ÖZEL EĞİTİM UYGULAMALARI KURSU

... konulu sunumlar: "ÖZEL EĞİTİM UYGULAMALARI KURSU"— Sunum transkripti:

1 ÖZEL EĞİTİM UYGULAMALARI KURSU
BECERİ ÖĞRETİMİ Sedat GÜLLECİ

2 Beceri Öğretimi Öğretim süreci karmaşık bir süreçtir. Öğretmen, bu karmaşık yapı içersindeki değişkenleri belirleyip kontrol altına alarak, öğrencilerini kısa zamanda pek çok yeni şeyi yapabilir hale getirmek zorundadır. Öğretim sürecinde, öğretilmesi hedeflenenlerin tümü, öğretim içeriğini oluşturur. Öğretim içeriğinde pek çok beceri ve kavram yer almaktadır.

3 Beceri, bireyin sahip olduğu yeterliliklerine dayalı olarak yapabileceği tahmin edilen veya yaptığı etkinliklerdir. Öğretmenin öğrencisine yeni bir şeyler öğretebilmesi için, öğrencisinin önceki bilgilerinin ve sahip olduğu becerilerin neler olduğunu çok iyi bilmesi gerekir. Çünkü yeni bilgi ve beceriler, önceki bilgi ve becerileri temel alır. Bu aşama, öğretim sürecindeki ilk basamak olan performans belirleme aşamasıdır.

4 Performans Düzeyi Belirleme:
-Öğretime başlamadan önce öğrencinin hangi beceri ve kavramları edinmiş olduğunu belirlemek amacıyla, -Öğrencinin hangi beceri ve kavramları öğrenmeye hazır olduğunu belirlemek amacıyla, -Öğrencinin güçlü ve zayıf yönlerini belirlemek amacıyla yapılır.

5 Bazı beceriler tek bir davranışı içerir
Bazı beceriler tek bir davranışı içerir. Örneğin, oturma,kalkma, tutma, bırakma gibi. Bazı beceriler ise, birden fazla davranışın ard arda sıralı olarak yapılmasını gerektirir. Örneğin, “atılan topu kollarıyla yakalar” becerisi, kollarına birbirine paralel olarak öne doğru uzatır; ellerini avuç içi yukarıya dönük olacak şekilde açar; topun geleceği yöne doğru bakar; top kollarına değer değmez kollarını dirsekten bükerek kendine doğru kıvırır şeklinde davranışlardan oluşur.

6 Bu tür davranışlara zincir davranışlar denir.
Bazı beceriler ise, zincir davranışlardan oluşan birkaç beceriyi içerebilir. Bunlara da karmaşık beceriler denir. Zincir davranışların neler olduğu beceri analizi yoluyla belirlenir.

7 Beceri Analizi Nedir? Beceri analizi, bir becerinin tamamlanabilmesi için gereken her bir beceri basamağının sıralı olarak belirlenmesi işidir. İyi bir beceri analizinde öğretilecek becerilerin sırası mantıklılık izlemelidir. Beceri analizinde öğrencinin amaca ulaşabilmesi için gerekli tüm basamaklar yer almalıdır.

8 Beceri analizi: -Performans belirlemek -Öğretim yapmak -Öğretim sonunda değerlendirme yapmak amacıyla kullanılabilir.

9 Beceri Analizinin Öğretime Katkıları
BİLGİ: Beceri analizi yapıldığında en yüksek düzeyde bilgi sunmak mümkün olmaktadır. Öğretim basamakları beceri analiziyle belirlendiği için, öğretim materyali küçük parçalar halinde sunulabilmektedir. Böylece öğretmen öğrenciye bilgiyi daha çabuk ve kesin olarak kazandırabilmektedir.

10 ÖĞRETİMİN BİREYSELLEŞTİRİLMESİ: Beceri analizinin yapılması, öğretim basamaklarının oluşturulmasına hizmet ettiği için, öğrencilerin düzeyine göre öğretimin oluşturulmasını mümkün kılmaktadır. ÖĞRETİMİ KOLAYLAŞTIRMASI: Beceri analizi, öğrencinin bulunduğu düzeyi kolayca belirlememize yardımcı olduğu gibi öğretime nereden başlayacağımızı bilmemize de yardımcı olur.

