NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ

... konulu sunumlar: "NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ"— Sunum transkripti:

1 NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ
Görsel iletişime giriş METAFOR VE METONİMİ NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Sanat Tasarım Fakültesi stf.nisantasi.edu.tr

2 Metafor (Eğretileme) Metaforlar, yukarı-aşağı, iç-dış, nesne, öz, vb. gibi basit fiziksel kavramlara dayanır. Bunlar kavramsal sistemimizdeki herhangi bir şey kadar basittir (Lakoff & Johnson,1980). “Eğretilemeler bir şeyi başka bir şey yoluyla açıklama, yorumlama ya da örnekseme ile anlam oluşturan dil mecazlarıdır (örneğin benim aşkım kırmızı bir güldür)”. Benzetmeler de, daha zayıf biçimde “gibi” veya “kadar” kullanarak örnekseme oluşturur (örneğin, “benim aşkım kırmızı bir gül gibidir”) (Berger, 2012:94). Lakoff & Johnson (1980), metaforların düşünce yapımızın merkezi oluklarını ve düşüncemizin ve eylemlerimizin kaynağı olan kavramsal dizgemizin doğasının metaforlarla biçimlendiğini iddia ederler.

3 Metaforlar Lakoff & Johnson’a (1980) göre kavramlarımız dünyayı algılama biçimimizi belirlediği ve günlük gerçekliklerimizi tanımladığı için, düşüncemizi yöneten kavramların sadece zihinsel bir boyutu yoktur, aynı zamanda günlük hayatı yöneten pratik bir boyutu da vardır. Bu nedenle metaforlar, düşünmenin ve iletişim kurmanın temel parçalarındandır.

4 Metaforlar Lakoff & Johnson yapısal metaforları çeşitli özellikleriyle ele alırlar. Bunlardan bazıları şunlardır (aktaran A.A. Berger, 2012:95): Nasıl düşüneceğimizi, algılayacağımızı ve davranacağımızı biçimlendiren yapısal metaforlar İki karşıtlığın yansıttığı uzamsal yönelimle ilgili yönelimsel metaforlar Genel maddeler ve nesneler yoluyla hayatı yorumlayan varlık bilimsel metaforlar

5 Metaforlar Yapısal metafor, bir kavramın başka bir yapılandırılmış, keskin bir şekilde tanımlanmış kavram üzerinden anlaşıldığı uzlaşımsal bir metafordur. “Zihin bir makinadır” metaforunda olduğu gibi, uzamsal metaforları daha özellikli terimlerle detaylandırabiliriz. Bu bize “zihin” gibi bir kavramın detaylı bir şekilde üzerinde durabilmemizin yanı sıra, belli özelliklerin altının çizilmesi, diğerlerinin gizlenmesi için bir araçtır. Yapısal metaforlar bu türden bir detaylandırma için en zengin kaynaklardandır. Yönelimsel ve ontolojik (varlık bilimsel) metaforlarda olduğu gibi yapısal metaforlar deneyimlerimiz içerisindeki sistematik ilgileşime (korelasyon) dayanır.

6 Metaforlar Örneğin, “rasyonel argüman bir savaştır” metaforu, rasyonel bir argümanın ne olduğunu kavramsallaştırmamıza olanak sağlar. Kavga/mücadele/dövüşme (ing. fight) insanların ve hayvanların dünyasının her alanındadır. İnsanlar, “rasyonel hayvanlar” olarak bu kavga/mücadele/dövüşmeyi kurumsallaştırmıştır; bunun örneklerinden biri de savaştır. Rasyonel bir hayvan olmanın birazı, insanın istediklerini almak için fiziksel çatışmanın tehlikelerine maruz kalmaktan kendini korumasını da içerir. İnsan, istediklerini almak için sıklıkla tartışma hâlindedir ve bunlar bazen “dejenere” olarak fiziksel şiddete dönüşür. Sözel savaşlar fiziksel savaşlar gibi algılanır. Bu nedenle bir tartışmada saldırırsınız, savunursunuz veya kontratak yaparsanız (Lakoff & Johnson, 1980).

