OSMANLI DEVLETİ’NDE KÜLTÜR VE MEDENİYET

... konulu sunumlar: "OSMANLI DEVLETİ’NDE KÜLTÜR VE MEDENİYET"— Sunum transkripti:

1 OSMANLI DEVLETİ’NDE KÜLTÜR VE MEDENİYET

2 DEVLET YÖNETİMİ Osmanlılarda devletin idaresi merkezi ve taşra olmak üzere ikiye ayrılır. Merkezi idarenin başı doğal olarak padişahtır. İslam öncesi Türk devletlerinden gelen ve Osmanlı’da da uygulanan veraset sistemine göre devlet hanedanın ortak malıdır. I. Murad II. Mehmed I. Ahmed Padişah: Kut sahibi Hanedan ailesi Valide Sultan Haseki Şehzade Sultan

3 Padişah Veraset Sistemi Şehzade
Bey, Han, Hakan, Hünkar, Gazi, Sultan, Halife Savaş ve barış kararı Devletin idaresi Ordunun kumandanı Güvenlik, adalet ve halkın refahından sorumlu Alametleri Taht, Tuğ, Otağ, Sikke, Alem, Hilat, Cülus, Hutbe, Tabl, Tuğra, Biat, Kılıç alayı Veraset Sistemi Kesin çizgilerin belirlenmemiş olması Devlet ileri gelenlerinin önemi Fatih Sultan Mehmed ve Kanunnamesi I. Ahmed ve Ekber-Erşed kuralı Şehzade Şehzadegan Mektebi Lala Sancağa çıkma (III. Mehmed zamanına kadar) Manisa, Kütahya, Konya, Amasya, Bursa, Trabzon, İzmit I. Ahmed ve kafes sistemi

4 Devlet yazışmaları Başkentler Tuğra: Padişah mührü
Ferman: Padişahın yazılı emri Hatt-ı Hümayun: Bizzat padişah tarafından yazılan emir Kanunname: hükümdarın yayınladığı kurallar bütünü Berat: Atama, yetkilendirme belgesi Menşur: Üst düzey bürokratlara verilen görevlendirme belgesi Hüküm: Divan-ı Hümayun kararı Yarlığ: Halka yapılan duyuru Fetva: Şeyhülislamın görüşünü bildiren yazı Başkentler Söğüt, Bursa, Edirne, İstanbul

5 Saray Bursa Sarayı (Orhan Gazi) Edirne Sarayı (I. Murad) Eski Saray
Topkapı Sarayı Yıldız Sarayı (II. Abdülhamid) Birun: Dış saray Arz Odası: Birun’da bulunan, hükümdarın devlet işlerini takip ettiği kısım Yeniçeriler Altı Bölük halkı (sipahiler, silahdar, sağ ve sol garipler, sağ ve sol ulufeciler) Topçular ve cebeciler Mehterler Müteferrikalar (iç oğlanlar, beyzade çocukları) Lalalar Hekimbaşı (cerrahbaşı) Babü’s-saade: Enderun ile Birun’u birbirine bağlayan kapı

6 Enderun: Hükümdarın özel hayatı ve idari işlerini gördüğü yer
Büyük oda: Sarayın işleyişine dair eğitim verilen yer Küçük oda: Sarayın işleyişine dair eğitim verilen yer Has oda: Günlük hizmetler (silahtar, çuhadar, rikabdar gibi) Hazine odası: Hazine - değerli eşyası muhafazası Kilerci odası: Sofra hizmetleri Seferli odası: Eğlence ve bakım (terzi, berber gibi) hizmetleri Doğancılar koğuşu: Hükümdarın kuşlarının bakımı Devşirme sistemi ile getirilen çocuklardan seçilen görevliler (iç oğlanı) Hem padişaha hizmet hem de ciddi ve sıkı bir eğitim süreci Çıkma âdeti ve devlet görevine geçiş Harem: Hükümdarın aile hayatının geçtiği yer İdarecisi Valide Sultan Harem ağası Cariye eğitimi

