İNŞAAT TAAHHÜT İŞLERİNDE GELİR TESPİT YÖNTEMLERİ

... konulu sunumlar: "İNŞAAT TAAHHÜT İŞLERİNDE GELİR TESPİT YÖNTEMLERİ"— Sunum transkripti:

1 İNŞAAT TAAHHÜT İŞLERİNDE GELİR TESPİT YÖNTEMLERİ
V. HAFTA İNŞAAT MUHASEBESİ İNŞAAT TAAHHÜT İŞLERİNDE GELİR TESPİT YÖNTEMLERİ

2 İnşaat taahhüt işletmelerinde, yapılan işlerin birden fazla hesap dönemini kapsaması söz konusu olduğundan, inşaat işletmelerinde muhasebe açısından karşılaşılan en önemli sorun, hasılatın ve oluşan kar ve zararın tespitidir. Buna bağlı olarak inşaat taahhüt işletmelerinde dönem gelirlerinin tespit edilmesine yönelik, iki yöntem kullanılmaktadır. Tamamlanma (İşin Tam Bitimi) (Tamamlanmış Taahhüt ) Yöntemi Tamamlanma Yüzdesi (İşin Kısmen Bitim) Yöntemi

3 İşin tam bitim yöntemi, geliri tamamlandığı anda dikkate alırken kısmen bitim yöntemi ise geliri her yıl sonu itibari ile yani iş devam ederken dikkate alır. Muhasebenin temel kavramları arasında yer alan dönemsellik ilkesi “işin tam bitim yöntemi ile çakışmaktadır.

4 İşin Tam Bitimi Yöntemi
İşin tam bitim yönteminde, taahhüt tamamlandığında veya önemli ölçüde tamamlanması halinde, hasılatın ve karın oluşacağı kabul edilir. Bu görüşe uygun olarak, taahhütle ilgili inşaat maliyetleri ve hakediş raporları veya kesilen fatura tutarları biriktirilmekte fakat karşılaştırma yapılmamakta yani kar ve zarar hesabına devredilmemektedir.

5 Bu yöntemde, taahhüt işi devam ettiği sürece bu işlerle ilgili elde edilen hasılatları ifade eden hakedişler; 350-Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Hakedişleri Hesabı’nda, inşaat maliyetleri ise bilançonun; 170-Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri Hesabı’nda iş tamamlanıncaya kadar biriktirilir. İşin tamamlandığı yıl hasılatlar (Hakedişler); 600. Yurtiçi Satışlar Hesabı’na ve maliyetler de; 622. Satılan Hizmet Maliyeti Hesabına devredilir. 600 ve 622 hesaplarda 690. Dönem Kârı veya Zararı Hesabı’na devredilerek, Kâr ve Zarar işin bütününü kapsayacak şekilde işin bittiği yıl hesaplanmaktadır.

6 Tamamlanma Yönteminin Üstünlükleri ve Sakıncaları
İşin tamamlanmasıyla birlikte kar ve zarar hesabı yapılacağından, bulunan rakam en gerçekçi sonucu yansıtacaktır. Kullanılan yöntem açısından, inşaat projesi bitene kadar, ayrıntılı hesaplamalara gerek yoktur. İşin kısmen bitimi yönteminde karşılaşılan tahmini maliyet değişmeleri ve diğer muhtemel zararların yarattıkları sorunlar yoktur. Bu yöntemde, inşaat maliyetleri ile ilgili herhangi bir tahmin söz konusu olmadığı için tutuculuk ilkesine (temkinli davranma) uygundur. İnşaat taahhüt işinin bitiminde hesaplanan kar, işin bittiği yıldaki finansal tablolarda yer alacağından, vergi açısından işletmeye her yıl bir yük getirmeyecektir. Bu yöntemin temel avantajı, gelirin, tamamlanmayan kısma ait tahminlerden ziyade, sonuçlara dayanılarak raporlanmasıdır.

7 Tamamlanma yönteminin sakıncaları;
İşin tam bitim yöntemi muhasebenin dönemsellik ilkesine aykırıdır. Eğer hasılat, maliyet ve giderler belirli dönemlere istikrarlı biçimde dağıtılmazlarsa, yöneticilerin karar alma tekniklerinden birisi olan, dönemler itibariyle yapılan finansal tabloları karşılaştırmanın bir anlamı olmaz. Bu yöntem her ne kadar tutuculuk ilkesine bağlı kalınarak inşaat maliyetlerinin tahmin zorluğunu ortadan kaldırsa da, dönemler itibariyle gerçekleri yansıtma konusunda yetersiz kalmaktadır. Bu yöntem bir taahhüt işinin birden çok hesap dönemine yayılması halinde, inşaatın bitimine kadar arada kalan hesap dönemlerine ait performansı göstermemektedir. Bu bakımdan bu yöntem, karın dönemler itibariyle düzensiz bir biçimde ölçümüne neden olmaktadır.

