BÜTÜNLEŞME KARMA BÜTÜNLEŞME

7 Yatay Bütünleşme iki şekilde olabilir;
Aynı konuda üretim yapan bir işletmenin bir başka işletmenin denetimini ve mülkiyetini ele geçirmesi ya da ek olanaklar geliştirmesi.Örneğin; otomobil lastiği üreten bir şirketin, otomobil lastiği üreten başka bir şirketi satın alması. 2. Aynı dağıtım düzeyinde yer alan satıcıların satış eylemlerinin birleştirilmesi. Örneğin; Bir bölüm perakendeci tüccarın bir araya gelerek ortak bir büyük mağaza zinciri oluşturması.

8 YATAY BÜTÜNLEŞMENİN ŞEKİLLE GÖSTERİLMESİ
Niceliksel bir büyüme ve yenileşme olurken niteliksel açıdan hiçbir değişim olmamaktadır. Üst Yönetim Üst yönetim Fabrika Fabrika 3 Fabrika 1 Fabrika 2

9 Yatay bütünleşmenin yararları:
1. Yönetici personelden daha yoğun yararlanma 2. Müşterilere daha iyi hizmet sunabilme 3. Büyüyen pazar payına karşılık verebilme 4.Büyük işletmelerin üstünlüklerinden yararlanabilme (pazarlık gücü ve büyük girdi alımları) 5. Daha fazla kâr sağlayabilme 6. Riskin dağıtılması 7. İşletme birimlerini karşılaştırarak denetlemenin yapılabilmesi

10 Yatay Bütünleşmenin Sakıncaları
Sermayeye olan gereksinimin artması İşçi-işveren ilişkilerinde daha fazla özen gerekmesi İşletme sahibi,yönetici ve çalışanlar arasında ilişkinin zayıflaması

11 Üretici işletmenin, kullandığı girdilerden herhangi birini kendisine
DİKEY BÜTÜNLEŞME Üretici işletmenin, kullandığı girdilerden herhangi birini kendisine satan bir işletmeyi satın alması ya da kendi ürettiği malı satan bir işletmeyi örgütüne katması durumunda DİKEY BÜTÜNLEŞME gerçekleşmiş olur. Girdi kaynaklarına yönelik olarak gerçekleştirilen genişleme geriye doğru bütünleşme adını alır. İşletmeyi ürettiği malı kullananlara doğru bir adı daha yaklaştıran genişleme ileriye doğru bütünleşme adını alır. Tam bir dikey bütünleşme örneğine hiçbir zaman rastlanılmaz.

12 Dikey Bütünleşmenin Nedenleri:
1. İşletmelerin hammaddelerin nicelik, nitelik ve özellikleri üzerinde denetim yapma isteği 2. Daha uygun pazar payına kavuşmak 3. Rekabette üstün bir konuma gelmek 4. Dağıtım yöntemleri üzerinde daha iyi bir denetim sağlama isteği Dikey bütünleşme ile; Daha düşük maliyet giderlerine Ar-ge olanaklarına ulaşılır. Bununla birlikte; Büyük bir parasal kaynak aktarmayı, yeni riskler üstlenmeyi, örgütün eşgüdümlenmesi sorunlarını ortaya çıkarır.

13 Geriye doğru bütünleşme İleriye doğru bütünleşme
Üst yönetim Uzmanlaşmış yönetim Uzmanlaşmış yönetim Mal üretimi Mal satışı Hammadde üretimi Mal üretimi Mal üretimi İleriye ve geriye doğru bütünleşme Üst yönetim Hammadde üretimi Mal üretimi Mal satışı

14 Malın satışı Üretim (Malın Montajı) Yarı bitmiş mal parçaları
DİKEY BÜTÜNLEŞMENİN SINIRLARI Malın satışı Üretim (Malın Montajı) Yarı bitmiş mal parçaları Hammadde Bütünleşilen bölüm Bütünleşilemeyen bölüm

15 KARMA BÜTÜNLEŞME Yatay ve dikey bütünleşmenin karması olan bütünleşmeler iki çeşittir: YANSAL BÜTÜNLEŞME: İlgisiz ürünlerin ya da yan ürünlerin üretimini ya da pazarlamasını gerçekleştirme YANSAL büyümedir. ÇEŞİTLENDİRİCİ BÜYÜME: İşletmenin ana ürün kuşağı ile ilgili ya da rakip olan ürünlerin eklenmesi ile gerçekleşen büyüme ÇEŞİTLENDİRİCİ büyümedir.