7 Divan-ı Hümayun Kurucusu Orhan Gazi Hükümetin, yürütmenin merkezi
Üst düzey yargı organı Başkanı padişah (Fatih’ten sonra sadrazam da başkan) Mühimme defteri (Divan tapeleri- Nişancı) II. Mahmud Divanlar Galebe Divanı: Elçi kabulü Sefer Divanı: Savaş divanı İkindi Divanı: Sadrazam divanı Ulufe Divanı: Maaş dağıtımı Ayak Divanı: Acil görüşme At Divanı: Sefer sırasında at üzerinde görüşme Çarşamba Divanı: İstanbul meseleleri Cuma Divanı: Dini meseleler

8 Divan-ı Hümayun üyeleri
Seyfiye, İlmiye ve Kalemiye mensupları Seyfiye: Askeri sınıf, genelde devşirme kökenli, Enderun eğitimli Vezir-i azam ve vezirler Eğer paşa iseler Yeniçeri ağası, Kaptan-ı Derya İlmiye: Medrese eğitimi almış, kültürlü, dini bilgi sahibi Kazasker, Şeyhülislam Kalemiye: Bürokrat zümre Nişancı, Defterdar, Reisülküttap Vezir-i azam Padişahın vekili, padişah mührünü taşıma yetkili tek kişi Serdar-ı ekrem Fatih’ten itibaren divan başkanı Atama, azletme yetkisine sahip İlk vezir-i azam Çandarlı Halil Hayreddin Paşa Vezir (Kubbealtı veziri) Sabit görevi olmayan, üst düzey yetkili kişiler, günümüzdeki devlet bakanına benzer bir yapı 1731 son

9 Kazasker Nişancı Defterdar Şeyhülislam Adalet işlerinden sorumlu
Divan’ın hukuk danışmanı, kadı ve müftü atamalarından sorumlu Şeyhülislam’ın gücü arttıkça pasifleşen bir makam Fatih ile birlikte 2 kazasker (Anadolu-Rumeli) Nişancı Fermanlara tuğra çeken kişi Sarayın protokol müdürü, iç ve dış yazışmalardan sorumlu Tapu, kadastro, tahrir işlerinden sorumlu Defterdar Mali işlerden sorumlu divan üyesi Hazine ve bütçeden sorumlu Şeyhülislam Alınan kararın dinen uygun olup olmadığını denetlemekle yükümlü Kanuni zamanında Divan üyesi (Molla Fenari), protokolde vezir-i azama eşit Divan’ın daimi üyesi değil Müftü ve müderris atamalarından sorumlu

10 Reisülküttap Yeniçeri Ağası Kaptan-ı Derya
İlk başlarda Nişancı’ya bağlı iken sonradan divan üyesi Dışişlerinden sorumlu Yeniçeri Ağası Yeniçeri Ocağı’nın başı Kara Kuvvetleri Komutanı İstanbul’un güvenliğinden sorumlu Vezir rütbesi varsa divana üye Kaptan-ı Derya Deniz Kuvvetleri Komutanı Denizlerdeki güvenlikten sorumlu Kanuni zamanında divan üyesi (Barbaros Hayreddin)

11 Eyaletler Salyaneli (Özel Yönetimli) Salyanesiz (Merkeze Bağlı)
Salyaneli: İltizam sisteminin uygulandığı, yıllık olarak hazineye gelir gönderen eyaletler Salyanesiz: Tımar sisteminin uygulandığı eyaletler Salyaneli (Özel Yönetimli) Salyanesiz (Merkeze Bağlı) İmtiyazlı (Özerk) Mısır Rumeli Hicaz Yemen Budin Kırım Habeş Bosna Erdel Tunus Karaman Eflak Cezayir Sivas Boğdan Trablusgarp Musul Bağdat Halep Şam Diyarbakır