11 OBJEKTİF DEĞERLENDİRME: Yapılan beceri analizi basamaklarıyla öğrencilerin göstermiş oldukları ilerlemeleri değerlendirmek ve kaydını tutmak mümkün olmaktadır. Bu da öğretmenin yanlılığını azaltmaktadır. TEKRARLANABİLİRLİK: Yapılan beceri analizleri, başka okul ve öğretmenlerce tekrar uygulanabilme olanağı sağlar.

12 Beceriler psiko-motor ya da bilişsel nitelikte olabilir.
Becerinin niteliğine göre beceri analizinde benimsenecek yaklaşımlar farklılaşabilir.

13 Beceri analizi türleri:
-Yapılış sırasına göre beceri analizi -Gelişimsel aşamaya göre beceri analizi -Güçlük düzeyine göre beceri analizi -Becerinin yapısal analizi

14 Yapılış Sırasına Göre Beceri Analizi:
Yapılış sırasına göre beceri analizi, ileri zincirleme ve geriye zincirleme yaklaşımı olmak üzere iki şekilde yapılabilir. İleri Zincirleme Yaklaşımı: Analizi yapılan becerinin basamaklarının yapılış sırasına göre önce yapılandan sonra yapılana doğru sıralanmasıdır.

15 İleri Zincirleme Yaklaşımıyla Çorap Giyme Becerisinin Analizi:
1. Katlanmış olarak önünde duran çorabı iki eliyle tutar. 2. Çorabı parmak uçlarına yerleştirir. 3. Çorabı topuğundan geçirir. 4. Çorabı yukarı çeker.

16 Geriye Zincirleme Yaklaşımı: Analizi yapılan becerinin basamaklarının yapılış sırasına göre en son yapılandan en önce yapılan doğru sıralanmasıdır.

17 Geriye Zincirleme Yaklaşımıyla Çorap Giyme Becerisinin Analizi:
1. Ayak bileğine kadar giydirilmiş çorabı yukarı çekerek giyer. 2. Topuğuna kadar giydirilmiş çorabı ayak bileğine çekerek giyer. 3. Parmak uçlarına kadar giydirilmiş çorabı topuğuna çekerek giyer. 4. Toplanıp eline verilmiş çorabı ayak ucuna geçirerek giyer. 5. Katlanmış olarak önünde duran çorabı giyer.

18 Gelişimsel Aşamaya Göre Beceri Analizi:
Gelişimsel aşamaya göre beceri analizi, bir becerinin gelişim aşamalarına göre beceri basamaklarının belirlenmesidir. Gelişimde bazı beceriler bir sonraki beceriler için ön koşul niteliği taşımaktadır. Örneğin, aylık bir çocuğun “tek ayağı ile topa vurma” becerisini yerine getirebilmesi için “tek ayağı üzerinde 5-7 sn. durur” becerisini kazanmış olması gerekir. Ya da 72 aylık çocuğun “yirmiye kadar atlamadan ritmik sayar” becerisini edinebilmesi için “birden ona kadar ritmik sayma” becerisini öğrenmesi gerekir.

19 Gelişimsel aşamaya göre beceri analizi yapmak için;
-gelişim aşamalarının çok iyi bilinmesi ya da gözden geçirilmesi, -gelişim aşamalarıyla ilgili kaynakların taranması, -geliştirilen programların içeriğinin yeterli ve doğru olup olmadığının değerlendirilmesi ve gerektiğinde uyarlanarak kullanılması yerinde olacaktır.

20 Güçlük Düzeyine Göre Beceri Analizi:
Güçlük düzeyine göre analiz, becerinin daha kolay edinilebilen alt becerilerinin belirlenmesidir. Örneğin, -Satır çizgisi arasında yukarıdan aşağı ve soldan sağa, doğru çizmeyi gerektiren harfleri (I, ı, İ, i, L, T, E, F, H ) yazar. -Satır çizgisi arasında, eğik doğru çizmeyi gerektiren harfleri (A, K, V, v, Y, y, Z, z) yazar.

