KİMYASAL RİSK ETMENLERİ Yrd.Doç.Dr.Meral TOPCU SULAK

... konulu sunumlar: "KİMYASAL RİSK ETMENLERİ Yrd.Doç.Dr.Meral TOPCU SULAK"— Sunum transkripti:

1 KİMYASAL RİSK ETMENLERİ Yrd.Doç.Dr.Meral TOPCU SULAK

2 KİMYASAL RİSK ETMENLERİ
Konunun genel amacı İşyerindeki sağlığı ve güvenliği olumsuz etkileyen kimyasal risk etmenleri hakkında bilgi sahibi olmalarını ve bu etmenlere karşı alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerini öğrenmelerini sağlamaktır.

3 Kimyasal Risk Etmenleri
Öğrenme hedefleri İşyerlerinde çalışanların sağlığını olumsuz etkileyen kimyasal risk etmenlerini tanımlar. Kimyasal risk etmenlerinin ortam ve kişiye yönelik ölçüm metotlarını sıralar. Ulusal ve uluslararası standartlarda müsaade edilen değerleri tanımlar. Ülkemizde ve dünyada kimyasal risk etmenlerine maruziyetin yüksek olduğu iş kollarını karşılaştırır. Kimyasal risk etmenlerinin işyerinde kontrolü ve iş güvenliği uzmanının bu konudaki görevlerini açıklar.

4 Kimyasal Risk Etmenleri
Konunun alt başlıkları Malzeme Güvenlik Bilgi Formları (MSDS) Kimyasalların üretimi, taşınması, depolanması ve kontrolü Kimyasalların üretiminde süreç kontrolü ve algılama donanımları Kimyasalların isimlendirilmesi, etiketlenmesi ve sınıflandırılması Kanserojen, mutajen ve toksik maddeler Parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve zararlı kimyasal maddeler Patlamadan korunma dokümanı ve patlayıcı ortamlarda kullanılacak makine ve teçhizat Asbest ve diğer lifli kimyasal maddeler İlgili mevzuat

5 KİMYASAL MADDELER 5

6 Kimyasal Madde Nedir? Doğal halde bulunan Üretilen
Bir işlem sonrasında oluşan Atık olarak meydana gelen Kazara oluşan Her türlü element, bileşik veya karışımlardır 6

7 Kimyasallar İnorganik - Organik
• İnorganikler, mineral kaynaklardan elde edilir. • Organik maddelerin yapısını,hidrojen ve diğer elementlerle birleşen karbon oluşturur

8 Tehlikeli Kimyasallar
3.000 Kadar Kanserojen 5.000 – Zararlı – Kimyasal madde var! ton/yıl üretim!

9 Kimyasalların, Üretilmesi Kullanımı
Doğal ortamdan alınarak değiştirilmesi Yeniden üretilmesi veya Sentetik yollarla yeni kimyasalların üretilmesi Yaşamı kolaylaştıracağı gibi Yaşam için zararlı sonuçlar da yaratabilir 9

10 Bu sonuçların; Bir kısmı tolere edilebilir Bir kısmı edilemeyebilir
Bu da canlılar ve eko sistem için risk oluşturur 10

11 Kimyasalların Bazı Özellikleri
Kokulu veya kokusuz olabilirler. Hepsinin tehlike ve zararları farklıdır. Yutularak alınan bir kimyasal gözleri kör edebilir. (İspirto-Sahte rakı) Ciltten emilen bir kimyasal daha tehlikeli olabilir. (Savaş gazları) Renkli veya renksiz olabilirler. Suyla temas eden bir kimyasal yanıcı gaz çıkarabilir. (Karpit) İki zararsız kimyasal bir araya gelince zararlı olabilir. (N ve CSiyanür) İki tehlikeli kimyasal bir araya gelince zararsız olabilir. (H ve O2 Su) Havadan hafif veya daha ağır olabilirler. (LPG (sıvılaştırılmış petrol gaz -NPG (sıvılaştırılmış doğal gaz ))

12 Zararlı Kimyasal Risk Unsurları

13 Kimyasal Tehlikeler Nelerdir?
Organik sıvıların buharları, Parlayıcı,patlayıcı gazlar Ergimiş haldeki metal gazları Gazlar Yanma Tozlar Radyasyon Asitler, Bazlar, Basınç Altındaki Gazlar Toksik gazlar, İnert tozlar, Fibrojenik tozlar, Toksik tozlar, Kansorejonik tozlar, Alerjik tozlar Radyasyona maruz kalma (X ışınları, doğal ve yapay radyoaktif maddeler,) kızılötesi ışınlar, mor ötesi ışınlar 13

14 Kimyasalların Zararları
Tehlikeli kimyasallar; sağlığa, güvenliğe ve çevreye akut veya kronik zarar veya hasar verebilen kimyasallar olarak tanımlanabilir. Bu zararlar da üç ana başlık altında toplanabilir: Ani, tekrarlanan veya uzun süreli maruziyet sonunda sağlığa zararlı olanlar Fiziksel ve kimyasal özellikleri nedeniyle fiziksel ve kimyasal zarar verme riski taşıyanlar Çevreye zarar verenler

15 İlaç ile zehir arasında ki farkı doz belirler
Sağlığa Olan Etkileri DOZ ilaç zehir İlaç ile zehir arasında ki farkı doz belirler

16 Ani, Tekrarlanan veya Uzun Süreli Maruziyet Sonunda Sağlığa Zararlı Olanlar
Zehirli veya çok zehirli, Zararlı, Aşındırıcı, Tahriş edici, Duyarlılık yaratan veya alerjik tepkileri provake eden, Kanserojen,  Mutajen, Teratojen,  Üreme sistemine zarar veren, Genetik olmayan doğum anormalliklerine sebep olan maddeler

17 Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Nedeniyle Fiziksel Ve Kimyasal Zarar Verme Riski Taşıyanlar
Patlayıcı Oksitleyici Çok kolay parlayıcı, çok parlayıcı, parlayıcı Alevlenir madde Su veya nemli hava ile temasın da tehlikeli miktarda çok kolay alevlenir gaz yayan maddeler

18 Çevreye Zarar Verenler
Canlı organizmalar için zehirli ve zararlı olan, Çevrede yok olmayıp kimyasal artıklar olarak kalıcı olan, Biyolojik anlamda birikim yaratan maddelerdir.

19 Tehlikeli Kimyasal Maddelerin Riskleri
Akut Sağlık Riskleri Kronik Sağlık Riskleri Ekotoksik Risk Yangın Riski Diğer Fiziksel Riskler 19

20 Sağlığımıza Etkileri Nelerdir?
Temas yerlerinde tahriş yaparlar Kana karışarak sistemik etki yaparlar Hedef organ etkisi Basit bir cilt kızarıklığından kansere kadar değişen çeşitli hastalıklara neden olurlar! Ölü doğum - Düşükler Sakat doğum Kısırlık Çeşitli kanserler Daha sık görülmektedir!

21 Gazlar ve Dumanların Akut Etkileri
Gözlerde – Ciltte kızarıklık/yanma Öksürük Hırıltılı solunum Nefes darlığı Bronşit – AC ödemi – Pnomoni Mide bulantısı - Kusma İştahsızlık Yavaş sindirim gibi sorunlar oluşur Adale krampları ve Davranış bozuklukları Ölüm Gözlerimizi ve cildimizi tahriş ederler Koklama – Solunum yollarını tahriş ederler Sinir sistemini etkilerler Zehirlenmelere neden olurlar

22 Gazlar ve Dumanların Kronik Etkileri
Akciğer kanseri riski çok yüksektir. Larinks kanseri Mesane kanseri Kronik bronşit Astım Akciğer kapasitesinin azalması Böbrek bozuklukları Sperm miktarı azalması ve kısırlık (kaynakçı eşlerinde geç gebelik, düşükler) Merkezi sinir sistemi etkilenmeleri (konuşma ve hareket yeteneği azalması) 

23 Hedef Organ Etkileri Organik fosforlar Böcek ilaçları Kurşun Cıva Manganez Arsenik Nikel, Katran , Benzen, Akrilik, Epoksi reçineleri Karbon monoksit Vinil klorür Tiner Benzen Tolüen Asbest Silisyum Pamuk tozu Kadmiyum Berilyum Dizel gazlar Karbon tetraklorür Vinil klorür Tiner Asbest Nitrozaminler Dumanlar Kurşun Benzidin boyalar Betanaftilamin Cıva Mangal dumanları Kurşun

24 AKUT SAĞLIK RİSKLERİ Tahriş Ediciler
Temas ettiği yerde kimyasal bir etkiyle, eski durumuna gelebilen kızarıklığa neden olur. NO, NaOCI, SnCI2 Deriye (Cilde) Ait Tehlikeler Derinin dış tabakasına etki ederek, koruyucu yağ tabakasını bozan, kızarıklığa veya deri tahrişlerine neden olur. Aseton, klorlu bileşikler Zehirli Maddeler Hayvanlar üzerinde yapılan bir takım testlerle öldürücü etki ve dozları saptanan maddelerdir.Epiklorohidrin, akrilonitril, anilin Çok Zehirli Maddeler Aldirin, etilenamin ve hidrojen sülfür, Hardal gazı (iperit), 24

25 AKUT SAĞLIK RİSKLERİ Aşındırıcı (yakıcı, çürütücü, korozif) maddeler;
Temas ettikleri dokularda, kimyasal reaksiyon sonucu, geri dönüşsüz, görülebilir tahribatlara neden olur. NaOH, H2SO4, Gözler için tehlikeli olanlar; Göz veya görme yeteneğine etki eden maddelerdir. Bunlar konjonktivit ve kornea’ya zarar verebilir. Solventler, asitler ve alkaliler, Kan ve Hematopoietik sistemler üzerine etkisi olan maddeler; Bu maddeler hemoglobin'in fonksiyonlarını (işlevlerini) azaltarak vücut dokularını oksijensiz bırakır. Bilinç kaybı tipik hastalık belirtisidir. Karbon monoksit, siyanürler, nitrobenzen, hidrokinon, anilin, arsin 25

26 AKUT SAĞLIK RİSKLERİ Hassaslaştırıcılar;
Belli süre maruz kalındığında normal dokularda alerjik reaksiyonlara neden olur. hidrokinon, brom, platin bileşikleri, izosiyanatlar ve ozon. Kanserojenler; Yetkili kuruluşlarca kanserojen olduğu saptanan asbest(ler), benzen (benzol), berilyum, kurşun kromat, formaldehit, vinil klorür, trikloroetilen ve karbon tetraklorür bu sınıfa girer. Üreme zehirleri; Bu sınıfa giren maddeler doğum kusurlarına veya kısırlığa neden olurlar. Bazı bilim adamları, kadınların, doğurma döneminde hiçbir kimyasal maddeye maruz kalmamalarını öneriyor. Bu sınıfa giren maddelere örnek olarak Polybrominated biphenyl PBB'ler, Polychlorinated biphenyl PCB'ler , selenyum bileşikleri ve vinil klorür verilebilir. 26

27 KRONİK SAĞLIK RİSKLERİ
Hepatotoksinler (karaciğer hücrelerini yok eden toksinler); Karaciğer büyümesi veya sarılık gibi karaciğerde hasara neden olur. Karbon tetraklorür, nitrosaminler, vinil klorür, klorobenzen, trikloretilen, kloroform ve etilalkol. Nefrotoksinler (böbrek dokusunu yok eden toksinler); ödem veya idrarda protein bulunması (proteinuria) gibi böbrek hasarlarına neden olur. Halojenli hidrokarbonlar, uranyum, vinil klorür, trikloroetilen ve etil alkol Nevrotoksinler (sinir dokusunu harap eden toksinler); Merkezi sinir sitemine etki ederek davranış değişiklikleri, motor fonksiyonlarının azalması ve uyuşukluğa neden olur. civa, karbon sülfür, etil alkol, asetilen, mangan, talyum ve kurşun tetraetil'dir. Akciğerlerde hasara neden olan maddeler; Solunum sistemi dokularını tahrip eden maddelerdir. Bu maddeler öksürük, göğüste sıkılık, ve nefes darlığına neden olurlar. Silisyum dioksit, asbest(ler), pamuk lifleri, kömür tozu ve toluen diizosiyanat'lar bu sınıfa girer. 27