8 İnşaat taahhüt işinin bitiminde hesaplanan kar rakamı işin bittiği yıldaki finansal tablolarda yer alacaktır. Dönemler itibariyle bu iş için herhangi bir vergi yükü getirmemekle birlikte, işin bittiği yıl işletme açısından ağır bir vergi yükü getirme olasılığı söz konusudur. Bu yöntemin kullanılması sonucu, inşaat işletmelerince bazı muhasebe ilkelerine uyulmamaktadır. Dolayısıyla bu işletme yönetimi için gerekli olan bilgilerin zamanında üretilmesine izin vermemekte, yeni alınacak olan taahhüt işleri için geçmiş dönem bilgileri ile bir karşılaştırma yapılamamakta ve ortaya çıkan finansal sorunlar nedeniyle, taahhüt işlerinin uzaması ve kalitesinin düşürülmesi sonucunu yaratabilmektedir.

9 Örnek: YAPISAN inşaat işletmesi tarihinde Karayolları Genel Müdürlüğü’nün açmış olduğu Mersin-Silifke karayolu ihalesine katılmış ve TL ihale bedeli ile tarihinde teslim etmek üzere bu işi üstlenmiştir. YAPISAN inşaat işletmesi 2005 yılında bu yol inşaatın için TL hakediş almış ve yol inşaatı için TL harcama yapılmıştır. Yol inşaatının yapımına 2006 yılında devam edilmiş 2006 yılında TL hakediş alınmış ve TL harcama yapılmıştır yılında ise TL hakediş alınmış ve TL harcama yapılmış ve inşaat ’de tamamlanmıştır. İşletme işin tam bitim yöntemini kullanmaktadır.

10 2007 Yılı Yol İnşaatı Kâr veya Zararının hesaplanması;
Toplam Hasılat (Hakediş) = 2005 Hasılatı Hasılatı Hasılatı Toplam Hasılat (Hakediş) = = TL Toplam Fiili Maliyet = 2005 Maliyeti Maliyeti Maliyeti Toplam Fiili Maliyet = = TL Yol İnşaatı Kârı = Toplam Hasılat (Hakediş) – Toplam Fiili Maliyet Yol İnşaatı Kârı = – = TL

11 Örnek; Sağlık Bakanlığının tarihinde açmış olduğu ihalede TL bedele Hastane inşaatı işini alan işletme işi tarihinde bitirecektir. Yıllar itibari ile alınan hakedişler ve yapılan harcamalar aşağıda görüldüğü gibidir. İşin tam bitim yöntemine göre toplam karı ne olur? 2009 2010 2011 Hakediş Harcama

12 2011 yılı kar veya zarar hesaplaması
Toplam hakediş: 2009 yılı hasılatı yılı hasılatı yılı hasılatı Toplam hakediş: Toplam hakediş: TL Toplam Maliyet: 2009 yılı maliyeti yılı maliyeti yılı maliyeti Toplam Maliyet: Toplam Maliyet: TL Kar = – Kar = TL

13 Tamamlanma Oranı (Yüzdesi) (İşin Kısmen Bitim) Yöntemi
Tamamlanma yüzdesi yöntemi, uluslararası muhasebe standartları ile uyumlu Türkiye Muhasebe Standartlarından, 11 Nolu İnşaat sözleşmeleri standardında temel alınan yöntemdir. Muhasebe standardının inşaat taahhütlerinin muhasebeleştirilmesindeki temel önerisi, bu faaliyetlerden elde edilen gelirlerin ve bu faaliyetler çerçevesinde katlanılan maliyetlerin inşaat işinin gerçekleştirildiği hesap dönemlerine dağıtılmasıdır. Finansal tablolara yansıtılacak gelir ve giderlerin belirlenmesinde sözleşmenin tamamlanma aşamasının esas alınması tamamlanma yüzdesi yöntemi olarak adlandırılır.

14 Bu yöntemde sözleşme geliri, ulaşılan tamamlanma aşamasına kadar katlanılan inşaat maliyetiyle eşleştirilerek, bitirilen işle orantılı gelir, gider ve karın raporlanması sağlanır. Bu yöntem, ilgili dönemde sözleşme kapsamındaki işin aşaması ve işteki ilerleme konusunda yararlı bilgi sağlar. Tamamlanma yüzdesi yöntemi, inşaat sözleşmesinden elde edilecek olan kazancı, inşaat işinin yapılması sürecine yansıtan bir yöntemdir. Tamamlanma yüzdesi yöntemi, beklenen nakit akımları ile ilgili olarak yüksek düzeyde bir belirginliğin olması durumunda kullanılması uygun olan bir yöntemdir.

