Keşif Mantığı mı? Araştırma Psikolojisi mi? Thomas S KUHN Hazırlayan Öznur NALÇINKAYA Eleştiri ve Bilginin Gelişmesi.

... konulu sunumlar: "Keşif Mantığı mı? Araştırma Psikolojisi mi? Thomas S KUHN Hazırlayan Öznur NALÇINKAYA Eleştiri ve Bilginin Gelişmesi."— Sunum transkripti:

1 Keşif Mantığı mı? Araştırma Psikolojisi mi? Thomas S KUHN Hazırlayan Öznur NALÇINKAYA Eleştiri ve Bilginin Gelişmesi

2 Sir Karl Popper “Bilimsel bir kuramın, mümkün olan bütün uygulamalarında başarılı olduğu gösterilemez, ama bazı uygulamalar da başarısız olduğu gösterilebilir” Araştırma Teknikleri ve Yayın Etiği

3 Thomas S Kuhn “Bir kuramın çözülebilir bulmacaları saptayan kuralları sağlamakta başarısız olması mesleki bunalımlara yol açar ve bunalımın sonucunda genellikle kuram yenisiyle değiştirilir. Araştırma Teknikleri ve Yayın Etiği

4 Contoso Ltd. Ana hatlarıyla aynı kuramlar olmaktan çıkarılmadan çeşitli isimlendirilmelerle bütün kuramlar da değişiklik yapılabilir. Bilimsel bilginin büyümesi çoğu kez gözlemlerin doğruluğunu sorgulamak ya da kuramlar da ayarlamalar yapmakla olur. Bilimsel keşfin mantığının daha en başlarında Karl, bir kuramın nihayet üretilmesi hiçbir zaman ortaya konulamaz; çünkü deney sonuçlarının güvenilmez olduklarına ya da deney sonuçları ile kuram arasında var olduğu ileri sürülen uyuşmazlıkların sadece görünürde olduklarını ve bilgimizin artması ile birlikte ortadan kalkacaklarını söylemek her zaman mümkündür demiştir. Kuhn, bu sözün kendi düşünceleri ile paralellik gösterdiğini fakat çıkardığı anlamların birbirinden ancak bu kadar farklı olabildiğini vurgulamıştır. Kuhn’un görüşü bunları hem kanıt hem de kaynak olarak asli önem taşıdığının tersine Karl’ın temel görüşünün ise bütünlüğünü tehdit etmeye yettiğini söylemiştir. Karl’ın görüşü kabul edilmiş arka plan bilgisi ile bağlantılı bir kuram ancak ve ancak eğer gözlem önermeleri, özellikle de tekil varoluşsal önermelerin olumsuzlaşmaları, mantıksal olarak ondan çıkar sağlanabiliyorsa bilimseldir olduğu vurgusunu yapmıştır. Bir kuramın bilimsel olması için bir fiil gözlemle değil, sadece bir gözlem ifadesiyle yanlışlanabilir olması gerekir. Bir önerme ile bir gözlem arasındaki ilişkiden farklı olarak, önermeler arasındaki ilişki mantık ve matematikten aşina olduğumuz nihai çürütme olabilir. Yanlış anlama kavramına ise yazar şu koşulun gerektirdiğine vurgu yapar. Bir kuram öyle bir formda ifade edilmeli ya da tahrif edilmeden yeniden ifade edilebilmelidir ki, bilim insanlarının düşünülebilecek her bir olayı ya da doğrulayacak bir örnek, ya yanlışlığı da bir örnek ya da kuramın ilgisiz diye sınıflamaları imkânı olsun. Keşif Mantığı mı? Araştırma Psikolojisi mi? Araştırma Teknikleri ve Yayın Etiği

5 Contoso Ltd. ○Yazar bilimsel araştırmanın somut örneklere bağımlılığının altını çizmek için “paradigma” terimini getirmiş ve bilimsel kuramların içerik ve uygulamalarına ilişkin ölçütler bütününde oluşacak boşlukların bu somut örnekler sayesinde doldurulacağını belirtmiştir. Temel düzeyde bilimsel bilgi içeren kurmaca bir örnek vermiştir. Keşif Mantığı mı? Araştırma Psikolojisi mi? Araştırma Teknikleri ve Yayın Etiği

