NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ

... konulu sunumlar: "NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ"— Sunum transkripti:

1 NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ
20. YÜZYIL ULUSLARARASI İLİŞKİLER TARİHİ Yumuşama NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © İktisadi, İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi iisbf.nisantasi.edu.tr

2 Bölüm Okumaları Fred Halliday, Yeni Soğuk Savaş ABD-Sovyet İlişkilerinin Dünü ve Bugünü, Belge Yayınları Öner Pehlivanoğlu, Küba Krizi ve Türkiye, Kastaş Yayınları Serdar Sakin, Balkan Paktı (Türkiye-Yunanistan-Yugoslavya İlişkileri), Berikan Yayınları Oleg İvanov , Sovyet-Çin İlişkileri Altmışlarda Ne Oldu?, Sorun yayınları

3 NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
Yumuşama Ne Öğreneceğiz: SSCB-ÇHC İlişkileri Helsinki Konferansı ve Sonuçları anlatılacaktır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

4 ÇHC-SSCB/ABD İlişkileri 1960-1971
SKP’nin 20. Kongresi ve Nükleer Teknoloji Anlaşmasının Feshi Sınır Sorunlarının sertleşmesi Sino-Sovyet ayrılığının hızlanması Çin Nükleer Bir Güç Hindistan Bunalımı 1964 1959 1960 1963 Türkiye’nin Çin’i tanımasına yönelik dış etkenlerin en önemlisi olarak ABD ile olan ilişkisinin bozulmasını göstermemiz ne kadar doğru ise Çin’in ABD’ye yönelik politika değişikliğini de Sovyetler ile olan ilişkisine bağlamak o kadar doğru olacaktır. 1957 Ekiminden, 22'nci Kongre'nin yapıldığı 1961 Ekimine kadar geçen dört yıllık süreyi, iki ülke arasındaki çatışmanın "oluşma" dönemi olarak görebiliriz. SSCB Komünist Partisinin yirminci kongresinde Kruşçev’in getirdiği “barış içinde bir arada yaşama” kavramı ideolojik ayrışmayı derinleştirmiştir. Kruşçev’e göre nükleer çağda, birbirini takip eden kanlı mücadeleler söz konusu olamazdı, dolayısıyla sosyalizm birçok kapitalist ülkede barışçı yollarla iş başına gelmeliydi. Ayrıca Kruşçev, yirminci Parti Kongresinde Stalin'i putlaştırmaya karşı da bir kampanya açmıştır. Çinliler özellikle de-stalinazyona karşı çıkmışlardır. Çinliler için bu karşı çıkış, Stalin'in kişiliğini ya da Stalin'in Çin’e yönelik politikalarını kabul etmek anlamını taşımamaktadır. Stalinizmi savunmalarının nedeni önderlerin “putlaştırılması”nın engellenmesi halinde Mao ile halkın arasındaki bağın kopmasından korkmalarıdır. Bunun yanında Sovyet yönetimine revizyonist olma eleştirisini getirmişler ve bu eleştiriler iki ülke arasındaki ideolojik ayrışmayı daha da fazlalaştırmıştır. Mao, revizyonistlerin kapitalist ülkelerdeki kamu kuruluşlarını sosyalist bir unsur olarak gördüklerini ve kapitalizmin barışçıl şekilde sosyalizm içinde büyüdüğünü tartıştıklarını, bunun Marksizm’in ciddi bir şekilde bozulmasına yol açacağını söylemiş ve bu konunun revizyonistlerle aralarındaki ana sorun olduğunu belirtmiştir. İki ülke arasındaki diğer bir ayrışma Sovyetlerin, 15 Ekim 1957 yılında, Çin’e nükleer teknoloji sağlayacak anlaşmayı feshetmelerinden kaynaklanmıştır. İki ülke arasındaki ayrışma 1959 Ağustos’unda ilk kez halklar arasına yayılmıştır yılının baharında Dalay Lama’nın Hindistan’da bir sürgün hükümeti kurması ve Hindistan’ın bu hükümeti kabulü ÇHC ile Hindistan arasındaki ilişkileri gerginleştirmiştir. Sovyetler, 9 Eylül 1959 tarihinde, yayınladıkları bildiride, iki ülke arasındaki çatışmadan üzüntü duyduklarını açıklamışlardır. Bu açıklamayı Çinli liderler, Rusya’nın Hindistan’a desteği olarak algılamıştır. 1960'ların başında Sovyetlerin, teknik yardım içeren tüm anlaşmaları iptal etmeleri ve Sovyet uzmanları geri çağırmaları Sino-Sovyet ayrılığını hızlandırmıştır. İdeolojik ayrışmayla birlikte 1963 yılından itibaren sınır sorunlarının da ortaya çıkması, iki ülkenin arasındaki ilişkileri daha sorunlu hale getirmiştir. ÇHC’nin, Kruşçev’in iktidardan alınmasından iki gün sonra, 16 Ekim 1964 tarihinde, ilk atom bombasını patlatmayı başarması sınır sorununa bir de nükleer krizi eklemiştir. Barış İçinde Bir Arada Yaşama ve de-stalinazyon SSCB-Hindistan Yakınlığı ÇHC, Sovyetleri, ABD Tarzı Emperyalist Politika İzlemek ve ABD Emperyalizmine Yardım Etmekle Suçlamıştır. Sınır Sorununa Bir de Nükleer Kriz Ekleniyor Teknik Yardım İçeren Tüm Anlaşmaların İptali