16 II. İŞLETMELERDE BİRLEŞME VE İŞBİRLİĞİ ÇEŞİTLERİ (DIŞ BÜYÜME)
Birleşmenin amaçları Güçlerin birleştirilmesi ile verimliliği arttırmak üzere üretim ilişkilerinin düzenlenmesi amacı Kredi ve finansman olanaklarının arttırılması Pazarda ekonomik bir güç oluşturma isteği Riski dağıtabilme isteği Vergi yükünü azaltabilmek

17 (merger, füzyon) 1. Centilmen Anlaşmaları 2. Konsorsiyum 3. Kartel
İşletmelerin çeşitli düzeydeki anlaşma ve birleşmelerini yediye ayırarak inceleyebiliriz. 1. Centilmen Anlaşmaları 2. Konsorsiyum 3. Kartel 4. Konsern 5. Tröst 6. Tam Birleşme (merger, füzyon) 7. Holding

18 1.CENTİLMEN ANLAŞMALARI
Belirli bir ya da birkaç konuda anlaşma yapan ve anlaşma koşullarına uymayı karşılıklı söze ve güvene dayalı olarak yüklenen kişilerin yaptıkları anlaşmalardır. Hammadde ve satış pazarlarını paylaşmak, fiyat rekabetini ortadan kaldırmak, satış koşulları, üretim, personel gibi konularda işbirliğine gitmek gibi alanlarda uzmanlaşmaya çalışırlar. Anlaşmaya uymamanın doğrudan bir yaptırımı olmamakla birlikte anlaşma ile sağlanabilecek pazar egemenliği ve tekelci gücün yitirilme tehlikesi en güçlü yaptırımdır. Bu anlaşmalar, yasaların kartel ve benzeri anlaşmaları yasakladığı ya da kamuoyu baskısının yoğun olduğu ülkelerde kullanılmaktadır. Anlaşma; yazılı-sözlü, sürekli-geçici olabilir.

19 2. KONSORSİYUM KONSORSİYUM
İki ya da daha çok kuruluşun, hukuksal ve ekonomik bağımsızlıklarını yitirmeksizin belli bir amacı gerçekleştirmek üzere, geçici olarak işbirliğine girmeleridir. İşletmeler finansal olanaklarını, teknolojik üstünlüklerini birleştirir ve bir konsorsiyum oluştururlar. KONSORSİYUM

20 KARTELLER Kartel, aynı üretim dalındaki girişimlerin rekabeti ortadan kaldırmak ya da azaltmak yoluyla pazarı etki altında bırakmak üzere ve bağımsız hukuksal varlıklarını koruyarak birleşmeleridir.

21 Kartelin ögeleri şöyle özetlenebilir.
1. Birden fazla bağımsız işletmelerin bağımsızlıklarını koruması 2. Aralarındaki rekabeti sınırlandırmayı amaçlamaları 3. Aynı üretim dalındaki işletmelerin yer alması 4. Pazar payının çoğunluğunu sağlayan işletmelerin bir araya gelmesi Kartelin üyesi olmamakla birlikte kartel üyesiymiş gibi kartelin almış olduğu kararlara aynen uyan işletmelere gölge girişimler denir. Ancak kartelin alacağı kararlara karşı çıkabilecek güçteki işletmeler kartelle rekabet edebilir.

22 KARTEL ÇEŞİTLERİ A. Koşul Kartelleri
B. Kota ya da kontenjan kartelleri C. Fiyat Kartelleri D. Satış Kartelleri E. Uluslararası Karteller

23 Koşul kartelleri: Bu kartellerde üyelerin uygulamak zorunda oldukları gönderme ve ödeme koşulları düzenlenir ve üyelerce aynı biçimde uygulanır. Fiyatlar konusunda herhangi bir düzenlemeye gidilmez. Bu tür bir karteli giderleri satış fiyatı içinde olan işletmeler gerçekleştirirler.

24 Kota ya da Kontenjan Kartelleri: Fazla üretimin elde kalmasını önlemek
Amaç Fazla üretimin elde kalmasını önlemek Üretim ve satışları kısarak öncekinden daha fazla kâr elde etmek. Kota ya da Kontenjan K. Denetlenir Üretim ve satışın sınırlandırılması O pazardaki toplam malın niceliğininin sınırlandırılması sonucunu doğurur. Fiyat yükselir. Daha fazla kâr elde etme imkanı

25 Fiyat Kartelleri İşletmelerin, mallarını belirli bir fiyattan aşağı satmamak üzere anlaşmalarıdır. Fiyat kartelleri tekele benzerler. Anlaşmanın yapılabilmesi için; Anlaşmada bulunan işletmelerin belirli bir büyüklüğü aşmış olması Ürettikleri malın nitelik olarak birbirinden çok farklı olmaması gerekir. Amaç: Zararları azaltmak ya da kârları yükseltmektir. Bu amaçla pazarda belli bir mal için tek bir fiyat vardır ve bu fiyat kartel önce- sinde geçerli olan fiyattan çok daha yüksektir. Zorlukları: Tüm işletmelerde maliyet giderlerinin tekdüze olmaması. Türleri: Ekonomik bunalım kartelleri,açık eksiltme kartelleri ve fiyat indirme kartelleridir.