12 Salyanesiz Eyaletler:
Taşra İdaresi Eyalet Beylerbeyi Sancak Sancakbeyi Kaza Kadı Köy Kethüda Salyaneli Eyaletler: Merkezden uzak olan bölgelerde tercih edilen bir sistemdir. Toplanan vergiler doğrudan devlet hazinesine aktarılır. Salyanesiz Eyaletler: Anadolu ve Rumeli olmak üzere ikiye ayrılırlar. Tımar sisteminin uygulandığı eyaletlerdir. Beylerbeyi tarafından idare edilirler. Rumeli Beylerbeyliği: Orhan Gazi, Manastır Anadolu Beylerbeyliği: Yıldırım Bayezid, Kütahya İmtiyazlı Eyaletler: İç işlerinde serbest, dış politikada Osmanlı Devleti’ne bağlı eyaletlerdir. Yöneticileri padişah tarafından atanır.

13 Diğer taşra görevlileri
Eyalet Divanı Beylerbeyi Beylerbeyi kethüdası Eyalet defterdarı Eyalet kadısı Eyalet subaşısı Diğer taşra görevlileri Muhtesib: Çarşı-Pazar denetmeni, satış-fiat kontrolörü (zabıta) Kapan emiri: Şehirlere gelen sebze meyvenin toplandığı «kapan»ların vergi sorumlusu (hal müdürü) Beytülmal emini: Kamu mallarının ve kamu çıkarının taşradaki sorumlusu Gümrük ve bac eminleri: Kasaba ve şehirlerdeki ticari vergi sorumluları 1864 Vilayet Nizamnamesi Vilayet (vali) Liva/sancak (mutasarrıf) Kaza (kaymakam) Nahiye (müdür) Karye (muhtar)

14 ASKERİ TEŞKİLAT İlk askerler gazi ve alperenler
Orhan Gazi zamanında ilk düzenli ordu (yaya ve müsellem) Modern Osmanlı ordusu Kara ordusu Kapıkulu askerleri (devşirme), Eyalet askerleri (tımarlı sipahi), yabancı kuvvetler ve bağlı beyliklere ait kuvvetler Deniz ordusu Kapıkulu askerleri Osmanlı başkenti ve sarayını korumakla yükümlü Kurucusu I. Murad Devşirme sistemi (kul sistemi) ve esirler (pençik oğlanı) Ulufe, cülus Evlenmek ve başka işle uğraşmak yasak

15 Kapıkulu Ocağı YAYALAR ATLILAR Acemioğlanlar Ocağı (Devşirmelerin ilk durağı, I. Murad, koruyucu aile, saray, yasaklar- başarılılar Enderun’a) Silahtarlar (savaşta padişah otağını korumak) Yeniçeri Ocağı Sipahiler Cebeciler (silah temini, bakımı) Ulufeciler (Saltanat sancağını korumak) Lağımcılar (tünel, hendek kazma) Garipler (Hazineyi korumak) Humbaracılar (el bombası, patlayıcı, havan topu) Topçular (top dökmek, yapmak, kullanmak, I. Kosova) Top arabacıları (savaş topu nakli) Bostancılar (saray ve köşklerin korunması)

16 Eyalet Ordusu ÖNCÜLER GERİ HİZMET
Eyalet askerleri Taşrada bulunan ve Osmanlı ordusunun en kalabalık sınıfı olan asker topluluğu Komutanı beylerbeyi Giderleri tımar sistemi ile karşılanan bir model (cebelü yetiştirme) Tımarlı sipahinin görevi savaş zamanı sefere katılmak, barış zamanı bölgesinde asayişi sağlamaktır. Tımarı dahilindeki halktan vergi toplar, bununla hem kendi geçinir hem de asker yetiştir. Eyalet Ordusu ÖNCÜLER GERİ HİZMET Deliler (Rumeli ve Bosna beylerbeyine bağlı birlikler, yol gösterici, delil) Turnacılar (Ordu içi haberleşme) Beşliler (Sınır muhafazası) Sakalar (su temini) Akıncılar (Düşmanı keşif birliği) Derbentçiler (Yolların bakım ve tamiri) Azaplar (Düşmana ilk saldırıyı yapan bekarlar birliği) Cerahurlar (Siper kazan, ağaç kesen işçiler) Gönüllüler (özellikle sınır bölgelerinde)

