İQTİSADİ İNKİŞAF VƏ İCTİMAİ RİFAH

... konulu sunumlar: "İQTİSADİ İNKİŞAF VƏ İCTİMAİ RİFAH"— Sunum transkripti:

1 İQTİSADİ İNKİŞAF VƏ İCTİMAİ RİFAH
AMEA İQTİSADİYYAT İNSTİTUTU Nazim Müzəffərli İQTİSADİ İNKİŞAF VƏ İCTİMAİ RİFAH AMEA-nın müxbir üzvü, i.e.d., prof. Aqil Əliyevin 90 illiyinə həsr olunmuş Konfransda məruzə AMEA, 13 dekabr 2016-cı il

2 KEÇMİŞİMİZİN DƏYƏRLƏNDİRİLMƏSİ (GİRİŞ ƏVƏZİNƏ)
AMEA İQTİSADİYYAT İNSTİTUTU AMEA İQTİSADİYYAT İNSTİTUTU KEÇMİŞİMİZİN DƏYƏRLƏNDİRİLMƏSİ (GİRİŞ ƏVƏZİNƏ) Keçmiş siyasi, ictimai, elmi gəlişmələrin və bizdən «əvvəlki» insanların total inkarı Keçmiş nəticələrin və bizdən «əv-vəlki» insanların mümkün qədər pozitiv dəyərləndirilməsi Aqil Əliyevin tədqiqatlarının yeni dövrün iqtisadi araşdırmaları üçün metodoloji əhəmiyyəti: iqtisadi inkişafın «son» hədəfi ictimai rifahın yüksəldilməsidir. economics.com.az AMEA, 13 dekabr 2016-cı il

3 İCTİMAİ RİFAH YÜKSƏLMİRSƏ, İQTİSADİ İNKİŞAF MƏNASIZDIR!
AMEA İQTİSADİYYAT İNSTİTUTU AMEA İQTİSADİYYAT İNSTİTUTU İLKİN SUAL VƏ CAVABI Ola bilərmi ki, iqtisadiyyat böyüsün, amma ictimai rifah yüksəlməsin? SSRİ: «Sosializmin əsas iqtisadi qanunu» – 70 illik «dinamik» inkişaf – ... və sosial problemlərin kəskinləşməsi (1980-ci illərin «aclığı» – xronik qıtlıq) Bakıda – adambaşına 0,5 kq ət, 0,5 kq yağ talonları, Moskvada – adambaşına 500 q kolbasa, 400 q yağ, 2 şüşə araq talonu, Daşkənddə – kibrit, sabun və qaloş talonları SSRİ iqtisadiyyatı ifrat solcu iqtisadiyyat idi, amma sosialyönlu deyildi. SƏBƏB: iqtisadiyyatın (bir nəzəri səhvdən qaynaqlanan) «xəstə» sahə strukturu: 1980-ci illərin ortalarında bütün maddi istehsalın 84%-i istehsal vasitələri istehsalından ibarət idi. SSRİ-nin ƏSl əsas iqtisadi qanunu İCTİMAİ RİFAH YÜKSƏLMİRSƏ, İQTİSADİ İNKİŞAF MƏNASIZDIR! economics.com.az AMEA, 13 dekabr 2016-cı il

4 İCTİMAİ RİFAH VƏ İQTİSADİYYATIN SOSİALYÖNLÜYÜ
AMEA İQTİSADİYYAT İNSTİTUTU AMEA İQTİSADİYYAT İNSTİTUTU İCTİMAİ RİFAH VƏ İQTİSADİYYATIN SOSİALYÖNLÜYÜ İctimai rifah (və deməli, həm də iqtisadiyyatın sosialyönlük səviyyəsi) nisbətən asan ölçülə bilir: bütün fərdi gəlirlərin cəmi (ictimai rifah funksiyası) xalis milli gəlir (məs., DB – ) İqtisadi inkişafın sosialyönlüyü haqqında ictimai rifahın səviyyəsi əsasında deyil, uzun və ortamüddətli dinamikası əsasında mülahizə yürütmək lazımdır. İctimai rifah nə qədər sürətlə yüksəlirsə, iqtisadi inkişaf bir o qədər daha sosialyönlüdür. Sosialyönlu iqtisadiyyat – ictimai rifahın yüksəlməsini daha uğurla təmin edən iqtisadiyyatdır; özü ücün, yaxud bir zümrə ücün yox, bütün cəmiyyət üçün «işləyən» iqtisadiyyatdır. economics.com.az AMEA, 13 dekabr 2016-cı il

