TC EŞİTLİĞİ VE EĞİTİM SİSTEMİ

... konulu sunumlar: "TC EŞİTLİĞİ VE EĞİTİM SİSTEMİ"— Sunum transkripti:

1 TC EŞİTLİĞİ VE EĞİTİM SİSTEMİ

2 Toplumsal cinsiyet eşitsizliklerinin eğitimle ilgili sonuçları tüm toplumlarda, şu ya da bu derecelerde ve biçimlerde süregelen sorunlar arasındadır. Eğitim, bireylere belli bir zamanda kabul gören kültürü ve bilgiyi aktarmak ve işgücüne katılabilmek için gerekli önkoşulları kazandırmak gibi işlevleri nedeniyle ister istemez toplumsal cinsiyet içerikli iletiler taşır.

3 Dolayısıyla okullar hangi düzeyde olursa olsun,kız ve erkek çocuklarla, kadınlar ve erkekler hakkında toplumda varolan kalıpyargıların ve sınırlamaları taşıyıcılarıdır. Ancak eğitim, aynı zamanda hem birey hem toplum açısından yeteneklerin ve ilerlemenin gerçekleştirilmesinde, yaşam kalitesinin geliştirilmesinde hayati öneme sahiptir.

4 Kadınların sadece okuryazar olması bile, kendilerini ifade etmelerini sağlayacak yeni bir dil kazanmak; olanaklardan ve risklerden haberdar olmak ve toplumdaki karar alma süreçlerine katılmak için güçlenmelerinin en önemli anahtarı olarak görülmektedir.

5 Kadınların eğitimiyle
şiddet görme olasılığı arasında ters yönlü, evlilik yaşının ertelenmesi ve işgücüne katılım arasında güçlü ve olumlu bir ilişki vardır. Her bir eğitim düzeyinin kadın kazancının artmasına etkisi erkeklerde olduğundan daha yüksektir.

6 Kadınlar, eğitimin yararlarını kendileriyle birlikte ailelerinin sağlık, beslenme ve eğitim olanaklarını ve içinde yaşadıkları toplumun yaşam fırsatlarını dönüştürmek üzere çoğaltırlar. Kadının eğitim düzeyi yükseldikçe daha az çocuk ölümüyle karşılaşılmakta, daha sağlıklı, daha iyi beslenmiş ve eğitilmiş çocuklar yetiştirme ihtimali de artmaktadır.

7 Kız çocukların ve kadınların eğitim ve öğretimlerine yatırım yapmanın sürdürülebilir kalkınmayı ve büyümeyi başarmanın en iyi araçlarından biri olduğu belirlenmiştir (United Nations, 2010, World Bank, 2002). Kadınların eğitimi, uluslararasında insani gelişmeyi ölçmeye yarayan temel göstergelerden biridir.

8 Eğitimde toplumsal cinsiyet eşitliğiyle ilgili engellerin kaldırılması uluslararası öncelikler arasında yer almaktadır. 2015 yılına kadar okula kayıt, okulu tamamlama ve öğrenimde başarı yönleri de dahil olmak üzere eğitimde tam bir cinsiyet eşitliğinin sağlanması, 2000 yılında BM «Bin Yıl Zirvesi»nde dünya liderleri tarafından kabul edilen Bin Yıl Kalkınma Hedeflerinden biridir (UNICEF, 2004: 31).

9 Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (CEDAW, md
Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (CEDAW, md. 10) taraf devletlerin, eğitim alanında kadınların erkeklerle eşit haklara sahip olmalarını güvenceye bağlamak üzere, gerekli tüm önlemleri almasını gerekli kılar. Kadınların eğitimi, Pekin Eylem Platformu’nun, kadının ilerlemesi ve güçlendirilmesi için hükumetlerin, uluslararası toplulukların ve sivil toplumun öncelikle harekete geçmesini gerekli gördüğü 12 kritik alandan biridir.