28 EKOTOKSİK RİSK Serbest halde bulunmaları durumunda, biyoakümülasyon yoluyla çevre üzerinde ani veya gecikmeli olarak olumsuz ve biyotik sistemlerde toksik etkiler yaratan maddelerdir. Bu tehlikeli özellikleri taşıyan maddelerin Depolanması sırasında Taşınması sırasında Maddenin çevre için olan tehlikelerini Koruma tedbirleri ve Tehlikeli özelliğini belirten işaret ve yazıları taşıyan etiketlerin üzerinde bulunması gerekmektedir. 28

29 DİĞER FİZİKSEL RİSKLER
Basınçlı gazlar; Tüplerde basınç altında gaz olduğu için patlama tehlikesi vardır. Yangında ısınırsa kabının patlamasına neden olabilir. Azot, oksijen, argon, asetilen, propan ve karbon dioksit , Patlayıcılar; Nitrogliserin, barut ve diasetil peroksit , Kararsız maddeler; Benzoil peroksit, akrilonitril ve butadien gibi birçok tehlikeli madde bu sınıfa girer. Su ile şiddetli reaksiyon veren maddeler; Asetik anhidritleri, sodyum metal'i ve kalsiyum karpit örnek olarak verilebilir. Su ile reaksiyona girince zehirli veya yakıcı gazlar çıkarır. 29

30 TEHLİKELİ KİMYASALLAR Tipik Yerleri
Kimyasal madde tesisleri Depolar Yakıt istasyonları Kamyon, gemi, havayolu terminalleri Silah depoları Hastaneler Laboratuarlar Nükleer tesisler Bakım tesisleri F Hazardous chemicals can be found in chemical plants, warehouses, tank farms, weapons depots, hospitals, laboratories, shipping terminals, nuclear plants, and maintenance facilities. Bottom line: Any place there’s hazardous chemicals (and sometimes they’re in places where you least expect them, like hospitals), there’s the potential for a hazardous chemical incident.

31 Tehlikeli Kimyasallar – Ev Ürünleri Listesi
TEHLİKELİ KATKI MADDELERİ TEHLİKELER Aerosol spreyler Bütanol, Bütan, Propanol Alevlenir, İrritan, Toksik Amonyak bazlı temizlik Amonyak, Etanol, İrritan, Toksik, Korozif (çamaşır suyu ile karıştığı zaman zehirli gaz oluş turur) Piller Sülfürik asit, Kurşun Korozif, Toksik Yer/mobilya cilaları Dietilen glikol, Petrol distilatları, Nitrobenzen Toksik, Alevlenir Lateks boyası Reçineler, Glikol, Eterler, Esterler Alevlenir Yağ bazlı boya Etilen, Alifatik hidrokarbonlar, Petrol distilatları Toksik C This list points out the very common materials that could be found in homes such as aerosols, ammonia-based cleaners, batteries, brake fluid, furniture polishes, latex paint, oil-based paint, turpentine, transmission fluid, and auto oil.

32 ÇÖZÜCÜLER Çözücü kimyasal sıvılar, türüne bağlı olarak çok toksik olan buharları çıkarırlar, etkili kontrol önlemleri ile çalışmak gerekmektedir. 1-Primer Tahriş Ediciler: Asitler, Alkaliler, Klor, Flor, Brom, Fenol, vs. 2-Allerjen Maddeler: Gazolin, Kerozin, alkol, azoboyaları ve Kömür katranı türevleri Çözücülerin büyük kısmı genel olarak solventlerdir.

33 Solvent Nedir? Endüstride hemen hemen her üretim sektöründe yağ giderme ve temizlik vb. işlemlerde kullanılan kimyasal maddelerdir. 1) Halojenli (metilklorit, etilkorit, etilenklorit, trikiloretanol, kloroform, kloretan bileşikleri, klorlanmış benzinler ve klorlanmış fenol) 2) Halojensiz (alifatik ve aromatik hidrokarbon bileşimleri) Solvent içeren ürünler nelerdir? Temizleme ve yağ giderme maddeleri, Boya çıkarıcılar, Boya, Vernik, Cila ve reçineler, Yapıştırıcılar Mürekkep ve mürekkep çıkarıcılar, Pestisitler, Kozmetikler,

34 Gaz ve Buharlar Sıvı kimyasalların çoğu buharlaşır, toksik etkisi, parlayıcı ve patlayıcı etkileri olabilir. (Gaz: 20 oC ve 760 mm (1atm) basınçta fiziksel olarak gaz halinde olan maddeler) Sınıflandırması: 1-Boğucu Gazlar a)Basit Boğucu Gazlar b)Kimyasal Boğucu Gazlar 2-Tahriş Edici Gazlar ( Asit, Alkali) 3-Sistemik Zehirler a)İç organlara zararlı maddeler b)Kan yapıcı sisteme etki edenler 4-Narkotik (uyuşturucu) Buharlar

35 1.BOĞUCU GAZLAR a) Basit Boğucu Gazlar (CO2)
Havadaki oksijenin yerini alarak oksijen azlığından kaynaklanan boğulmaya sebep olurlar. KARBON DİOKSİT: Karbonlu maddelerin tam yanması sonucu oluşur. Karbondioksitin basınç altında kuru hale getirilmesiyle kuru buz (dry ice) elde edilir. Renksiz kokusuz gazdır. Etkisi: % 1-3 yoğunluğunda orta sürede tehlikesizdir. % 3-6 yoğunluğunda baş ağrıları başlar. % 6-10 yoğunlukta , baş dönmesi, görme bozuklukları, şuursuzluk başlar. % 10 dan fazla yoğunlukta narkotik etki görülür. Boğucu etki CO2 fazlalığından çok , oksijen azlığından olur. Korunma : İşyeri havasındaki miktar kontrol edilir. Solunum aygıtları kullanılır. Etkilenme olduğu takdirde, hasta açık havaya çıkarılır, oksijen verilir, suni solunum yapılır.

36 a) Basit Boğucu Gazlar (CH4)
Metan (CH4) : Bataklık gazı olarak bilinir, çünkü bitkilerin çürümesi ve ayrışması sonucu oluşur. Yurdumuzda en sık kömür ocaklarında karşılaşılmaktadır. Etan (C2H6) : Çeşitli kimya sanayinde karşılaşılır. Propan ve bütan (C3H8 ve C4H10) : Evlerde ve işyerlerinde kullanılan sıvılaştırılmış petrol gazıdır (LPG). Asetilen (C2H2) :Kaynak işlerinde ve bazı kimya endüstrisinde kullanılır. Hidrojen (H2): Akü şarj odalarında açığa çıkabilir. Azot, Argon, Neon, Helyum, Etilen ve Propilen gibi gazlar da bu sınıfa girer.

37 b)Kimyasal Boğucu Gazlar Karbonmonooksit (CO)
Renksiz, kokusuz, tahriş etkisi olmayan, çok zehirli gazdır. Hemoglobine oksijenden kat daha fazla ilgilidir. Hemoglobinle karboksi hemoglobin (HbCO) oluşturur. Böylece kanın dokulara oksijen taşıma kapasitesini bloke eder. Etkisi: Havadaki miktarına, maruziyet süresine ve kişinin duyarlılık derecesine göre değişir. Düşük Seviye : Genellikle 50 ppm ve aşağısı Orta Seviye : Genellikle 50 ppm ile 100 ppm arasında Yüksek Seviye : Genellikle 100 ppm ve üstü Tehlikeli Seviye : Zehirlenme belirtilerini gösteren biri var ise genellikle 100 ppm ve üstü Kronik Zehirlenme: Düşük konsantrasyonlarda uzun süreli aylar veya yıllarca etkilenme sonucunda yorgunluk, baş ağrıları, mizaç değişikliği, uyku bozuklukları, kalp ve mide bozuklukları hafıza bozukluğu görülür.

38 b) Kimyasal Boğucu Gazlar Hidrojen Sülfür (H2S)
Lağım kanallarında, foseptiklerde, eritme (izabe) tesislerinde, gazhanelerde bulunur. H2S hayvansal ve bitkisel atıkların kokuşması sonucu oluşur. Tipik kokuludur. Etkisi; Havada %0,0001 konsantrasyonda tipik kokusu ile tanınır. Daha yüksek konsantrasyonlarda bir süre sonra koku alma sinirleri felce uğrar ve koku alınmaz olur. Solunum yolu ile alınan H2S toksik tesir gösterir. Mukozoları tahriş eder. Kükürt içeren maddelerle çalışma olan yerlerde, işçilere bu gazın süratle boğarak öldürme özelliği olduğu öğretilmelidir. Burada gözden uzak tutulması gereken bir durum da; düşük düzeyde ki hidrojen sülfür konsantrasyonuna maruz kalmaya alışık kişilerde yüksek düzeylerde (konsantrasyonlarda) koku alma duyuşunun uyarıcı olmayacağıdır. Yani salt duyu organlarıyla gazın arttığını anlaşılması zorlaşır. Eğer hidrojen sülfür olan bir alanda işçilerden biri düşerse diğer işçiler o alanda uygun solunum yolları koruyucusu kullanmadan kazalıyı kurtarmaya girmemelidir.

39 b) Kimyasal Boğucu Gazlar Hidrojen Siyanür (HCN)
Sentetik lif ve plastik üretiminde, elektrolizle metallerin kaplanmasında, siyanür tuzları ve nitritlerinin üretiminde, böcek ve kemiricilere karşı öldürücü ilaç olarak kullanılır. Siyanür, sıcak kuru havada son derece uçucu bir maddedir. Kaynama noktası 260C'dir. Yüksek derişimde, havada yanıcıdır. Sudan hafiftir (özgül ağırlığı 0,699). Düşük molekül ağırlığı ve uçucu bir bileşik olması nedeniyle kolaylıkla difuzyona uğrar.

40 2. TAHRİŞ EDİCİ GAZLAR Amonyak (NH3)
Endüstride bazı sentez işlerinde, tekstil sanayi, üre, nitrik asit, gübre ve bazı boyaların imali ile soğutucularda kullanılır. Havadan hafiftir. Suda erir. Etkisi: Dağlayıcı yakıcıdır. Akut Zehirlenme: Gözler, mukozalar ve solunum yoları üzerinde tahriş edici yakıcı etki gösterir. Kornea üzerinde körlüğe kadar giden lezyonlar oluşur. Bronşit ve akciğer ödemi görülür. Korunma: Maske kullanımı , ortam kontrolü. Klasik yanık tedavisi uygulanır.

41 FORMALDEHİT(CH2O) Endüstride %35-40 lık çözeltisi (FORMALİN):, oda sıcaklığında hızla gaz haline geçebilen, yanabilen, suda çok iyi çözünen, renksiz, keskin kokulu, irrite edici, düşük molekül ağırlıklı zehirli bir gazdır. Kullanıldığı yerler: Sentetik reçinelerde, kimyasal sentezlerde, tıpta(dezenfektan), patlayıcılarda, dericilikte (koruyucu-sertleştirici), tekstil ürünleri ve şeker kamışında (koruyucu) aynaların sırlanmasında, biracılıkta, su geçirmez kağıt yapımında, suni tutkal ve çeşitli plastik madde üretiminde, metallurjide Etkisi: Solunum yolu ve deri ile tesir eder. Burun, boğaz ve solunum yollarında ve deride tahriş yapar . Yüksek konsantrasyonlarda idrar tutukluğu (anuri) yapar. Tırnaklarda yumuşaklık mide ve barsak rahatsızlığı görülebilir. Sık, sık temas deride allerji ve dermatitler yapar. Korunma: Buharlarının solunmasından ve deriye temasından kaçınmalıdır. Kapalı sistem çalışılmalı, mümkün olmazsa kişisel koruyucular kullanılmalıdır

42 FORMİK ASİT (HCO2H) Renksiz, nüfuz edici, keskin kokulu, dumanlı özelliktedir. Su, alkol ve eterde çözünür. Kullanıldığı yerler: Tekstil ve kağıt sanayinde, boyama ve aprede, tütsülemede, insektisitlerde, soğutucularda, lakta, yiyeceklerin korunmasında, deride, şarapta fermente edici olarak, kauçukta pıhtılaştırıcı olarak kullanılmkatadır. Etkisi: Solunum ve deri teması ile tesir eder. Gözlerde burunda ve boğazlarda tahriş yapar. Aşındırıcı sıvıdır. Klor ( CI2 ): Tekstil ve kağıt endüstrisinde beyazlatıcı olarak, su ve sıvı atıkların dezenfeksiyon gibi işlerde, alüminyum pres döküm işlerinde ( dezoksidan olarak ) karşılaşılabilir. FOSGEN:( COCI2): Klorlu bileşiklerin yüksek ısıyla etkileşimi sonucu (istenmeyen bir tepkime biçiminde) oluşur. 1. Dünya savaşında silah olarak kullanılmış boğucu bir gazdır. Havadan ağırdır. Ozon (03): Ark kaynakçılığında, röntgen odalarında, un, nişasta, şeker, kumaş v.b. maddelerin beyazlatılmasında kullanılır.