17 Bekar deniz piyadeleri
Deniz Kuvvetleri Karesioğulları ve ilk donanma İlk deniz beyi Karamürsel Gazi Karamürsel, Edincik, İzmit, Gelibolu tersaneleri Kasımpaşa tersanesi Deniz korsanlığından Osmanlı hizmetine geçiş Barbaros Hayreddin, Kemal Reis, Burak Reis, Kılıç Ali Paşa, Seydi Ali Reis, Piri Reis, Oruç Reis Deniz faciaları (1571 İnebahtı, 1770 Çeşme, 1827 Navarin, 1853 Sinop) Donanma Personeli Azaplar Bekar deniz piyadeleri Kumbaracılar Tersane çalışanları Kalafatçı Gemileri ziftleyen personel Leventler Bahriye askeri Kürekçilr Esir ve suçlular Aylakçılar Sefer zamanı geçici personel

18 Osmanlı ordusundaki ıslahatlar
I. Mahmud zamanında Humbaracı Ahmed Paşa III. Mustafa zamanında Baron de Tott ve sürat topçuları III. Selim zamanında Bostancı Tüfenkçileri (Nizam-ı Cedid) II. Mahmud zamanında Sekban-ı Cedid, Eşkinci Ocağı, Asakir-i Mansure-i Muhammediyye Osmanlı ordusunda modern askeri mektepler 1773 Mühendishane-i Bahr-i Hümayun 1795 Mühendishane-i Berr-i Hümayun 1827 Mekteb-i Tıbbiye 1834 Mekteb-i Harbiye

19 TOPRAK SİSTEMİ Osmanlı Devleti’nde toprak mülk, vakıf ve miri arazi olmak üzere üçe ayrılır. Mülk Arazi: Mülkiyet hakkı arazi sahibinin olan topraklardır. Öşri Arazi: Eğer mülkiyet sahibi Müslümansa Öşür vergisi ödediğinden «Öşri Arazi» denir. Haraci Arazi: Eğer mülkiyet sahibi gayrimüslim ise Haraç vergisi ödediğinden «Haraci Arazi» denir. Vakıf Arazi: Kullanım hakkı ve geliri hayır işleri yapmak üzere vakıflara devredilen arazidir. Bir yönüyle miri arazidir. Çünkü toprak devletindir. Ancak Müslüman şahısların hayır için vakıflara devrettiği araziler de vardır. Şehir ve kasabaların kalkınmasında büyük faydası vardır. Miri Arazi: Mülkiyeti devlere ait olan arazilerdir. Bu arazi satılamaz, sadece işletme hakkı devredilebilir. Miri arazi çok çeşitli şekillerdedir. Paşmaklık: Geliri padişah ailesine ayrılan topraklardır. Ocaklık: Geliri kale muhafızları ve tersane işlerine ayrılan arazidir. Malikane: Devlet görevlilerine üstün hizmet karşılığı verilen arazidir. Yurtluk: Geliri sınır boyundaki asker ve memurlara verilen topraklardır. Mukataa: Geliri doğrudan devlet hazinesine aktarılan topraklardır. Vakıf:

20 Dirlik (Tımar): Geliri devlet memuru ve askerlere maaş karşılığı olarak verilen arazidir. Toprağın mülkiyeti devletin, vergisi dirlik sahibinin, kullanım hakkı köylünündür. II. Mahmud zamanına kadar uygulanan bir sistemdir. Has: Yıllık geliri akçenin üzerindeki dirlik arazisidir. (Hanedan, vezir, beylerbeyi, sancakbeyi) Zeamet: Yıllık geliri akçe arasındaki dirlik arazisidir. (Eyalet memurları, kadı, subaşı) Tımar: Yıllık geliri akçeden az olan dirlik arazisidir. (Savaşlarda yararlılık gösterenler) Bu araziler tahrir defterlerine kaydedilir. Kılıç Hakkı: Tımar sahipleri için ilk 3.000, zeamet sahipleri için ise ilk akçe hak sahibinin geçimine ayrılmıştır. Buna kılıç hakkı denir. Hak sahipleri kalan meblağın her akçesi için bir cebelü (teçhizatlı atlı asker) yetiştirmek zorundadır. Dirlik (tımar) sistemi sayesinde Devlet kolayca vergi toplama şansını yakalamıştır. Devlet maaş yükünü azaltmıştır. Devlet asker yetiştirme yükünü azaltımıştır. Devlet toprağın düzenli işletilmesini sağlamıştır. Devlet taşrada güvenliği sağlamıştır.

21 Çift Hane Sistemi: Osmanlılarda bir çift öküzün işleyebileceği toprağa «çiftlik» denilmiştir. Buna dayalı sisteme de çift hane sistemi denmiştir. Bu sistem sayesinde Taşrada asker ihtiyacı sağlanır. Yerleşik hayat özendirilir. Toprak devletin olduğu için feodaliteye izin verilmez. Hazineye para girmez ancak masraflar için de para çıkmamış olur. Bu sistemde Köylü toprağı satamaz, miras olarak devredemez. Üretimi aksatamaz. Üç yıl sebepsiz yere araziyi işletmeyen köylünün elinden arazisi alınır. Sebepsiz yere arazisini boş bırakan «çiftbozan» vergisi öder. Arazinin işletme hakkı babadan oğula geçebilir.

22 İltizam Sistemi: Dirlik arazilere ait gelirlerin peşin olarak açık arttırma ile satılmasıdır.
İlk olarak Fatih zamanında uzak memleket gelirlerini elde etmek için uygulanmıştır. Ekonomik sorunlar bu sistemi zaman içerisinde yaygın hale gelmesine neden olmuştur. Mültezimler devlete ödedikleri parayı çıkartabilmek için köylüye kanunsuz vergiler koymuş, baskı yapmıştır. 15. yüzyıldan 1839’a kadar sıklıkla uygulanan bu sistem, Tanzimat Fermanı ile kaldırılmış ancak 1850’lerde yeniden uygulanmıştır. Sonuç olarak, iltizam sisteminin uygulanması ile Devlet acil para ihtiyacını karşılamıştır. Taşrada asker ihtiyacı doğmuştur. Köylüler üzerinde feodal baskı ortaya çıkmıştır. Ayanlar, ağalar türemiştir. Tarım ekonomisi üzerindeki devlet denetimi zayıflamıştır.

23 EKONOMİ Osmanlı ekonomisi kuruluşundan yıkılışına kadar tarım ekonomisine dayalı olarak varlığını sürdürmüştür. Tarımsal faaliyetler ve vergiler Osmanlı ekonomisinin her zaman için temel dinamiği olmuştur. Hayvancılık faaliyetleri de Osmanlı topraklarında sıklıkla görülmüştür. Ancak hayvancılığın göçebe bir hayatı mecbur etmesi devletin kontrolünün zayıflamasına da neden olmuştur. Hayvancılıkla uğraşan kesimden «ağnam» vergisi alınmıştır. Sanayi unsuru olarak Osmanlılarda karşımıza çıkan ilk kurum Lonca Teşkilatı’dır. Ahilik teşkilatının devamı olan bu sistemde gayrimüslimlere de yer verilmiştir. Esnaf dayanışması, kaliteli üretim, dürüst ticaret, mesleki eğitim ve iktisadi kalkınma için önemli bir kurumdur. Loncaların denetleyici kurumu Kadılık makamıdır.

