9.HAFTA TÜRKÇENİN EKLERİ

... konulu sunumlar: "9.HAFTA TÜRKÇENİN EKLERİ"— Sunum transkripti:

1 9.HAFTA TÜRKÇENİN EKLERİ
1-Şekil Bilgisi 2-Türkçenin Ekleri 3-Çekim Ekleri 4-Yapım Ekleri

2 ŞEKİL BİLGİSİ Bir dildeki en küçük öge olan ses, başka seslerle birleşerek heceleri meydana getirir. Hem sesin hem de hecenin yalnız başına anlamı yoktur. Bunların bir araya gelmesiyle anlam taşıyan veya belirli bir görev yapan kelimeler meydana gelir. Şekil bilgisi, adları (çiçek, böcek, dağ, deniz, söz), eylemleri (gör-, yürü-, uyu-, kalk-) ve bunlar arasında ilişki kurulmasını sağlayan ekler (çekim ekleri) ile bu kelimelerden yeni kelimeler türeten ekleri (yapım ekleri) inceleyen dil bilgisi koludur.

3 1.TÜRKÇENİN EKLERİ Sözcükleri çok genel olarak isimler (ad) ve fiiller(eylem), ekleri de yapım (türetme) ve çekim ekleri olarak sınıflandırdığımızda eklemeli bir dil olan Türkçenin yapı ve işleyiş sistemini ana çizgileri ile değerlendirmeye başlayabiliriz. İsim ve fiil yapım ekleri; yol isminden yolla-, sev- fiilinden sevgi örneğindeki gibi, sözcüklerden yeni sözcükler oluşturan eklerdir. İsim ve fiil çekim ekleri ise; yeni kelimeler yapmayan, çekime girebilen, sözcükler arasında ilişki kurulmasını sağlayan eklerdir.

4 KÖK Bir kelimenin anlam ve yapısı bozulmadan parçalanamayan şekline kök denir. Kök,kelimedeki bütün ekler (çekim ve yapım ekleri) çıkarıldıktan sonra geriye kalan ve anlam öbeklerine ayrılamayan anlamlı en küçük birimdir. Bu kök isim ya da fiil kökü olabilir. Türkçede kelime kökleri genellikle tek hecelidir. Bir kelimede kökün yeri değişmez, kök daima kelimenin başında yer alır. Kökler; isim kökleri (göz) ve fiil kökleri (gör-) olarak ikiye ayrılır. Bazı kökler hem isim kökü, hem de fiil kökü olarak da kullanılır (göç-, göç; boya-, boya; güven-, güven).

5 GÖVDE Köklere yapım ekleri getirilerek elde edilen, anlamları bağlı bulundukları köklere dayandırılan karşıladıkları nesneler ve hareketlerle mantıkî ilgileri bulunan dil bilgisi birlikleridir. Gövdeler de isim gövdeleri (gözcü, gözlükçü, gözlükçülük) ve fiil gövdeleri (görüş-, görün-, gördür-, görüştür-) olarak ikiye ayrılır.

6 EK Türkçe dünya dilleri arasında eklemeli dil grubunda bulunan bir dildir. Dolayısıyla ekler kelime kök veya gövdelerinin sonuna gelerek onlardan yeni kelimeler türetmeye; cümle içinde geçici anlam ilişkileri kurmaya yarayan ve tek başlarına herhangi bir anlam ve görevleri olmayan dil bilgisi unsurlarıdır. Kök veya gövdelere getirilen ekler, yapım ve çekim ekleri olarak ikiye ayrılır.

7 YARDIMCI (KORUYUCU) SESLER
Ek alan kelimelerin yapısında kök veya ekten başka bir de yardımcı sesler vardır.Bunlara kaynaştırma sesleri veya bağlantı sesleri adı da verilir. Kelimelerde birleşemeyen iki ünsüzün arasına giren ünlülere yardımcı ünlü denir. Bunlar; ı, i, u, ü dar ünlüleridir. Örnek: kat-ı-k, dik-i-m, uç-u-ş, göz-ü-m. Kelimelerde birleşemeyen iki ünlünün arasına giren ünsüzlere yardımcı ünsüz denir.Bunlar y, s, ş, n ünsüzleridir. Örnek: bahçe-y-e, okulu-n-a, kapı-s-ı, yedi-ş-er. Türkçede en çok kullanılan ve yardımcı ses özelliği kazanan yardımcı ünsüz y’dir. n, s, ş ünsüzleri de nadiren yardımcı ünsüz olarak kullanılır.

