Etkileşim (Interaction)

... konulu sunumlar: "Etkileşim (Interaction)"— Sunum transkripti:

1 Etkileşim (Interaction)
İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

2 Etkileşim: Birbirini karşılıklı olarak etkileme işi (TDK, 2015).
Kullanıcı ile sistem arasındaki iletişim olarak tanımlanabilir. İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

3 Görev Dili (Task Language)
Etkileşim Terimleri Hedef (Goal) Görev (Task) Çekirdek Dil (Core Language) Alan (Domain) Niyet (Intention) Görev Dili (Task Language) İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

4 Görev Dili (Task Language)
Bir görev sonrası ortaya çıkması beklenen çıktı Etkileşim Terimleri Hedef (Goal) Görev (Task) Çekirdek Dil (Core Language) Alan (Domain) Niyet (Intention) Görev Dili (Task Language) İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

5 Görev Dili (Task Language)
Etkileşim Terimleri Hedef (Goal) Görev (Task) Çekirdek Dil (Core Language) Alan (Domain) Niyet (Intention) Görev Dili (Task Language) Konu alanı ile ilgili kavramları manipüle etme İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

6 Görev Dili (Task Language)
Etkileşim Terimleri Hedef (Goal) Görev (Task) Çekirdek Dil (Core Language) Alan (Domain) Niyet (Intention) Görev Dili (Task Language) Sistemin dili İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

7 Görev Dili (Task Language)
Etkileşim Terimleri Hedef (Goal) Görev (Task) Çekirdek Dil (Core Language) Alan (Domain) Niyet (Intention) Görev Dili (Task Language) İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim Uzmanlık ve bilgi alanı

8 Görev Dili (Task Language)
Etkileşim Terimleri Hedef (Goal) Görev (Task) Çekirdek Dil (Core Language) Alan (Domain) Niyet (Intention) Görev Dili (Task Language) Amaçlara ulaşmak için gerekli olan özel eylem İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

9 Görev Dili (Task Language)
Etkileşim Terimleri Hedef (Goal) Görev (Task) Çekirdek Dil (Core Language) Alan (Domain) Niyet (Intention) Görev Dili (Task Language) Kullanıcının dili İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

10 Etkileşim Modelleri Donald Norman Modeli
İnsan bilgisayar etkileşimi için en etkili model olarak kabul edilebilir. Kullanıcıların arayüz ile ilgili görüşlerine odaklanmaktadır. Bazı arayüzlerin kullanıcılara neden problem oluşturduğunu göstermek amacıyla kullanılmaktadır. Bu model genişletilerek diğer modeller ortaya konmuştur. Uygulama ve değerlendirme olmak üzere iki temel evreden oluşmaktadır. İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

11 Etkileşim Modelleri Donald Norman Modeli
Uygulama Değerlendirme Döngüsü Sistem Değerlendirme Uygulama Hedef İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

12 Etkileşim Modelleri Donald Norman Modeli Hedefin belirlenmesi
Amacın şekillendirilmesi Yapılacak eylemlerin sırasının belirlenmesi Eylemlerin gerçekleştirilmesi Sistemin durumunun kavranması Sistemin durumunun yorumlanması Amaç ve hedef doğrultusunda sistem durumunun değerlendirilmesi. İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

13 Daha iyi bir ekran tasarımı, Butonlar arası daha fazla boşluk
İnsan Hatası (Human Error) Kayma (Slip) Yanılgı (Mistake) Kullanıcının sistemi anlamasına rağmen yanlış bir eylem gerçekleştirmesi durumu Kullanıcının sisteme tam olarak hakim olamaması, ne yapacağını tam olarak bilememesi durumu Daha iyi bir ekran tasarımı, Butonlar arası daha fazla boşluk Sistemin iyi anlaşılması, Daha radikal yeniden tasarım, Tamamıyla farklı metafor kullanımı İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