5 ÇHC-SSCB/ABD İlişkileri
Berlin Bunalımı ve ABD-SSCB İlişkilerinde Gerginlik Sınır Çatışmalarının Yükselişi ve Çekoslovakya’nın İşgali ÇHC-SSCB Ayrışmasının Başlaması Vietnam Savaşı 1961 1965 1968 Çin’de yaşanan Kültür Devrimi, iki ülke arasındaki ilişkileri daha da germiştir. Kültür Devrimi sırasında özellikle Sovyet düşüncesindeki aydın ve bürokratların tasfiye edilmesi ve Sovyetlerin bu harekete karşı olumsuz tutumları, ÇHC’nin Sovyetlerden tam anlamıyla kopmasına ve ABD ile olan ilişkilerini düzeltmesine neden olacaktır. ABD ve ÇHC, 1954 yılında, Polonya’da başlayan büyükelçi seviyesindeki görüşmeleri ilişkilerin sürdürülmesi noktasında hayati görmüşler ve görüşmelerin kesilmemesi için büyük gayret sarf etmişlerdir. Kennedy yönetimi ise Sovyetleri ana tehdit, Üçüncü Dünya ülkelerini de bu tehdidin yayılabileceği çatışma bölgeleri olarak görmekteydi. Bunun yanında komünizme karşı artan bir milliyetçilik dalgası da ABD için ayrı bir tehdit olarak belirlenmiştir. Tüm bu yaklaşımlar içerisinde ÇHC, yeni bir tehdit veya bir fırsat olarak görülmekteydi (Xia, 2005, s. 299). Bu dönemde Kennedy yönetiminde ÇHC-Sovyet ayrılığını istismar etmek için ne yaparım düşüncesinin var olduğunu ayrıca belirtmek gerekir. Sino-Sovyet ortaklığının bozulması, Moskova’nın Çin-Hindistan sınır sorununda Hindistan'a doğru eğilmesi, Milliyetçi Çin'in lideri Şan Kay Şek'i ana kıtayı işgal etmenin zamanı geldiğine inandırmıştır. Ancak Kennedy, komünist Çin’e yapılacak bir işgal girişiminin sorumluluğunu taşımayacaklarını açık olarak ifade etmiştir. (Foreign Relations of the United States, 1961–1963 Volume XXII, China; Korea; Japan, Document 13) Bu durum ABD’nin, Milliyetçi Çin'in ana karaya hâkim olma şansının olmadığını ve Komünist Çin'in ana karada kalacağını kabul etmesi anlamına gelmektedir. Vietnam savaşı, ÇHC tarafından tehdit olarak algılanmıştır. Çinli yetkililer, ABD’nin Kore ve Tayvan’da yaşadığı başarısızlık sonrası, ÇHC ile mücadeleyi Vietnam üzerinden gerçekleştirmeye çalıştığına inanmışlardır (Zhang, 1996, s. 734). Her iki ülke, Kore benzeri bir durumun ortaya çıkması endişesi taşımış ve birbirleriyle karşı karşıya gelmek istememişlerdir. Bu düşünce savaşın sonuna doğru iki ülke arasında başlayan yakınlaşmanın temel nedenlerinden biri olacaktır. Dulles/Eisenhower ikilisinin Çin’e karşı yürüttüğü "izole ederek çevreleme" politikası, 1966 yılının başında "izole etmeden çevreleme" politikasına dönüşmüştür. Mao’nun politikaları ise ÇHC’nin emperyalistlere ve tüm ülkelerdeki revizyonistlere karşı mücadele etme üzerine kurulmuştur. Kültür Devrimi başladığında, sınır sorunu batı bölümde özellikle Ussuri nehri üzerindeki Damansky (Zhenbao) ve Kirkinskii (Qiliqin) adalarında odaklanmıştır. En ciddi çatışma 5 Ocak 1968 günü Kirkinskii adasında Çinli çalışanlara ateş edilmesiyle yaşanmış ve dört kişi ölmüştür. Çin'in sert protestosu karşısında Sovyetler politikalarını yumuşatmak zorunda kalmışlardır (Kuisong, 2000, s. 23). Çekoslovakya'nın 20 Ağustos 1968 tarihinde Sovyetler Birliği tarafından işgali sonrası durum daha kötüleşmiştir. Çekoslovakya’nın işgali Çinli yöneticilerde ÇHC’nin de istila edilebileceği kaygısını artırmıştır. ÇHC'nin büyük, erken ve nükleer bir savaşa hazır olması gerektiğini belirtse de Mao, yaşanan çatışmalar sonrası herhangi bir taarruz emri vermemiştir. Keza bir savaşın çıkmasının Sovyetleri, ÇHC sınırlarının içine davet anlamı taşıyacağını düşünmüştür. 1955 Kennedy yönetiminde ÇHC-Sovyet ayrılığını istismar etmek için ne yaparım düşüncesinin varlığı ÇHC’de İşgal Korkusu Varşova Görüşmeleri, Tayvan Sorunu ÇHC’de Çevrelenme Endişesi, ÇHC'nin Vietnam Savaşına dâhil olmasını önlemek