8 2.ÇEKİM EKLERİ Türkçe eklemeli bir dil olduğu için isim ve fiillerin çekimi, ekler aracılığıyla gerçekleştirilir. Çekim ekleri eklendikleri isimlerin ve fiillerin türünü değiştirmeden bu sözcükler arasında yapı ve anlam ilişkileri kurar. Çekim ekleri, fiil ya da isim soylu kelimelere gelerek, sözcükler arasında durum (evden), iyelik (vatanım), çokluk (evler), soru (geldi mi) şahıs (geleceksiniz), zaman (geleceksiniz ), vb. geçici ilişkiler kurar. Çekim ekleri, eklendikleri sözcüklere herhangi bir yeni anlam katmaz, yalnızca onlara işleklik kazandırır. Prof. Dr. Muharrem Ergin’in belirttiği gibi; “Dil tek tek kelimelerden ibaret bir sözlük kitabı değil, kelimelerin birbirlerine bağlanmasından doğan bir manzume, bir örgüdür. İşte bu örgüyü kuran münasebet ekleri çekim ekleridir.”

9 Çekim ekleri isim çekim ekleri ve fiil çekim ekleri olmak üzere ikiye ayrılır.
İsimlerin isimlerle veya fiillerle olan ilişkisini sağlayan ekler isim çekim ekleridir. Bunlar durum(hâl), iyelik, çokluk, soru ve aitlik ekleridir. İsim: Canlı, cansız bütün varlıkları ve kavramları tek tek veya cins cins karşılayan ve onların adları olan kelimelerdir. Kısacası varlıkları bildiren kelimelerdir: baba, ana, abla, kardeş, dede, nine, çiçek, böcek, gök, dağ, deniz, Ankara, İstanbul, Çorum, Ahmet, Alper, Beyza, Aybüke, göz, burun, ayak, cam, halı, demir, gemi, suç, dava, rüya, sevgi, sıkıntı, vicdan vb. Varlıkları ve kavramları tek tek karşılayan isimlere özel isim denir: Atatürk, Ankara, Ali, Ayşe, Akdeniz vb. Varlıkları cins cins karşılayan isimlere cins (ortak) isim denir: ağaç, çiçek, deniz, ırmak, göl, hayvan, ot vb.

10 1-Durum (hal) ekleri Hal ekleri, isimleri isimlere, edatlara, fiillere bağlayarak bunlar arasında ilişki kurar ve böylece cümlenin kuruluşuna yardımcı olur. Yalnızca ilgi eki –(n)ın sadece isimler arasında ilgi kurar. Türkçede ilgi haliyle beraber isimlerin altı hali vardır. Türkçede yalın, yükleme, ilgi, yaklaşma, bulunma ve uzaklaşma olmak üzere altı temel durum eki vardır. Bunların dışında farklı kaynaklarda -ca ile yapılan eşitlik, -la ve -(x)n ile yapılan araç ve –ra, -re, -arı, -eri ile yapılan yön hali ekleri de durum eki olarak kabul edilmektedir.

11 Ad durum eki İşlevi Örnek Örnek cümle -Ø yalın durum (nominatif) ev Ben ev aldım. -ı, -u yükleme/belirtme/nesne durumu (akuzatif) ev -i Ben evi buldum. -a, -e yaklaşma durumu (datif) ev-e Ben eve gidiyorum. -da, -de, -ta, -te bulunma durumu (lokatif) ev -de Ben evde oturuyorum. -dan, -den, -tan, - ten uzaklaşma (ayrılma, çıkma durumu), (ablatif) ev-den Ben evden geliyorum. -ın, -in, -nın, -nin ilgi durumu (genitif, Tamlayan eki) ev-in Ben evin yolunu bulurum. -ca, -ce, -ça, -çe eşitlik durumu (ekvatif) ev -ce Çocukça davranma. Eline büyükçe bir taş aldı. -n, -ın, -in ve –la, le araç durumu (vasıta, enstrümantal) sevgiyle kitapla Kardeşim renkli kalemlerle duvarı boyamış. Arabaylan geleceğim. -ra, -re, -arı, -eri yön hali (direktif) içeri Ben bahçeden içeri girdim. Dışarı çıkacağım. Taşra, üzere, sonra