24 Osmanlı ticaret hayatında güçlü bir ağdan bahsetmek mümkündür
Osmanlı ticaret hayatında güçlü bir ağdan bahsetmek mümkündür. Ülke içerisinde ciddi bir ticari ağ tesis edilmiştir. Osmanlı ticaretinde İrek ve Baharat yolunun önemi aşikardır. Ancak XVII. Yüzyıl ile bu ticaret yollarının zayıflaması Osmanlı ekonomisini olumsuz yönde etkilemiştir. Osmanlı Devleti’nin temel ihraç ürünleri Tekstil, işlenmiş ipek, altın, gümüş, demir Osmanlı Devleti’nin temel ithalat ürünleri Ham ipek, baharat, cam, un, şeker, sabun Menzil Teşkilatı: Ticaret yolları üzerinde hayvan temini ve dinlenme imkanı Derbent Teşkilatı: Ticaret yolu üzerindeki bakım ve tamirat işleri Mekkari Taifesi: Ticaret yolu üzerinde taşımacılık yapan zümre Narh: Devletin bir mal için belirlediği en üst satış fiyatı

25 Osmanlı Devleti’nde vergiler şeri ve örfi olmak üzere ikiye ayrılır.
Şeri Vergiler Öşür: Müslüman tebaadan alınan 1/10 oranındaki vergidir. Haraç: Gayrimüslim halktan alınan gelir vergisidir. Cizye: Gayrimüslimlerin askerlik yapmaması ve Osmanlı güvencesi altında yaşamasının karşılığında alınan vergi. Müslüman zekatına da denk tutulmuştur. Islahat Fermanı ile kalkmıştır. Örfi Vergiler Çift Resmi: Bir çift arazi için ödenen vergi Çiftbozan: Sebepsiz yere toprağı 3 yıl ekmeyen veya terk edenden alınan vergi Ağnam: Küçükbaş hayvancılık yapanlardan alınan vergi Avarız: Olağanüstü hal vergisi İspenç: Gayrimüslim çiftçilerden alınan vergi Bennak: Evli olup tımar dışında başka işlerde çalışanlardan alınan vergi Mücerred: Bekarolup tımar dışında başka işlerde çalışanlardan alınan vergi Bac Resmi: Çarşı ve pazar esnafından alınan vergi, Derbend Resmi: İmar vergisi

26 Para Banka Borçlanma Osman Gazi ilk bakır para
Orhan Gazi ilk gümüş para Fatih ilk altın para (sultani) Abdülmecid ilk kağıt para (kaime-i mutebere) Banka 1847 Bank-ı Dersaadet (Galata Bankerleri) 1856 Bank-ı Osmani (Merkez Bankası’nın temeli) 1863 Memleket ve Menafi Sandıkları (Midhat Paşa, Ziraat Bankası’nın temeli) Borçlanma İlk iç borçlanma (esham) III. Mustafa (1770’ler) İlk dış borç Kırım Harbi Osmanlı ekonomisinin çöküşü 1882 Muharrem Kararnamesi ve Duyun-ı Umumiye

27 Osmanlı ekonomisinin bozulmasına dair ana sebepler
Coğrafi keşifler ve ticaret yollarının değişmesi İpek ve Baharat yolları Ümit Burnu’nun keşfi Kapitülasyonlar Kısa süreli çıkarlar için siyasi hamle olarak kapitülasyonlar Her devlete verilmeye başlanması ve 1740’dan sonra daimi hale gelişi Dış borç batağına girilmesi 1854 Kırım Harbi yılları 1881 Muharrem Kararnamesi Sanayi inkılabı sürecine uyum sağlanmaması Sanayileşme çağının kaçırılması Seri üretim ve imalatın yapılamaması Yerli üretimin sonu Osmanlı’nın açık pazar haline gelişi