14 Bildirme (Articulation) Performans (Performance)
Etkileşim Çerçevesi ETKİLEŞİM ÇERÇEVESİ S Sistem Dili U Kullanıcı Ç Çıkış G Giriş Sunum (Presentation) Gözlem (Observation) Bildirme (Articulation) Performans (Performance) Aktarım Türleri Temel Unsurlar İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

15 Etkileşim Çerçevesi Kullanıcı yapmak istediklerini giriş birimine bildirir Giriş birimi sistemin anlayacağı dile çevirir ve işlem gerçekleştirilir Sistem çıkış biriminin anlayacağı dile çevirir Çıkış birimi kullanıcı diline aktarım yapar Kullanıcı sonucu görerek değerlendirme yapar İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

16 Etkileşim Çerçevesi Dikkat edilmesi gerekenler;
Diller arası aktarım önemlidir. Aktarım hataları sorunların yaşanmasına sebep olur. Karşılıklı iletişim kolaylaştırılmalıdır. İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

17 Ergonomi Etkileşimin fiziksel karakteri olan insanı temsil etmektedir.
Kontrollerin nasıl tasarlanacağı, etkileşimin nasıl sağlanacağı ve ekranın fiziksel kalitesinin nasıl olacağı konuları ile ilgilenir. Birincil odaklanma alanı ise arayüzün insan performansını nasıl arttırdığı ya da azalttığı konusu üzerindedir. İnsan psikolojisini ve sistem sınırlılıklarını da göz önünde bulundurmaktadır. İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

18 Kontrollerin ve Ekranın Düzenlenmesi
Ergonomi Kontrollerin ve Ekranın Düzenlenmesi Kontrol ve göstergeler kullanıcıların kolay erişebileceği şekilde mantıksal olarak gruplandırılmalıdır. Basit uygulamalar için çok önemli görülmeyebilir ancak hayati önem taşıyan hava kontrol kuleleri, uçaklar vb. sistemler için çok önemlidir. Kritik önemi olmayan sistemlerde de bu tarz gruplamalar yapılması daha yararlı olacaktır. Kullanıcının işini kolaylaştırmak, kullanıcıyı uğraştırmamak esastır. İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

19 Kontrollerin ve Ekranın Düzenlenmesi
Ergonomi Kontrollerin ve Ekranın Düzenlenmesi Kontrollerin Gruplandırılması İşlevsel : Birbirleriyle ilgili işlevleri olan kontrollerin, Sıralı : Sıralı yapılması gereken işleri gerçekleştiren kontroller ve göstergelerin, Sıklık: Kontrol ve göstergelerin kullanım sıklıklarına göre gruplandırılmasıdır. En sık kullanılanlara kolay erişilebilmesi sağlanmalıdır. İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

20 Kontrollerin ve Ekranın Düzenlenmesi
Ergonomi Kontrollerin ve Ekranın Düzenlenmesi Gruplama işlemlerine ek olarak sistem kullanıcının pozisyonuna uygun olarak düzenlenmeli, Kullanıcı gerekli bütün kontrollere ulaşabilmeli ve ekstra bir hareket yapmadan bütün göstergeleri görebilmeli, Önemli göstergeler göz seviyesinde olmalı, Işık parıltı ve yansımaları engelleyecek şekilde düzenlenmeli, Kontroller gerekli uzaklıklara yerleştirilmelidir. İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

21 Etkileşimin Fiziksel Çevresi
Ergonomi Etkileşimin Fiziksel Çevresi Fiziksel çevre oluşturulurken; Sistem nerede kullanılacak? Sistem kim tarafından kullanılacak? Kullanıcı oturacak mı, ayakta mı duracak? gibi sorulara uygun bir şekilde tasarlanmalıdır. Ayrıca; Kullanıcının fiziksel boyutu önemlidir. Kullanıcı fiziksel olarak küçükse tüm kontrollere ulaşabilmeli, fiziksel olarak büyükse ortama sıkışmamalıdır. Uzun süreli kullanmalarda rahatlık ve denge, sırta destek sağlanmalıdır. Ayakta durmayı gerektiriyorsa hareket edecek boş alan olmalıdır. İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

