Doç.Dr.Ebru GÖKMEŞE YÜKSEK LİSANS

... konulu sunumlar: "Doç.Dr.Ebru GÖKMEŞE YÜKSEK LİSANS"— Sunum transkripti:

1 Doç.Dr.Ebru GÖKMEŞE YÜKSEK LİSANS
İŞ HİJYENİ Doç.Dr.Ebru GÖKMEŞE YÜKSEK LİSANS

2 İş Hijyeni TDK’A göre hijyen; sağlığın hastalanmadan önce korunması ile ilgili bilimsel incelemeler ile uğraşan tıp dalı olarak tanımlanır. Hijyen köken olarak Fransızcadır. Genel olarak sağlığa zarar verecek ortamlardan korunmak için yapılacak uygulamalar ve alınan temizlik önlemleridir. İş hijyeni denildiğinde; çalışma ortamlarında oluşan, sağlık ve iyilik halini olumsuz etkileyen, verimi düşüren,stresi artıran ortam koşullarını gözleyen, değerlendiren, kontrol altına alan metot ve uygulamalardır.

3 İş hijyeni-Endüstriyel hijyen
İkisi aynı anlamda kullanılır ve iş yeri ve çevresi ile ilgili temizlik bilimidir. İş hijyeni kavramı Avrupa’da, endüstriyel hijyen ise Amerika’da kullanılır. Endüstriyel hijyenin çalışma alanları maden, inşaat ve imalat sektörleridir. İnşaat dünyada en fazla ölümcül iş kazalarının olduğu, maden en fazla meslek hastalıklarının görüldüğü, imalat ise en çok geçici iş görmezlikle sonuçlanan iş kazalarının olduğu sektörlerdir.

4 İş hijyeni uygulamaları üç temel alanı kapsar;
Meslek tehlikelerinin belirlenmesi Bu tehlikelerin değerlendirilmesi Bu tehlikelerin kontrol altına alınmasıdır. Kayıt sistemi olmalı, uygun eğitimler verilmeli, periyodik kontroller yapılmalıdır. Önemli bir diğer konu ise, gıda kaynaklı hastalıklardır. Mikrobiyolojik, kimyasal ve fiziksel etkiler sonucunda oluşur.

5 İş Hijyeninin Tarihsel Gelişimi
Çalışma ortamlarında yaşanan sağlıkla ilgili tehlike ve riskler hep araştırılmıştır. M.Ö. 4 yy’da Hipokrat, kurşun zehirlenmelerinden ilk bahseden kişidir. M.S. 1 yy’da işçiler kırmızı kurşun tozu üretiminde yüzlerine torba geçirerek çalışmışlardır. Bernardino Ramazzini ( ), hastalara önce mesleklerini sorun diyerek ve yazdığı kitap ile önemli bir dönem başlatmıştır. 1796’da İngiltere’de kurulan sağlık dairesi ilk iş hijyeni prensiplerini kabul etmiştir.

6 İş Hijyeninin Tarihsel Gelişimi
Bu prensipler; Çalışma ve barınma yerlerinin temiz olması, Temizlik, giyim ve gıdaların standartlara uygun olması, Çalışma sürelerinin sınırlandırılması, Tıbbi yardım sağlanması, Eğitim verilmesidir.

7 İş Hijyeni; Çalışma ortamında oluşan, hastalıklara veya geri kazanılması olanaksız sağlık koşullarına veya işçinin iyilik halini kaybetmesine neden olan zararlıları belirleyen, değerlendirmesini yapan ve kontrol yollarını gösteren bir bilim dalıdır.

8 İş Hijyeninin Kapsamı (1) İş ve işin yürütülmesi ile ortaya çıkan etkenleri tanımlamak ve onların insan sağlığını hangi yönde ve nasıl etkilediğini bilmek,

9 İş Hijyeninin Kapsamı (2) Deneylerle bu zararlıların miktarlarını ve aynı zamanda insanların sağlığını etkileme düzeylerini saptayabilmek,

10 İş Hijyeninin Kapsamı (3) Bu zararlıları ve onların sağlığa etkilerini yok etmek için yöntemler geliştirmektir.