10 TOPLUMSAL CiNSiYET EŞİTSiZLİKLERİNİN
EĞİTİMDEKİ İZDÜŞÜMLERİ

11 Toplumsal cinsiyetle eğitim arasındaki etkileşimler çift katmanlı olarak incelenmek gerekir.
Bu inceleme ilk aşamada, kız ve erkek çocuklarla kadınların ve erkeklerin varolan eğitim kurumlarına erişebilmek açısından ne derecede eşit olduklarını kapsar.

12 Tarihsel olarak tüm toplumlarda eğitim kurumlarından yararlanmanın bir erkek ayrıcalığı olarak başladığı ve sürdürüldüğü, kadınların bu kurumlara çok sonradan ve ciddi mücadeleler sonunda erişebilme hakkını kazandıkları bilinmektedir. Eğitime erişim, dünyanın pek çok yerinde, henüz tamamlanmamış bir süreç niteliğini taşımaktadır.

13 Değişik toplumsal ekonomik kesimlerde, etnik kümelerde, kırsal ve kentsel bölgelerde eğitimden yararlanabilen kadınların sayısı, hala aynı kategorideki erkeklerle eşitlenememiştir.

14 Kaldı ki kadınlar için eğitime erişim, genelde bir tür eklemlenme ya da mevcut eğitim sisteminin erkek egemen yapısına, ideolojisine ve yaşantısına uyum sağlayarak katılma anlamına gelmiştir. , Dolayısıyla eğitimin yapısının, içeriğinin ve günlük etkileşimlerinin toplumsal cinsiyet eşitsizliklerini ne ölçüde pekiştirdiği ve yeniden ürettiği ikinci bir inceleme katmanını oluşturur.

15 Eğitime Erişimdeki Eşitsizlikler
Birleşmiş Milletlerin hesaplamalarına göre dünyadaki 774 milyon okumaz yazmaz yetişkinin üçte ikisini kadınlar oluşturmaktadır. Bu oranın, son yirmi yılda aynı kaldığı ayrıca okumaz yazmazlığın yüksek olduğu hemen her ülkede, kadınların erkeklerden daha fazla okumaz yazmaz oldukları belirlenmiştir

16 Küresel okuryazarlık oranı yetişkin erkekler için %88 iken kadınlar için %79 dolayındadır.
Kadın okuryazarlık oranları Avrupa’da ve Kuzey Amerika’da yüzde 95’ lerin üzerindeyken Sahra altı Afrika ülkelerinin çoğunda ve Orta Güney Asya’da yüzde 50’ler gibi düşük düzeylerde seyretmektedir.

17 Sürdürülebilir ve etkili yetişkin eğitimi programları olmadan bu bölgelerdeki yetişkin kadınların yaşamlarının sonuna kadar okuma yazma öğrenemiyecekleri tahmin edilmektedir (United Nations, 2010: 45-46).

18 Kadınların eğitime erişimleriyle ilgili çok önemli bir gelişme, yüksek öğretimdeki toplumsal cinsiyet eşitliğinin kimi ülkelerde kadınların lehine çevrilmiş olmasıdır. Sadece Avrupa ve Kuzey Amerika’da değil, kimi Arap ülkelerinde, Orta Asya, Latin Amerika ve Karaiblerde yüksek öğretimdeki kadın katılımı %55’ten fazladır Küresel ölçekte, üniversitelerde kadın katılımı en düşük oranlarda Afrika ve güney ve batı Asya’nın kimi ülkelerinde gerçekleşmektedir (United Nations, 2010).

19 Eğitimde Cinsiyet Ayrımcılığı

20 CEDAW , kadın ve erkek rolleriyle ilgili kalıp yargıların eğitimin her biçiminden ve düzeyinden kaldırılmasını, özellikle ders kitaplarının ve okul programlarının yeniden gözden geçirilerek eğitim yöntemlerinin bu amaca göre düzenlenmesini gerektirir. Çünkü; eğitim kurumları, toplumsal cinsiyet eşitsizliklerini kaldırmayı hedefleyen yasal düzenlemeleri içeren öğretileri kapsadıkları örneklerde bile,kadınlarla erkeklerin eşit olmadıklarını gösteren açık ya da örtülü mesajlar verirler

21 Her kültürde varolan düşünce, değer ve bilgilerden sadece bir kesiti okullarda kullanılmak için seçilir. Bu seçimin arkasındaki kriterler genelde iktidar gruplarının dünya deneyimlerine uygun düşer.