22 Ergonomi Sağlık Konuları
Fiziksel pozisyon: Kullanıcılar tüm kontrollere ulaşabilmeli, ayakta fazla durmamalı, oturacaklarsa sırtlarında destek olmalı vb. Sıcaklık: Çok sıcak ve çok soğuk sıcak ortamlar kullanıcıların konsantrasyonun etkilemektedir. Işıklandırma: Kullanıcıların gözlerini yormayacak, ekranı rahat görmelerini sağlayacak yeterli ışıklandırma sağlanmalıdır. Ses: Aşırı yüksek ses rahatsızlık vereceği gibi ağrı ve duyma kaybına neden olabilir. Zaman: Kullanıcıların sistemi kullanırken harcadıkları zaman kontrol edilmelidir. İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

23 Ergonomi Renklerin Kullanımı:
Göstergelerde renk kullanımı bir ergonomi sorunudur. Göstergelerde kullanılan renkler mümkün olduğunca belirgin olmalı, Belirginlik kontrastlıktaki değişimden etkilenmemeli ve Renk kullanımında kültür ve geleneklerin özelliklerine dikkat edilmelidir. İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

24 Etkileşim Türleri Komut Satırı Arayüzü Menüler Doğal dil
Soru-Cevap ve Sorgu Kutuları Form Doldurma ve Tablolama İşaretleme ve Tıklama 3 Boyutlu Arayüzler WIMP İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

25 Etkileşim Türleri Sistem fonksiyonlarına direkt ulaşmada etkilidir.
Komut Satırı Arayüzü Sistem fonksiyonlarına direkt ulaşmada etkilidir. Kullanımı ve öğrenmesi zordur. İşlemlerin yapılabilmesi için komutların hatırlanması gerekir. Esnektir. Komutların çok fazla parametreleri vardır aynı anda birçok farklı alt komut işletilebilir. Deneyimli kullanıcılar için uygundur. İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

26 Etkileşim Türleri Menüler Menü tabanlı arayüzlerde, kullanıcılar tarafından ulaşılabilen seçenekler ekranda görünür, mouse ya da klavye tarafından seçilir. Seçenekler anlamlı ve mantıksal olarak gruplandırılmış olmalı, Gruplama ya da menü seçeneklerinin ismi kullanıcılara gerekli seçeneği bulmada yönlendirme ve kolaylık sağlamalıdır. İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

27 Etkileşim Türleri Kullanıcıların kullandığı dile benzer.
Doğal Dil Kullanıcıların kullandığı dile benzer. Bir çok nedenle bilgisayarın anlaması zordur. örn: bazı kelimelerin anlamları cümleye göre değişebilmektedir. The boy hit the dog with the stick Dil yapısının temiz olması, noktalama işaretlerinin de doğru bir şekilde kullanılması gerekmektedir. Kullanıcılar sistemin tanıdığı sözcükleri öğrenerek o şekilde bir iletişim sağlamalıdır. İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

28 Soru-Cevap ve Sorgu Kutuları
Etkileşim Türleri Soru-Cevap ve Sorgu Kutuları Soru-Cevap (anketler) Yeni kullanıcılar için uygundur. Kullanıcıya sorular sorulur ve alınan cevaplara göre etkileşim sağlanır. Sorgu Veri tabanından gerekli bilgileri çekmek için kullanılır. Özel söz dizimleri vardır (select, join, insert, update vb.). Veri tabanı yapısını anlamayı gerektirir. İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

29 Form Doldurma ve Tablolama
Etkileşim Türleri Form Doldurma ve Tablolama Formlar Veri girişi için kullanılmaktadır. İlgili boşluklara gerekli bilgiler yazılarak kullanılırlar. Form içerisinde kolay hareket sağlanmalıdır. Kullanıcıya düzeltme olanağı tanınmalıdır. İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