7 Örnekler Örnek cümleler: Eleştiri tam hedefe yönelikti
Argümanımdaki zayıf noktalara saldırdı Hayatımızda önemli olan diğer yapısal metaforlara bakalım: İş gücü bir kaynaktır Zaman bir kaynaktır

8 Metaforlar Bu metaforların her ikisi de maddi kaynaklar ile ilgili deneyimlerimize dayalı olarak kültürel olarak temellenir. Maddi kaynaklar sayılabilirler ve değerle ölçülebilirler, belli bir amaca yöneliktirler, amaca yönelik hizmet ettikleri sürece kullanılabilirler. Buna göre, bir ürünün biriminin üretilmesi için gereken zaman anlamında işgücüne değer atayabiliriz. Üretim bandı buna verilebilecek mükemmel bir örnektir.

9 Metaforlar Bu karmaşık yapısal metaforlar ontolojik (varlık bilimsel) metaforlardır ve evrensel değillerdir. Bunları metafor olarak görmeme nedenimiz, bunların endüstrileşmiş Batı toplumlarının temelinde olmasıdır. “Boş zaman” veya “zamanı boşa harcamak” kavramları “iş zamanı” kavramıyla paralellik gösterir, çünkü zaman “değerledirilebilir” veya “harcanabilir”. Bu metaforlar sadece fiziksel ve kültürel deneyimlerimize dayanmazlar, aynı zamanda düşüncelerimizi, deneyimlerimizi ve eylemlerimizi etkilerler.

10 Metonimi (düzdeğişmece)
“Düzdeğişmece, anlamın örnekseme yoluyla oluştuğu eğretilemenin [metaforun] aksine, anlamın çağrışım yoluyla oluştuğu bir dil mecazıdır. Düzdeğişmece (metonymy) terimi iki parçadan oluşur: meta, yani nakletmek ve onoma, yani isim” (Berger, 2012:95). Metafor şeyler arasındaki benzerlik üzerine bir odaklanırken, metonimi şeyler arasında zamanda ve mekânda birlik üzerine odaklanır.

11 Metonimi Metonimi kişileştirmeden farklıdır. Kişileştirme örneklerinde insan olamayan şeylere insan niteliklerinin eklendiği görülür. Örnek cümleler: Hayat bana kazık attı Enflasyon birikimlerimi yedi

12 Örnekler Metonimide, bir varlığın onunla ilintili olduğu başka bir varlığa işaret etmek için kullanılır. Örnek cümleler: James Joyce okumayı sever Akrilik sanat dünyasını ele geçirdi

13 Kapsamlama Bir parçanın bütünü ifade etmesine kapsamlama da (synecdoche) denir. Örnek cümleler: Kuruma yeni kan lazım Üniversitede parlak kafalar var

14 Metonimi Metonimide bir varlık başka bir varlığa işaret eder. Metafor ve metonimi birbirlerinden farklı çalışan süreçlerdir. Metafor, bir şeyin başka bir şey olarak anlaşılmasını içerir. Metonimi ise bir varlığın başka bir varlığa işaret ettiği, öncelikli olarak bir referans fonksiyonudur. Ancak, metonimi aynı zamanda belli bir kavrayış da sağlar. Örneğin parçanın bütüne işaret ettiği metonimide hangi parçanın seçildiği, bütünün hangi özelliğine odaklandığımızı belirler.

15 Metonimi Metonimi aynı zamanda kültürel bir yaklaşımdır: Örnek cümle:
Etrafta yeni yüzler var Bu örnekteki yüz, insana işaret eder. Bir insanın yüzü, o insanı neredeyse bütünüyle tanımlar. Bir insanın sadece vücudunu gördüğümüzde o insan hakkında yeterince bilgi edinmediğimizi düşünür, bu bilgiden tatmin olmayız. Bu kısmen Batı toplumlarındaki portre resim ve fotoğraf geleneğinden kaynaklanır.