15 Yöntemin esası, yıllara yaygın inşaat taahhüt işlerinde, iş ilerledikçe gelirin ve kazancın da oluştuğu esasına dayanmaktadır ve iş tümüyle tamamlanmadan önce de yıllara yaygın inşaat taahhüt işlerinde kâr veya zararın hesaplanmasına olanak verir (Akgüç 1987, 48). Tamamlanma yüzdesi yönteminde, sözleşme geliri işin yapıldığı hesap dönemlerinin gelir tablosunda gelir olarak gösterilir. Sözleşme maliyetleri ise, ait oldukları işin yapıldığı hesap dönemlerinin gelir tablosunda gider olarak gösterilir. Bu yöntemin işleyişinde iki önemli boyut söz konusudur; bunlardan birincisi işin tahmini, ikincisi ise işin tamamlanma derecesidir ( Sümer Göğüş 2006, 79).

16 Tamamlanma Oranının Tespitinde Kullanılan Yöntemler
Uygulamada, inşaat sözleşmesi süresi boyunca tamamlanma oranının tespitinde birçok değişik yöntem kullanılmaktadır. Bunlardan en çok kullanılanlar; (1) maliyetten maliyete yöntemi, (2) harcanan çabalar yöntemi, (3) üretilen (gerçekleştirilen) iş birimleri yöntemi olmak üzere üç tanedir. Tamamlanma oranının belirlenmesinde kullanılan yöntemler kendi aralarında, girdi ve çıktı ölçüm yöntemlerine göre olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

17 Girdi ölçümlerini esas alan yöntemde, tamamlanma oranı o tarihe kadar oluşan maliyetlerin, toplam tahmini maliyetlere olan yüzdesidir. İnşaatın ilk aşamalarında toplam tahmini maliyet, fiili olarak gerçekleşen toplam maliyetler olarak kabul edilebilir. Ancak inşaat ilerledikçe toplam tahmini maliyetler, iş deneyimlerinden yararlanarak ve fiyat değişmelerinin etkileri göz önünde tutularak, gerekiyorsa, düzeltme yapılmalıdır. Bu yöntem, girdilerle verimlilik arasında kurulan ilişkiye dayanır. Maliyetten maliyete yöntemi ve harcanan çabalar yönteminde, girdi ölçümleri esas alınarak tamamlanma oranı belirlenir.

18 Maliyetten maliyete yöntemi, tamamlanma oranının belirlenmesinde en çok kullanılan yöntemdir. Bu yöntemde, tamamlanma oranı, o tarihe kadar oluşan maliyetlerin, sözleşmenin tamamına ait toplam tahmini maliyetlere bölünmesiyle ortaya çıkan orandır. Toplam tahmini maliyet, inşaat işi ilerlediği zaman boyunca tekrar gözden geçirilmeli ve maliyetteki artışlar göz önünde bulundurulmalıdır.

19 Buna göre, ilk yıl tamamlanma oranı şu şekilde bulunur;
İnşaatın ileriki aşamalarında ise, tamamlanma oranı şu şekilde bulunur;

20 Harcanan çabalar yönteminde, inşaat işi için çalışılan ölçüler esas alınır. Bunlar, işçilik saatleri, işçilik ücretleri, makine saatleri ya da malzeme miktarlarıdır. Bu yöntem, maliyetten maliyete yöntemine çok benzemektedir. Bu yöntemde de tamamlanma oranı; bugüne kadar harcanan çabaların, sözleşmenin tümü için gerekli olan, toplam tahmini harcanacak çabalara bölümü ile hesaplanır. Örneğin, ölçü olarak direkt işçilik saatleri esas alınırsa, tamamlanma oranı; bugüne kadar oluşan direkt işçilik saatlerinin, toplam tahmini direkt işçilik saatlerine oranlanmasıyla bulunur.

21 Çıktı ölçümleri ise, inşaat işi boyunca, yapımı tamamlanan birimler, üretimin fiziksel birimleri (m, m2, m3, v.b) gibi ölçütleri esas alır. Gerçekleştirilen iş birimleri yönteminde, çıktı ölçütleri esas alınarak tamamlanma oranı hesaplanır.

22 Örneğin karayolu inşaatı yapımında, yolun tamamlanan kısmı esas alınırsa, tamamlanma oranı; yapımı tamamlanan yolun uzunluğunun, toplam tamamlanacak olan yolun uzunluğuna oranlanmasıyla bulunur. Bu yöntem, işteki verimlilik düşüklüklerinden doğacak olumsuz etkileri önlemektedir. Ancak, bu yöntemin uygulanabilmesi için de tek bir iş birimi ölçüsünün projeyi temsil edebilme özelliğine sahip olması gerekmektedir. Aksi halde, tamamlanma oranının tespitinde yanlış sonuçlara ulaşılabilir.