6 Contoso Ltd. Bütün kuğular beyazdır. Araştırma Teknikleri ve Yayın Etiği

7 Contoso Ltd. ○Bu soruları iddialarda bulunmak amacıyla ortaya atmıştır. Mantık, bilimsel soruşturmanın güçlü ve en nihayetinde zorunlu bir aracı olmakla birlikte, mantığın pek uygulanamayacağı formlarda da sağlam bilgi mümkündür. Aynı zamanda mantıksal eklemlemenin kendi başına bir değer olmadığını, sadece şartların gerektirdiği zaman ve ölçüde girişilmesi gereken bir şey olduğunu da ileri sürmektedir. Yazar okuyuculara kuğu olduklarının teşhis edildiği on kuş gösterildiğine ve bunları hatırlayabildiğiniz ördeklere, kazlara, kumrulara, güvercinlere, martılara gibi benzer bir tanışıklığınızın bulunduğunu ve bu cinslerin her birinin doğal bir familya oluşturulduğundan haberdar olduğumuzu varsaymaktadır. Bir doğal familyanın, bir tür adını almaya hak edecek önemi ve aykırılığa sahip benzer nesnelerin gözlemlenmiş bir kümesi olduğunu bildiğinizi düşünüyor. ○Kavramın gerektirdiğinden daha fazla basitleştirme yapmış olacağını ama daha kesin ifade ederse, bir doğal familya, üyelerinin birbirlerine benzerlikleri diğer doğal familyaların üyelerine benzerliklerinden daha fazla olan bir sınıf olduğunu söylemiştir. Kuşaklar boyu yaşanan deneyimler, bütün gözlemlenen nesnelerin şu ya da bu doğal familya içinde yer aldıklarını bugüne kadar hep teyit edildiğini söylemektedir. Keşif Mantığı mı? Araştırma Psikolojisi mi? Araştırma Teknikleri ve Yayın Etiği

8 Contoso Ltd. Dünyadaki bütün nüfus ayrı ayrı algılanan kategorilere her zaman bölünebilir. Bu kategoriler arasındaki algısal uzayla da hiçbir biçimde hiçbir nesnenin olmadığına inanılır. Paradigmalara maruz kalarak konular hakkında öğrenmiş olduğumuz şeyler, çocukların kediler, köpekler, masalar, sandalyeler, anneler ve babalar hakkında ilk öğrendikleri şeyleri çok benzerdir. Elbette tam kapsamlı içeriği belirlemek olanaksızdır ama yine de bunların sağlam bilgi olduğunu dile getirmektedir. Gözlemlendiklerinden ötürü, daha başka gözlem zayıflatılabilir ve bu arada rasyonel elime zemin sağlarlar. Önceden bildiğimiz konulara çok benzer bir kuş gördüğümüzde, diğerleriyle aynı yeme ihtiyacı olacağını ve onunla beslenir yine varsaymanız da makuldür. Kuğular bir doğal familya olduğuna hiçbir kuşun daha yakından tanınması sırasında onlardan kökten farklı davranışlar sergilenmemesi gerekir. Elbette kuğu familyasının doğal bütünlüğü hakkında yanlış bilgilenmiş olabilirsiniz fakat bu durum deneyim sayesinde keşfedilebilir; sözgelimi, karakteristik özellikleri algılanamaz aralıklarla dolduran birkaç hayvan keşfedilmiş olabilir. Ama bu olana kadar, ne bildiğinizden ya da bir kuğunun ne olduğundan tamamen emin olamazsanız da, kuğular hakkında hatırı sayılır miktarda bilgiye sahip olursunuz. Keşif Mantığı mı? Araştırma Psikolojisi mi? Araştırma Teknikleri ve Yayın Etiği

9 Contoso Ltd. Yazar okuyucusundan, bir fiil gözlemlenen bütün kuyuların beyaz olduklarını varsaymamızı istemekte ve ardından şu soruyu sormaktadır: “Bütün kuğular beyazdır” genellemesini benimsemeli misiniz?