11 Çalışma Ortamında İş Hijyeninin Etkileyen Faktörler
İş hijyenini olumsuz etkileyen faktörler fiziksel, kimyasal, biyolojik, ergonomik tehlikelerdir. Psikososyal etmenler de iş stresini artırdığı için iş hijyenini etkileyebilir. Önemli parametrelerden biri de kişisel hijyendir. Kişisel hijyenin farklı uygulanmasının nedenleri; Kültür seviyesi, sosyal durum, ekonomik durum, aile ilişkileri, kişisel özellikler, sahip olunan rahatsızlıklar

12 Kimyasal Tehlikeler Çalışma ortamındaki hava, gıda, ekipman, araç, gereç, insan vücudunun dış ortamla temas eden kısımları gibi her türlü materyale karışabilen ve çevrenin olması gereken kimyasal bileşimini değiştiren bileşenlerdir. Kimyasal maddeler katı, sıvı ve gaz olmak üzere 3’e ayrılır. Ayrıca oluşturdukları kimyasallar bakımından toksin, alerjen, mutajen, immünotoksik, boğucu, irritan, kanserojen, oksitleyici, parlayıcı ve patlayıcı olarak gruplandırılabilirler.

13 Sıvı, Toz, Metal dumanları, Asit zerrecikleri, Buhar ve gazlar,

14 Fiziksel Tehlikeler Çalışma ortamındaki fiziksel etmenler, termal konfor şartları sıcaklık, nem, hava akım hızı, termal radyasyondur. Çalışanlar işlerini olumsuz şartlardan en az etkilenecek şekilde yapabilmelidir. Gürültü ve titreşim de çalışanları etkiler. Yönetmeliklerdeki sınır değerler dikkate alınmalıdır.

15 Termal konfor koşulları,(ısı, nem, hava akım hızı),
Fiziksel Tehlikeler Gürültü, Termal konfor koşulları,(ısı, nem, hava akım hızı), Aydınlatma, Titreşim, Elektromanyetik ve iyonize radyasyonlar,

16 Biyolojik Tehlikeler Herhangi bir enfeksiyona, alerjiye ve zehirlenmeye neden olabilen, mikroorganizmalar, hücre kültürleri ve insan parazitleri biyolojik tehlikelerdir. En çok görülen sektörler, sağlıkla ilgili iş kolları, tarım, atık su tesisleri, veterinerlik, kasaplık, yaşlı ve çocuk bakım evleridir. Bu sektörlerde en çok görülen hastalıklar hepatitler, salmonella, brüsella, çocuk felci, tüberküloz ve inflüenza (üst solunum yolları hastalıkları) ve menenjittir.

17 Biyolojik Tehlikeler Biyolojik etmenlerin bulaşma yolları ve hastalığın yayılması tamamen kişisel hijyen ile ilgilidir. Alınacak tedbirler; Periyodik taramalar, Düzenli eğitimler, Çalışma kuralları, Laboratuvarlar düzenlenirken işe uygunluğa dikkat edilmesi, Uygun yalıtım ve dezenfeksiyon önlemleri, Aşılama.

18 Biyolojik Tehlikeler Sinekler, Böcekler, Mantarlar, Bakteriler, Virüsler,

19 Ergonomik Tehlikeler Çalışma ortamında karşılaşılacak ergonomik tehlikeler öncelikle kas ve iskelet sistemi hastalıklarına sebep olmaktadır. Ayrıca ergonomik tehlikeler psikolojik sorunlara (stres, depresyon, işe devam hastalığı, tükenmişlik sendromu) ve performans düşüşüne ve bunlara bağlı olarak da iş kazalarının artmasına neden olur.

20 Ergonomik Tehlikeler İnsan makine ilişkileri, Monotonluk,
Bıkkınlık ve yılgınlık v.b. Bu tür etmenler bazı hallerde yaşamı ve sağlığı hemen tehlikeye sokarlar.