28 TOPLUM Osmanlı Devlet sisteminde yönetenler zümresinin başı saray ve padişahtır. Bunun dışında Divan-ı Hümayun’u oluşturan seyfiye, ilmiye ve kalemiye teşkilatları da yönetenler zümresi içerisinde sayılırlar. Yönetilenler ise doğal olarak halktır. Bu zümreye «reaya» denir. Yönetenler Listenin başında Tanrı tarafından kut sahibi olan padişah ve bağlı bulunduğu hanedan vardır. Seyfiye grubu asker zümreyi ifade eder. Vezir-i azam, vezirler, Yeniçeri Ağası, Kaptan-ı Derya’dan sancak beyleri, subaşı, tımarlı sipahiye uzanan bir gruptur. İlmiye grubu, ehl-i şer, İslam dininin esaslarını bilen ve uygulayan medrese mezunlarından oluşur. Şeyhülislam ve Kazaskerden kadı, müftü, müderrise kadar uzanır. Kalemiye sınıfı ise üst düzey idari personel zümresidir. Nişancı, Defterdar, Reisülküttaptan gümrük görevlisine kadar uzanan bir yelpazede görev yaparlar. Yönetilenler Devlet kademesinde resmi görevi olmayan vergi veren çiftçi, tüccar ve esnaf sınıfı ve konar-göçerlerden ibarettir. Osmanlı millet sistemine göre reaya iki ana gruptan oluşur. Müslüman olanlar (Millet-i Hakime)ve gayrimüslimler (Millet-i Mahkume)

29 HUKUK Osmanlı Devleti’nde hukukun üstünlüğü padişah tarafından da kabul edilmiştir. Osmanlı hukukun kaynakları İslam hukuku (şeriat), Sözlü geleneksel hukuk (örf-töre) ve Fethedilen yörelerin hukuki özelliklerinden oluşmuştur. Osmanlı hukukunun temeli İslam hukukudur. Kur’an-ı Kerim, hadis ve sünnet ekseninde şekillenen şeriat kurallarının oluşumu ve uygulanmasında fıkıh ilmi de önemlidir. Devlet idaresinde ve kamu hukukunda hükümdarın fermanları ve beratları da etkili olmuştur. Ancak hükümdar fermanları şeriata aykırı olamaz. İslam hukukuna göre gerçekleştirilen fiillerde şeyhülislamın fetvası önemli bir yere sahiptir. Örfi hukuk da şeriata tabidir. Osmanlı hukuk sisteminde yazılı sistemin kurucusu Fatih Sultan Mehmed’dir. Onun zamanında hazırlanan «Kanunname-i Al-i Osman» ile Osmanlı hukuku yazılı hale getirilmiştir.

30 Osmanlı yargı sisteminin en üst makamı Divan-ı Hümayun’dur
Osmanlı yargı sisteminin en üst makamı Divan-ı Hümayun’dur. Üst düzey bürokratların yargılandığı makamdır. Divanın hukuki işlerden sorumlu üyesi de Kazaskerdir. Kazasker taşra mahkemelerinde alınan kararların temyiz makamıdır. Kadı atamaları kazasker tarafından yapılır. Osmanlı tarihinin ilk kazaskeri Çandarlı Kara Halil Paşa’dır. Taşradaki hukuk temsilcisi ise kadıdır. Kadılar hem hukuki meselelerle ilgilenmiş hem de yerel idarelerde yönetici olarak görev almışlardır. Mahkemelerde görülen davalar ve alınan kararlar «şeriye sicili» denen defterlere yazılmıştır. Kadılar Şeri ve örfi hukuku taşrada işletirler. Hakimlik görevi yaparlar. Lonca ve vakıfları denetlerler. Esnaf arasındaki sorunların çözüm yeridirler. Nikah, miras, cinayet meseleleri ile uğraşırlar. Taşra yöneticilerini denetlerler. Bu yüzden beylerbeyine değil Kazaskere bağlıdırlar.