43 KÜKÜRT DİOKSİT (SO2) Sülfürik asit üretiminde, tekstil ve un sanayinde beyazlatıcı olarak, selüloz ve kağıt endüstrisinde kullanılır. Kok fırınlarında, petrol rafinerilerinde, kükürt bazlı cevherlerin arıtılması işlerinde, kömür ve fuel-oil gibi kükürtlü yakıtların yanması sonucu oluşur. Kükürdün tam yanmamasından meydana gelir. Havadan ağırdır. Hava kirlenmesinin başlıca nedenidir. Çevre su buharı etkisi ile sülfürik asit haline gelir.

44 AZOT (NOX) ve Bileşikleri
Renksiz kokusuz, tatsız inert bir gazdır. Sıvı halde renksizdir. Su ve alkolde çözünür. Havada %79 oranında bulunur. Kullanıldığı Yerler: Nitrik asit, amonyak, siyanamid, siyanid, ve metal nitrürleri, azotlu gübre üretiminde, labaratuvarlarda, sıvı halde soğutucularda kullanılır. Vücuda Etki tarzı: Solunum yolu ile basit boğucu etkisi yapar. Basınçlı hava ile çalışılan ortamlarda dekomprasyon uygun yapılmaz ise azot habbecikleri dalgıç hastalığı yapar. Kömür, petrol gibi fosil yakıtların yakılması ve orman yangınları, araçların egzos boruları, fabrika bacaları, azot oksitleri oluşturur.

45 Gazlar – Tozlar – Dumanlar Vücudumuza Nasıl Girerler?
Ciltten temas / emilme yoluyla Solunum yollarından Sindirim Kanalından emilerek Vücudumuza girerler !

46 Solunum Yolu İle Kimyasallar işyeri havasında toz, sis, duman, gaz ve buhar şeklinde dağılmış olabilir ve solunabilir. Bu yolla bu maddelerin etki alanı içinde bulunan işçiler pek çok kaynaktan ortaya çıkan kimyasal karışımlara maruz kalabilirler.

47 Deri ve Gözlerden Absorbsiyon Yolu
Solunum yolu ile maruziyetten sonra en çok mesleki maruziyetin meydana geldiği yoldur. Özel önlem alınmamış ve uyarı bulunmayan bazı kimyasallara dokunulması veya bu maddelerle koruyucusuz çalışılması, işçilerin pek çok kimyasalın zararlı miktarlarına deri yolu ile maruz kalma riskini ortaya çıkarır. Deri yolu ile absorblanma genellikle sıvı haldeki kimyasalları için geçerli ise de, tozlarda eğer ter ile ıslatılırsa deriden emilebilir. Bazı kimyasallar hiçbir etki uyandırmadan deriden geçebilir. Deride tahrişe neden olan NaOH, HCl, H2SO4 vb aşındırıcı maddelerin aksine herhangi bir tahriş hissedilmez. Toluen, seyreltik soda vb. maddeler tarafından derinin koruyucu dış tabakası zarar görebilir ve bu durumda benzen, anilin, fenol gibi başka kimyasallar da deriden kan dolaşımına geçer. Ayrıca gözler de sıçrama veya buhar şeklinde bulunan maddeleri absorbe ederler.

48 Sindirim Yolu İle Solunan havada bulunan tozların yutulması,
Kimyasal bulaşmış ellerin temizlenmeden yemek yenilmesi, Sigara içilmesi veya Yanlışlıkla yutma yoluyla, gaz, toz, buhar, duman, sıvı veya katı maddeler vücuda sindirim yoluyla da girebilir. Bu gibi yollarla vücuda giren kimyasallar dolaşım sistemine girerek bütün vücuda yayılır. Bu yolla sadece etkiye maruz kalan organ değil doğrudan bu etkiye hiç maruz kalmayan organları etkileyebilir ve plesenta yoluyla anne karnındaki bebeğe de geçebilir.

49 MALZEME GÜVENLİK BİLGİ FORMLARI (MSDS)

50 Kimyasallarla Çalışırken Neleri Bilmeliyim ?
Kimyasallarla çalışanlar aşağıdaki soruları kendilerine sormalıdır ! Bu maddenin bana zararı var mı? Varsa zararı nasıl dokunur ? Kendimi nasıl koruyabilirim ? ACİL Durumlarda ne yapabilirim ? Bu soruların cevabını nereden bulabilirim ?

51 Tehlike Tanımı Sınıflandırma Yapısal özellik Faaliyet türü
Tehlike: Bir kimyasal maddenin yapısal özelliği nedeni ile zarar verme potansiyelidir. Risk: Kimyasal maddenin zarar verme potansiyelinin çalışma ve/veya etkileşim koşullarında ortaya çıkması olasılığıdır. Sınıflandırma Yapısal özellik Faaliyet türü Risk değerlendirmesi Risk kontrolü Risk iletişimi Ambalajlama Taşıma Depolama Elleçleme Mühendislik hizmetleri KKE Etiket MSDS 51

52 MSDSPROSPEKTÜS Birçok kimyasal günümüzde endüstride yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu kimyasallar yapıları gereği çoğunlukla toksik, korozif ve kolay alev alabilme gibi özellik taşımaktadır. Malzeme Güvenlik Bilgi Formları (Material Safety Data Sheet-MSDS) birçok ülkede tehlikeli ya da potansiyel anlamda tehlike taşıyan maddelerin güvenli kullanımları ile ilgili gerekli bilgileri sağlamak için kullanılmaktadırlar. Bu nedenle MSDS çalışma ortamdaki kimyasal tehlike ve riskleri kontrol etmek amacı ile önemli bir rol oynamakta, adeta o kimyasalın bir prospektüsü olmaktadır.

53 Malzeme Güvenlik Bilgi Formu (Material Safety Data Sheet) MSDS Nedir?
Kimyasal maddelerin kullanımı ve depolanması sırasında oluşabilecek riskleri ortadan kaldırmaya yönelik kullanıcıyı doğru  ve yeterli düzeyde bilgilendirmek amacıyla hazırlanan, ilgili kimyasal maddelerin tehlike ve riskleri ile diğer bilgileri içeren dokümanlara Malzeme Güvenlik Bilgi Formu adı verilir.

54 Güvenlik Bilgi Formlarındaki bilgilere uygun olarak kullanılmalıdır.
Bütün kimyasallar; Güvenlik Bilgi Formlarındaki bilgilere uygun olarak kullanılmalıdır. !!! 54

55 Malzeme Güvenlik Formu Neleri İçerir?
Madde/Müstahzar ve Şirket/İş Sahibinin Tanıtımı, Bileşimi/İçeriği Hakkında Bilgi, Tehlikelerin Tanıtımı, İlk Yardım Tedbirleri, Yangınla Mücadele Tedbirleri, Kaza Sonucu Yayılmaya Karşı Tedbirler, Depolama, Maruziyet Kontrolleri/Kişisel Korunma, Fiziksel ve Kimyasal Özellikler, Kararlılık ve Tepkime, Toksikolojik Bilgi, Ekolojik Bilgi, Bertaraf Bilgileri, Taşımacılık Bilgileri, Mevzuat Bilgileri, Diğer Bilgiler.

56 TANIMLAR CAS No :Chemical Abstract Service Number
MAC :Maximum Allowable Concentration TLV :Threshold Limit Value STEL :Short Term Exposure Limit TWA :Time Weighted Average Ppm :particles per meter cube 56

57 TANIMLAR CAS Numarası (Chemical Abstracts Service Number) : Kimyasal maddenin , “Kimyasal Kuramlar Servisi” tarafından verilen numarasını, IUPAC (ınternational Union of Pure and Applied Chemistry) adı: Kimyasal maddenin “Uluslar arası Temel ve Uygulamalı Kimya Birliği”nce verilen adını, EC Numarası: Avrupa mevcut ticari kimyasal maddeler envanter mumarası veya Avrupa bildirimde bulunulan maddeler liste numarası mg/m3 :20 derece sıcaklıkta 760 mm cıva basıncın da 1m3 havada bulunan maddenin miligram cinsinden miktarını 57

58 TANIMLAR Çeşitli kimyasal maddelerin çalışma ortamında bulunması ile ilgili olarak aşağıdaki tanımlamalar kullanılmaktadır. Ülkelere göre her madde için bir değer söz konusudur. Kanserojen (kanser yapan) maddelerin MAK değeri yoktur. MAC = MAK (Müsaade edilen Azami Konsantrasyon) Günde 8 saat ve haftada 40 saatlik çalışma süresi için ortamda bulunmasına izin verilen ve çalışanların sağlıklarını bozmayacak maksimum konsantrasyondur. Hacim birimi : ppm(cm3/m3), Ağırlık birimi : mg/m3 58

59 TANIMLAR EŞİK DEĞERLER
TLV-TWA (Threshold Limit Value - Time Weighted Average) çalışanların 8 saatlik mesai boyunca veya 40 saatlik bir haftalık mesaide, maruz kalabileceği havadaki madde konsantrasyonun maruz kalma zamanına oranı olarak belirlenmekte TLV-STEL (Threshold Limit Value - Short Term Exposure Limit) kısa sürede maruz kalma konsantrasyonu. Genelde 15 dakikalık bir süre için ön görülen ve çalışanın tahriş, uzun süreli tedavi edilemez, deri harabiyeti gibi zararlara neden olabilecek konsantrasyondur. Aynı zamanda günlük TLV-TWA eşiklerini geçmemek şartıyla günde 60 dakika arayla en çok dört defa maruz kalma konsantrasyonudur. TLV-C (Threshold Limit Value - Ceiling) anlık dahi olsa geçilmemesi gereken eşik değerdir. 59

60 GBF=MSDS Kimyasalın Tanımı
Bu bölümde ürünün kimyasal ismi ve ticari ismi yer alır. Kimyasalın isminin ve diğer bilgilerin etiketteki bilgilerle aynı olması gerekir. Kimyasalın Kullanımı Kimyasal maddenin amaçlanan veya önerilen kullanım biçimleri/ alanları belirtilmelidir. Çok sayıda olası kullanım biçimi / alanı bulunması halinde. yalnızca en önemli veya en yaygın kullanım biçimleri/alanları, kimyasal maddenin (yangın yavaşlatıcı, oksitlenmeyi engelleyici gibi) ne işe yaradığı belirtilmelidir. Firmanın tanıtımı Kimyasalı arz eden üreten, ithal eden veya dağıtanın adı, firma adı, açık adresi, telefon ve faks numaraları ve acil durumlarda başvurmak üzere söz konusu firmanın veya yetkili kurumun acil durum telefon numaraları belirtilmelidir. 60

61 Tehlikeli Kimyasalların Bileşimi
Kimyasalın/bileşenin sağlık ve güvenlik açısından tehlikeli olan özellikleri Tehlikeli bileşenlerin adları (herkesçe bilinen ve kimyasal adları) ve oranları Kimyasalın tam bileşim yapısının (bileşenlerin yapısı ve konsantrasyonları) verilmesi zorunlu değildir. Kimyasal tek bir madde değil de bir karışım ise karışım içinde bulunanlardan, tehlikeli kimyasallar listesinde olan ve ürünün yüzde birini (%1) veya daha fazlasını oluşturan maddelerin belirtilmesi Bileşik içinde kanserojen, teratojen ve mutajenik kimyasallar var ise, söz konusu kimyasal, bileşiğin binde birini (% 0,1) bile oluşturuyorsa listede belirtilmesi Tehlikeli kimyasal maddelerin sağlık ve çevresel zararlarına göre belirlenmiş tehlike işareti ve risk durumları ile birlikte belirtilmeli, bu maddelerin isimleri, EEC numaraları CAS numarası ve IUPAC adları bilgilerine yer verilmelidir.