26 Satış Kartelleri: Özel bir satış örgütüne sahip olan ve üyelerine bağımsız satış işlemlerinde bulunma yetkisi tanımayan bir kuruluştur. Kartellerin en yoğun ve en katı türüdür. Fiyat kartellerinin aksayan yönlerini ortadan kaldırmak amaçlanmıştır.

27 Kartelin Yararları: Uluslararası Karteller:
Uluslar arası pazarlardaki rekabeti sınırlandırmak ya da kaldırmak amacıyla kurulan ve dışalım, dışsatım ya da hem dışalım hem de dışsatım yapmayı amaçlayan kartellerdir. Kartelin Yararları: 1. Kartel satışları arttırıp, kapitalin karlılığını yükseltir. Rekabet savaşlarını ortadan kaldırır. 2. Sermayenin iyi kullanımı üretimi ucuzlatır. 3. Üretim istenildiği gibi ayarlandığından riskler azalır. 4. Satışların düzenli olması çalışanlar için bir güven yaratır.

28 Kartelin Sakıncaları 1. Rekabetin olmaması üretimin akılcı(ussal) yürütülmesini engeller. 2. Fiyatların yapay olarak yüksekliği verimsiz işletmeleri ayakta tutar. 3. Kartel dışında kalan işletmelerin yaşama olanağı yoktur. 4. Niteliksiz mallar bile yüksek fiyatlarla satışa sunulur. 5. Tekel oluşturan karteller ülkelerin ekonomik, toplumsal yapısına zarar verirler. Hatta siyasal bir güç unsuru da olabilirler.

29 KONSERNLER Konsernler, bağımsız hukuksal varlıkları olan işletmelerin, ortaklaşa bir ekonomik yönetim altına girmeyi kabul etmeleri ile meydana gelen işletmeler kümeleşmesidir. Her işletme adını korumakla birlikte konserne girdikten sonra ekonomik bağımsızlığını kaybeder. İşletmelerin bir konsernin altında toplanması çeşitli yollarla gerçekleşir. En çok uygulanan; Eski ve maliyet giderleri düşük işletmeleri satın alıp kapatmak Üretimi en verimli, en başarılı işletmelerde yürütmektir.

30 İki ya da daha çok işletmenin doğrudan tekel kurmak amacı ile
TRÖSTLER İki ya da daha çok işletmenin doğrudan tekel kurmak amacı ile hukuksal özerkliklerini yitirerek, kapital ve yönetimlerini birleştirmesi ile oluşur. Özellikleri: O zamana kadar ekonomik ve hukuksal bağımsızlıkları olan işletmeler bütünleşir ve ortadan kalkarlar. Tekelci fiyat uygularlar. Yüksek kârlar sağlarlar. Kendi çıkarlarına ters düşen buluşların uygulanmasını engellerler. Bu nitelikleri ile tröstler bir çok ülkede yasa dışı olarak tanımlanmıştır.

31 Tröstlerin Başlıca Çeşitleri
A- Yatırım tröstleri: Yatırım tröstü bir tasarruf ve finansman kuruluşudur. B- Oylama tröstü: Belli bir alanda çalışan çeşitli işletmelerin yönetimlerini, genel kurullarda çoğunluk oylarına sahip olma yoluyla ele geçirmeyi amaçlayan kuruluşlardır.

32 Tam Birleşme İki ya da daha fazla işletmenin bir araya gelerek
bir tek işletmeyi meydana getirmesidir. İki yolla oluşur: 1. İşletmeler kaynaklarını ve varlıklarını bir araya getirerek yeni bir büyük işletme oluştururlar. 2. Bir işletme başka bir işletmeyi satın alır ve ana işletme içinde eritir.

33 İşletmeler bu birleşme ile;
Satış ve reklam giderlerini azaltma Ar-ge çalışmalarını ortak yürütebilme Genel yönetim giderlerinden artırım sağlama olanağı elde ederler. Bu tür işletmeler, tekel oluşturabilme özellikleri nedeniyle çeşitli ülkelerde yasalarla engellenir.