22 Okul bilgisinin tipik bir özelliği erkeklerin düşünsel, siyasal ve askercil etkinliklerinden oluşmasıdır. Ders kitaplarındaki buluşları yapanlar, teorileri üretenler, devleti kuranlar, ekonomiyi yönetenler erkeklerdir. Burada sorun daha çok bilginin ataerkil niteliğinden kaynaklanır. Bilim uzun bir geçmişte bir taraftan kadınları görmezden gelmiş, diğer taraftan onların yaşantılarını değersizleştirmiştir.

23 Eğitim, öğrencilere sadece erkeklerin, insan yaşamının etkin aktörleri ve özneleri olduğu duygusunu aktarmaya yaramıştır (Tan, 2000:87-88). Eğitimin cinsiyet körü ya da cinsiyetçi yaklaşık akademik alanda da sürekliliğe sahiptir. Kadınlar, kimi öğretim üyelerinin açtığı toplumsal cinsiyet konulu derslerde ya da Kadın Çalışmaları programlarında bilgilendirilirler. Bilim alanında çalışan kadınlardan hala “bilim adamı” olarak söz edilebilmektedir.

24 Eğitimde toplumsal cinsiyet eşitsizliklerinin, kadın erkek kimliklerinin kuruluşunda ciddi bir etmen de okuldaki iş bölümü ve hiyerarşidir. Kadın öğretim gücünün eğitim hiyerarşisinin alt basamaklarında toplanması ve yöneticiliğe yükselme konusunda dikey ayrışım ya da cam tavan diye adlandırılan engeller, bu iş bölümünün en karakteristik özelliklerindendir (United Nations, 2010:44-46).

25 Erkeklerin eğitimin üst düzeylerinde ve matematik, fizik gibi daha “önemli” konularda yoğunlaşmaları, kadın öğretmenlerinse daha alt sınıflarda, okuma yazma gibi dersleri öğretiyor olmaları, bilimin üst düzeyinin ‘erkek alanı’ olduğu hakkındaki önyargıları güçlendirmekte etkilidir. Dahası, eğitim alanında bulunduklar konumların güç ve yetkileri nedeniyle okul yaşamında disiplinin eğitim ekonomisi, eğitim politikası, eğitimdeki yasal düzenlemeler, mekân ve kaynak kullanımı, eğitim program ve kadrolarının oluşturulması gibi ‘büyük’ sorunlar da erkeklerin işidir

26 Kadın yönetici sayılarının azlığı, bu konumlara gelen az sayıda kadının model alabilecekleri örnekleri de sınırlamakta, erkek yönetim tarzını tek geçerli model gibi görüp benimseyerek eril yönetim kültürünü yeniden üretmelerini sonuçlamaktadır.

27 Öğretim gücünün toplumsal cinsiyet eşitsizliklerini yansıtan yapısı yüksek öğretimde de devam etmektedir. Kadınların yüksek öğretime giderek artan katılımlarına karşılık üst akademik yönetim konumlarına erişimde karşılaştıkları sorunları tanımlamakta kullanılan son metaforlardan biri ‘sızdıran boru hattı’ benzetmesidir. Bu metaforun, ‘kadın akademisyenlerin aile içi rollerde ve beklentilerde devam eden sorumluluklarıyla ilişkisini sorunsallaştıran kadın öğretim elemanlarının sayısı hiç de fazla değildir.