10 Contoso Ltd. Kuhn, böyle yapmanın, bildiklerinizi çok az değiştireceğini söylemektedir. Bu değişim, beyaz olmaması hariç her bakımdan kuğuya benzeyen bir kuşla karşılaşmanız gibi düşük olasılıkla bir olay gerçekleştiğinde ancak işe yarayacaktır; bu değişikliği yapmakla kuğu familyasının sonunda bir doğal tür olmadığının ortaya çıkması riskini arttırırsınız. O koşullar altında, büyük olasılıkla, genelleştirmeden kaçınırsınız. Ama genelleme yapmak için özel sebepleriniz olabilir. Örneğin, belli konuların paradigmalara doğrudan maruz kalma olasılığı bulunmayan insanlara betimlemeniz gerekir. Hem siz hem de okullarınız insanüstü bir dikkat göstermediğiniz sürede, betimlemeniz bir genellemenin kuvvetini kazanacaktır; çoğu kez taksonomistlerin sorunudur bu. Belki başka bir bakımdan kulağa benzeyen, ama farklı gelmeyen ve elverişsiz bir özelliğe sahip bazı gri kuşlar keşfetmişsinizdir. O zaman bir davranış hatasından kaçınmak için genelleştirmeyi yapabilirsiniz. Ya da genelleştirmenin fayda getireceğini düşünmenize yol açan daha kurumsal bir nedeniniz olabilir. Sözgelimi, diğer doğal familyaların üyelerinin aynen renk görünümünü paylaştıklarını gözlemlemiş olabilirsiniz. Bu olguyu, sahip olduğunuz bilgileri güçlü mantık tekniklerini uygulamanıza olanak veren bir formda belirtmeniz, genelde hayvan renkleri ya da hayvan beslenme hakkında daha fazla şey öğrenmenizi sağlayabilir. Keşif Mantığı mı? Araştırma Psikolojisi mi? Araştırma Teknikleri ve Yayın Etiği

11 Contoso Ltd. ○Bu genellemeler yapıldıktan sonra, başka her bakımdan kuğuya benzeyen siyah bir kuşla karşılaşırsanız ne yaparsınız? Sanki daha önce o genellemeye katılan siz değil missiniz der gibi, hemen hemen aynı şeyleri yapacağınızı ileri sürmektedir yazar. Kuşu dışarıdan ve belki içeriden de dikkatle incelemiş bu örneği paradigmalarınızdan ayıran başka karakteristik özellikler bulmaya çalışırsınız. Eğer renklerin doğal familyaları karakterize ettiğine inanmak için kuramsal nedeniniz varsa ya da genelleme egonuzu çok fazla katmamışsınız bu inceleme iyice uzun ve enine boyuna olacaktır. Çok mümkündür ki, inceleme diğer ayırt edici nitelikleri de meydana çıkaracak ve yeni bir doğal formu ile keşfettiğinizi ilan edeceksiniz. Siyah bir kuğu bulduğunuzu ilan edebilirsiniz ancak gözlem sizi bu yanlışlığı iyice yargıya zorlayamaz. ○Kuramsal irdelemeler, tek başına rengin doğal bir familyanın sınırlarını çizmek için yeterli olduğunu düşündürülebilir. Kuş bir kuğu değil, çünkü siyah. Ya da başka örnekler bulup inceleme işini askıya alarak meseleyi ertelemekle yetinebilirsiniz. Ancak eğer önceden kuğunun tam bir tanımını, yani terimin düşünülebilecek her nesneye uygulanabilir olup olmadığını belirleyecek bir tanımı esas almışsınız, mantık sizi genellemenizi iptal etmeye zorlayabilir. Keşif Mantığı mı? Araştırma Psikolojisi mi? Araştırma Teknikleri ve Yayın Etiği

12 Teşekkürler Öznur Nalçınkaya oznur@gazi.edu.tr Araştırma Teknikleri ve Yayın Etiği