23 Girdi ve çıktı ölçümlerini esas alan yöntemlerin her ikisinde de belirgin dezavantajlar vardır.
Girdi ölçümlerini esas alan yöntemde, özellikle projenin ilk aşamalarında, işe alışma, koordinasyon kurma çabaları için katlanılan maliyetler gereğinden fazla olabilmekte, etkili olmayan çalışma tempolarına bağlı olarak gerçekleşen hasılatın yüksek olması gibi yanıltıcı sonuçlara ulaştırabilmesi de söz konusu olabilmektedir. Tüm bu yöntemler, tahminlere dayandığından, tahminler yapılırken, titiz davranılması halinde dönemler itibariyle gerçekleşen karlar sağlıklı olarak belirlenebilecektir. Böylelikle, muhasebe sisteminden elde edilecek bilgilerin kalitesi de ticari kar açısından artacaktır.

24 Kısmen Bitim yönteminin Yararları
Muhasebenin dönemsellik ilkesine paralel olarak her yıl için gelir rakamları gösterilmesine izin verir ve böylece finansal tabloların dönemler itibarı ile karşılaştırılması anlamlı olur. Kısmen Bitim Yönteminin Sakıncaları Gelirin cari dönemde belirlenmesi, gelecek dönemlerde meydana gelebilecek olumsuz durumlar karşısında işletmeyi zor durumda bırakabilir. İlk madde ile ifade edilen durumdan dolayı gerçek anlamda gelir yokken varmış gibi vergi ödenmesine,gelirden kar payı dağıtılmasına neden olabilir.

25 Örnek: KAAN inşaat taahhüt işletmesi tarihinde yol inşaatı işini üstlenmiştir. İşin sözleşmeye göre tarihinde tamamlanması planlanmıştır. Sözleşme tarihinde inşaata ilişkin tahmini maliyet TL olarak belirlenmiştir. İnşaat işinin ihale bedeli TL dir. tarihinde yol inşaatı işi için toplamda TL harcandığı belirlenmiştir. İnşaata ilişkin karı tarihi itibarıyla hesaplayınız.

26 İnşaatın İlk Aşamasında
Tamamlanma Yüzdesi Gerçekleşen hasılat = İhale Bedeli x Tamamlanma Yüzdesi Gerçekleşen hasılat = x 0,43 Gerçekleşen hasılat = TL Kar = Hasılat – Maliyet Kar = – Kar = TL

27 Yıllara ilişkin elde edilen Karları hesaplayınız.
Örnek: YAPISAN inşaat işletmesi tarihinde Karayolları Genel Müdürlüğünün açmış olduğu Mersin- Silifke karayolu ihalesine katılmış ve TL ihale bedeli ile tarihinde teslim etmek üzere bu işi üstlenmiştir. YAPISAN inşaat işletmesi bu yol inşaatının toplam tahmini maliyetini TL olarak belirlemiştir tarihi itibari ile yol inşaatı için TL harcama yapılmıştır. Yol inşaatının yapımına 2006 yılında devam edilmiş, 2006 yılında TL harcama yapılmıştır tarihi itibariyle yol inşaatının tamamlanabilmesi için TL daha maliyete (Ek Maliyet) katlanılması gerektiği hesaplanmıştır. İnşaat tamamlanmış ve gerçekleşen fiili maliyetlerin toplamı TL’dir. Yıllara ilişkin elde edilen Karları hesaplayınız.

28 2005 yılı kâr veya zararının hesaplanması;
Gerçekleşen hasılat = İhale Bedeli x Tamamlanma Yüzdesi Gerçekleşen hasılat = x 0,45 Gerçekleşen hasılat = TL Kar = Hasılat – Maliyet Kar = – Kar = TL ( tarihi itibariyle elde edilen kar)

29 2006 yılı kâr veya zararının hesaplanması;
Gerçekleşen hasılat = İhale Bedeli x Tamamlanma Yüzdesi Gerçekleşen hasılat = x 0,874 Gerçekleşen hasılat = TL Kar = Hasılat – Maliyet Kar = – Kar = TL ( tarihi itibariyle elde edilen kar) 2006 yılı Karı: – = TL

30 2007 yılı kâr veya zararının hesaplanması;
Kar = İhale Bedeli – Maliyet Kar = – Kar = TL ( tarihi itibariyle elde edilen kar) 2007 yılı Karı: – = TL

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41 İNŞAAT TAAHHÜT İŞLETMELERİNDE MALİYET KAVRAMI
Taahhüt şeklindeki inşaat işlerinde, müteahhit firma, müşterisinin talebi ve beklentisi doğrultusunda, istenen inşaat işini şartnamede belirtilen özelliklere göre yerine getirmekle yükümlüdür. Büyük inşaat projelerinin fiyat tekliflerinin doğru ve gerçekçi olarak yapılabilmesi, inşaat taahhüt işletmelerinin yaşamlarını sürdürmeleri açısından son derece önemlidir. Doğru ve ayrıntılı hesaplamalara dayanılmadan yapılan fiyat teklifleri, inşaat taahhüt işletmelerinin altından kalkamayacakları yükleri üstlenmelerine neden olabilir. Bu açıdan her işletme gibi kar amacı güden inşaat işletmelerinin de yaptıkları işten kar etmeleri, proje maliyetlerine dayanılarak verilen sağlıklı fiyat teklifleri ile mümkündür.