16 Metonimi Metaforlar gibi metonimiler de izole vakalar gibi ele alınacak rastgele oluşumlar değillerdir. Metonimik kavramlar da sistematiktirler: Bütün için parça: Üniversitede parlak kafalar var Ürün için üretici: Bir Apple aldım Kullanıcı için kullanılan nesne: Otobüsler grevde

17 Metonimi Kontrol edilen için kontrol eden:
Napolyon Waterloo’yu kaybetti Nixon Hanoi’yi bombaladı Sorumlu insanlar için kurum: Üniversiteyi buna ikna etmek çok zor Senato bunun doğru olduğunu düşünmüyor

18 Metonimi Kurum için yer: Wall Street panikte
Beyaz Saray hiçbir açıklama yapmadı Olay için yer: Susurluk’tan sonra politikada bazı şeyler değişti Hiroşima’yı unutmamalıyız

19 Özel durumlar Kültürel ve dinsel sembolizm metoniminin özel durumlarıdır. Örneğin Hristiyan teolojisindeki Kutsal Ruh için Güvercin metonomisindeki sembolizm rastlantısal değildir. Güvercin figürü yerine tavuk, akbaba veya devekuşu figürünün olmaması güvercinin Batı toplumlarındaki kavranışına ve Hristiyan teolojisindeki Kutsal Ruh kavranışına dayanır. (Güvercinin güzel, narin ve barışçıl olduğu düşünülür ve bir kuş olarak habitatının gökyüzü olması ruhani varlıklarla örtüşür).

20 Metafor (eğretileme) / Metonimi (düzdeğişmece)
Örnekseme / benzerlik Çağrışım / bitişiklik Seçme Birleşme Benzeyiş Kapsamlayış Romantizm Realizm Sürrealizm (resimde) Kübizm (resimde) Freud’un özdeşleşme ve sembolizmi (rüyalarda) Freud’un yoğunlaşma ve yer değiştirmesi (rüyalarda) Berger, A. A. (2012) Kültür Eleştirisi: Kültür Kavramlarına Giriş. İstanbul: Pinhan Yayıncılık

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31 NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
kaynaklar Barthes, R. (2000) Camera Lucida. İstanbul: Altıkırkbeş Yayınları. Burke, P. (2000) Tarih ve Toplumsal Kuram, çev. Mete Tuncay. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Crow, D. (2010) Visible Signs, 2nd edition. Lausanne: AVA Books. Dora, S. (2003) Büyüyen Fotoğraf Küçülen Sosyoloji. İstanbul Babil Yayınları. Ertan, G. & Sansarcı, E. (2017) Görsel Sanatlarda Anlam ve Algı. İstanbul: Alternatif Yayıncılık. Gombrich, E.H. (2011) Sanatın Öyküsü. İstanbul: Remzi Kitabevi. Gombrich, E.H. (2015) Sanat ve Yanılsama: Resim yoluyla betimlemenin psikolojisi. çev.Ahmet Cemal. İstanbul: Remzi Kitabevi. Günay, V. & Parsa, A. (2012) Görsel Göstergebilim. İstanbul: Es Yayınları. Hall, S. (2012) This Means This This Means That: A User’s Guide to Semiotics, 2nd Edition. London: Laurence King Publishing. Oskay, Ü. (1999) İletişimin ABC’si. İstanbul: DER Yayınevi. Price, M. (2004) Fotoğraf: Çerçevedeki Gizem. İstanbul: Ayrıntı Yayınları Steichen, E. (1984) Fotoğraf İnsanlığın Tanığı ve Kayıt Aracı, çev. Abdullah Ersoy, ed. Ahmet Tolungüç. AFSAD Fotoğraf Dergisi, Ocak 1984, 14(2). Walter, J. A. (1985) bir Fotoğraf Üzerine Notlar. AFSAD Fotoğraf Dergisi, çev. Ahmet Tolungüç, ed. Ahmet Tolungüç. sayı: 1-2 NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©