21 Ölçüm ve Kontrol Yöntemleri

22 (a) Kimyasal etmenler, Dünyayı çevreleyen atmosfer gazının bileşimi aşağı yukarı sabittir. %78,09 azot %20,95 oksijen % 0,93 argon % 0,03 karbondioksit ve diğerleri.

23 (a) Kimyasal etmenler, Bu belirtilenlerin herhangi birisi normal oranlarından farklı ise veya bir başka madde atmosferde yer alıyorsa bu atmosfer kirli atmosfer olarak kabul edilir ve çalışma ortamında rahatsızlık oluşturur, buna kimyasal etmenler denir.

24 Kimyasal etmenlerden gelebilecek üç tür tehlike vardır ;
Zehirler: Endüstride zehirler denildiğinde toksik maddeler kasdedilmektedir. Örneğin: kurşun, civa, kadmiyum, organik çözücüler, fosfor, organofosforlu bileşikler, arsenik gibi.

25 Kimyasal etmenlerden gelebilecek üç tür tehlike vardır ;
(2) Korozifler: Asitler ve alkaliler bu gruba girerler. Vücudun herhangi bir yeri ile temas ettiğinde yakıcıdırlar, göze kaçtığında kör edebilirler.

26 Kimyasal etmenlerden gelebilecek üç tür tehlike vardır ;
(3) Yanıcı ve patlayıcılar: Endüstride pek çok yangın olmasına karşılık gerçek öldürücü neden yangın değildir. Yangın sonucu ortaya çıkan metal buharları ve gazlardır.

27 Bu zararlıların vücuda üç tür giriş yolları vardır
Bu zararlıların vücuda üç tür giriş yolları vardır. (1) Solunum yolu ile zararlı maddenin % 90'ını vücuda ile girer. (2) Deri yolu ile, (3) Sindirim yolu ile.

28 Bu nedenle maddenin fiziksel durumunun önemi büyüktür.

29 A. Katılar: Katı bir metal parçası tehlikeli gibi görünmeyebilir, ancak ısıtıldığında sıvı ve gaz (duman) haline geçer. Önemli tehlike katıların çok miktarda depolandıklarında olası bir yangın sonucu ortama yayılacak zehirli gazlardır. Katıların sağlık için çok tehlikeli oldukları durum onların toz halinde olmalarıdır.

30 A. Katılar: Tozlar biyolojik etkileri açısından şu başlıklar altında sınıflandırılabilir: (1) Fibrojenik tozlar (solunumla akciğerlere ulaşıp birikme sonucu dokusal değişimle akciğerlerde fonsiyonel bozukluk yapan tozlar. Örneğin : Silis (kuvars, kristobalit, tridmit, tropoli talk, mika), kömür tozu. (2) Toksik (zehirli) tozlar (genellikle metal bileşikleridir. Merkezi sinir sistemi, karaciğer, böbrek, kan vb. organ veya dokular üzerinde akut ya da kronik etki yapan tozlar). Örneğin: kurşun, krom, kadmiyum, vanadyum, TNT, arsenik, Dinitrofenol,

31 A. Katılar: (3) Alerjik tozlar (egzama veya astım yapan tozlardır).
Örneğin : pamuk, keten, kenevir, jüt, tahta tozları, enzimler, hayvan derileri, postu, saçı, tüyü ve pulu. (4) İnert tozlar: solunumla akciğerlere ulaşmasına rağmen akciğerlerde fonksiyonel bozukluk yapmayan tozlar. Örneğin : portland çimento, alçı taşı, kaolin, kireçtaşı, mermer v.b

32 Bunların risklerinden koruma önlemleri ise;
Toz kontrolü, Tıbbi gözlem altında tutmak, Kişisel koruyucular vermektir.

33 B. Sıvılar: Zararlı maddelerin pek çoğu sıvı haldedir. Bu grupta asitleri, alkalileri ve organik çözücüleri görürüz. Bütün sıvılar buharlaşır ve gerçek tehlike onların buharlarının toksik olması ve onun çalışanlar tarafından solunmasıdır. Bu nedenle kolay uçucu sıvılar genellikle daha çok tehlikelidir. Kapalı yerlerde az tehlikeli kolay uçucu maddeler çok tehlikeli zor uçucu maddelerden daha çok tehlikeye neden olurlar. Bu durumda burada organik çözücülere ağırlık vermek gereklidir.