62 Fiziksel ve Kimyasal Özellikler
Bu bölümde maddenin kimyasal ve fiziksel özellikleri yer almalıdır.       Normal görünüş ve kokusu,       Buhar basıncı,       Buhar yoğunluğu,       Suda çözünürlüğü;       Erime noktası,       Özgül ağırlığı,       Buharlaşma oranı,       Kaynama noktası,         Parlama noktası,

63 Yangın ve Patlama Bilgileri
Parlama, yanma veya alt ve üst patlama sınırlarını (LEL, UEL) yangın söndürmede kullanılacak araçları, varsa yangınla özel mücadele yöntemleri belirtilmelidir. Sağlık için Yarattığı Tehlike Bilgileri Kimyasalın vücuda giriş yolları (solunum, deri absorbsiyonu, sindirim, ağız-oral) sağlık üzerinde yarattığı akut ve kronik etkileri, maruziyet belirtileri ve maruziyet sınırı, ürünün kanserojen olup olmadığı, etkilenme durumunda görülen sağlık sorunları ve öneriler ilkyardım/acil tedavi işlemleri bu bölümde yer almalıdır. Kullanım Sırasında Alınması Gereken Önlemler Acil durumlarda gereken bilgiler, dökülmeler sonrasındaki temizlik işlemleri, güvenli bir şekilde depolama, kullanma önlemleri ve kaza ile ortama karışması halinde uygulanacak önlemler yer almalıdır.

64 İlk yardım Bilgileri İlk yardım önlemleri tanımlanmalı, acil tıbbi müdahale veya uyarı gerekiyor ise öncelikle bu durum mutlaka belirtilmelidir. İlk yardım konusundaki bilgiler, kısa, kazazede ve kazazedenin yanındakilerle ilk yardım görevlileri tarafından kolayca anlaşılır olmalıdır. Belirtiler (semptomlar) ve etkiler açıkça özetlenmelidir. Talimatlarda; herhangi bir kaza anında kaza yerinde yapılması gerekenler ve maruz kalınmasından sonra takip eden dönemde ortaya çıkması muhtemel gecikmiş etkiler, doktorun profesyonel yardımının gerekli olup olmadığı veya önerildiği durumlar ile doktora iletilmesi gereken özel bilgiler, var ise antidotu, kimyasalın özelliğine bağlı olarak işyerinde yapılması gereken özel ve acil işlemler için gerekebilecek özel önlemler de belirtilmelidir. İlk yardım konusundaki bilgileri solunursa, cilt ve göz ile temas ederse ve yutulursa gibi değişik maruz kalma biçimlerine göre ayrı alt başlıklar halinde olmalıdır.

65 Risk Durumlarının Kombinasyonu
İbaresi Risk İbaresinin Açık İfadesi R 1 Kuru halde patlayıcıdır. R 2 Şok, sürtünme, alev ve diğer tutuşturucu kaynakları ile temasında patlama  riski. R 3 Şok, sürtünme, alev ve diğer tutuşturucu kaynakları ile temasında çok ciddi patlama riski. Risk İbaresi  Risk İbaresinin Açık İfadesi R 14 /15 Su ile kolay alevlenebilir gaz oluşumuna yol açan şiddetli reaksiyon. R 15/29 Su ile temasında  toksik ve kolay alevlenebilir gaz çıkarır.

66 Güvenlik Tavsiyelerinin Kombinasyonları
Güvenlik İbaresi Güvenlik İbaresinin Açık İfadesi          S 1 Kilit altında muhafaza edin. S 2 Çocukların ulaşabileceği yerlerden uzak tutun. S 3 Serin yerde muhafaza edin. Güvenlik  İbaresi   Güven Güvenlik İbaresinin Açık İfadesi S  1/2 Kilit altında  ve çocukların ulaşamayacağı bir yerde muhafaza edin. S  3/7 Kabı, serin bir yerde ve ağzı sıkıca kapalı olarak muhafaza  edin. S 3/9/14 Serin, iyi havalandırılan bir yerde 'den uzak tutarak  muhafaza edin.

67 MSDS

68 MSDS

69

70

71

72

73

74

75 Mevzuat !!! Ülkemizde MSDS’in nasıl hazırlanabileceği 26 Aralık 2008 tarih ve (Mükerrer) sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan “Tehlikeli Maddeler ve Müstahzarlara İlişkin Güvenlik Bilgi Formlarının Hazırlanması ve Dağıtılması Hakkında Yönetmelik”te verilmiştir. Yönetmelik gereğince, gerek ithalat gerek üretim yolu ile piyasaya sunduğunuz kimyasal ürünleriniz için, profesyonel kullanıcılara, en geç satış anında, bu konuda lisanslı kişilerce hazırlanmış Güvenlik Bilgi Formu sunma yükümlülüğünü getirmektedir. 

76 Kapsam MADDE 2 (1) Bu Yönetmelik;
a) Tehlikeli olarak sınıflandırılmış ve piyasaya arz edilen maddelerin ve müstahzarların güvenlik bilgi formlarının hazırlanmasını ve dağıtımını, b) Güvenlik bilgi formlarında yer alacak bilgileri ve formun şeklini, c) Bitki koruma ürünlerine ilişkin özel düzenlemelerdeki hükümler saklı kalmak üzere bitki koruma ürünlerinin Güvenlik Bilgi Formlarının hazırlanmasını, (2) Yönetmelik hükümleri kapsamında tehlikeli kabul edilmemekle birlikte, piyasaya arz edilen haklarında özel koşul oluşturulan müstahzarlara ilişkin güvenlik bilgi formlarının hazırlanması ve dağıtılmasında uyulacak usul ve esasları kapsar.

77 Kapsam Dışı a) İnsan sağlığı veya veterinerlikle ilgili amaçlar için kullanılan tıbbi ürünler, b) Kozmetik ürünler, c) Atık niteliğindeki madde karışımları, ç) Gıda maddeleri, d) Hayvan yemleri, e) Radyoaktif maddeler ve radyoaktif madde içeren müstahzarlar, f) Haklarında, yürürlükteki diğer düzenlemelerde bu Yönetmelikle aynı seviyede bilgi sağlayıcı ve koruyucu hükümler bulunan, invasiv (ilerleme gösteren) veya insan vücudu ile doğrudan fiziksel temasla kullanılan tıbbi cihazlar, g) Haklarında yürürlükteki diğer düzenlemelerde ilgili hükümler bulunan, patlama ya da piroteknik etki (hava olmadan yanmanın sağlanması) yoluyla fiili etki yaratmak üzere piyasaya arz edilen harp levazımatı ve patlayıcılar. Ayrıca, a) Tehlikeli maddeler ve müstahzarların demiryolu, karayolu, deniz yolu, içsu yolu veya havayoluyla taşınması, b) Herhangi bir işleme veya sürece girmemesi koşuluyla transit geçişteki gümrük denetimine tabi maddeler ve müstahzarlar.

78 KİMYASALLARIN ÜRETİMİ, TAŞINMASI, DEPOLANMASI VE KONTROLÜ

79

80

81 Kimyasalların Üretimi, Taşınması, Depolanması ve Kontrolü
Kimyasalların üretimi ve kullanılması, ülkelerin ekonomik gelişmelerinde ana unsurlar olduğu gibi, günlük hayatımızın bir  parçası haline de gelmiştir. Bir başka ifade ile kimyasallar insanların hayat kalitesini artırmaktadır. Bunun yanı sıra tarım ilaçları ve suni gübreler tarımsal üretimi büyük ölçüde artırmakta, tarımın gelişmesine sebep olmaktadır. İnsan neye, nereye baksa kimyasallarla karşılaşmaktadır. Evinin boyası, yalıtımı, aracının yakıtı, tırnağının ojesi, giysileri, yediklerinin tadı, ilacı, vücudunun varlığı Kimyasallar faydaları yanında üretim, işleme ve depolamada büyük riskler taşımaktadır.    Kimyasallar yalnız kimya sanayii değil, diğer sanayi alanlarındaki çalışanlar için de risk oluşturmaktadır. Hatta bazen çevre olumsuz etkilenmekte, doğal denge bozulmaktadır.

82 Kimyasal madde nedir? Kimyasal madde;
Doğal halde bulunan veya üretilen Herhangi bir işlem sırasında veya atık olarak ortaya çıkan kazara oluşan her türlü element, bileşik veya karışım olarak tanımlanabilir. (Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Madde:4) Bu Yönetmelik, 4857 sayılı İş Kanununun 78 inci maddesine göre düzenlenmiştir

83 Uluslar Arası Çalışma Örgütünün Önerdiği Genel Prensipler
Üretimden kullanımına, depolanmasından taşınmasına, kontrol altında tutulması ve yok edilmesine ilişkin süreçlerin etkin olabilmesi için, öncelikle kimyasalların özelliklerinin bilinmesi gerekmektedir. Kimyasalların özellikleri, çevreye, insanlara olan zararları ve etkileri bilinmeden, kimyasallardan oluşacak risklerin kontrol altında tutulabilmesi çok zordur. Dolayısıyla her işletme, kuruluş öncelikle işyerlerinde kullanılan, işlenilen ve işyerindeki faaliyetler sonrasında ortaya çıkan ve çıkması muhtemel kimyasallar hakkında yeterli bilgiye ulaşmak zorundadır.

84 Yetkili Makamın Sorumlulukları
Ülkede İş Sağlığı ve Güvenliği’nden sorumlu yetkili makam, ülke şartlarını ve kanunlarını göz önüne  alarak işveren ve işçi kuruluşları ile istişarede bulunup “KİMYASALLARIN GÜVENLİ KULLANIMI” konusunda bir politika oluşturmalıdır. Mevzuat periyodik olarak gözden geçirilmelidir.

85 Kimyasalı Temin Edenin Sorumluluğu
Kimyasalı temin edenler, (üretici, ithalatçı, dağıtıcı vb.) sınıflandırma, işaretleme, etiketleme, güvenlik veri belgelerini temin edip kullanıcıya vermelidir.

86 Kimyasalı İhraç Eden Ülkenin Sorumlulukları
Kimyasalın, kendi ülkelerinde kullanımı sağlık ve güvenlik gerekçesiyle yasaklanmışsa, ithal eden ülkeye buna ilişkin bilgileri vermelidir.

87 İşverenin Sorumluluğu
İşveren, kullanılan tüm kimyasallar ile ilgili güvenlik bilgilerini eksiksiz temin edip işçiler veya temsilcilerinin bu bilgilere ulaşmasını sağlamalıdır. Ayrıca, işveren, işyerinde kimyasalların kullanımından doğabilecek risklerin değerlendirmesini yapmalı ve uygun yöntemlerle çalışanları korumalıdır.

88 Çalışanların Sorumluluğu ve Hakları
Çalışanlar, işyerinde kimyasal maddelerin kullanımından doğacak ani ve ciddi bir tehlikenin varlığına inanırlarsa hemen İş Sağlığı ve Güvenliği kuruluna,işveren veya vekiline haber vererek oradan uzaklaşma hakkına sahiptir,.(İş Kanunu Madde:83) Bunun yanı sıra çalışanlar, bu uzaklaşma hakkını kullanmaları nedeniyle haksız işlemlere maruz bırakılamazlar. Çalışanlar ve onların temsilcileri çalıştıkları kimyasalla ilgili her türlü güvenlik ve sağlık bilgilerini alma ve öğrenme hakkına sahiptir.

89 Kimyasalların Depolanma Sınıfları
Kimyasalların depolanmaları kimyasal maddenin depolanma özelliklerine göre sınıflandırılmalıdır. Depolanma işleminin güvenle gerçekleştirilebilmesi için, kimyasallar toplam "onüç depolanma sınıfına" ayrılmıştır.

