TOPRAĞIN OLUŞUMUNU ETKİLEYEN FAKTÖRLER

... konulu sunumlar: "TOPRAĞIN OLUŞUMUNU ETKİLEYEN FAKTÖRLER"— Sunum transkripti:

1 TOPRAĞIN OLUŞUMUNU ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Coğrafya TOPRAĞIN OLUŞUMUNU ETKİLEYEN FAKTÖRLER

2 1.İklİMİN ETKİSİ Toprak oluşumu üzerinde etkili olan iklim özellikleri sıcaklık ve yağıştır. Sıcaklık faktörü, kayaların fiziksel ve kimyasal ufalanmalarını etkiler. Bunda da en çok, gece ile gündüz arasındaki sıcaklık farkı etkili olur. Gece—Gündüz arasındaki sıcaklık farkı, karasal iklimin etkili olduğu yerlerde daha fazladır. Onun için yeryüzündeki kurak ye yarı kurak bölgelerde fiziksel ufalanma çok yaygındır. Fiziksel ufalanmanın sürekli olarak devam etmesi sonucu, ana kaya giderek ufak parçalara ayrılır. Sıcaklık ayrıca, topraktaki kimyasal olayların da hızını artırarak topraklaşma (pedojenez) sürecini hızlandırır. Iklimin, toprak oluşumunu etkileyen ikinci elemanı olan yağış (ya da nem), ana kayanın kimyasal ufalanmasına (çözünmesine) neden olur. Top­rak içindeki nemin etkisi, kimyasal ufalanma ile sınırlı kalmaz. Aynı, zamanda Üst katmandaki çözünebilen maddeleri alt katlara taşır. Üst katları yıkar, yıkanan bu maddelerin alt katlarda birikmesini sağlar.

3 Toprak içindeki suyun kaynağı yağışlardır
Toprak içindeki suyun kaynağı yağışlardır. Boşluklardan toprağa giren su, tabana sızarak, belirli bir Seviyeye kadar toprağı doygun hale getirir. Yüzeyden ısınmaya bağlı olarak görülen buharlaşma sonucu, altlardaki su, kılcal borular aracılığıyla toprağın üst katına çıkar. Böylece toprak içindeki su, dikey yönde hareket etmiş olur. Ayrıca toprakta fazla miktarda bulunan su, eğimi takip ederek yatay yönde de hareket etmektedir. Ülkemizde birbirinden farklı başlıca üç iklim hüküm sürer. Bunların farklı sıcaklık ve yağış özellikleri, toprak oluşumuna da farklı şekillerde yansır. Bunları özet olarak açıklamakta yarar vardır .

4

5 2.Ana kayanIn etkİSİ Ayrışmada ana kayanın direnci önemlidir.Sert kayaçlar zor ayrışırkenyumuşak kayaçlar daha kolay ayrışmaktadır.Toprağı meydana getiren ana kaya, parçalanma sürecini, toprağın rengini, organik bakımdan zenginliğini ve su geçirimlilik oranını etkiler.Başkalaşım taşlardan oluşan topraklar daha su geçirimliliği fazla olan kumlu toprakları oluşturur. Kil ve kireç oranı yüksek olan ana kayalar, koyu renkli geçirimli toprakları meydana getirir.

6 Killi toprak Kireçli toprak Kumlu toprak

7 3.ZAmANIN ETKİSİ Toprakların olgun bir profil yapısına ulaşması için ana materyalin çözülmesi, ayrışan kat üzerinde bitkilerin ve diğer toprak canlılarının yerleşmesi, organik maddelerin parçalanarak humusa dönüşmesi ve toprağa katılması ile toprakların horizonlaşması için yüzlerce hatta binlerce yıllık bir sürenin geçmesi gerekmektedir. Bu bakımdan zamana bağlı olarak toprakların oluşumunda şu devreler ayırt edilir; 1. Başlangıç Safhası : Bu safhada ana materyal henüz yeterince ayrışmamıştır. 2. Gençlik Safhası : Ayrışma başlamış olmasına rağmen henüz ana materyalde ayrışma yeteri kadar ilerlememiştir. 3. Olgunluk Safhası : Toprak oluşumu ilerlemiş, üst katta yıkama ve alt kata birikmeye bağlı olarak toprak kütlesinde horizonlaşma başlamıştır. Bu arada ayrışmadan ötürü kil oluşmuş ve de üst horizondan alt horizona önemli ölçüde taşınmıştır. 4. İhtiyarlık Safhası : Ayrışma son safhasına ulaşmış, ana materyalden kaynaklanan maddelerin çoğu topraktan uzaklaşmış, ancak ayrışmaya karı dirençli olan kuvars ve silisli maddeler toprak bünyesinde kalmıştır, dolayısıyla da toprak besin maddeleri yönünden fakirleşmiştir.