28 Toplumsal cinsiyet ve eğitim ilişkisinin bir başka evrensel örüntüsü kadınların belli alanlarda yığılması ya da aşırı temsili, buna karşılık belli alanlardan büyük ölçüde dışlanmış oluşları anlamında yatay ayrışımdır. Yatay ayrışımın en aşırı örneği Suudi Arabistan’da olduğu gibi kız çocukların farklı okullarda eğitim görmesidir. Temel norm olarak karma eğitim sistemini benimseyen ülkelerde bile ders,bölüm ya da alan seçmelerin kız ve erkek öğrencileri farklı alanlara ayrıştırmayı sürdürdüğü görülür

29 Orta öğretimdeki ders ve bölüm seçmeler aracılığıyla kızların dil ve sosyal, erkeklerin fen ve teknik bilimlerde yoğunlaşması, kadınların yüksek eğitimde bilim,mühendislik ve teknoloji alanlar›ndan uzak durmalarının ilk işaretlerini verir. Genelde alt toplumsal ekonomik düzey ailelerden gelen öğrencilerin toplandığı mesleki teknik okullarda ise ayrışma, işgücü piyasasının cinsiyet ayrımcı örüntülerini yansıtmak itibarıyla daha da belirgindir.

30 Yüksek öğretimdeki kadın katılımının, erkeklere kıyasla çok daha hızlı arttığı ülkelerde bile kadınların alan tercihlerinin, erkeklerden çok farklı olmayı sürdürdüğü bilinmektedir. OECD ülkelerinin tümünde sağlık ve sosyal yardım, insan bilimleri,sanat ve eğitim kadınların en çok seçtiği alanlardır. Finlandiya, İzlanda,Norveç, İsveç ve Danimarka gibi kuzey ülkelerinde sağlık ve sosyal yardım alanlarından mezun olanların %20’den azı erkektir.

31 Genel eğilim, yatay ayrışmanın yanında dikey ayrışmanın da oluşmasıdır
Genel eğilim, yatay ayrışmanın yanında dikey ayrışmanın da oluşmasıdır. Yani kadınların yoğunlaştığı alanların itibarsızlaşması, yönündedir. Hangi alanda kadın oranları fazlaysa orada maaş ve ücretlerin düşük olması raslantısal değildir. Dolayısıyla pek çok ülkede kadınların ekonominin düşük ücretli sektörlerinde yığımalarını yadırgamamak gerekir.

32 Okulun, psikolojik ve fiziksel olarak, kız çocuklarla kadınlar için nasıl bir ortam oluşturduğu ‘soğuk iklim’ metaforuyla tanımlanmaktadır. Psikolojik ortam olarak okul, sadece öğrenme süreçleri bağlamında değil, tırnaklar, saçlar, giysiler, arkadaş ilişkileri gibi konularda da sürekli kontrol uygulaması nedeniyle stresli bir ortam betimler.

33 Toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin eğitim aracıyla pekiştirilmesi

34 Eğitimden veriler.... Düzey Toplam Kadın Erkek Fark İlköğretim
öğretmenleri 44.215 İlköğretim müdürleri 16.454 477 15.977 15.500 Ortaöğretim 59.387 89.176 30.200 Okul yönetimi Kursuna katılan müdür 10.216 313 9.903 9.590 MEB, Araştırma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu

35 Pekin Eylem Planı: Eğitimin her kademesi için toplumsal cinsiyete duyarlı öğretim programlarının oluşturulması ve uygulanması zorunluludur Kalıplaşmış cinsiyet rollerinin eğitimde ısrarla kullanılması kızların okula erişimini ve devamını engellemektedir. 10. madde (c) bendi: Okul öğretim programları ve özellikle okul kitapları gözden geçirilmelidir

36 Aynı sınıfta oturup, aynı ders kitaplarını okuyor, aynı öğretmeni dinliyorlar ancak kız ve erkek öğrenciler okullarda ÇOK FARKLI BİR EĞİTİM ALIYORLAR (Sadker, 1994).