90 Kimyasalların Depolanma Sınıfları
Madde 1 Patlayıcılar 6.1A Alev alıcı toksit maddeler 2 Basınçlı gazlar 6.1B Alev atmayan toksit maddeler 3A Parlama noktası 'in altında alev alıcı sıvılar 6.2 Bulaşıcı hastalıklara neden olucular 3B AHİ Sınıfı alev alıcı sıvılar 7 Radyoaktif maddeler 4.1A Alev alıcı katı maddeler 8 Aşındırıcı maddeler 4.1 B Alev alıcı maddeler s Boş 4.2 Kendiliğinden alev alıcı maddeler 10 3A ve 3B Sınıflarına dahil olmayan alev alıcı sıvılar 4.3 Su ile temas edince, alev alıcı gaz oluşturucular 11 4.1A Sınıfına dahil olmayan alev alıcı katılar 5.1 Yükseltgenler 12 Alev almayan paketler içindeki alev almayan sıvılar ve paketler 5.2 Organik peroksitler 13 Alev almayan paketler içindeki alev almayan katılar

91 Depolamada Alınacak Güvenlik Önlemleri (Depo Özellikleri İtibariyle)
Kimyasal madde deposu işyerinin diğer bölümlerinden ayrı bağımsız bir bölüm halinde, Taban, tavan ve duvarları yanmaz malzemeden yapılmış (yangına dayanıklı), Tavan ve pencereler herhangi bir basınçta kolay dışarı açılacak şekilde hafif malzemeden

92 Depolamada Alınacak Güvenlik Önlemleri (Depo Özellikleri İtibariyle)
Bütün kapı ve pencereler dışa açılır nitelikte, sürgülü kapılarda ayrıca dışa açılır kanatlı kapılı, Tabanı, içine konulacak kimyasal maddelerden etkilenmeyecek nitelikte, Tabanı, herhangi bir yangın halinde kullanılabilecek su ve benzeri söndürücüleri akıtacak özellikte drenaja sahip,

93 Depolamada Alınacak Güvenlik Önlemleri (Depo Özellikleri İtibariyle)
Tabanında, depolanan farklı özellikte maddelerin birbiri ile karşılaşmamaları için, farklı drenaj yolları ile ayrılmış bölümlere konulmuş olmalı, Kimyasal madde depoları içinde elektrik tesisatı bulunmaması tercih edilmeli, aydınlatma ise ışık dışarıdan yansıtılarak yapılmalı, İçeride elektrik tesisatı bulunması zorunlu olan hallerde ise tesisat exproof (alev sızdırmaz, patlamaz) ve kapalı sistem olmalı,

94 Depolamada Alınacak Güvenlik Önlemleri (Depo Özellikleri İtibariyle)
Havalandırma hem alttan hem üstten karşılıklı olmalı, Cebri çekişli havalandırma sistemi bulunan depoların elektrik motorları exproof olmalı, Depo dışında ve uygun bir uzaklıkta, depo içinde nelerin bulunduğu, herhangi bir yangın halinde hangi malzeme ve yöntemlerle, ne şekilde müdahale edileceği bilgilerini ihtiva eden bir uyarı levhası konulmalı, Depoların drenaj hattı çevre kirliliğine sebep olmaması için, yağmur kanalı veya şehir pis su kanalına doğrudan bağlanmamalı,

95 Depolamada Alınacak Güvenlik Önlemleri (Depo Özellikleri İtibariyle)
Drenaj hattı toplama çukurlarına bağlanmalı, burada toplanan atıklar usulüne uygun olarak bertaraf edilmeli, Bazı kimyasal maddeler bir araya geldikleri zaman birbirleriyle çok şiddetli reaksiyona girerler. Dolayısıyla sızıntı, yangın, kaza vb. durumlarda ambalajları, taşma kapları hasara uğrayabilir ve böyle durumlarda birbirleriyle reaksiyona girebilirler. Şayet belli bir miktardan fazla iseler, bunların beraberce depolanmasına izin verilmemelidir.

96 KİMYASALLARIN İSİMLENDİRİLMESİ, ETİKETLENMESİ, SINIFLANDIRILMASI

97 Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların
Sınıflandırılması, Ambalajlanması Ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik 26 ARALIK 2008 Mükerrer R.G. Sayı:27092

98 Kimyasalların İsimlendirilmesi
Kimyasalların isimlendirilmesi uluslararası kriterlere göre birkaç şekilde yapılmaktadır. Özellikle organik maddelerin isimlendirilmesinde farklı isimlendirme sistemleri vardır. Ayrıca kimyasalların yaygın kullanılan ticari isimleri de bulunmaktadır ve ticari isimler her zaman değişebilir, bu nedenle etiketlerde ve malzeme güvenlik formlarında; kimyasalın bilimsel isminin, sinoniminin ve ticari isminin belirtilmesi önemlidir. Etiketlerde ve malzeme güvenlik formlarında kimyasalın isimlendirilmeleri ve özelliklerinin açıkça, anlaşılır biçimde ve uluslar arası semboller hariç kullanılan ülkedeki resmi dil dikkate alınarak belirtilmesi gerekir.

99 İsimlendirmelere Örnekler
Benzen -benzol, Benzin -gazolin, Etil alkol -etanol -alkol, Hidrojen bromür- bromik asit, Hidrojen klorür -hidroklorik asit -tuz ruhu, Nitrik asit- kezzap, Kerosen -gazyağı, Nitrojen oksit- Azot oksit,

100 Kimyasalların Sınıflandırılması
Uluslararası sınıflandırma sistemlerinin yarıdan fazlası, kimyasal ürünün miktarı veya çevredeki emisyonu esas alınarak düzenlenmiştir. Kimyasalların sınıflandırılmasında en yaygın kriterlerden biri de, öldürücü doz (LD50) ve öldürücü konsantrasyonun (LC50) esas alınmasıdır. Katı, sıvı ve gaz halindeki kimyasalların sağlık zararı dikkate alınarak kimyasalın konsantrasyonuna göre de sınıflandırmalar bulunmaktadır. Zehirli ve zararlı maddelerin yutulması, deriden alınması veya solunması durumunda ani ölüme neden oldukları konsantrasyonları Ölüme neden olmayan ancak kalıcı etki bırakan zehirli ve zararlı maddelerin kalıcı etki yaptıkları konsantrasyonları Tekrarlanan veya sürekli olan etkilenme sonucu ciddi etkiler gösteren zehirli ve zararlı maddelerin ciddi hasar verdikleri konsantrasyonlar Aşındırıcı ve tahriş edici maddelerin yanıklara, gözde, ciltte tahrişe neden oldukları konsantrasyonları Zararlı ve tahriş edici maddelerin göze ve solunum yoluna zarar verdikleri konsantrasyonları Kansere, mutajenik ve teratojenik etkilere sebep olan zehirli ve zararlı maddelerin kansere, anormal doğumlara, doğurganlık üzerinde olumsuz özelliklerine sebep oldukları konsantrasyonları

101 Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)
Vücudun tümüne akut veya kronik olarak etki eden zehirli özellikleri Kimyasal ve fiziksel özellikleri, parlayıcı, patlayıcı, oksitleyici, reaktiflik durumu, Aşındırıcı ve tahriş edici özellileri, Alerjik ve hassasiyet etkileri, Kanserojen etkileri, Genetik etkileri, (mutajen) Üreme sistemine etkileri, (teratojen)

102 Uluslararası Çalışma Örgütü Sınıflandırması
Parlayıcı Patlayıcı Oksitleyici Reaktif Zehirli Tahriş edici Aşındırıcı Hassasiyet oluşturucu Kanserojen olan Üremeyi etkileyen Mutajenik etkileri olan kimyasallar Çevreye zarar verenler, sıkıştırılmış gazlar, radyoaktif maddeler, enfeksiyona neden olanlar ve diğerleri için bir düzenleme yoktur.

103 KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI Alev Alabilen Malzemeler
Alev alma; bir gaz, sıvı veya katının ne kadar kolay tutuşacağını, nasıl hızlı alev alacağını ve bir kere başladımı nasıl yayılacağının bir ölçümüdür. Alev alıcı sıvıların kendileri alev alabilir değildir. Daha çok sıvılardan çıkan buharlar alev almaya yatkındır. Malzeme alev alabilirliğini gösteren parlama noktası ve uçuculuk (kaynama noktası) olmak üzere iki fiziksel özellik vardır. Parlama noktası; hava ile alev alabilir bir karışım teşkil edecek yeterli miktarda bir sıvının (veya uçucu bir katı maddenin) buharının verdiği sıcaklıktır. Alevlenme kaynağı verildiğinde bir malzeme parlama noktasında veya üzerinde alev alır. Alev alabilen bir sıvı olan etil eterin parlama noktası –56°C’dir. Kerosenin parlama noktası 212°C ile 302°C arasındadır. Alev alabilir gazların parlama noktaları yoktur çünkü kendileri zaten alev alabilir biçimdedir.

104 Alt Patlama Limiti, Üst Patlama Limiti
Yanıcı veya parlayıcı sıvıların buharları hava ile uygun oranlarda biriktiğinde ve ortamda bir tutuşturma kaynağı varsa hızlı bir yanma veya patlama olur. Bu uygun orana parlama aralığı veya patlama aralığı denir. ALT PATLAMA LİMİTİ (Low Explosion Limit) : Havadaki buhar yüzdesinin bir yangın veya patlama oluşturması için gerekli olan en alt seviyesidir. Bunun altındaki konsantrasyonlarda yakıt (madde) yeterli olmadığından yangın olmaz ve karışım bu anlamda fakir karışım olarak nitelendirilir. ÜST PATLAMA LİMİTİ(Upper Explosion Limit) :Havadaki buhar yüzdesinin bir yangın veya patlama oluşturması için gerekli olan en üst seviyesidir. Bunun üstündeki konsantrasyonlarda hava (oksijen) yeterli olmadığından yangın olmaz ve karışım bu anlamda zengin karışım olarak nitelendirilir.

105 Tehlikeli Kimyasallar Alev Alıcı/Patlayıcı Aralığı

106 Kolay Alevlenir Madde / Müstahzar
 a) Enerji uygulaması olmadan, ortam sıcaklığında hava ile temasında  ısınabilen ve sonuç olarak alevlenen, b) Ateş kaynağı ile kısa süreli temasta kendiliğinden yanabilen ve ateş kaynağının uzaklaştırılmasından sonra da yanmaya devam eden katı  haldeki, c) Düşük parlama noktasına (21°C'nin altında) sahip olan sıvı haldeki, d) Su veya nemli hava ile temasında, tehlikeli miktarlarda, çok kolay alevlenir gaz yayan madde / müstahzarlardır.

107 Uçuculuk Alev Alabilirlik
Bir malzemenin uçuculuğu, sıvı veya katının ne kadar kolay buhar aşamasına geçeceğinin bir göstergesidir. Uçuculuk , malzeme buhar basıncının atmosferik basınca eşit olduğu sıcaklık yani kaynama noktası ile ölçülmektedir. Çoğu zaman uçuculuk alev alabilirlik ile eş anlamlı olarak hatalı biçimde kullanılır. Su, kloroform ve cıva gibi uçucu olan ama alevlenmeyen bazı maddeler bulunmaktadır. Bazı maddeler dış alevlendirme kaynağı olmadan kendi kendilerine alev alabilir. Örneğin potasyum metali havadaki nemle tepkimeye girebilir. Bu tepkime hidrojen meydana gelmesine ve tepkime ısısının da hidrojeni alevlendirecek seviyede olmasına neden olur.

108 Büyük tehlike: Hızlı yanma, çok miktarda toksik duman
Alev Alıcı Katılar Ateşleme sıcaklığı 100ºC altında Güçlü ya da kalıcı yanma Örnekler Organik katılar : Selüloz nitrat, Naftalin İnorganik katılar : Lityum amid, Kükürt Yanıcı metaller : Sezyum, Magnezyum, Zirkonyum İnce parçalanmış katılar: Alüminyum tozu, Saf metal tozları C A flammable solid is a substance (other than an explosive) that is liable to cause fire through friction or retained heat, that has an ignition temperature below 100°C (212°F) or that burns so vigorously that it creates a serious hazard. Major hazards include rapid combustion and large quantities of (sometimes toxic) smoke. Flammable solids include finely divided solid materials that when dispersed in air as a cloud, could be ignited and cause an explosion. Examples of flammable solids include: Organic solids such as camphor, cellulose nitrate, and naphthalene Inorganic solids such as decaborane, lithium amide, and sulfur Combustible metals such as cesium, magnesium, and zirconium Finely divided solids such as aluminum dust or powder and pure metal powders. Büyük tehlike: Hızlı yanma, çok miktarda toksik duman

109 Genellikle Kullanılan Alev Alabilir Kimyasal Maddeler
Aseton Etil eter Sodyum Hidrojen Lityum Asetilen Etil Alkol Potasyum

110 Alev Alabilen Maddelerin Parlama ve Kaynama Noktalarına Göre Sınıflandırılması
NFPA özel alev alabilir sıvıların depolama kapları için miktar ve maksimum büyüklük bakımından sınır değerleri

111 Tehlikeli Kimyasallar – Sıkıştırılmış Gaz
Bir kapta bulunan ve 21.1ºC 275.8 kPa üzerinde mutlak basınca sahip gaz ya da gaz karışımı Büyük Tehlikeler Kaynayan Sıvı Genişleyen Buhar Patlaması-BLEVE Bir sıvılaştırılmış gaz kabı ateşe maruz kaldığında olur Zayıflamış kap + basınç artışı = kabın parçalanması Parçalanma çok patlayıcı olabilir Ayrıca, alev alıcı, oksitleyici, zehirli, korozif olabilir C A compressed gas is a gas or mixture of gases having, in a container, an absolute pressure exceeding kPa (40 psi) at 21.1°C (70°F) A highly dangerous condition that can occur when a container of liquefied gas is exposed to a fire is known as BLEVE (boiling liquid expanding vapor explosion). BLEVEs occur due to container metal fatigue combined with a tremendous increase in pressure. The container breakup can be explosive, releasing contents in an instant and rocketing the container shell hundreds of feet. Compressed gases might also be flammable, oxidizers, poisonous, and cryogenic. A cryogenic gas is a refrigerated, liquefied gas that has a boiling point lower than –101°C.