21 -Satır çizgisi arasında daire ve eğri çizmeyi gerektiren harfleri (O, o, Ö, ö, C, c, Ç, ç, G, Ğ, S, s) yazar. -Satır çizgisi arasında daire ve doğru çizmeyi gerektiren harfleri ( a, b, B, P, p, D, d, g, ğ, e, R ) yazar. -Satır çizgisi arasında eğri (kavis, kıvrım) ve doğru çizmeyi gerektiren harfleri (J, j, l, t, k, h, m, n, r, u, ü) yazar şeklinde yapılabilir.

22 Becerinin içerdiği güçlük düzeylerini belirlemek oldukça zordur.
Beceri basamakları oluşturulurken; 1. Basamaklar bellekten oluşturulabilir. 2. Beceriyi bizzat yaparak basamaklar oluşturulabilir.

23 Sağlıklı ve eksiksiz beceri analizi yapabilmek için aşağıdaki soruları yanıtlamak uygun olacaktır:
1. Söz konusu olan beceriye aşina mısınız? Bu beceriyi düzenli olarak gerçekleştiriyor musunuz? 2. Basamak atlama olasılığı var mıdır? 3. Özel birtakım araçlar gerekli midir? 4. Özel araçların bulunduğu ortama gereksinim var mıdır?

24 Eğer soruların ilkine yanıtınız “evet” ise, beceri analizini belleğinizden yapmanız yeterli olacaktır. Eğer ilk soruya yanıtınız “hayır” ise, diğer sorulara yanıtınız evet olsa bile beceri analizini bizzat yaparak gerçekleştirmek gerekecektir.

25 Becerinin Yapısal Analizi:
Becerinin yapısal analizi, becerinin sonradan nasıl yerine getirilmesi bekleniyorsa, becerinin öğretiminde yapılacak bilgilendirmeye ilişkin ölçütlere göre aşamalandırılmasıdır.

26 Yapısal analiz türleri:
-Becerinin yönergesine göre -Becerinin sunum şekline göre -Becerinin tepki şekline göre -Gerekli görülen niteliklere göre -Yeterli görülen süreye göre -Doğruluk düzeyine göre yapılabilir.

27 Beceri Öğretim Materyali Hazırlama
Öğrencilere çeşitli becerilerin öğretilebilmesi için beceri öğretim materyalinin geliştirilmesi gerekmektedir. Beceri öğretim materyalinde yer alması gereken öğeler: -Öğrencinin performansını belirlemek için ölçü aracının hazırlanması -Öğrencinin performans düzeyinin belirlenmesi -Uzun dönemli amaç ve alt amaçların belirlenmesi -Öğretim planlarının hazırlanması -Öğretimin değerlendirilmesi

28 1. Ölçü Aracının Hazırlanması: Beceri için ölçü aracı hazırlarken öncelikle ele alınan becerinin analizi yapılmalıdır. İzleyen beceri analizi yaklaşımlarından biri seçilerek beceri analizi oluşturulmalıdır.

29 2. Öğrencinin Performans Düzeyinin Belirlenmesi: Performans düzeyi belirlerken iki yöntem kullanılabilir. a. Tek fırsat yöntemi b. Çok fırsat yöntemi

30 Tek Fırsat Yöntemiyle Performans Alma:
1. Öğrenciye beceri yönergesi verilir. Örneğin, “Pantolonunu giy.” 2. Öğrenciyi gözleyerek bağımsız olarak yaptığı (doğru yaptığı) basamaklara “+” konur. 3. Öğrencinin eksi aldığı basamaktan itibaren değerlendirme sona erdirilir.

31 Çok Fırsat Yöntemiyle Performans Alma:
1. Öğrenciye beceri yönergesi verilir. Örneğin, “Pantolonunu giy.” 2. Öğrencinin beceriyi gerçekleştirmesi için 5 sn. süre ile beklenir. 3. Öğrenciyi gözleyerek bağımsız olarak yaptığı (doğru yaptığı) basamaklara “+” konur.