42 Maliyet Kavramı İşletmeler, çeşitli üretim faktörlerini bir araya getirerek, mal veya hizmet üretir. Üretim açısından maliyet, işletmenin kendi faaliyet konusunu oluşturan mamul veya hizmetleri elde edebilmek için harcadığı çeşitli üretim faktörlerinin para ile ölçülen değerleridir. Üretim maliyetinde üç hususa dikkat edilmelidir; Bir harcamanın üretim maliyetine girebilmesi için, o harcamanın işletme faaliyet konusunu oluşturan mamul veya hizmeti elde edebilmek amacıyla yapılmış olması gerekmektedir. Bir üretim faktörü harcamasının maliyet sayılabilmesi için para ile ölçülebilecek bir değerinin olması gerekmektedir. Üretim maliyetinin faktör harcamalarının bir işlevi sayılması için üretim faktörü kapsamının yeteri kadar geniş belirlenmesi gerekir.

43 İNŞAAT TAAHHÜT İŞLETMELERİNDE MALİYET SİSTEMLERİ
Tüm üretim işletmelerinde olduğu gibi, inşaat taahhüt işletmelerinde de maliyetler ile ilgili verilere ulaşabilmek ve analizler yapabilmek açısından bir maliyet sisteminin varlığı şarttır. İnşaat taahhüt işletmelerinde kurulacak olan bu maliyet sisteminin, işletmede yapılan işlerin niteliklerine göre ve inşaat taahhüt işletmesinin çalışma şekline göre farklılık göstermesi söz konusu olabilmektedir.

44 Muhasebedeki karın ölçümü en basit olarak, hasılat eksi maliyetler eşittir kar olarak ifade edilirse, bir inşaat taahhüt işletmesinde de en basit maliyet sistemi; yapımı biten inşaatların fiili toplam maliyetleri hesaplanarak, inşaat hasılatından düşülmesiyle bulunacak olan kar rakamı üzerine kurulacaktır. Ancak, inşaat taahhüt işletmelerinde kurulacak olan maliyet sisteminde, yalnızca inşaatın fiili toplam maliyetinin bulunmasıyla yetinilmemeli, inşaat işinin yapımı süresince oluşan fiili maliyetlerle, teklif maliyetlerinin (tahmini maliyetleri) karşılaştırılmasını da sağlayacak bilgiler bulunmalıdır. Bu açılardan yaklaşıldığında, inşaat taahhüt işletmelerinde şu maliyet sistemleri benimsenebilir; 1. İş birimlerini temel alan maliyet sistemi- Etkin maliyet sistemi 2. İş sınıflarını temel alan maliyet sistemi 3. İnşaatın bütününü ele alan maliyet sistemi

45 İş Birimlerini Esas Alan Maliyet Sistemi-Etkin Maliyet Sistemi
İş birimlerini esas alan maliyet sisteminde öncelikle yapımı üstlenilen inşaat işi, tahmin işi ile uğraşan teknik elemanlar tarafından yapılan plan ve projelerden yararlanılarak, inşaatın teknik özelliklerine göre iş sınıflarına ayrılır. Bu sınıflar işin özelliğine ve inşaat işletmesinin teklif verme politikasına göre de farklılık gösterebilir. Örneğin bir inşaat işi, alan temizliği, hafriyat, beton atma, duvar örme v.b. iş birimlerine ayrılabilir. İnşaat işini iş birimlerine ayırma işi daha ziyade teknik bir iştir. Bu açıdan, inşaat işini iş birimlerine ayıracak olan kişilerin, yapılacak işin teknik yapı ve özelliklerini çok iyi bilmeleri gerekir. İnşaat işi birimlerine ayrıldıktan sonra, her bir iş birimini oluşturan maliyetler tahmin edilir. Her iş birimine ait birim maliyetler hesaplanır. Örneğin, 1 m2 alan temizliği, 1 m3 hafriyat, 1 m3 beton atma, 1 m3 duvar örme için gerekli hesaplamalar yapılır. Bu maliyet sistemini benimseyen inşaat taahhüt işletmelerinde bu hesaplamalara, birim imalat analizleri sırasında rastlanır.