112 Korozif (Aşındırıcı) Malzemeler
Gazlar, sıvılar ve katılar tehlikeli aşındırıcılık özelliği gösterebilirler. Korozif maddeler deriyi yakar, kaşınmaya yol açar. Solunum veya ağız yoluyla alındığında akciğer ve mide dokusu etkilenir. Korozif gazlar deri teması ve solunum yoluyla hemen vücuda absorplanır. Laboratuvarda sık kullanılan korozif sıvıların vücutta dış hasara neden olma riskleri bulunur. Korozif katılar çoğu kez zamana bağlı zararlara yol açar. Korozif katılar, nemden dolayı deri üzerinde ve solunum sisteminde hemen çözündükleri için etkileri geniş ölçüde temas süresine bağlı olmaktadır.

113 Korozif Madde Örnekleri
Korozif maddeler asidik (düşük pH’lı) veya bazik (yüksek pH’lı) olabilir. Sülfürik asit Hidroklorik asit Nitrik asit Amonyum hidroksit Sodyum hidroksit Krom trioksit

114 Reaktif (Patlayıcı-Oksitleyici) Malzemeler
Patlayıcı Maddeler Patlayıcı maddeler; ani şok, basınç ve yüksek sıcaklık etkisinde ani ve derhal büyük ve küçük miktarda basınç, gaz ve ısıyı serbest bırakan kimyasal maddelerdir. Şok, sıcaklık veya kimyasal tepkimenin belli koşulları altında bazı maddeler şiddetle patlayabilir. Aşındırıcı veya zehirli maddeler açığa çıkabilir. Patlayıcı maddelerle çalışmadan önce; kimyasal özelliklerini, yan tepkime ürünlerini, belli bazı kimyasal maddelerle uyuşmazlıklarını ve olası çevre katalizörleriyle (sıcaklık değişimi gibi) etkileşimlerini öğrenmek gerekir

115 Bazı Kullanım Koşullarında Reaktif Olabilen Madde Örnekleri
Asetilen Azid Hidrojen Nitro bileşikleri Amonyak Organik peroksitler Perkloratlar Bromatlar

116 Oksitleyiciler Oksitleyici; kimyasal tepkime için oksijen sağlamada kullanılan kimyasal bir maddedir. Oksitleyiciler oda sıcaklığında veya yüksek sıcaklıklarda kendiliğinden oksijen meydana getirirler ve şok ile ısıtma altında şiddetle patlayabilirler. Farklı kimyasal kararsızlıklarından dolayı oksitleyici aktif maddeler beklenmedik şekilde patlayıcı olup bu yüzden tehlike tehdidi gösterirler.

117 Oksitleyiciler Oksitleyiciler yanmayı başlatabilir ya da güçlendirebilir Katı- amonyak perklorat Sıvı- dumanlı nitrik asit Gaz- oksijen Organik peroksitler İstikrarsız ve reaktif olabilir Patlayıcı potansiyele sahiptir C An oxidizer is a material that may, generally by yielding oxygen, cause or enhance the combustion of other materials. Oxidizers can be in the form of solids, liquids, or gases. An example of an oxidizer in solid form is ammonium perchlorate; an example of an oxidizer in liquid form is fuming nitric acid; and an example of an oxidizer in a gaseous form is oxygen. An organic peroxide is any organic compound (remember an organic compound contains carbon) that contains an oxygen-oxygen or “peroxy” group. Peroxides are particularly hazardous oxidizers because they are often unstable and reactive, and considered to be low-power explosives that are sensitive to shock, sparks, or other accidental ignition.

118 Oksitleyici Reaktif Maddeler
Peroksitler Hiperperoksitler Peroksi esterlerdir. Oksitleyiciler organik maddelerle temas edince şiddetle tepkimeye girerler. Bu nedenle oksitleyicilerle, organik maddelerin etkileşimlerinden kaçınılmalıdır. Organik maddelerle reaksiyona giren oksitleyicilere örnek: nitrik asit, kromik asit ve permanganatlardır.

119 Peroksitler Eterler gibi bazı organik bileşikler havadaki oksijenle temasa girerek kararsız peroksitleri oluşturur. Peroksit oluşumu, bileşikler buharlaşmayla derişik hale geldiklerinde yada diğer bileşiklerle karıştırıldıklarında meydana gelir. Bir şok, sürtünme veya ısıya maruz kaldıklarında birikmiş peroksitler şiddetle patlayabilir. Tehlikeli peroksit oluşturan organik madde örnekleri; Aldehitler, Ketonlar, Eterler Allilen yapısındaki bileşikler (CH2=CHCH2R) Alkali metaller, alkoksitler, aminler Vinil ve viniliden bileşikleri Benzil hidrojen atomlu bileşikler Hava ile temasta tehlikeli peroksit oluşturan kimyasal madde örnekleri Etil vinil eter, p-dioksan, dekalin, etil eter, tetralin, izopropil eter Tetrahidrofuran (THF)

120 Peroksitlerin Varlığının Saptanması
25 mL cam kapaklı (renksiz ve ışıktan korunmalı) bir silindir içinde 10 ml organik solvent üzerine 1 ml taze hazırlanmış %10’luk sulu potasyum iyodür çözeltisi ilave edin. Silindiri beyaz bir fon önünde gözlemleyin. Sarı veya kahverengi renk belirmişse peroksit mevcuttur.

121 Toksik (Zehirli) Maddeler
Zehirlilik, -Bir maddenin canlı dokuya zarar verme, -Merkez sinir sistemini bozma, -Önemli rahatsızlıklara neden olma - Aşırı miktarda yutulduğu, solunduğu ve deriden absorplandığı takdirde ölüme neden olma özelliği olarak tanımlanabilir. Bir kimyasal maddenin belli bir dozunun verilmesiyle deney hayvanlarının buna verdiği tepkiler, o kimyasal maddenin insanlara olan zehirleyici etkisini tahmin etmeyi sağlayabilir. Tüm bireylerin kimyasal bir maddenin belirli bir dozuna aynı şekilde tepki vermediği bir doz-cevap grafiğiyle temsil edilir. Bazı insanlar diğerlerine göre daha duyarlıdırlar ve bir kişiye göre ölümcül olabilen belli bir doz bir başkasına göre ölümcül olmayabilir.

122 Letal doz (öldürücü doz) nedir?
Bir kimyasal maddenin deney hayvanlarının %50’sinin ölümüne neden olduğu doz Letal (öldürücü) doz 50 veya LD50 olarak tanımlanır. LD50 genellikle, vücut ağırlığının kilogramı başına alınan maddenin miligramı (mg/kg) olarak gösterilir. LD50 ne kadar düşükse madde o kadar zehirlidir.

123 Kanserojenler Kanserojenler belli miktarda maruz kalındığında insan ve hayvanlarda kansere neden olan maddelerdir. Şüpheli kanserojenler bilinen kanserojenlerle kimyasal benzerliği bulunan veya kanserojen etkinin kanıtını gösteren maddelerdir. Kanserojenler akut zehirlilik meydana getirmeyen dozlara maruz kalındığında hastalığa neden olduğundan laboratuvarda sinsi bir tehlikeyi temsil ederler. Maruz kalma ile kanser belirmesi arasında uzun, gizli bir varolma dönemi bulunabilir. Bazı bileşikler ancak belli diğer bileşiklerle birleştiğinde kanserojendir. Belirli maddelerin de, bazı kanserojen kimyasalların kanserojenik etkilerini artırdıkları bilinmektedir. Bir çok kimyasal maddenin sinerjik tesiri bilinmediğinden kanserojenler kullanıldığında tüm organik bileşiklere ve metallere dikkatle muamele edilmesi gereklidir.

124 Kanserojen Sınıflaması
Kimyasal maddelerden kanser yapanların bilinmesi ve kullanılmaması amacıyla değişik birimlerce farklı sınıflamalar yapılmıştır. Sınıflamanın farklı olması kullanıcılar arasında kavram karmaşası yaratmıştır. Son olarak Kimyasalların Sınıflaması ve Etiketlemesinde Küresel Uyumluluk Düzeni (GHS) kurulmasıyla sorun çözülmüştür. 20 Ocak 2009 tarihinden bu yana Kanserojen sınıflamasında artık bütün dünyada standart uygulamaya geçilmiştir.

125 Şimdiye Kadar Kullanılmakta Olan Sınıflamalar
Kanserojen ve mutajen maddeler numaralandırılarak kategorize edilmesi Kategori 1 (C1) İnsanlarda kanser yaptığı bilinen maddeler Kategori 2 (C2) İnsanlarda kansere neden olabileceği kabul edilen maddeler Kategori 3 (C3) İnsanlarda Kanserojen olabileceği düşünülen ancak yeterli kanıt olmayan maddeler. Hayvanlarda Kanserojen olduğuna dair bazı kanıtlar olmasına karşın bu maddeler Kategori 2 ye konamamaktadır. Kategori 1 mutajen (Mut1) İnsanlarda mutajenik olduğu bilinen maddeler Kategori 2 mutajen (Mut2) İnsanlarda mutajenik olabileceği kabul edilen maddeler Kategori 3 (Mut3) İnsanlarda mutajenik olabileceği düşünülen ancak yeterli kanıt olmayan maddeler

126 Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı (IARC) Sınıflaması
Grup 1: İnsanlarda Kanserojen olan maddelerdir. Grup 2A: İnsanlarda Kanserojen olma olasılığı olan maddelerdir. Grup 2B: İnsanlarda Kanserojen olabilecek maddeler. Grup 3: İnsanlarda Kanserojen olarak sınıflanamayan maddelerdir. Grup 4: İnsanlarda Kanserojen olma olasılığı olmayan maddelerdir.