32 4. Öğrencinin yapamadığı ya da yanlış yaptığı basamak için öğrenciye hiçbir şey söylenmeden bu basamak öğretmen tarafından yapılır. Bu basamağa “-” konur. 5. Sonraki basamak için 5 sn. süre ile beklenir. 6. Öğrenci yaparsa bu basamaklara “+” konur.

33 7. Öğrenci basamağı yapamazsa ya da yanlış yaparsa, öğrenciye hiçbir şey söylemeden bu basamak öğretmen tarafından yapılır. Bu basamağa “-” konur. 8. Beceri analizi tamamlanıncaya kadar bu şekilde performans alınır.

34 Elimizdeki beceri analizine göre performans alımını bitirdikten sonra “doğru olarak gerçekleşen basamak yüzdesi” bulunur. Örneğin, beceri analizimizin dokuz basamaktan oluştuğunu düşünelim. Öğrencimizin beceri analizindeki iki basamağı bağımsız olarak yaptığını, diğer yedi basamağı ise yapamadığını varsayalım.

35 Bu durumda doğru olarak gerçekleşen basamak yüzdesini bulmak için aşağıdaki formülü kullanabiliriz:
Beceri analizinde doğru olarak yapılan basamak sayısı/Beceri analizindeki toplam basamak sayısıX100

36 Bu İki Yöntemden Hangisini Seçeceğimize Nasıl Karar Vereceğiz?
Tek fırsat yöntemiyle; -Değerlendirme kısa sürede tamamlanır. -Bireyin yaptığı ilk yanlış davranışta değerlendirme sona erdirilerek öğretime geçildiği için öğretime ayrılan süre artar. -Değerlendirme sırasında öğrenmenin gerçekleşmesi çok düşük bir ihtimal olduğu için uygulamanın etkisi daha kesin olarak ortaya konmuş olur.

37 Tek fırsat yönteminde beceri analizinde bireyin doğru olarak sergileyebileceği basamaklar varken, bireyin ilk yaptığı yanlış basamakta değerlendirmeye son verildiği için, tüm basamaklara ilişkin doğru bir değerlendirme yapılmamış olabilir. Bu durum yöntemin bir sınırlılığı olarak ele alınmalıdır.

38 Çok fırsat yönteminde bireyin doğru olarak sergileyebileceği tüm basamaklar için şans tanınıyor olması, yöntemin bir yararı olarak değerlendirilebilir; ancak, bireyin doğru olarak sergileyemediği basamakların uygulayıcı tarafından yerine getirilmesi sırasında öğrenme gerçekleşebilir. Bu durum uygulamanın etkililiğini net bir biçimde görmemizi engeller. Bu durum, hem bir yarar hem de bir sınırlılık içermektedir.

39 3. Uzun Dönemli Amaç ve Alt Amaçların Oluşturulması:
Bir becerinin öğretiminde ulaşılması hedeflenen uzun dönemli amaç, öğrenciyi o beceriyi bağımsız yapar hale getirmektir. Öğrencinin beceri analizinde “-” aldığı basamaklar ise, bizim alt amaçlarımızı oluşturur.

40 4. Öğretim Planlarının Hazırlanması:
Öğretim planında öğrencinin performans düzeyi, öğretim amacı, öğretim yöntemi, araç-gereçler, öğretim ortamının betimi ve kullanılacak pekiştireçler yer almalıdır.

41 Beceri Öğretiminde Kullanılacak Öğretim Yöntemleri
Yanlışsız Öğretim Yöntemleri İpuçlarının Hiyerarşik Kullanımı (giderek arttırılması ya da azaltılması)

42 Yanlışsız Öğretim Yöntemleri
Eşzamanlı İpucuyla Öğretim: Uygulama sırasında öğrencinin hiç yanlış tepki vermesine fırsat vermeyecek şekilde belirlenen ipucunun verilmesi sürecidir.