12 2-İyelik ekleri İsimlerin karşıladığı nesnelerin kime veya neye ait olduğunu gösteren eklerdir. İyelik eki Kişi Örnek -(ı)m, -(i)m, -(u)m, -(ü)m birinci tekil kişi kalem-i-m, para-m -(ı)n, -(i)n, -(u)n, -(ü)n ikinci tekil kişi kalem-i-n, para -n -(s)i, -(s)i, -(s)u, -(s)ü üçüncü tekil kişi kalem-i, para-s-ı -(ı)mız, -(i)miz, -(u)muz, - (ü)müz birinci çoğul kişi kalem-i-miz, para -mız -(ı)nız, -(i)niz, -(u)nuz, -(ü)nüz ikinci çoğul kişi kalem-i-niz, para -nız -lar-ı, ler-i üçüncü çoğul kişi kalem-leri, para -ları

13 3-Çokluk eki Kelimeler arasında ilişki kurmayıp, yalnız eklendiği kelimeyi etkiler. Bu yönüyle diğer çekim eklerinden ayrılır. İsmin karşıladığı nesnelerin birden fazla olduğunu göstermek için tekil kelimelere çokluk eki getirilerek ismin çokluk şekli yapılır. Türkçede eskiden beri çokluk eki –lar, ler’dir. Abartma, topluluk, aşama, saygı ve benzerlik gibi anlamları da vardır. Evler, çocuklar, soğuklar, onlar, yüzler, Mustafa Kemaller, Ahmetler vb. Çoğul ekleri kimi zaman çoğul işlevinden uzaklaşarak aile (Osmanlılar), abartma(dünyalar kadar), zaman (geceleri) vb. farklı anlamları da gösterebilir.

14 Çokluk eki, diğer isim çekim eklerinden önce gelir: araba-lar-ım, çocuk-lar-dan, kuş-lar-mı.
Ancak amcam-lar, ablam-lar gibi topluluk ifade eden örnekler kural dışıdır. Sayı sıfatlarından sonra gelen kelimelerden sonra çokluk eki kullanılmaz: Beş kalem, üç çocuk vb. Ancak, Yedi Cüceler, Kırk Haramiler, Binevler, Beşevler, üç aylar özel kullanımlardır.

15 5-Soru eki (Soru Edatı) Soru eki, hem isimlere hem fiillere gelebilen bir çekim ekidir. Sorulmak istenen isim ögesinden hemen sonra gelir. ünlü uyumlarına göre mı, mi, mu, mü şekilleri vardır, ayrı yazılırlar ve soru işareti (?) ile belirtilir. Soru eki bütün isimlerden ve bütün çekim eklerinden sonra gelen bir ektir. Tatlı mı, güzel mi, boş mu, küçük mü, çiçek mi. Benden mi, oğlum mu, arabanız mı, altında mı, bence mi, öteki mi.

16 Bir cümlede birden fazla ögeye soru eki getirilemez
Bir cümlede birden fazla ögeye soru eki getirilemez. “Ali bugün okula gitti.” gibi bir cümlede hangi öge soruya konu olacaksa soru eki ondan sonra gelir. Ali mi bugün okula gitti? Ali bugün mü okula gitti? Ali bugün okula mı gitti? Ali bugün okula gitti mi?

17 6-Aitlik Eki (-ki) Aitlik eki eklendiği isim soylu sözcüğe bir yerde veya bir zamanda bulunma, bir varlığa ait olma anlamı katar. Yarınki, dünkü, sabahki Çoğunlukla –de hali ve ilgi hali –in ile kalıplaşmış biçimde karşımıza çıkar. -evdeki, Turgut’unki, seninki

18 İsim çekim ekleri, isim kök veya gövdelerine şu sıraya göre gelir:
ÇİDAS Çokluk-İyelik- Durum- Aitlik- Soru ev-ler- im- de- ki- mi

19 2-FİİL ÇEKİM EKLERİ Fiiller hareketleri karşılayan kelimelerdir. Fiil kök veya gövdelerinin anlamları vardır, fakat isimler gibi tek başlarına kullanılmazlar. Fiiller kullanım alanına çıkarken daima çekimli şekillerde bulunurlar. Fiil çekimi: Fiil kök veya gövdelerine zaman kavramıyla birlikte şahıs kavramı bildiren eklerin getirilmesidir. FİİL KÖK veya GÖVDESİ - ŞEKİL ve ZAMAN EKİ - ŞAHIS EKİ gör - üş me di m

20 2-2-Şekil ve zaman ekleri
Şekil ve zaman ekleri fiil kök veya gövdelerinin karşıladığı hareketi şekle ve zamana bağlayan eklerdir. Bunlara kip ekleri de denir. (Kip, fiilin çekim kalıbı demektir.) Türkçede dokuz çekim kalıbı veya fiil kipi vardır. Bunlar ikiye ayrılır. a)Haber (bildirme) kipleri: Gerçek hareketleri bildiren kalıplardır. Gel- di, gel-i-yor gibi. Haberin içinde zaman vardır. Haber kipleri hem haber, hem de zaman ifade ederler.