34 B. Sıvılar: Alifatik hidrokarbonlar (n-Hekzan, oktan), halkalı hidrokarbonlar (turpentin), nitrohidrokarbonlar (nitroetan), aromatik hidrokarbonlar (benzen, toluen), halojenil hidrokarbonlar (karbontetrakiorür), alkoller (metanol, etanol), aldehitler ve ketonlar (asetaldehit), eterler (etil eter), glikol türevleri, esterler, nitro parafinler, karbon disülfür vb. bu gruba girerler. Kişilerin çözücülerden etkilenmeleri çözücünün toksitesine, derişimine ve etkilendiği süreye bağlıdır.

35 Bunların risklerinden koruma önlemleri ise;
Daha az toksik madde ile değiştirmek Kapalı sistem çalışmak, Kişisel koruyucular vermektir. İşçiyi eğitmek gerekir.

36 C. Gazlar ve Buharlar Gazların ve buharların tehlikelilik derecesi maddelerin kimyasal yapılarına. havadaki konsantrasyonlarına ve maruz kalma sürelerine bağlıdır. Ayrıca gaz ve buharların suda çözünür veya çözünmez olması da tehlikelilik derecelerinde önemli rol oynar. Örneğin: suda çözünür gaz olan amonyak solunum sisteminin başlangıç kısmını tahriş eder ve öksürüğe neden olur.

37 C. Gazlar ve Buharlar Metaller erime noktalarının üstündeki sıcaklıklarda buharlaşırlar. Lehim, kaynak, ısıyla kesme, kalıp dökme işlerinde olduğu gibi. Metal buharları (dumanları) genellikle işlemin yapıldığı yerin üstünde beyaz duman halinde görülür. En çok etkilenilen metal dumanları kurşun, cıva, kadmiyum ve demir oksittir. Sanayi'de en çok etkilenilen gazlar; klor ve türevleri, flor ve türevleri, azot oksitler, kükürtdioksit, azot ve amonyak vb.’dir.

38 Bunların risklerinden koruma önlemleri ise;
Çalışma alanında havalandırma sistemini iyi sağlamak, Kişisel koruyucular vermektir. İşçiyi eğitmek gerekir.

39 Fiziksel ortamın temel etmenleri; Gürültü, Aydınlatma, Isı, Nem,
Fiziksel Etmenler Fiziksel ortamın temel etmenleri; Gürültü, Aydınlatma, Isı, Nem, Hava akım hızı, Basınç, Radyasyondur.

40 Gürültü Gürültü, ses kirliliği olarak adlandırılıyor; ayrıca İşitme organını İstenmeyen bir biçimde etkileyen, atmosfer içinde sıkışma ve gevşeme olarak ortaya çıkan bir enerji kaynağı şeklinde de ifade ediliyor ve insan sağlığını tehdit eden bir etmen olarak değerlendiriliyor. Sesin temel özellikleri frekansı ve şiddetidir. Gürültülü ortamlarda çalışanların önlem alınmadığı takdirde işitme duyularını kaybetme olasılığı vardır. 85 desiBelI'den fazla gürültü işitme kaybı (devamlı veya geçici) dışında konuşma güçlüğü, verimlilik kaybı ve sıkıntının nedeni olabilir.

41 Gürültüyü Kontrol Edebilmek İçin ;
İlk basamak; gürültünün kalite ve miktar olarak ölçülmesi ve ortamın tanımlanmasıdır. ikinci basamaksa; ölçülen gürültü düzeyi ile standart gürültü düzeyinin karşılaştırılması ve ne kadarlık bir azalmanın gerekli olduğu saptanarak "mühendislik kontrolü mü?", "kişisel koruyucu mu?", yoksa "etkilenme süresinin azaltılması yararlıdır?“ araştırılır.