30 Form Doldurma ve Tablolama
Etkileşim Türleri Form Doldurma ve Tablolama Tablolar Tablolar form doldurmanın daha gelişmiş ve daha karmaşık bir çeşididir. Hücrelerden oluşur, bu hücreler; değerler yada formüller içerir. Kullanıcı istediği gibi verileri girip değiştirebilir. İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

31 Etkileşim Türleri İşaretleme ve Tıklama Birçok çoklu ortam sistemleri ve web tarayıcıda tüm eylemler sadece farenin butonuna tek tıklamayı gerektirir. Örn: Haritada bir şehrin adına tıklayınca açılan pencerede şehir hakkında turistlik bilgi görüntülenmesi İşaretleme ve tıkla stili fare tabanlı arayüzlere bağlı değildir, dokunmatik ekran bilgi sistemlerde de kullanılmaktadır. İşaretleme ve tıklama stili www tarafından yaygınlaştırılmıştır. İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

32 Etkileşim Türleri En yaygın örneği sanal gerçekliktir.
Üç Boyutlu Arayüzler En yaygın örneği sanal gerçekliktir. Gölge verme ya da kabartma gibi tekniklerle şekillere üç boyutlu görünüm kazandırmak mümkündür. İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

33 Etkileşim Türleri WIMP Arayüzü PC’lerde karşılaştığımız standart arayüzlerdir: Windows, Icons, Pointers, Menus Pencereler (Windows) İkonlar (Icons) İşaretçiler (Pointers) Menüler (Menus) Butonlar (Buttons) Araç çubukları (Toolbars) Paletler (Palettes) İletişim pencereleri (Dialog Boxes) İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

34 WIMP Arayüzü Pencereler Bir pencere genelikle hareket ettirilebilir ya da yeniden boyutlandırılabilir metin ve grafikerlerden oluşmaktadır. Farklı görevlerin aynı anda görülebilmesini imkan sağlar. Kaydırma çubuğu gibi kullanışlığı arttıran nesnelere sahiptir. İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

35 WIMP Arayüzü İkonlar Kapalı olan pencereleri temsil etmede küçük resimler kullanılmaktadır. İkonlar sayesinde birçok pencere ekranda aynı anda ulaşılabilir olmaktadır . İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

36 WIMP Arayüzü İşaretçiler Kullanıcılar ekranda sunulan imleci giriş aracı ile kontrol ederler. İşaretçiler farklı durumlar için farlı şekiller alırlar. İşaretçiler kullanıcılara sistem faaliyetlerini anlatır. İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

37 WIMP Arayüzü Menüler Menü verilen zamanda sistem tarafından gerçekleştirilen işlem ve hizmetlerin seçimini sunar. Menüler bilgi göstergeleri sağlar. Bu nedenle menülerde kullanılan isimler anlamlı ve bilgi verici olmalıdır. Menülerle ilgili asıl problemler hangi nesneleri içereceği ve bunların nasıl gruplandırılacağıdır. İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

38 WIMP Arayüzü Butonlar Butonlar bireyseldir ve kullanıcılar tarafından özgün bir işlemi başlatmada kullanılırlar. Butona basma bir komutu başlatır. Bunlar metin etiketi yada küçük ikonlar tarafından gösterilirler İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

39 WIMP Arayüzü Araç Çubukları Bir çok sistem pencerenin üstünde ya da yan tarafından yer alan küçük buton topluluklarına sahiptir. Bazen araç çubuklarının içeriği sabittir fakat kullanıcılar duruma göre düzenleyebilir. İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

40 WIMP Arayüzü Paletler Mümkün yöntemlerin dizisini oluşturur ve kullanıcıya aktif olan yöntemi gösterir. Bazı sistemler kullanıcılara kendi paletlerini oluşturma imkanı da vermektedirler. İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

41 WIMP Arayüzü İletişim Kutuları Sistem tarafından kullanıcıların dikkatini önemli bilgilere çekmede kullanılan bilgi pencereleridir. Bu bilgiler muhtemel hataları önlemedeki uyarılardır. İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