127 Avrupa Birliği Sınıflandırması
Kategori 1: İnsanlarda Kanserojen olduğu bilinen maddeler Kategori 2: İnsanlarda Kanserojen olduğundan kuşkulanılan maddeler Kategori 3: İnsanlarda Kanserojen olduğu düşünülen ama yeterli kanıt olmayan maddeler

128 Bilinen ve Şüphelenilen Kanserojenler
4-Nitrobifenil, alfa- ve beta-Naftilamin Metilklorometil eter 3,3’-Diklorobenzidin bis(klorometil) eter Benzidin, 4-Aminodifenil Etilenimin,beta-Propiolaktan Benzen Dimetilaminoazobenzen Vinil klorür 1,2-dibromo-3kloropropan Arsenik Akrilonitril, N-Nitrozodimetilamin, Formaldehit

129 Mutajenler Mutajenler DNA ve canlı hücrelerde mutasyonlara neden olan kimyasal ve fiziksel etmenlerdir. Bunlar genetik sistemi kansere veya kromozomlarda kalıtımsal değişikliklere neden olacak şekilde etkilerler. Mutajenik özellikte kimyasal maddelere maruz kalan kişiler sonraki kuşağın etkilenebileceği genetik hasarlar geliştirirler. Arsenik İyonlaştırıcı radyasyon Etidiyum bromür Alkilleştirici etmenler (örneğin dimetil sülfat)

130 Kanserojen ve Mutajen Maddelerle İlgili Mevzuat

131 Mesleki Maruziyet Sınır Değerleri
Kanserojen ve Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik verilen mesleki maruziyet sınır değerleri

132 Teratojenler Teratojenler normal embriyonik gelişime müdahale eden kimyasal ve fiziksel etmenlerdir. Teratojenler, mutajenlerden gelişen bir cenin bulunmasıyla ayrılır. Cenine (embriyoya) karşı hasar, hamileliğin başlarında ilk 8-10 haftada meydana gelir. Teratojenler doğuştan şekil bozukluklarına veya hamile kadına zarar vermeden cenin ölümüne yol açabilir. Genellikle kanserojen kimyasal maddeler üreme sağlığına bir tehlike gibi görünürler. Kurşun Etilen oksit Üreme sağlığı bozukluklarıyla ilgisi olduğu düşünülen birkaç diğer maddenin örnekleri aşağıda sıralanmıştır: Antimuan Karbon disülfür Etilen tiyo üre Poliklorinatlanmış bifenoller (PCB’ler) Nitroz oksit Formaldehit Etilen dibromür İyonlaştırıcı radyasyon

133 ASBEST VE DİĞER LİFLİ KİMYASAL MADDELER

134 İnsan Sağlığına Etkileri Açısından Tozların Sınıflandırılması
ORGANİK TOZLAR BİSSİNOZ (Pamuk pnömokonyozu) Bissinoz pamuk ile çalışan işçilerin %30-40 ında (çok hafif şekilleri de dahil olmak üzere) görülebileceği bildirilmektedir yıl içinde görülür. Önceleri Pazartesi günleri hastalığı şeklinde, ikinci aşamada ise haftanın diğer günlerinde de rahatsızlıklar görülür. Üçüncü aşamada (20-30 yıl içinde) bronşit ve astım tarzı bir tablo yerleşir. İNORGANİK TOZLAR Kurşun, demir, bakır, çinko gibi metal ve kükürt, karbon (kömür) gibi ametallerin ve bunların bileşiklerinden oluşan tozlardır. a)Metalik tozlar (demir, bakır, çinko tozu vb.) b)Metalik olmayan tozlar (kükürt, kömür tozu) c) Kimyasal bileşiklerin tozları (çinko oksit, manganez oksit gibi). d) Doğal bileşiklerin tozları (mineraller, killer, maden cevherleri v.s.)

135 TOZLARIN SINIFLANDIRILMASI
FİBROJENİK TOZLAR Lifli (fibrojenik) yapıya sahip maddelerin tozları akciğerlerde fibrojenik yapı denilen şişkinlikler oluştururlar. Silis, asbest, talk, magnezyum bu tür lifli yapıya sahiptirler. (Silikozis, asbestoz, talkoz, aliminoz) Silis: Silikoz (maden, tünel, taş üretimi, seramik endüstrisi) Tabiatta en çok bulunan kuvars olup tozdaki silis miktarına göre tehlikesi artar. Kuvars (ateşe dayanıklı tuğla, döküm işleri), Kuvars tozu, kizelgur (Filtre ve izolasyon malzemesi işleri) Kaolin (seramik end.,sıhhi tesisat, elektrik tesisatı işi) Asbest: Asbestoz (eternit, fren balataları, asbest tozları) bu tür pnömokonyozlara sebep olan tozlardır. Asbest, başta asbestli çimento (%84), yer döşemesi (%0.5), sürtünme elemanları (%12), conta, salmastra (%2,2), tekstil olmak üzere çeşitli sektörlerde kullanılmaktadır

136 ASBEST (Sihirli mineral)
Asbest; çeşitli mineral silikatların jeolojik yapı süreci içinde, yüksek basınç ve sıcaklık altında oluşturduğu kristalize bir grup minerale verilen isimdir. Kimyasal yapısı çeşitlerine göre değişik olmakla birlikte genel olarak, Sİ02, MgO, AI203,Fe2O3, FeO, CaO-Cr203, ve H2O’dan meydana gelmektedir. Asbestin Özellikleri; Isıya dayanıklıdır (Erime noktası demire eşdeğer), Esnek, yüksek gerilme direncine sahip (Çelik telden daha mukavemetli), Isı ve elektrik iletkenliği çok düşük, Çeşitli kimyasallara karşı dayanıklı, Mikroorganizmalara karşı dayanıklı, Sürtünmeye ve aşınmaya karşı dayanıklı, Çeşitli maddelerle kolay karışır, kolay şekillenir,

137 Asbest içeren Malzemeler
Asbest ya da amyant, ısıya, aşınmaya ve kimyasal maddelere çok dayanıklı lifli yapıda kanserojen bir mineraldir. Halk arasında ak toprak, çorak toprak, gök toprak, çelpek, höllük veya ceren toprağı gibi isimlerle de bilinir. Tarihçe Bir doğal silikat minerali olan asbest maddesinin, ısıyı iletmemesi yani iyi bir izolasyon maddesi olması nedeniyle kullanımı çok eski çağlarda başlamıştır. Arkeolojik çalışmalardan elde edilen bilgiler doğrultusunda asbest kullanımının 2500 yıl öncesine dayandığı bilinmektedir. On dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısından sonra ısıyı ve elektriği yalıtması, sürtünmeye ve asit gibi maddelere dayanıklı olması nedeniyle sihirli mineral olarak tanınmaya başlanmıştır. Fakat yirminci yüzyılın ikinci yarısından sonra insan sağlığına önemli zararlar veren kanserojen bir madde olduğunun tespit edilmesi ile asbest maddesi için öldürücü toz tanımlaması yapılmıştır.

138 Asbest'in Kullanım Alanları
1900’lü yılların başından itibaren asbest binaların inşaat malzemelerinde yaygın biçimde kullanılmıştır. Ucuz fiyatı, yangın ve kimyasal direnci, izolasyonu ve pekiştirme özelliklerinden dolayı bu sihirli mineral inşaat sektöründe 3500’den fazla ürünün bulunmasına katkıda bulunmuştur Çimento ürünleri Kimya İlaç Lastik-plastik Boya Kağıt Uzay sanayisinde 3000’den fazla endüstriyel ürünün yapımında Basınca dayanıklı borular, iç-dış cephe ve tavan kaplama, fren balataları, çeşitli contalar, özel filtreler, kağıt ürünleri

139 Asbeste Bağlı Oluşan Hastalıklar
Asbestoz – İlk olarak tersane işlerinde çalışanlarda tespit edilen asbestoz, asbest liflerini çözmeye çalışan vücut tarafından üretılen asidin akciğer zarında olusturduğu yaralardır. Bu hastalığın kendinı göstermesi yılı bulmaktadır. Mezotelyoma – Asbestin yol açtığı en önemli hastalık akciğer zarı ve karın zarı kanseri, yani mezotelyomadır. Mezotelyoma, erken dönemde tanınıp uygun cerrahi girişim uygulanamadığında, ilaç ya da ışın tedavisine iyi cevap vermeyen ve hastayı kısa zamanda ölüme götüren bir hastalıktır. Kanser – Asbest, akciğer, gırtlak ve sindirim sistemi kanserlerine yol açmaktadır. Akciğer zarı (pleura) kalınlaşması

140 ASBEST ÖZELLİK AÇISINDAN GRUPLANDIRMASI
Serpantin Grubu; Magnezyum silikat ihtiva eder. Kıvrımlı demete benzer ipliksi yapıdadır. Doğal olarak sarımtırak yeşilimsi renkte, işlenince gri beyaz lif oluşur. Genel formülü; Si02,MgO,H20, AI203,Fe203,CaO,Cr203’tür. En çok kullanılan ve en az riskli olan asbest türüdür. Amphibol Gurubu ; Düz ipliksi yapıdadır. Bulundurduğu metal okside göre renk alır. Kırılgandır, aside dayanıklıdır, mukavemeti düşüktür. Dört ana grubu vardır. Krokidolit(mavi) : Sodyum, demir silikat, Amozit (kahverengi) :Demir, magnezyum silikat, Tremolit : Kalsiyum, magnezyum, silikat. Aktinolit :Kalsiyum, magnezyum, demir silikat.

141 Kahverengi asbest Mavi asbest Beyaz asbest (serpantin grubu)
Beyaz asbest olarak bilinen krisotil yılantaşından elde edilir. Birçok ülkede kullanımı tamamen yasaklanmıştır. ABD'de ve bazı Avrupa ülkelerinde çok kısıtlı kullanımına izin verilir. Oldukça esnek olduğu için kumaş yapımında ve de evlerin çatılarında kullanılır. Kahverengi asbest Kahverengi asbest olarak bilinen amosit daha çok Afrika’da çıkarılır. Kimyasal formülü Fe7Si8O22(OH)2 olan amosit de diğer asbest türleri gibi çok tehlikelidir. Mavi asbest Krosidolit başlıca Afrika ve Avustralya'da çıkarılır. Kimyasal formüllerinden biri Na2Fe2+3Fe3+2Si8O22(OH)2 olan krosidolit en tehlikeli asbest türü olarak bilinir. Beyaz, kahverengi ve mavi asbest dışında başka bir çok asbest türü de doğada bol miktarda bulunmaktadır. Bu asbest türlerinin kayıt edilmesi ve sınıflandırılması çalışmaları halen devam etmektedir

142 Asbestin İnsan Sağlığına Zararları
Asbest son derece kanserojen bir maddedir. Solunum ya da içme suyu yoluyla vücuda girdiğinde başta kanser olmak üzere çeşitli hastalıklara yol açar. Asbestin neden olduğu hastalıkların bazıları, akciğer zarları arasında sıvı toplanması, kireçlenme, akciğer zarı kalınlaşması ve akciğer dokusunda bağ dokusu oluşumu gibi selim hastalıklardır. Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı (IARC), kanserojen maddeler listesinde asbest maddesi, "kesin kanserojen" tanımlanması ile 1. grupta sınıflandırılmıştır. Fransa'da asbeste bağlı hastalıklardan her yıl 4000 kişi ölmektedir ve sayı giderek artmaktadır. Uzmanlar Birleşik Krallık'ta 1960 ve 70'lerde asbeste maruz kalmış kişilerden 'den fazlasının akciğer kanseri nedeniyle yakın gelecekte öleceğini öngörmektedirler. Belçika ve Hollanda gibi ülkelerde 90'lı yılların başında asbest üretim ve kullanımı tamamen yasaklanmıştır. Avrupa Birliği'de 2005 yılından itibaren AB'ye üye ülkelerde asbest üretimi ve kullanımını yasaklamıştır. Not:Geçmişte tersane işçisi olan babasının iş elbiselerinden bulaşan asbest nedeniyle kansere yakalanan genç bir bayan, 2007 yılında İngiliz Savunma Bakanlığı'ndan tazminat almaya hak kazanmıştır.

143 Asbest İle İlgili Ulusal Mevzuat

144 Asbest İle İlgili Ulusal Mevzuat
Kullanım Yasağı Madde 7 — Asbestin püskürtülerek (sprey) kullanılması ve asbest içeren, yoğunluğu 1 gr/cm3’den az olan, yalıtım veya ses yalıtımı malzemesi ile çalışılması yasaktır. Asbestin kullanılması ve pazarlanması ile ilgili yürürlükteki diğer mevzuata aykırı olmamak şartıyla; asbestin çıkarılması, asbest ürünlerinin veya asbest ilave edilmiş ürünlerin üretimi ve işlenmesi sırasında işçilerin asbest liflerine maruz kalabileceği işler yasaktır. Ancak, asbest içeren malzemenin yıkımı, sökümü ve ayırma gibi işlemlerden kaynaklanan asbestli ürünlerin atılması için yapılan işler hariçtir.