21 Haber kipleri Eki Örnek Görülen geçmiş zaman -dı, -di, -du, -dü; -tı, -ti, -tu, -tü gel-di Anlatılan geçmiş -mış, -miş, -muş, -müş gel-miş Şimdiki zaman -yor gel-i-yor Geniş zaman -r, -ır, -ir, -ur, -ür, -ar,-er gel-ir Gelecek zaman -acak, -ecek gel-ecek

22 b-Tasarlama (dilek) kipleri:
Bildirme kiplerinin aksine, tasarlama kiplerinde zaman kavramı yoktur. Bu şekiller tasarlanan ve gerçek olmayan durumları bildirirler. Tasarlama kipleri Eki Örnek Şart -sa, -se gel-se İstek -a, -e gel-e Gereklilik -malı, -meli gel-meli Emir -sın, -sin gel-sin

23 Fiillerin kullanım alanına çıkmalarını sağlayan fiil çekim ekleri şunlardır:
2-1-Şahıs ekleri Fiilde bildirilen iş, oluş ya da hareketin kim tarafından yapıldığını veya yapılacağını gösteren eklerdir. Türkçede üç grup şahıs eki vardır.

24 -(ı)z, -(i)z, -(u)z, -(ü)z
Kişiler 1. grup 11. grup 111. grup Teklik 1. kişi -m -(ı)m, -(i)m, -(u)m, -(ü)m -Ø Teklik 2. kişi -n -sın, -sin, -sun, -sün eksiz Teklik 3. kişi eksizdir Çokluk 1. kişi -k -(ı)z, -(i)z, -(u)z, -(ü)z Çokluk 2. kişi -nız, -niz, -nuz, - nüz -sınız, -siniz, -sunuz, - sünüz -(ı)n, -(i)n, -(u)n,-(ıün -(ı)nIz,-(ıiniz,-(u)nuz, - (ü)nüz Çokluk 3. kişi -lar, -ler -sınlar, -sinler, -sunlar, -sünler görülen geç. z. dilek şart öğrenilen geçmiş zam. şimdiki zaman gelecek zaman geniş zaman gereklilik istek emir

25 2-İsimden fiil yapma ekleri 3-Fiilden isim yapma ekleri
3-YAPIM EKLERİ Türkçe eklemeli bir dildir. Kelimelerin kök ve gövdelerine getirilerek onların yeni anlam kazanmasını sağlayan ekler yapım ekleridir. Kelimelerin kazandığı yeni anlamlar kelime kökünün taşıdığı anlamla ilişkilidir. Birden fazla yapım eki kelimelerde üst üste gelebilir. Yaygın olarak kullanılan yani kullanımdan düşmemiş eklere işlek ek denir. Yapım ekleri yeni kelimeler türeten ekler olduğu için kelime kökünden sonra gelir. Türkçede dört çeşit yapım eki vardır.   1-İsimden isim yapma ekler 2-İsimden fiil yapma ekleri 3-Fiilden isim yapma ekleri 4-Fiilden fiil yapma ekleri

26 3.1 İsimden isim yapma ekleri
İsimden isim yapma ekleri isim kök ve gövdelerine gelerek yeni isimler yapar. İşlek olarak kullanılan isimden isim yapma ekleri şunlardır: -lı/-li/-lu/-lü: tat-lı, saygı-lı, ün-lü, Çorum-lu, Samsun-lu, tat-lı, bilgi-li, büyük-lü küçük-lü, ana-lı baba-lı, Salih-li, Erdem-li vb. -sız/-siz/-suz/-süz: tat-sız, su-suz, ölçü-süz, din-siz, soy-suz, gönül-süz vb. -lık/-lik/-luk/-lük: pilav-lık, dolma-lık, göz-lük, kulak-lık, baş-lık, zeytin-lik, odun-luk, kömür-lük, çam-lık, ağaç-lık, iyi-lik, genç-lik, avukatlık, müdür-lük, bakan-lık, Et-lik, Yumurta-lık vb. -ca/-ce/-ça/-çe: Kanlı-ca, Yeni-ce, Düz-ce, Türk-çe, İngiliz-ce, kadın-ca, insan-ca, kara-ca, kaplı-ca vb