6 ÇHC-SSCB/ABD İlişkileri 1960-1971
Tielieketi Olayı Nixon ABD Başkanı Zhou Enlai ile Kosigin Görüşmesi Ping-Pong Diplomasisi 1969 1969 1971 1969 Nixon yönetimi ise Vietnam Savaşının sona erdirilmesine yönelik girişimlerin ÇHC ile kurulacak ilişkiler vasıtasıyla daha sağlıklı şekilde sonuçlanabileceğine inanmıştır. Nixon’ın bu politikayı uygulamasında diğer bir şansı ise yönetime geldiği dönemde daha da artan Çin-Sovyet sınır çatışması olmuştur. Sovyetler, 3 Ağustos 1969 tarihinde, 300'den fazla askeri Sincan'daki Yumin şehrine (Tielieketi bölgesi ancak 1999 yılında tekrar ÇHC’nin olacaktır.) sokmuş ve dört saat içinde Çin devriyelerini tamamen yok etmiştir. Bu durum ÇHC’de bir savaş korkusunun yaşanmasına neden olmuştur. 11 Eylül 1969 günü Zhou Enlai ile Kosigin arasında Pekin Havaalanında yapılan görüşme, Çinli yöneticilerde Rusların barış jestinin gelecekte yapacakları saldırıyı saklamak amaçlı olduğu düşüncesi yaratmıştır. Çin tarihinde, 1969 yılında yaşanan savaş korkusunun, benzerinin görülmediği söylenebilir. Bu savaş korkusu, Kültür Devrimi sırasında tüm ülkeyi kapsayabilecek bir iç savaş ve karışıklığı belli bir ölçüde önlemiştir. Ayrıca ABD ile ilişki kurulabilme olasılığını ortaya çıkarmıştır. Nitekim 1969 yılında yaşananlar Çinli yöneticilerde Sovyet revizyonizminin mi yoksa ABD emperyalizminin mi daha büyük tehdit olduğu yönünde bir tartışma başlatmıştır. Bu politikanın mimarlarından Kissinger, ABD’nin böyle bir politika değişikliğine gitmesinin Sovyetlerin ÇHC’ye müdahale olasılığından kaynaklandığını belirtmektedir. ÇHC’de Çevrelenme Endişesi, ÇHC'nin Vietnam Savaşına dâhil olmasını önlemek ABD-ÇHC İlişkilerinde Yeni Dönem SSCB-ÇHC Ayrışmasının En Üst Noktası ABD_ÇHC İlişkilerinde Yeni Dönem

7 Vietnam Savaşı Resim1; Resim 2: Resim 3: Resim 4: Resim 5; Vietnam Savaşı ABD için diplomatik ve askeri açıdan prestij kaybıdır.