46 Birim imalat analizlerinde çoğunlukla aşağıdaki elemanlar bulunur.
1. Birim imalat için harcanan işçilik saati, 2. Birim imalatın bünyesine giren malzeme çeşidi ve miktarı 3. Birim imalat için kullanılan makine saatleri 4. Birim imalat için kullanılan akaryakıt, yağ v.s gibi sarf malzemeleri, 5. Varsa, birim imalatın bir kısmı için kullanılması düşünülen taşeron maliyeti,

47 İnşaat taahhüt işletmelerinde maliyetlerin belirlenmesinde böyle bir sistemin kurulması halinde şunlar söz konusu olabilecektir. Her bir iş birimine ait maliyetlerin belli olmasından dolayı, işletme yöneticileri katıldıkları ihalelerde fiyat teklif aşamalarında veya ileride üstlenecekleri yeni taahhüt işlerinde malzeme ve işçilik miktarlarının tahmini için sağlam verilerle gerekli hesaplamaları yapacak ve böylece daha gerçekçi ve doğru teklifler verebileceklerdir. Her bir inşaat taahhüt işinde, yöneticilere işlerin verimli bir şekilde yürüyüp yürümediği konusunda bilgi verir. Her bir iş birimine ait fiili maliyetler ile tahmini maliyetler arasında bir karşılaştırma yapılarak, fiili maliyetlerin verilen teklif fiyatlarının ne kadar altında ya da üstünde gerçekleştiği konusunda bir yargıya varılabilir.

48 İş Sınıflarını Temel Alan Maliyet Sistemi
İnşaat taahhüt işletmelerinde hangi maliyetleme sistemi esas alınırsa alınsın, yapımı üstlenilen iş için ayrıntılı bir tahmin yapılması ve iyi bir fiyat teklifinin verilmesi ön koşuldur. Bu açıdan yaklaşıldığında, inşaat işletmelerinde maliyetleme sisteminin kurulmasındaki en temel amaç, inşaat işine ait maliyetlerin ve işin sonunda elde edilecek olan karın tespit edilmesi olduğu açıktır. Bu amaç doğrultusunda, iş birimlerini esas alan maliyetleme yönteminde olduğu gibi ayrıntılı teknik ve maliyet hesaplarına gerek duyulmadan, müteahhitlere ve yöneticilere bilgiler sağlayan ve daha kolay bir şekilde uygulanabilen iş sınıflarını temel alan maliyet sistemi kullanılabilir. İş sınıflarını temel alan maliyet sisteminde, inşaat işi iş sınıflarına ayrılır. Bu maliyetleme sisteminde her bir iş sınıfı, maliyet birimi olarak kabul edilir. Yapılacak olan iş sınıfları ayrımı, inşaat işinin özelliğine, büyüklüğüne göre değişebilir. Örneğin bir inşaat işi, hafriyat işleri, alt yapı işleri, v.b. iş sınıflarına ayrılabilir. Buna göre maliyetler, iş sınıfları itibariyle takip edilir ve fiili maliyetlerle teklif maliyetleri iş sınıfları itibariyle karşılaştırılır.

49 İnşaatın Bütününü Ele Alan Maliyet Sistemi
İnşaatın bütününü ele alan maliyet sisteminde, inşaat işletmesinin üstlendiği her bir inşaat işi ayrı bir birim olarak kabul edilir. Örneğin, inşaat işletmesinin iki ayrı yerde sürdürmekte olduğu inşaat işleri ayrı birer birimdir. Böylelikle her inşaata ait maliyetler kendi bünyesinde toplanarak takip edilir. Dolayısıyla inşaat işinin bütününün fiili maliyeti bulunur ve bulunan bu maliyet teklif edilen fiyat ile karşılaştırılır. İnşaatın bütününü ele alan maliyet sistemi, inşaat taahhüt işletmesinin büyüklüğü ve muhasebe departmanının çalışma düzenine bağlı olarak, iş birimleri veya iş sınıflarını ele alan maliyet sistemini kullanmaya elverişli değilse, kullanılabilir. Ülkemizde de çoğu inşaat taahhüt işletmesinin büyük olmaması nedeniyle, bu maliyet sistemi diğer maliyet sistemlerine kıyasla daha yaygın kullanılmaktadır.

50 İNŞAAT TAAHHÜT İŞLERİNDE MALİYET TÜRLERİ
Maliyetler, genel olarak sınıflandırıldığında üretim maliyetleri ve üretim dışı maliyetler olmak üzere ikiye ayrılır. Üretim maliyetleri, direkt malzeme, direkt işçilik ve genel üretim maliyetlerinden oluşur. Pazarlama ve yönetim maliyetleri ise, üretim dışı maliyetler olarak nitelendirilir. İnşaat taahhüt işletmelerinde katlanılan maliyetler, yükleneceği projeler ile aralarında bir ilişki kurularak sınıflandırılmaya tabi tutulur. Buna göre, inşaat işletmelerinde maliyetler yüklenme biçimlerine göre, direkt (dolaysız) maliyetler ve endirekt (dolaylı) maliyetler olmak üzere ikiye ayrılır.