5 İQTİSADİYYATIN SOLLUĞU VƏ SOSİALYÖNLÜYÜ
AMEA İQTİSADİYYAT İNSTİTUTU INSTITUTE of ECONOMICS, ANAS Baku, Azerbaijan İQTİSADİYYATIN SOLLUĞU VƏ SOSİALYÖNLÜYÜ İqtisadiyyat İnstitutunun son tədqiqatları isbat edir ki: Ənənəvi baxışların əksinə olaraq, dövlət sektorunun böyüklüyü, ÜDM-də büdcə xərclərinin, büdcədə isə sosial xərclərin yüksək payı, dövlət sosial proqramlarının genişliyi, işcilərin əmək hüquqlarının sərt qorunması, daxili bazarın tarif və qeyri- tarif baryerləri ilə sərt mudafiəsi və dövlətin iqtisadiyyata digər müdaxilələrinin sərtliyi iqtisadiyyatın sosialyönlü olduğunu gostərmir. Əksinə, özəl sektorun böyüklüyü ilə, ÜDM-də büdcə xərclərinin, büdcədə isə sosial xərclərin kicik paya malik olması ilə, xarici ticarətdə baryerlərin aradan qaldırılması ilə səciyyələnən iqtisadiyyat (yəni sağcı iqtisadiyyat) ölkə vətəndaşlarına daha yuksək rifah təmin edə və buna görə də daha sosialyonlu ola bilər. Solçuluğun sosialyönlük kimi (və əksinə, sosialyönlüyün solçuluq kimi) təfsir edilməsi səhvdir və ciddi ictimai-iqtisadi fəsadlar törədə bilər. «SOSİALYÖNLÜK NAMİNƏ» LİBERAL İSLAHATLARDAN ÇƏKİNMƏK YANLIŞ SİYASƏTDİR! economics.com.az AMEA, 13 dekabr 2016-cı il

6 İCTİMAİ RİFAHI YÜKSƏLTMƏYİN STRATEJİ YOLU
AMEA İQTİSADİYYAT İNSTİTUTU İCTİMAİ RİFAHI YÜKSƏLTMƏYİN STRATEJİ YOLU Sərəncamda qalan MG = ilkin (məcmu) gəlirlər - xaricə cari transferlər + xaricdən cari transferlər (AzSTAT) Xalis Milli Gəlir (NNI) = ÜDM + (xaricdən gələn xalis gəlirlər - xaricə gedən xalis gəlirlər) – amortizasiya (İƏİT – OECD) Milli Gəlir (V + M) = ÜDM (W) – Sabit Kapital (C) (Marks) ÜDM-in dəyər strukturunda amortizasiya və xammal-material xərcləri azaldıqca, yeni yaradılmış dəyər isə çoxaldıqca ictimai rifah konkret ölkə və konkret dövr üçün mümkün olan maksimuma yaxınlaşır. Bundan ötrü ÜDM-in natural strukturunda intellekt tutumlu (elmtutumlu) məhsul və xidmətlərin payı artmalıdır. economics.com.az AMEA, 13 dekabr 2016-cı il

7 İCTİMAİ RİFAHI YÜKSƏLTMƏYİN STRATEJİ YOLU
AMEA İQTİSADİYYAT İNSTİTUTU INSTITUTE of ECONOMICS, ANAS Baku, Azerbaijan İCTİMAİ RİFAHI YÜKSƏLTMƏYİN STRATEJİ YOLU 2014: ixrac olunan sənaye məhsullarının tərkibində yüksək texnologiyalı məhsulların xüsusi çəkisi: Sinqapur – 47%, Qazaxıstan – 37%, Monqolustan – 20%, Azərbaycan – 7% (Dünya Bankı) Azərbaycan emal sənayesi məhsul və xidmətlərinin ümumi həcmində innovasiyalı məhsulların xüsusi çəkisi – 0,09% (AzSTAT) üstəlik, 2014-cü ildə yüksək texnologiyalı məhsul ixracı 2013-cü ilə nisbətən 2 dəfədən artıq azalmışdır (Dünya Bankı) NƏ ETMƏLİ? İlk təəssürat belədir ki, çıxış yolu – dövlətin, innovativ inkişaf üçün bütün məsuliyyət yükünü öz üzərinə götürməsindədir. Əksər iqtisadçılarımız və məmurlarımız məhz belə düşünürlər. Amma bu, səhv təəssüratdır! economics.com.az AMEA, 13 dekabr 2016-cı il