8 6 Gün Savaşı 1948 ve 1956 savaşının Araplarda yarattığı intikamı algısı, Sovyetler Birliği’nin etkisi, Amerika'nın Vietnam nedeniyle İsrail'in arkasında yer alamayacağı düşüncesi, Resim1;

9 Ürdün İç Savaşı 1967 Savaşı’ndan sonra El-Fetih’in İsrail’e yönelik saldırılarını Ürdün’den gerçekleştiriyordu. Ürdün, Filistin sorunu konusunda daha ılımlı bir dış politika yürütmekteydi. Resim1; Resim 2;

10 Ramazan-Yom Kippur Savaşı
1973 Arap-İsrail Savaşı Ramazan-Yom Kippur Savaşı 1957 savaşında İsrail'in ele geçirdiği toprakların geri alınması Araplar için bir saygınlık göstergesiydi. ABD ve SSCB savaşın kendilerini de içine çekecek bir hâl almasını istememişti. Resim1; Resim 2;

11 Camp David Görüşmeleri
Mısır-İsrail arasında 1948’den beri devam eden savaş durumuna son verildi; İsrail’in Sina’dan çekilmesi ve iki ülke arasında diplomatik ilişkilerin kurulması kararlaştırıldı. Mısır, ABD’den ekonomik yardım almaya başladı. Resim1;

12 Helsinki Konferansı Avrupa ülkelerinin egemenlik yönünden birbirlerine eşitliği; Birbirlerinin sınırlarını ihlal etmeyecekleri ve toprak bütünlüklerine saygı gösterecekleri; Anlaşmazlıkların barışçı yollardan çözümleneceği; Ülkelerin iç işlerine dışarıdan müdahale edilmeyeceği; İnsan haklarına ve temel özgürlüklere saygı gösterileceği; Avrupa ülkeleri arasında işbirliğinin kurulacağı; Askeri alanda güvenlik önlemlerinin alınacağı; Silahsızlanma çalışmalarına devam edileceği ve iki blok arasında ekonomik ve ticari iş birliğinin geliştirileceği; AGİK Anlaşması'nın uygulamalarını izlemek üzere de, 35 devlet arasında düzenli olarak, AGİK izleme toplantıları yapılacağı kararlaştırılmıştır.

13 NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
kaynaklar Fahir Armaoğlu, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Timaş Harun Bodur, Kronolojik 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Yeditepe Oral Sander, Siyasi Tarih , İmge Toktamış Ateş, Siyasal Tarih, İstanbul Bilgi Üniversitesi Rifat Uçarol, Siyasi Tarih , Der Eric Hobsbawn, Kısa 20. Yüzyıl Tarihi, Everest Sabiha Sertel, II. Dünya Savaşı Tarihi, Cumhuriyet Kitapları Pierre Vilar, İspanya İç Savaşı, Dost Liddell Hart, II. Dünya Savaşı Tarihi 1-2, YKY William Sheridan Allen, Naziler İktidarı Nasıl Ele Geçirdi, Alkım Aylin Ünver Noi, Avrupa’da Yükselen Milliyetçilik, IQ Elçin Öztoprak, Devletler ve Ulusları, Tan Edward Weisband, 2. Dünya Savaşı ve Türkiye, Örgün Yayınevi Winston Churchill, 2. Dünya Savaşı Hatıraları, Örgün Yayınevi Olaylarla Türk Dış Politikası ( ), Siyasal Kitabevi Selim Deringil, Denge Oyunu -2. Dünya Savaşı'nda Türkiye'nin Dış Politikası, Tarih Vakfı Yurt Yayınları John Lewis Gaddis, Soğuk Savaş - Pazarlıklar, Casuslar, Yalanlar, Gerçek, YKY Eric Hobsbawm, Kısa 20.Yüzyıl ( Aşırılıklar Çağı), Everest Yayınları Ferhat Telli, İdeolojilerin Dünya Savaşı: Soğuk Savaş, Tarih Vakfı Yurt Yayınları Enver Bozkurt, Birleşmiş Milletler Sisteminde Kuvvet Kullanımı Toktamış Ateş, Utanç Yüzyılı, Arşiv / Altın Kitaplar Fred Halliday, Yeni Soğuk Savaş ABD-Sovyet İlişkilerinin Dünü ve Bugünü, Belge Yayınları Öner Pehlivanoğlu, Küba Krizi ve Türkiye, Kastaş Yayınları Serdar Sakin, Balkan Paktı (Türkiye-Yunanistan-Yugoslavya İlişkileri), Berikan Yayınları Oleg İvanov , Sovyet-Çin İlişkileri Altmışlarda Ne Oldu?, Sorun yayınları NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©