42 B. Temel Konfor Faktörlerİ:
Vücudun ısı dengesi konfor ve sağlık bakımından fizyolojik bir sorundur. Bu denge sıcaktan veya soğuktan bozulduğu zaman insanlar dengeyi ve konforu sağlayacak koruyucu yöntemleri araştırır, insanın ortamla ısı alışverişine etki eden 4 ayrı faktör vardır. Bunlar; Ortamın sıcaklığı, Hava akım hızı, Havanın nem miktarı Radyant ısıdır (İş ortamlarındaki sıcak veya soğuk yüzeylerden çalışanlara veya çalışanlardan bu yüzeylere ısı yayılımıdır. 

43 Ortam koşullarInIn kontrolünü :
Ortamda çalışan işçi sayısı, Yapılan işin cinsi, İşlem İçin gerekli ortam koşulları, Ortama katılan ısı, İşyerinin coğrafik durumu etkiler.

44 Termal konfor koşullarını sağlamak için :
Isının kaynakta kontrolü, Yerel soğutma uygulamaları, Radyant ısıdan korunma, Gerekli kişisel koruyucuların verilmesi yoluna gitmek gerekir.

45 C. Aydınlatma: En iyi çalışma ortamının sağlanması ve iş kazası olasılığının azaltılması için, kişilerin performansını ve verimliliğini etkileyen tüm çevre koşullarının kontrolü zorunludur. Bu koşullar arasında ışık ve aydınlatma işçilerin çabuk, doğru, rahat ve güvenli görmesi açısından önem taşır.

46 İşyerlerinin gün ışığıyla yeter derecede aydınlatılmış olması esastır
İşyerlerinin gün ışığıyla yeter derecede aydınlatılmış olması esastır. İşin konusu veya işyerinin inşa tarzı nedeniyle gün ışığından faydalanılamayan hallerde ya da gece çalışmalarında, suni ışıkla yeterli aydınlatma sağlanacaktır. Gerek tabii ve gerek suni ışıklar, işçilere yeter derecede ve eşit olarak dağılmayı sağlayacak şekilde düzenlenecektir.

47 İşyerlerindeki avlular, açık alanlar, dış yollar, geçitler ve benzeri yerler, en az 20 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır. Kaba malzemelerin taşınması, aktarılması, depolanması ve benzeri kaba işlerin yapıldığı yerler ile iş geçit koridor yol ve merdivenler, en az 50 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır. Kaba montaj,balyaların açılması, hububat öğütülmesi ve benzeri işlerin yapıldığı yerler ile kazan dairesi, makine dairesi, insan ve yük asansör kabinleri malzeme stok ambarları, soyunma ve yıkanma yerleri, yemekhane ve tuvaletler, en az 100 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır.

48 Normal montaj, kaba işler yapılan tezgahlar, konserve ve kutulama ve benzeri işlerin yapıldığı yerler, en az lüks (lux) ile aydınlatılacaktır. Ayrıntıların, yakından seçilebilmesi gereken işlerin yapıldığı yerler, en az 300 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır. Koyu renkli dokuma, büro ve benzeri sürekli dikkati gerektiren ince işlerin yapıldığı yerler, en az 500 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır. Hassas işlerin sürekli olarak yapıldığı yerler en az lüks (lux) ile aydınlatılacaktır.

49 İşlenen parça Müsaade edilen minimum Önerilen
büyüklüğü aydınlatma aydınlatma 0,2 mm den küçük lüx lüx 0,2 mm-1 mm “ “ 1 mm -10 mm “ “ 10 mm -100mm “ “ 100mm den büyük “ “ İri ve hacimce büyük “ “

50 İŞ HİJYENİ KONTROL YÖNTEMLERİ:
Kontrol; kirleticilerin derişimi, tipi ve boyutları maruz kalma süresi, kirlenmeye sebep olan işlemin niteliği, etmenin fiziksel, kimyasal ve toksik özelliklerine bağlıdır.