8 İşte belirtilen safhaların oluşabilmesi için başta toprağın oluştuğu sahadaki iklim şartları ve bitki örtüsü özelliklerine göre oldukça uzun sayılabilecek zamana ihtiyaç vardır. Burada şunu hemen belirtelim ki belli bir kalınlıkta toprağın belli bir zaman diliminde oluştuğunu söylemek mümkün değildir. İklim ve bitki örtüsü şartları göre bu zaman büyük değişme göstermektedir.

9 4.YERŞEKİLLERİNİN ETKİSİ
Yükselti Faktörü; Herhangi bir sahada yükseltinin artması ile sıcaklık düşer ve belli bir yükseltiye kadar yağış artar. Yükseltinin iklime etkilerine bağlı olarak bir dağ yamacı boyunca farklı toprak kuşakları görülür. Yükseklere doğru sıcaklığın düşmesi ve kısmen de yağışın artması ile toprak yüzeyinde organik maddenin biriktiği ve yıkanmanın daha fazla olduğu asit reaksiyonlu, hatta podzolleşmiş topraklar görülür. Eğim Faktörü; Herhangi bir sahada eğimin artması ile çözülen malzemeler, yerçekimi, donma ve çözülme ile yüzeysel akıma geçen suların etkisi ile devamlı süpürülmeye uğrarlar. Bu yüzden eğimli alanlarda ancak orman ve sık çayır örtüsü altında sığ topraklar yer alır. Dolayısıyla buralarda ana materyalin etkili olduğu intrazonal topraklar yer alır. Dolayısıyla eğim olgun yani A-B horizonlu toprakların oluşumunu sınırlamaktadır.

10 Eğimin Etkisi

11 Yükseltinin Etkisi

12 Bakı Faktörü; Bakı faktörü güneşten gelen radyasyonun alınması üzerinde etkili olduğundan, farklı bakılara sahip yamaçlar arasında ısınma dolayısıyla da nemlilik şartları değişik olur. Bu ise bitki örtüsünün yerleşme, çözülme ve buna bağlı olarak toprak oluşumunu etkilemektedir. Ülkemizde dağların kuzey ve güney yamaçları arasında toprak oluşumu yönünden son derece önemli farklılıklar bulunmaktadır. Çünkü güneye bakan yamaçlar güneş ışılarını daha dik aldığı için fazlaca ısınmakta ve nispeten kurak ortam oluşurken kuzey yamaçlarda ise daha nemli şartlar hüküm sürmektedir. Bu da toprak oluşumu üzerinde etkili olmaktadır. Bakının bir diğer etkisi yağı üzerinde olup, yağışın geldiği cephelere açık olan yamaçlar daha fazla yağış aldığı için yıkanma fazla olmakta dolayısıyla buralardaki topraklar asit reaksiyon göstermektedir. Diğer yamaçlarda ise yağış ve yıkanma az olduğundan topraklar alkalen reaksiyon göstermektedir.