43 Sabit Bekleme Süreli Öğretim
Uygulama sırasında öğrencinin hiç yanlış tepki vermesine fırsat vermeyecek şekilde belirlenen ipucunun verildiği oturum/oturumlardan sonra öğrencinin tepkisinin önceden belirlenen bir süre kadar beklenmesi sürecidir.

44 Eşzamanlı İpucuyla Öğretim
-Öğrencinin düzeyine uygun olarak belirlenen yönerge verilir. Örneğin, “Üçgeni al.” -Öğrencinin düzeyine uygun olarak belirlenen (fiziksel, model, işaret, sözel) ipucu verilir. Örneğin, “Bak ben üçgeni aldım.” -Şimdi sıra sende. ‘Üçgeni al.’ -Ard arda kaç deneme yapılacağı kararlaştırılır. -Öğrencinin tepkisi sonrasında (pekiştir, hata düzeltme/görmezden gelme) ne şekilde yanıt verileceğini kararlaştır.

45 Sabit Bekleme Süreli Öğretim
Öğrencinin düzeyine uygun olarak belirlenen yönerge verilir. Örneğin, “Üçgeni al.” Belirlenen süre kadar beklenir (4 sn). Öğrencinin düzeyine uygun olarak belirlenen (fiziksel, model, işaret, sözel) ipucu verilir. Örneğin, “Bak ben üçgeni aldım.” Şimdi sıra sende. “Üçgeni al.” Ard arda kaç deneme yapılacağı kararlaştırılır. Öğrencinin tepkisi sonrasında (pekiştir, hata düzeltme/görmezden gelme) ne şekilde yanıt verileceğini kararlaştır.

46 İPUÇLARININ HİYERARŞİK KULLANIMI (GİDEREK ARTTIRILMASI YA DA AZALTILMASI)
İpucu, bireyin tepkide bulunmasından önce uygulamacı tarafından bireyin doğru tepkide bulunma olasılığını arttırmak üzere sunulan uygulamacı yardımıdır. Uygun ipucunun belirlenerek etkili biçimde kullanılabilmesi için şu kurallar önerilmektedir: a. En ılımlı ipucu seçilmelidir.

47 b. Gerekli durumlarda ipucu türleri birleştirilerek kullanılmalıdır. c
b. Gerekli durumlarda ipucu türleri birleştirilerek kullanılmalıdır. c. Davranışla doğrudan ilgili ve en doğal ipucu seçilmelidir. d. İpucu sadece öğrencinin dikkatini yönelttiği durumlarda kullanılmalıdır. e. İpucu olabildiğince erken silikleştirilmelidir. f. İpucu gelişigüzel biçimde kullanılmamalıdır.

48 Öğretim Ortamlarında Kullanılan İpucu Çeşitleri:
-Fiziksel ipucu Tam fiziksel ipucu Kısmi fiziksel ipucu Gölgelendirme -Model İpucu -İşaret/Jest ipucu -Sözel İpucu

49 6. Öğretimin Değerlendirilmesi: Öğrencinin öğretimin başında (performans alma), öğretim sürecince ve öğretim sonunda sürekli olarak değerlendirilmesi gerekmektedir. Öğrencinin performans düzeyini belirlemek amacıyla hazırlanan ölçü aracı, öğretim devam ederken belli aralıklarla kullanılarak, hem bir ipucu düzeyinden diğerine geçiş için karar verme, hem de öğrencinin beceriyi bağımsız olarak gerçekleştirip gerçekleştirmediğine bakma için kullanılır.

50 Kaynakça Ergenekon, Yasemin. Zihin Engellilere Kavram ve Beceri Öğretimi Lisans Ders Notları, 2002. Tekin, Elif ve Kırcaali-İftar, Gönül. Özel Eğitimde Yanlışsız Öğretim Yöntemleri. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 2001.

51 Uysal, Ayten. “Kavran ve Beceri Analizleri” Bireyselleştirilmiş Eğitim Programlarının Geliştirilmesi (Ed. Oğuz Gürsel). Anadolu Üniversitesi Yayını No: 1484, 2003.