51 - Sağlık için zararlı olan maddelerin, daha az zararlı olanlar ile değiştirilmesi, - Tehlikeyi ortadan kaldıran veya en aza indiren teknolojinin seçimi, - Çalışma yöntemini işçinin temasını azaltacak bir prosese çevirme, - Zararlı bir işi çevredeki diğer işlerden ayırmak. - Tozu azaltmak için yaş metot kullanmak, - Yerel havalandırma sistemi uygulamak, - Genel ve/veya seyreltme aspirasyonu uygulamak,

52 Özel giysiler, göz ve solunum yolları koruyucuları gibi uygun ve etkin kişisel koruyucu teçhizatı kullandırmak, Belirli tehlikeler için özel kontrol yöntemleri, maruz kalma süresini azaltma, toksik maddenin girişini denetlemek için tıbbi programlar, kişisel dozimetreler, alarmlarla sürekli bilgilendirme, - Mühendislik programlarına ek olarak eğitim ve öğretim.

53 İşçileri işin riskinden korunmak için üç ana prensip vardır.
(1) Tehlikenin kaynağını yok etmek, (2) Tehlikenin kaynağını kapamak, (3) Kişisel koruyucuları vermek ve kullandırmaktır. Kişisel koruyucu araçların tehlikeleri azaltmadığı veya ortadan kaldırmadığı da daima göz önünde bulundurulmalıdır. Ayrıca kişisel koruyucuyu kullanacak işçiler uygun bir şekilde eğitilip bilgilendirilmediğinde bu araçlar etkisiz olabilir.

54 Kişisel koruyucular İnsan vücuduna göre sınıflandırılabilir:
Kafa Koruyucuları : Baret, şapka, kasket, saç filesi, gözlük, yüz siperi kulak koruyucuları, maskeler ve solunum yolları koruyucuları (hava sağlamalı maskeler).

55 (2) Gövde Koruyucuları : Vücudu hijyenik koşullara, soğuğa, asit ve bazlara, yangına karşı korumalıdır. Ceket ve pantolon, tulumlar, iş önlükleri (deri, lastik, kauçuk, pvc vb.) ikaz gömlekleri, emniyet kemerleri v.b.

56 (3) El ve Ayak Koruyucuları :
İş kazalarında en çok yaralanan organlar el ve ayaklardır. Her 100 kazanın 80'inde el ve ayaklar yaralanmaktadır. Eldivenler, parmak koruyucuları, bilek koruyucuları, kolluklar, emniyet (iş) ayakkabıları, botları ve tozluklar bu sınıfa girer.

57 (1) Her bir iş alanında tam bir tehlike değerlendirmesi yapılmalıdır.
Kişisel Koruyucu Teçhizatları vermek ve kullandırmak için: (1) Her bir iş alanında tam bir tehlike değerlendirmesi yapılmalıdır. (2) Olası tehlikelerin türü ve şiddetine göre uygun kişisel koruyucu teçhizatları seçilmelidir. (3) Etkilenen işçiler eğitilmeli ve sertifika verilmelidir.

58 Tehlike kaynaklarının belirlenebilmesi için;
Her bir iş bölgesi gözden geçirilmelidir. Bu işlem yapılırken aşağıda belirtilen potansiyel tehlike kaynaklarına dikkat edilmelidir. - Kimyasala maruz kalma durumu, - Sıcak veya soğuk ısı dereceleri - Çevresel yanıklar veya donmaya neden olan teçhizatlar, -Zararlı tozlar, ve dumanlar, - Kaynak, taşlama, kesme işlemleri var mı? - Düşen veya damlayan maddeler,

59 Tehlike kaynaklarının belirlenebilmesi için;
- Hareketli parçalar - Sıkıştırma veya kapma riski yaratabilecek dönen ve sıkıştıran aksam, - Elektrik tehlikesi, - Önceki iş kazalarının incelenmesinin sonuçları. İşçilere bunlarla ilgili tehlikeye uygun verilecek koruyucuların nasıl, nerede, ne zaman, hangisi kullanılacak, sınırları nelerdir ve ömürleri ne kadardır gibi konularda eğitim verilmelidir.