31 Osmanlı hukuk sistemindeki köklü değişim II. Mahmud ile başlamıştır.
II. Mahmud zamanında görevden alınan memurlarının mallarının müsadere edilmesi usulüne son verilmiştir. Tanzimat Fermanı ve Islahat Fermanı Osmanlı Devleti’nde hukukun üstünlüğüne yönelik ilk adımlar olarak kabul edilebilir. Tanzimat yıllarında ve özellikle Abdülmecid zamanında pek çok yeni kanun çıkartılmıştır. (1840 Ceza Kanunnamesi, 1846 İdare Kanunu, 1846 Ticaret Kanunnamesi, 1855 Arazi Kanunnamesi gibi) Islahat Fermanı ile karma mahkemeler süreci başlamıştır. Osmanlıların ilk medeni kanunu ise Mecelle’dir. Hukukun egemenliğine dair en büyük atılım ise 1876 Kanun-ı Esasisidir.

32 EĞİTİM Osmanlı Devleti’nin ve İslam dünyasının klasik eğitimi kurumu medresedir. Osmanlı eğitim sisteminin ilk basamağını sıbyan mektebi oluşturur. Mahalle mektebi olarak da adlandırılan okul Müslüman çocukların ilk mektebidir. Burada okuma-yazma ve temel İslami bilgiler öğretilir. Osmanlılarda en yüksek dereceli eğitim merkezi Saray’dır. Saray Eğitimi: Osmanlı hanedan üyeleri, devşirme çocuklar ve cariyelerin eğitim yeridir. Bu kapsamda Enderun, Harem ve Şehzadegan Mektebi de yer alır. Enderun Mektebi II. Murad zamanında Edirne’de kurulmuştur. Devşirme çocuklardan Osmanlı bürokratları yetiştirilmiştir. Seyfiye ve Kalemiye sınıfının üretim merkezidir. Padişahın özel hizmetlerinin de karşılandığı yerdir. Sadece pozitif ve dini ilimler değil, sanat, spor ve güzel sanatlar eğitimi de verilir. Harem Hünkar Dairesi içerisinde bulunan ve Valide Sultan tarafından yönetilen yerdir. Cariyelere dini ilimler, edebiyat ve musiki eğitimi verilir. Şehzadegan Mektebi ise Osmanlı sultan adaylarının eğitim merkezidir.

33 Medreseler: Dini ilimler ve pozitif bilimlerin okutulduğu yüksek seviye mekteplerdir. Öğrencileri Müslümandır. İlk medrese Orhan Gazi zamanında açılmıştır. (İznik Süleyman Paşa Medresesi) En büyük ve gelişmiş medreseler Fatih’in kurduğu Sahn-ı Seman ve Kanuni’nin tesis ettiği Süleymaniye Medreseleridir. Bu iki medreseden mezun olanlar kadı ve müderris olurlar. Mütevelli heyeti tarafından yönetilir, giderleri vakıflar tarafından karşılanır. Osmanlı ilmiye sınıfı buradan yetişir. Medrese halkının farklı isimleri vardır. Softa (suhte): Öğrenci Danişmend: Yükseköğrenim seviyesinde öğrenci Müderris: Medrese muallimi Muid: Müderris yardımcısı Mülazım: Sahn-ı Seman yada Süleymaniye mezunu stajyer müderris İcazetname: Diploma Medreselerin farklı ihtisaslara yönelik türleri vardır. Darülkurra, Darülhadis, Darüttıp, Darülhendese gibi

34 Gerileme ve Dağılma Dönemlerinde Osmanlı Eğitim Kurumları
Sıbyan (ibtidai) Mektebi: 1824 Rüşdiye: II. Mahmud (askeri, sivil, zükur, inas) İdadi: (askeri, sivil, zükur, inas) Sultani: Darülfünun: 1900 Askeri Mektepler: Acemioğlanlar Ocağı, Humbarahane, Hendesehane, Mehterhane, Mühendishane-i Bahr ve Berr-i Hümayun, Mekteb-i Tıbbiye, Mekteb-i Harbiye Sivil Meslek Okulları: Darülmuallimin, Darülmuallimat, Mekteb-i Mülkiye, Ebe, Baytar, Ziraat, Orman, Asker, Polis, Baytar gibi) Azınlık Okulları: Sırp, Bulgar, Ermeni, Rum vs. Yabancı Mektepleri: Fransız, İngiliz, Amerikan mektepleri