13 Bakının Etkisi

14 5.CanlILARIN VE BİTKİ ÖRTÜSÜNÜN ETKİSİ
Toprakların oluşumu üzerinde canlıların da etkisi vardır. Canlılar arasında, toprak oluşumunu en fazla etkileyen, bitki örtüsüdür. Bitkilerin toprak oluşumuna etkileri şu şekilde olmaktadır: Yaprak, dal, meyve, tohum ve kabuk gibi organların topraga karışması ile topragın organik madde yönünden zenginleşmesini saglarlar. Böylece toprakların üst katmanı bitki besin maddesince zengin ye göze­nekli bir doku kazanır. Kök ve gövdeleriyle özelilikle yamaçlardaki toprak örtüsünü tutarak toprak erozyona ugramalarına engel olurlar. Bitkilerin gelişen kökleri ana materyali parçalayarak topragın derinleşmesine ve toprak profilinin gelişmesine katkıda bulunur. Toprak oluşumunun sürekli olabilmesi ve bitki besin maddelerinin dolaşımı için topragın bitki örtüsüne sahip olması gereklidir. Bitki örtüsünden yoksun olan topraklar, bitki besin maddesi bakımından fakirleşir ve topraklaşma süreci durur. Bunun örnekleri Orta Anadolu, Güneydogu Anadolu ye Dogu Anadolu’da görülmektedir. Buralardaki topraklar organik madde yönünden giderek fakirleşmektedir. Bozkırlardaki topraklar organik maddelerce yeteri kadar beslenememektedir. Buralarda yogun olarak yapılan hayvan otlatmaları toprakları organik madde yönünden daha da fakir hale getirmektedir.

15 Hayvanların da toprak oluşumuna etkileri vardır
Hayvanların da toprak oluşumuna etkileri vardır. Toprak canlı bir örtüdür. Topraga bu canlılıgı veren, içindeki organizmalardır. Bakteriler ve man­tarlar toprak üzerindeki ve içerensindeki maddelerin ayrışmasında etkili olur. çeşitli eklem bacaklılar, bitki artıklarını yiyerek onların parçalanmasına yardımcı olurlar. Solucanlar da organik maddelerin topraga karışmasına katkıda bulunurlar. köstebek ve tarla faresi gibi hayvanlar ise alttaki topragı yüzeye çıkararak topragın karışmasına katkıda bulunurlar. Toprak oluşumunda insanin da etkisi vardır. Insanın etkisi şu başlık­lar altında belirtilebilir: -Topragın üst cm lik kısmı çeşitli tarım aletleriyle işlenir. -Topraga çeşitli organik ye inorganik gübreler karıştırılır. -Toprakta çeşitli bitkiler yetiştirilir. -Toprak, içerisinde çeşitli kimyasal eriyikler bulunan sularla sulanır. -Toprak üzerinde bulunan bitki örtüsü, çeşitli nedenlerle tahrip edilir. -Çıplak yerler agaçlandırılır. -Yol, baraj, tünel ve kanal gibi yapılarla yamacın dogal profili ye dolayısıyla dogal dengesi bozulur. Yukarıda belirtilen yollardan insanlar, toprak oluşumunu bazen olumlu bazen de olumsuz yönde etkilemektedir.

16

17 Toprak horİzonlarI Oluşumunu tamamlamış bir toprak kesitinde yüzeyden derine doğru birbirinden farklı özellikler gösteren katlar vardır.Bu katlar horizon olarak isimlendirilir.

18 Sağlıklı bir toprak, A, B, C, D katları olarak adlandırılabilecek, genel olarak dört ana katmandan oluşur. Toprak, kimyasal ve hava şartları, erozyon gibi çevresel faktörlerle parçalanmış taşlardan oluşur. Bu katmanlardan A, toprağın işlendiği kısım, yani tarım yapıldığı yerdir. Bu bölümü karaların üstünü örten ince bir deri tabakasına benzetebiliriz. A katmanı aynı zamanda toprağın en verimli kısmıdır. Bütün canlıları ve değişimle ortaya çıkan maddeleri kapsar. A katmanındaki tuz, kireç, kil gibi sularda çözünen maddeler, yağmur sularıyla toprağın alt kısımlarına taşınır. Bu nedenle A katmanının altındaki B katmanı, birikme bölümü, yani tarımın yapılmadığı yerdir. B katmanında humus, bitki kökü ve canlı yoktur. A katmanının erozyonla yitirildiği yerlerde B katmanı ortaya çıkar. A ve B katmanı binlerce yılda ortaya çıkan esas toprağı oluşturur. C katmanında henüz tam ayrışmamış ana malzeme bulunur. Bu katmanda kayaca ait iri parçalar bulunur. Ama canlı yoktur. Bu tabaka zamanla ayrışarak B katmanına karışır. D katmanıda toprağın en altında kayacı oluşturur

19 Bir toprağın katmanları

20 HAZIRLAYAN; BETÜL OKUMUŞ 516 10/B