51 Direkt maliyetler, üretilen mamulle doğrudan ilişki kurularak, üretilen mamule doğrudan doğruya yüklenebilen maliyetlerdir. Direkt maliyetler kolaylıkla izlenebilen maliyetlerdir. Direkt hammadde ve direkt işçilik, üretilen ürünün bünyesine doğrudan giren ve üretilen her ürün için ne kadar hammadde kullanıldığı ve ne kadar direkt işçilik saati çalışıldığı doğrudan tespit edilen maliyetlerdir. Endirekt maliyetler ise, direkt maliyetlerin dışında kalan maliyetlerdir. Bu maliyetlerin özelliği, direkt maliyetler gibi üretilen mamule doğrudan değil, dolaylı yollardan yüklenebilmesidir.

52 Örneğin bir inşaat işletmesinde, inşaat makinelerinin bir saatlik çalışma maliyeti (makina amortismanın bir saatlik karşılığı, bir saatlik yakıt harcaması v.b) önceden yapılmış hesaplamalarla belirlenmiş olabilir. Bu durumda artık örneğin, makinelerin amortismanı için herhangi bir dağıtıma gerek kalmayacak, ilgili işte o makine ile kaç saat çalışıldıysa hesaplanan tutar direkt olarak o işin maliyetini oluşturacaktır. Endirekt maliyetler ise, doğrudan hangi inşaat işine ait olduğu kesin olarak saptanamayan, dolayısı ile direkt olarak belirli bir inşaat işine yüklenemeyen ve yapıldıkları yerler bakımından dolaylı sayılan maliyetlerdir.

53 Direkt Malzeme Maliyeti
İnşaat taahhüt işlerinde direkt malzeme aşağıdaki özellikleri taşır; Kullanılan malzeme inşaatın yapısı içine girip onun temel bir öğesi ve/veya öğelerinden biri olmalıdır. Kullanılan malzemenin miktarının teknik açıdan saptanabilir olması gerekir.

54 Her taahhüt işinde kullanılan direkt malzeme türleri değişiklik göstermekle birlikte, genellikle inşaat taahhüt işlerinde, taş, kum, çakıl, demir, çimento, tuğla gibi malzemeler direkt olarak yapılan inşaatın bünyesine girdiğinden, inşaat taahhüt işlerinde kullanılan başlıca direkt malzemelere örnek verilebilir. Bazı inşaat malzemelerinin ekonomik veya ulaşım zorluğu nedenleri ile şantiyede üretilmesi, satın alınmasına tercih edilir.

55 Direkt İşçilik Maliyeti
Malzeme maliyetlerinde olduğu gibi, işçilik maliyetlerinde de direkt işçilik ve endirekt işçilik olmak üzere bir ayrım söz konusudur. Bir işletmenin temel üretim konusunu oluşturan mamul veya hizmeti meydana getirmek için harcanan ve imalata doğrudan yüklenebilen işçiliğe direkt işçilik denir. İnşaat taahhüt işlerinde, direkt işçilik maliyetleri direkt malzeme maliyetinden sonra, inşaat maliyetini oluşturan en önemli maliyetlerdir.

56 Endirekt işçilik, direkt işçiliğin dışında kalan, imalatla ilgili olan ve üretilen mamule doğrudan yüklenemeyen işçiliklerdir. Endirekt işçilik değişik nedenlerle ve şekillerle ortaya çıkabilir; Bazı işçilik, niteliği ve türü bakımından imalatla doğrudan doğruya ilgili değildir. (Tamir-bakım, temizlik, nakliye işçilikleri) Bazı işçilik türler imalatla doğrudan doğruya ilgili olmakla birlikte,bunlarla mamuller arasında dolaysız bir ilişki kurma ve belirli bir mamul için ne kadar işçilik kullanıldığını saptama olanağı bulunamaz. (Usta başı ücretleri) Üretken işçilere normal ücretleri dışında verilen türlü yasal veya ihtiyari ücret ekleri de endirekt işçilik sayılır.

57 Yönetici işçilikler ve yardımcı işçilikler endirekt işçilik olarak ele alınabilir ve inşaat taahhüt işlerinde endirekt işçiliklere şu örnekler verilebilir. Hazırlama, tamamlama ve temizleme işçilikleri, Birden fazla inşaatta çalışan kamyon, buldozer, vinç kullanıcılarının ücret veya maaşları, Birden fazla inşaata bakan şantiye şefleri ve kontrolörleri, Yardımcı işçilikler, Ücrete bağlı diğer ödemeler (tazminatlar, tatil ücretleri), Ambar memur ücretleri.