8 İCTİMAİ RİFAHI YÜKSƏLTMƏYİN STRATEJİ YOLU
AMEA İQTİSADİYYAT İNSTİTUTU INSTITUTE of ECONOMICS, ANAS Baku, Azerbaijan İCTİMAİ RİFAHI YÜKSƏLTMƏYİN STRATEJİ YOLU İqtisadiyyat İnstitutunda İS(S)İ əsasında aparılmış tədqiqatlar göstərir ki, iqtisadiyyata dövlət müdaxiləsi ilə innovativ fəallıq arasında korrelyasiya mövcuddur və o, neqativdir. YƏNİ: dövlət, iqtisadiyyata birbaşa müdaxilələrlə innovativliyi artırmağa çalışdıqca innovativ fəallıq, əksinə, aşağı düşür (A.Muradov). Sağlam biznes mühitində azad rəqabət – birbaşa dövlət müdaxiləsinə nisbətən – innovativliyi daha effektiv stimullaşdırır. Həm də buna görədir ki, İqtisadiyyat İnstitutu «Milli iqtisadiyyat və iqtisadiyyatın əsas sektorları üzrə strateji yol xəritələri»ndə nəzərdə tutulan sağçı-liberal islahatları dəstəkləyir. Liberal islahatlar innovativ inkişafın zəruri şərtidir, amma, əlbəttə, kafi şərti deyil. economics.com.az AMEA, 13 dekabr 2016-cı il

9 LİBERAL İSLAHATLARIN ƏSAS ÇƏTİNLİYİ
AMEA İQTİSADİYYAT İNSTİTUTU INSTITUTE of ECONOMICS, ANAS Baku, Azerbaijan LİBERAL İSLAHATLARIN ƏSAS ÇƏTİNLİYİ Uzunmüddətli və dərin iqtisadi islahatların uğurla aparılmasında MÜSBƏT İCTİMAİ GÖZLƏNTİLƏR həlledici əhəmiyyətə malikdir. İndiki halda: cəmiyyət inanmalıdır ki, sağçı-liberal islahatlar zəruridir və ictimai rifahın yüksəlməsinə səbəb olacaqdır. ƏSAS ÇƏTİNLİK: cəmiyyətdə solçuluq meyilləri (dövlətin iqtisadiyyata geniş biçimdə müdaxilə edərək, məsuliyyəti öz üzərinə götürməsi istəyi) çox güclüdür. SƏBƏB: iqtisadi vəziyyət mürəkkəbləşəndə solçuluq əhval-ruhiyyəsi həmişə güclənir (2015- ci ildə Azərbaycanda ABŞ dolları ilə ifadə olunan adambaşına gəlir – 1 USD = 1,03 AZN kursu ilə – 2014-cü ilə nisbətən azalmışdır – AzSTAT). Varlıların sərvəti kasıbları daha çox qıcıqlandırır. Dövlət məmurlarının xüsusi məsuliyyət yükü var. LİBERAL İSLAHATLAR ƏVVƏLCƏ İQTİSADÇILARIMIZIN VƏ MƏMURLARIMIZIN DÜŞÜNCƏSİNDƏ GETMƏLİDİR! Solçuluq əhval-ruhiyyəsi iqtisadçılar arasında da (o cümlədən İqtisadiyyat İnstitutunda) yüksəkdir: məsələn, illik hesabatlardakı vergi güzəştləri istəyi. Güzəştlər – multiplikasiya effekti də nəzərə alındıqda – ümumi vergi bazasının 30%-i qədərdir (A.Musayev) Kənd təsərrüfatına vergi güzəştləri isə ayrıca bir mövzudur. economics.com.az AMEA, 13 dekabr 2016-cı il

10 TƏŞƏKKÜR! economics.com.az AMEA, 13 dekabr 2016-cı il
AMEA İQTİSADİYYAT İNSTİTUTU INSTITUTE of ECONOMICS, ANAS Baku, Azerbaijan TƏŞƏKKÜR! economics.com.az AMEA, 13 dekabr 2016-cı il