42 ETKİLEŞİM Konuşmaya dayalı arayüzlerde;
Ses tanıma oranı çok düşük olduğundan sisteme girdi sağlamak zor konuşmaya dayalı etkileşim daha kolaydır. Uçak rezervasyonlarındaki gibi “evet” ve “hayır” cevabı isteyen yerlerde bu sistem işler. İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

43 ETKİLEŞİM Etkileşim WIMP çevrelerinde hissetmeyi sağlamak için oldukça önemlidir. Her WIMP arayüzünde genel olarak aynı nesneler kullanılmaktadır. Pencereler, ikonlar, menüler, işaretleyiciler, iletişim kutuları, butonlar vb. İşletim sistemlerine göre WIMP bileşenleri farklılık göstermektedir. Örneğin Windows işletim sisteminde sayfa kapatma işareti sağ köşedeyken, OSX işletim sisteminde ise sol köşededir. Eski bilgisayarlarda inisiyatif bilgisayarlarda iken yeni WIMP sistemlerde kullanıcıya geçmektedir. Etkileşim hatalar ile de ilgilenir. Hata algılandığı zaman kullanıcıya bildirilirse, kullanıcının bunu düzeltme şansı olur. İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

44 Etkileşimin Bağlamı Sosyal ve örgütsel bağlam
(Diğer insanlar, rekabet, başaramama korkusu) Motivasyon (Korku, sadakat, hırs, kendini beğenme, yetersiz ya da uygunsuz sistemler) Sistemin red edilmesi (Kullanıcı motivasyonunun düşük olması ve kendi gereksinimleri için tasarlanmış etkileşimi benimsemesi) İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

45 DENEYİM Bir ürünü internet üzerinden mi yoksa mağazaya giderek mi almayı tercih edersiniz? İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

46 DENEYİM Tanımlanması ve tasarlanması oldukça zordur.
Eğitimde de Yakınsal Gelişim Alanı (The Zone of Proximal Development – Vygotsky) adı verilen benzer bir olgu bulunmaktadır. Yakınsal Gelişim Alanı: Çocuğun; bağımsız problem çözmesiyle belirlenen gerçek gelişim düzeyi ile bir yetişkin rehberliğinde ya da kendinden yetenekli bir arkadaşının işbirliğiyle problem çözmesiyle belirlenen potansiyel gelişim düzeyi arasındaki fark İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

47 İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

48 recipient clicks cracker opens ... very slowly
fill in web form To: wxv From: .. sender receive recipient closed cracker page open message recipient clicks cracker opens ... very slowly sender watches progress joke links open cracker page web toy mask İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

49 The Crackers Experience
real cracker virtual cracker Surface elements design cheap and cheerful simple page/graphics play plastic toy and joke web toy and joke dressing up paper hat mask to cut out Experienced effects shared offered to another sent by message co-experience pulled together sender can't see content until opened by recipient excitement cultural connotations recruited expectation hiddenness contents inside first page - no contents suspense pulling cracker slow ... page change surprise bang (when it works) WAV file (when it works İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

50 SINIRLILIKLAR Ergonomi: Küçük ya da yakın düğmeler
Fiziksel: Olması gereken boyutlar (yüksek voltaj düğmeleri küçük olamıyor.) Yasal ve Güvenlik: Fırın düğmelerinin sıcak yüzeyden uzak olması Bağlam ve Çevre: Kolay temizlenebilir olması Estetik: Güzel görünüyor olması Ekonomi: Çok pahalı olmaması İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

51 DEĞER YÖNETİMİ Bir kişiden bir aygıtı kullanmasını istiyorsak, o kişinin kişisel değerlerini anlamamız gereklidir. Neden kullanmak istesin? Kullanınca ne kazanacak? Burada kazanılacak şey para dışındaki şeyleri de içermektedir; örn: başarılı bir kariyer ya da ekoloji dostu olması gibi… İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim

52 Dinlediğiniz için Teşekkürler.
İnsan Bilgisayar Etkileşimi / Bölüm 3: Etkileşim