27 -cı/-ci/-cu/-cü: av-cı, süt-çü, hukukçu, edebiyat-çı, göz-cü (göz doktoru), eski-ci, şaka-cı, yalan-cı, içki-ci, kumar-cı, Atatürk-çü, milliyet-çi, Cebe-ci, Ayran-cı vb. -cık/-cik/-cuk/-cük: yavru-cuk, mini-cik, dere-cik, arpa-cık, gelin-cik, tomur-cuk, maymun-cuk, kulak-çık, Göl-cük, Ayva-cık, Çınar-cık vb. -cak/-cek/-çak/-çek: yavru-cak, büyü-cek (büyükçek), çabu-cak (çabukçak)vb. -daş/-taş: arka-daş, yol-daş, din-daş, ülkü-daş, meslek-taş, vatan-daş vb. -leyin: sabah-leyin, akşam-leyin vb. -cıl/-cil/-cul/-cül: ben-cil, ölüm-cül, ot-çul vb. -aç/-eç: kır-aç, top-aç, bakır-aç (bakraç) vb. -ak/-ek: sol-ak, yol-ak, ben-ek, baş-ak vb.

28 3-2-İsimden fiil yapma ekleri
İsim kök ve gövdelerinden yeni anlamlı fiiller türetir, sayıları oldukça azdır. -la-/-le-: baş-la-, taş-la-, kış-la-, hor-la-, göz-le-, tuz-la-, bek-le-, temiz-le-, of-la-, gür-le- -al-/-el-: dar-al-, az-al-, düz-el-, çoğ-al-, şen-el-, boş-al- -l-: kısa-l-, duru-l-, küçü-l- (küçük-ü-l), eğri-l-, doğru-l-, sivri-l- vb. -a-/-e-: oyn-a- (,oyun-a), ad-a-, boş-a-, döş-e-, bez-e- -ı-/-i-/-u-/-ü-: taş-ı-, şak-ı-, ağr-ı- (ağır-ı) vb.

29 -ar-,-er-: baş-ar-, ağ-ar-, yaş-ar-, sar-ar- (sarı-ar), mor-ar- vb.
-da-/-de-/-ta-/-te: horul-da-, patır-da-, cıvıl-da- vb. -k: ac-ı-k-, gec-i-k-, göz-ü-k-, bir-i-k- vb. -r: deli-r-, üf-ü-r-, an-ı-r- vb. -sa-/-se-: su-sa-, önem-se-, umur-sa-, garip-se- vb. -msa-/-mse-: az-ı-msa-, küçü-mse-, ben-i-mse- vb.

30 3-3-Fiilden isim yapma ekleri
Fiil kök ve gövdelerinden isim yapan eklerdir, sayıları oldukça fazladır. -acak/-ecek: giy-ecek, yak-acak, iç-ecek, al-acak, ver-ecek vb. -m: yap-ı-m, iç-i-m, dön-ü-m, doğ-u-m, öl-ü-m, giy-im, say-ı-m vb. -ma/ -me: süz-me, sar-ma, dol-ma, kavur-ma, oku-ma vb. -mak/ mek: çak-mak, ye-mek, il-mek vb. -maz,/mez: yara-maz, gör-mez, tüken-mez vb. -mış/miş: dol-muş, er-miş, dur-muş, satıl-mış vb. -k: aç-ı-k, ışı-k, dile-k, oyn-a-k, sap-ı-k, yat-ı-k vb. -ak/-ek: at-ak, uç-ak, kavş-ak (kavuş-ak), barın-ak, ürk-ek, yum-ak, kay-ak vb.