145 Asbetle çalışmalarda Sağlık Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik
e) Numune alma süresi, ölçüm veya zaman ağırlıklı hesaplama ile 8 saatlik çalışma süresinde (bir vardiya) işçinin maruziyetini belirleyecek şekilde olacaktır. f) Lif sayımı, faz-kontrast mikroskobu (PCM) kullanılarak Dünya Sağlık Teşkilatı’nın 1997 tarihinde tavsiye ettiği metotla veya eşdeğer sonuçları veren başka bir metotla yapılacaktır. Havadaki asbestin ölçülmesinde, uzunluğu 5 mikrondan daha büyük, eni 3 mikrondan daha küçük ve boyu eninin 3 katından büyük olan lifler hesaba katılacaktır. Sınır Değer Madde 10 — İşveren, işçilerin maruz kaldığı havadaki asbest konsantrasyonunun, sekiz saatlik zaman ağırlıklı ortalama (TWA) değerinin 0,1 lif/cm3’ü geçmemesini sağlayacaktır

146 Türkiye'de Asbest Kullanımı
Asbest Anadolu’nun birçok yöresinde bulunmakta ve halkımız tarafından bilinçsizce kullanılmaktadır. Köylüler, asbesti evlerinin damlarına sermek, evlerini badana yapmak için ve küçük çocuklarda pudra yerine kullanırlar. Amasya bölgesinde ve Kayılar yörüklerinde ise bebekler, höllük toprağı olarak bilinen ısıtılmış asbestle sarılmaktadır. Bu uygulamalar sırasında havaya karışan asbest lifleri yoğun şekilde solunur. Asbest, onu topraktan çıkaran ve kullanan köylülerden başka, asbestin kullanıldığı endüstri alanlarında çalışan işçiler için de çok zararlıdır. Diyarbakır'ın Çermik ve Çüngüş, Eskişehir’in Mihalıççık, Kaymaz ve Çifteler, Denizli'nin Tavas, Kütahya'nın Aslanapa ve Gediz, Konya'nın Ereğli, Ayrancı ve Halkapınar, Sivas'ın Yıldızeli, Kahramanmaraş'ın Afşin ilçesine bağlı Büyüktatlı ve Şarkışla, Şanlıurfa'nın Siverek Elazığ'ın Maden ve Polu köyleri ülkemizde asbeste bağlı hastalıkların sık görüldüğü yerlerdir.

147 Tehlike Sembolleri Tehlikeli kimyasal madde ve / veya ateşle ilgili kullanımlarda hangi önlemlerin alınması gerektiğinin saptanmasında temel bilgi sağlar. 0 ile 4 arası rakam, tehlike ciddiyetinin derecesi belirtmek üzere her bir kareye ilave edilir. 0: Özel bir tehlike yok 4: Önemli tehlike

148 Tehlike Sembolleri

149 TÜPLERDE KULLANILAN RENKLER
Asetilen tüpleri : Sarı Oksijen tüpleri : Mavi Argon tüpleri : Açık Mavi Azot tüpleri : Yeşil Helyum tüpleri : Kahverengi Yanıcı gaz tüpleri : Kırmızı Diğer gazlara ait tüpler : Gri

150 Kimyasal Maddelerde Tehlike İşaretleri
(Eski) 1-PATLAYICI 2-TOKSİK 3-PARLAYICI 4-OKSİTLEYİCİ 5-İRRİTAN 6-RADYOAKTİF 7-ZARARLI 8-AŞINDIRICI 9-ÇEVREYE Z. 150

151 Kimyasal Maddelerde Tehlike İşaretleri
(Yeni) Sağlığa zararlı-Kanser yapıcı Akut zehirleyici Tahriş edici Aşındırıcı

152 Kimyasal Maddelerde Tehlike İşaretleri
(Yeni) Basınçlı gaz Sular için zehirli Alevlenebilir Patlayıcı Yakıcı

153 Kimyasal maddelerde tehlike işaretleri- Yeni

154 Patlamadan Korunma Dokümanı Ve Patlayıcı Ortamlarda Kullanılacak Makine Ve Teçhizat

155 Patlama, Patlayıcı Ortam
Yanıcı gaz, toz veya buharın hava ile oluşturduğu uygun oranlar dahilindeki karışımın ateşleme enerjisi ile temas etmesi ile sonucunda yanma olayının çok kısa sürede meydana gelmesini sağlayan ve çok yüksek sıcaklık ve basınçta gaz açığa çıkartan fiziko-kimyasal tepkimelere PATLAMA denilmektedir. Yanıcı maddelerin gaz, buhar, sis ve tozlarının atmosferik şartlar altında hava ile oluşturduğu ve herhangi bir tutuşturucu kaynakla temasında tümüyle yanabilen karışıma “PATLAYICI ORTAM” denilmektedir. Konumu ve işletme şartları nedeniyle patlayıcı hale gelebilen ortama “ MUHTEMEL PATLAYICI ORTAM” denilmektedir.

156 Patlayıcı Ortamlar İle İlgili Ulusal Mevzuat
Muhtemel patlayıcı ortamda kullanılan teçhizatın ve koruyucu sistemlerin güvenli olarak piyasaya arzı için gerekli emniyet kuralları ile uygunluk değerlendirme prosedürlerine ilişkin usul ve esasları belirlemek üzere Çıkartılan” Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat Ve Koruyucu Sistemler İle İlgili Yönetmelik” tarih ve sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Patlayıcı ortamların tehlikelerinden çalışanların sağlık ve güvenliğini korumak için alınması gerekli önlemleri belirlemek üzere çıkartılan “Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik” de tarih ve sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

157 Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat Ve Koruyucu Sistemler İle İlgili Yönetmelik
Yönetmeliğin amacı; Yönetmelik kapsamına giren muhtemel patlayıcı ortamda kullanılan teçhizatın ve koruyucu sistemlerin güvenli olarak piyasaya arzı için gerekli emniyet kuralları ile uygunluk değerlendirme prosedürlerine ilişkin usul ve esasları belirlemektir.

158 Yönetmeliğin Kapsamı;
1) Bu Yönetmelik, muhtemel patlayıcı ortamlarda kullanılacak teçhizat ve koruyucu sistemleri kapsar. (2) Ayrıca, muhtemel patlayıcı ortamlar dışındaki amaçlar için kullanılan, ancak patlama tehlikelerine karşı teçhizatın ve koruyucu sistemlerin emniyetli çalışması için gerekli olan veya buna katkı sağlayan emniyet cihazları, kumanda cihazları ve ayarlama donanımları da kapsar. Yönetmelikte Teçhizat; “ Enerjinin üretilmesi, aktarılması, depolanması, ölçülmesi, kontrolü ve dönüştürülmesi için ve/veya malzemenin işlenmesi için kullanılacak olan ve muhtemel tutuşma kaynakları ile patlamaya yol açabilecek makineler, donanım, sabit veya seyyar cihazlar, kumanda aksamları ile cihazları ve algılama veya koruma sistemleri “ olarak tariflenmiş ve 2 grupta toplanmıştır.

159 I. Ve II. Grup Teçhizat I. Grup Teçhizat: Madenlerin yeraltı bölümlerinde kullanılacak teçhizatlar ile bu tip madenlerin grizu gazı ve/veya yanıcı tozlar tarafından muhtemel tehlike oluşturabilecek yerüstü tesislerinde kullanılan teçhizat, II. Grup Teçhizat: Hava ve gaz, buhar veya sis ya da hava/toz karışımlarından kaynaklanan patlayıcı ortamların uzun bir süreyle sürekli olarak veya sık sık mevcut olduğu alanlarda kullanılacak teçhizat

160 Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat Ve Koruyucu Sistemlerde Aranacak Özellikler
Yönetmeliğe göre imalatçı; — Mümkün olduğu kadar teçhizatın ve koruyucu sistemlerin kendi kendine üretebileceği veya ortaya çıkarabileceği patlayıcı ortamların oluşmasını engelleyecek, — Her bir elektrikli ve elektriksiz ateşleme kaynağının yapısını dikkate alarak patlayıcı ortamların ateşlenmesini önleyecek, — Kişileri ve duruma göre evcil hayvanları veya eşyaları doğrudan ya da dolaylı olarak etkileyebilecek patlamanın oluşması halinde bunu derhal durduracak ve/veya patlama alevlerinin ve patlama basınçlarının yayılım uzaklığını yeterli emniyet seviyesine kadar sınırlayacak,  tedbirleri alacaktır.

161 Teçhizat ve koruyucu sistemler: (a) Fiziksel yaralanma veya doğrudan ya da dolaylı temas yoluyla ortaya çıkabilecek diğer zararları önleyecek, (b) Erişilebilen parçalarda tehlikeye yol açabilecek yüzey sıcaklıklarının veya radyasyonun oluşmamasını sağlayacak, (c) Elektriksel olmayan tehlikeleri ortadan kaldıracak, (d) Öngörülebilen aşırı yük şartlarının tehlikeli durumlara yol açmamasını sağlayacak, şekilde tasarlanacak ve imal edilecektir.

162 PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN ÇALIŞANLARIN KORUNMASI
İşyerlerinde oluşabilecek patlayıcı ortamların tehlikelerinden çalışanların sağlık ve güvenliğini korumak için işveren, a) Patlayıcı ortam oluşmasını önlemek, b) Yapılan işlemlerin doğası gereği patlayıcı ortam oluşmasının önlenmesi mümkün değilse patlayıcı ortamın tutuşmasını önlemek, c) İşçilerin sağlık ve güvenliklerini sağlayacak şekilde patlamanın zararlı etkilerini azaltacak önlemleri almak zorundadır

163 İşyerinde Patlayıcı Ortam Oluşması İhtimali Bulunan Bölümler
Çalışanların sağlık ve güvenliğini korumak için özel önlem alınmasını gerektirecek miktarda patlayıcı karışım oluşabilecek yerler, yönetmeliğe göre TEHLİKELİ kabul edilecektir.  Çalışanların sağlık ve güvenliğini korumak için özel önlem alınmasını gerektirecek miktarda patlayıcı karışım oluşması ihtimali bulunmayan yerler yönetmeliğe göre TEHLİKESİZ kabul edilecektir. Parlayıcı ve/veya yanıcı maddelerin hava ile yaptıkları karışımların, bağımsız olarak bir patlama meydana getirmeyecekleri yapılacak araştırmalarla kanıtlanmadıkça, bu maddeler patlayıcı ortam oluşturabilecek maddeler olarak kabul edilecektir.

164 Tehlikeli Yerlerin Sınıflandırılması
Tehlikeli yerler, patlayıcı ortam oluşma sıklığı ve bu ortamın devam etme süresi esas alınarak, Bölge 0 Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan patlayıcı ortamın sürekli olarak veya uzun süre ya da sık sık oluştuğu yerler. Bölge 1 Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışımından oluşan patlayıcı ortamın normal çalışma koşullarında ara sıra meydana gelme ihtimali olan yerler. Bölge 2 Gaz, buhar ve sis halindeki parlayıcı maddelerin hava ile karışarak normal çalışma koşullarında patlayıcı ortam oluşturma ihtimali olmayan yerler ya da böyle bir ihtimal olsa bile patlayıcı ortamın çok kısa bir süre için kalıcı olduğu yerler

165 Tehlikeli Yerlerin Sınıflandırılması
Bölge 20 Havada bulut halinde bulunan yanıcı tozların, sürekli olarak veya uzun süreli ya da sık sık patlayıcı ortam oluşabilecek yerler. Bölge 21 Normal çalışma koşullarında, havada bulut halinde bulunan yanıcı tozların ara sıra patlayıcı ortam oluşturabileceği yerler. Bölge 22 Normal çalışma koşullarında, havada bulut halinde yanıcı tozların patlayıcı ortam oluşturma ihtimali bulunmayan ancak böyle bir ihtimal olsa bile bunun yalnızca çok kısa bir süre için geçerli olduğu yerler.

166 Patlamadan Korunma Dokümanı
Patlamadan Korunma Dokümanında, özellikle; a) Patlama riskinin belirlendiği ve değerlendirildiği, b) Bu Yönetmelikte belirlenen yükümlülüklerin yerine getirilmesi için alınacak önlemler, c) İşyerinde patlayıcı ortam oluşma sıklığı ve bu ortamın devam etme süresi esas alınarak, bölgeler halinde sınıflandırılmış yerler, d) Çalışanların sağlık ve güvenliklerinin patlayıcı ortam risklerinden korunması için  asgari gereklerin uygulanacağı yerler, e) Çalışma yerleri ile uyarı cihazları da dahil iş ekipmanının tasarımı, işletilmesi, kontrol ve bakımının güvenlik kurallarına uygun olarak sağlandığı, f) İşyerinde kullanılan tüm ekipmanın "İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği" ne uygun olduğu, hususları yazılı olarak yer almalıdır.

167 Kazasız ve sağlıklı günler dileğiyle…