58 Taşeronlara Yaptırılan İşlerin Maliyetleri
Günümüzde özellikle büyük ve karmaşık inşaat projelerinde, inşaat taahhüt işinin başlangıcından bitimine kadar, işin tümünün inşaat işletmesi tarafından tek başına üstlenilmesi sık rastlanılan bir durum değildir. Özellikle, uzmanlık gerektiren teknik işlerin yapımının taşeron firmalara yaptırıldığı sıkça karşılaşılan bir durumdur. Teknik özellik gerektiren bu işlerin alanlarında uzmanlaşmış taşeronlara yaptırmaları inşaat işletmesinin riski taşeron işletme ile paylaşması açısından ve zaman ve maliyet açısından büyük önem taşımaktadır. Taşeron işleri, şantiyedeki üst yönetim ve proje müdürünün onayı ile kararlaştırılır.

59 İşin belli bir kısmının yapımını üstlenen taşeronlar ile işin asıl yapımını üstlenen müteahhit işletme, aralarında yaptıkları sözleşme ile belirtilen hususları yerine getirmek koşulu ile belli bir fiyatta anlaşırlar. Üzerinde anlaşılan bu fiyat inşaat müteahhitleri için taşeronlara yaptırılan işlerin maliyetini oluşturur. Taşeronlara yaptırılan işlerin maliyeti de inşaat taahhüt işine direkt olarak yüklenebilen bir maliyettir. Taşeronlara yaptırılan işlerin aşamalarının ve maliyetlerinin incelenmesi büyük önem taşımaktadır. Taşeronların, sözleşmede belirtilen koşullara ve zamana göre inşaat işini tamamlaması gerekmektedir. Aksi halde, gerçekleştirilen kalitesiz ve istenilen zamanda bitirilmeyen işler, müteahhit işletme açısından maliyetlerin artmasına neden olabilir.

60 Genel İnşaat Maliyetleri
İnşaat taahhüt işlerinde endirekt maliyetler genel inşaat maliyetleri olarak adlandırılır. Endirekt maliyetler, direkt malzeme, direkt işçilik, taşeronlara yaptırılan işlerin aliyetleri dışında kalan ve inşaat üretimi ile ilgili olarak katlanılan bütün maliyetlerdir. İnşaat işletmelerinde üretimin devamı için katlanılan maliyetlerin bir bölümü şantiyelerde gerçekleşir. Belirli bir işe ilişkin olarak katlanılan ve o işe aktarılabilen genel maliyetleri şantiye maliyetleri olarak bu başlık altında adlandırmak mümkündür.

61 Ayrıca, genellikle inşaat alanlarında meydana gelen ancak belirli bir işe yüklenemeyen ve hizmetinden birden fazla inşaat işinin yararlandığı maliyetler bir inşaat işletmesinin genel maliyetleridir. İnşaat taahhüt işlerinde bu maliyetlere örnek olarak, birden fazla inşaat işinin yapımında hizmet gören mühendis, şoför, araç operatörleri v.b. çalışanların ücretleri ile taşıt aracı ve iş makinelerinin benzin, mazot, yağ, amortisman, sigorta v.b. giderleri örnek verilebilir.

62 Endirekt malzemeler, yardımcı malzemeler ve işletme malzemeleri olmak üzere ikiye ayrılır;
Yardımcı malzemeler; üretilen yapının içine girmekle birlikte, miktar ve değer olarak direkt malzemeler gibi üretilen yapının temel öğesini oluşturmazlar. Örneğin, inşaat yapımında kullanılan çivi, tel gibi malzemeler yardımcı malzemedir. - İşletme malzemeleri (diğer malzemeler); üretilen mamulün bünyesine girmeyen fakat üretimin kesintisiz devam etmesi için kullanılan malzemelerdir. Örneğin makine yağları, makine-araç gereç yedek parçaları, temizlik malzemeleri, kırtasiye malzemeleri işletme malzemelerine örnek olarak verilebilir.

63 Yapı Yaklaşık Maliyetinin Belirlenmesi
Önümüzdeki Hafta 7 Kasım 2012 Yapı Yaklaşık Maliyetinin Belirlenmesi I. GRUP II. GRUP III. GRUP IV. GRUP Dursun Şener ADAR Sadık EKER Derya KURT Orhun ÖVEZ İsmail ÇAKIR Günuğur GÜRDENİZ Ragıp ERGEN Buğra KUŞOĞLU Ramazan AKÇAY Fuat YILDIZ Görkem GÜVEN Selim BAYRAM Erkin BİLEK Abdullah ÇAMLIOĞLU Erdem BAHADIR İbrahim ÇORUH Talat Can BİLGE