31 -n: ak-ı-n, gel-i-n, tüt-ü-n, ek-i-n, düğ-ü-n vb.
-an/-en: kap-an, düz-en, çağla-y-an, gül-en, döğ-en. -r, -ar, -er: göç-er, kes-er, dön-er, yaz-ar, gel-i-r, ak-ar vb. -ş/- ış/ -iş/ -uş/ -üş: gel-iş, yürü-y-üş, dur-uş, bak-ış, vur-uş vb. -gı/-gi/-gu/-gü/-kı/-ki/-ku/-kü: as-kı, bil-gi, sar-gı, sev-gi, dol-gu, ör-gü, gör-gü, kes-ki -gın/-gin/-gun/-gün/-kın/-kin/-kun/-kün: az-gın, bil-gin, boz-gun, dal-gın, ger-gin, sol-gun, süz-gün, sür-gün, bıç-kın, et-kin, coş-kun, küs-kün, yetiş-kin vb. -ga/-ge: yon-ga, bil-ge, dal-ga, böl-ge vb. -gan/-gen/-kan/-ken: alın-gan, çekin-gen, çalış-kan, giriş-ken, ısır-gan, vb. -gıç/-giç/-guç/-güç: dal-gıç, başlan-gıç, bil-giç, sor-guç

32 -gaç/-geç/-kaç/-keç: yüz-geç, utan-gaç, kıs-kaç, süz-geç vb.
-ağan/-eğen: ol-ağan, yat-ağan vb. -ıcı/-ici/-ucu/-ücü: dilen-ci (dilen-ici), böl-ücü, yap-ıcı, bak-ıcı, al-ıcı, sat-ıcı, yüz-ücü, dik-ici vb. -ı/-i/-u/-ü: yaz-ı, çiz-i, doğ-u, bat-ı, kork-u, öl-ü, duy-u , yat-ı, koş-u vb. -tı/-ti/-tu/-tü: karar-tı, üzün-tü, alın-tı, girin-ti, görün-tü, kızar-tı, ürper-ti vb. -sı/-si/-su/-sü: yat-sı, tüt-sü, sin-si vb. -anak/-enek: sağ-anak, tut-anak, gel-enek, gör-enek, seç-enek, düz-enek vb. -man/-men: okut-man, gözet-men, öğret-men vb. -ca/-ce: sakın-ca, çekin-ce, eğlen-ce, güven-ce vb.

33 Fiilden fiil yapma ekleri
Fiil kök ve gövdelerinden yeni fiiller türeten eklerdir. Sayıları azdır, fakat bu ekler çok işlektir. -a-/-e-: bul-a-, kap-a-, tık-a-, dol-a- vb. -ala-/-ele- eş-ele-, it-ele-, dur-ala-, silk-ele- vb. -l-: Kullanış alanı çok yaygın olan ve edilgen fiiller yapan bir ektir. Cümlede bu fiiller yüklem olunca özne bilinemez. aç-ı-l-, çak-ı-l-, geç-i-l-, gör-ü-l-, sar-ı-l-, seç-i-l-, tak-ı-l-, uy-u-l, üz-ü-l-, vur-u-l-, yaz-ı-l-, yap-ı-l- vb. -n-: Dönüşlülük yapar, çoğunlukla olma bazen de yapma anlamı taşıyan dönüşlü fiiller yapar. Bazı durumlarda edilgenlik de belirtir. aş-ı-n-, bak-ı-n-, çek-i-n-, gez-i-n-, giy-i-n-, tara- n-, gez-i-n- , öv-ü-n-, sev-i-n-, söyle-n- , topla-n-, uza-n-, yakala-n- vb.

34 -ş-: Fiillerden ortaklık, karşılıklılık, beraberlik bildiren fiiller yapar. al-ı-ş-, at-ı-ş-, bak-ı- ş-, bul-u-ş-, gül-ü-ş-, sözle-ş-, döv-ü-ş-, gör-ü-ş- , kon-u-ş-, tart-ı-ş-, yet-i-ş- vb. -r-: Geçişsiz fiillere geldiğinde yaptırma ve oldurma anlamlı fiiller yapar. aş-ı-r-, ay-ı-r-, bat-ı-r-, iç-i-r-, göç-ü-r-, doy-u-r-, piş-i-r vb. -ar-/-er-: on-ar-, kop-ar-, çık-ar-, gid-er-, çök-er- vb. -t-: Ettirgenlik ekidir. ağla-t-, ar-ı-t-, az-ı-t-, başla-t-, bekle-t-, dinle-t-, ısla-t-, kirle-t-, kork-u-t-, uyu-t-, uza-t, yazdır-t-, oku-t- -dır-/-dir-/-dur-/-dür-/-tır-/tir-/-tur-/-tür-:Genellikle ettirgenlik yapan ektir. al-dır-, aç-tır-, bil-dir-, bul-dur- , ez-dir-, dol-dur-, gez-dir-, gül-dür-, sor-dur-, yaz-dır-, ye-dir-, vb. -ı-/-i-/-u-/-ü-: kaz-ı-, sür-ü-, bür-ü- vb.