37 Eğitimde Cinsiyet Ayrımcılığı Göstergeleri
Kız ve erkek öğrenciler okula başladıklarında tüm alanlarda eşit olmalarına karşın, kızlar lise mezuniyeti aşamasında geride kalıyor (Sadker, 1994) Standardize test sonuçlarına göre kızlar okuma-yazma testlerinden daha yüksek, matematik ve fen testlerinden eşit puanlar almalarına karşın öğretmenlerden daha az ilgi görüyor (O’neill, 2000)

38 Eğitimde Cinsiyet Ayrımcılığı Göstergeleri
Kızlar ve erkeklerin benzer davranışları öğretmenler tarafından farklı düzeylerde pekiştiriliyor/cezalandırılıyor (Reay, 2001) Kızlar tertipli, sakin ve sessiz olmaya yönlendirilirken, erkekler bağımsız düşünme, aktif olma ve hakkını korumaya özendiriliyor (Bailey, 1992) “Kız gibi oynama”, “kız gibi zırlama”vb. cinsiyetçi söylem görmezden gelinerek, kız olmanın ikinci sınıf kimlik olduğu algısı meşrulaştırılıyor (Sadker, 1994)

39 Eğitimde Cinsiyet Ayrımcılığı Göstergeleri
Öğrenciler arasında cinsiyetçi, milliyetçi, homofobik ve zorbalığa dönük eylemler görmezden gelinerek, zayıflar üzerinde güç kullanımı meşrulaştırılıyor (Bailey, 1992) Erkekler üstün zihinsel yetenekle ilişkili standart testlere kızlardan iki kat fazla öneriliyor (Marshall, 1997; Orenstein, 1994) Erkeklere görüşlerini açıklamak ve savunmak için daha sık fırsat sağlanıyor, fikirleri daha fazla teşvik ediliyor (Brophy ve Good, 1996 ;Marshall,1997)

40 Ders Kitaplarında Cinsiyetçilik....
Helvacıoğlu tarafından 1996 yılında gerçekleştirilen “Ders Kitaplarında Cinsiyetçilik ” çalışması Güvenli ve Tanrıöver tarafından 2009 yılında Türkiye İnsan Hakları Vakfı(TİHV) ve Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) desteğiyle yürütülen “Ders Kitaplarında İnsan Hakları Projesi”

41 Ders Kitaplarında Cinsiyetçilik....
Metinlerin temel karakteri %83 oranında erkek, %17 oranında kadın Metinlerin %89’unda erkek isimleri var Görsel malzemelerde erkek %50, kadın %15 Kadınların %6.5’u erkeklerin %80’i dış mekanda anlatılıyor Kadınlardan bilim insanı, sanatçı vb olarak hemen hiç bahsedilmiyor

42 Ders Kitaplarında Cinsiyetçilik....
Örtük söylem önemli: Fatma yaptığı ayranı her bardağa 0.2 lt. Doldurarak misafirlere ikram ediyor (Math 5.sınıf) Annem bu sabah bana 2, ağabeyime 3, babama 5 yumurta yaptı.... Mesela biri hastalansa kovan içinde telaş başlar: Kız kardeş yatak hazırlamaya koşar, anne hasta ile meşgulken, erkek kardeşlerden biri soluğu eczanede alır (Türkçe 7. sınıf)

43 Ders Kitaplarında Cinsiyetçilik....

44 Ders kitaplarında: Kadınlara toplumsal yaşamda edilgin erkeklere etkin roller yükleniyor. Erkek kamusal alanda üretken olarak tanımlanırken, kadın eşi, çocukları ve ev işleri ile sınırlandırılıyor. Resimlerde anneler sürekli temizlik, turşu, salça, konserve yapıp çocukların giydiren,bulaşık yıkayan, ütü yapan, hasta bakan vb. kişi olarak resmediliyor. Erkekler « aile ile ilgili kararların alınmasından sorumlu ve her türlü işin yapılmasına karar veren kişi» olarak tanımlanıyor.

45 SONUÇ..... Okullar geleneksel cinsiyet rollerinin yeniden üretilmesine ve meşrulaştırılmasına büyük ölçüde katkıda bulunmaktadır (Helvacıoğlu(2000). Ders Kitaplarında Cinsiyetçilik İstanbul: Kaynak Yayınları)