34 7. HOLDİNG Başka işletmelerin yönetim ve denetimini ele geçirmek amacıyla.O şirketlerin oy hakkına sahip pay senetlerini ellerinde bulunduran şirketlere HOLDİNG adı verilir. Bir holdinge bağlı şirketler iki çeşide ayrılır: 1.Ana şirket: Çok sayıda şirketin oy hakkına sahip pay senetlerinin büyük bir bölümüne sahip olarak, bu şirketlerin yönetim ve denetimlerini ele geçiren şirkettir. 2. Yavru şirket: Ana şirketin denetimi altında bulunan ve hukuksal bağımsızlığını koruyan şirkettir

35 A-HOLDİNG ÇEŞİTLERİ İşlevleri yönünden holdingler: a-Saf Holding: Başka şirketlere katılma amacı ile kurulan holdinglerdir.İşlevleri katıldıkları şirketlerin yönetim ve denetimine katkıda bulunmak ya da egemen olmaktır. b-Karma holding: Çeşitli şirketlere katılmalarının yanı sıra doğrudan doğruya mal ya da hizmet üretme işlevini de üstlenen holdinglerdir.

36 Denetledikleri Şirketler Yönünden işletmeler:
a- Tek aşamalı Holding: Ana şirket bir kez katılımda bulunur, katılımda bulunduğu şirketlerin başka şirketlere katılımı söz konusu değildir. Ana Şirket Yavru şirket A Yavru şirket C Yavru şirket D Yavru şirket B

37 Ana Şirket Ara Holding Ara Holding
b-Çok Aşamalı Holding( Salkım Holding): Aşamalı holdingde aşamalı şirketin de başka şirketlere katılımı vardır. Ana Şirket Ara Holding Ara Holding Yavru Şirket A Yavru Şirket B Yavru Şirket C Yavru Şirket D Yavru Şirket E . .

38 B- KARŞILIKLI KATILIMLAR YÖNÜNDEN HOLDİNGLERİN
ŞEMATİK OLARAK GÖSTERİLMESİ Ana Şirket A- Bir yavru şirket aracılığıyla katılım Yavru şirket Yavru şirket Bu katılım biçiminde herhangi bir şirket herhangi bir holdingin çatısı altına girmekte ve böylelikle holdinge belli ölçülerde katılmış olmaktadır. Yavru şirket

39 B-İki yavru şirket aracılığı ile katılım:
Ana şirket Yavru Şirket Yavru Şirket Yavru Şirket Yavru Şirket Yavru Şirket Yavru Şirket

40 C- Ana şirket aracılığı ile karşılıklı katılım:
Bu katılımda ana şirketin ortak olduğu yavru şirketlerin birbiriyle karşılıklı ilişkileri ve katılımları söz konusudur. Ana şirket Yavru şirket Yavru şirket

41 D-Ana şirket aracılığı ile ortaklaşa katılım
Bu tür bir katılımda ana şirket her bir yavru şirkette pay sahibi olmakta, yavru şirketler arasında ortaklaşa katılım bulunmaktadır. Yavru Şirket Yavru Şirket

42 C-HOLDİNGLERDE ÖRGÜTSEL YAPI
Genel Kurul Denetçiler Yönetim kurulu Teknik komite Finans komitesi Genel koordinatör Finans komitesi Teknik komite Denetleme Planlama

43 HOLDİNGLERİN İŞLETMELERE SAĞLADIĞI YARARLAR:
Küçük bir sermaye ile büyük bir sermaye denetlenebilir. Öz kaynakların kârlılığı artar. Risk dağıtılır. Büyük işletmelerin sahip oldukları tüm üstünlüklere sahiptirler. Sermayenin büyümesini ve sermaye pazarlarının gelişmesini sağlarlar. Ana şirket, yavru şirketlerin gelir vergisi stopajlarının ödeme tarihini bir yıl ya da daha çok geciktirebilir.

44 HOLDİNGLERİN YOL AÇTIĞI SAKINCALAR
1. Katlanılan risk artar. 2. Güç ve denetim belli kişi ve kümelerin ellerine geçer. 3. Yavru şirketler ana holdingin çıkarı doğrultusunda kullanılabilir. 4. İşletme varlıklarının değerinin olduğundan daha yüksek gösterilebilir. 5. Pazarda tam rekabet koşullarının oluşmasına izin vermezler. Bu yüzden pazara yeni girmek isteyen ya da ekonomik yönden güçsüz işletmelere yaşam şansı tanımazlar. 6. Yönetimde azınlıkta kalan ortaklar etkinliklerini yitirmektedirler. 7. Çeşitli ayrıcalıklar holdinglere yarar sağlarken devlet gelirlerinin azalması sonucunu da doğurmaktadır. 8. Holdingler tekel oluşturarak ülkenin ekonomik ve toplumsal yapısına zarar verirler.