Satranç Taşlarında Güneş

... konulu sunumlar: "Satranç Taşlarında Güneş"— Sunum transkripti:

1 Satranç Taşlarında Güneş
Arslan Küçükyıldız

2 Tarihin ilk satranç taşları, Özbekistan'daki Delverzin Tepe kazılarında bulunmuştur. MS 100'lü yıllara tarihlidir. Yani Hintlilerin çaturangasının başlatıldığı tarihten 500 yıl öncesine ait bu satranç taşları, Türk coğrafyasında bulunmuştur Delverzin Tepe, Hindistan’ı fetheden Kuşhan Türklerinin başkentidir. Her ne kadar bu iki taşın satranç taşı olduğu konusunda kuşkular varsa da, yaygın kanı, bunların satranç taşları olduğu biçiminde. Satrancı Kuşhan Türklerinin yarattığını söyleyen bir kuram da vardır ve bu taşlar da bu kuramı destekler niteliktedir. (Kaynak: İskender Altındiş) Taken from: "The Ancient India and Iran Trust" in: The Crossroads of Asia: Transformation in Image and Symbol, Cambridge, p.165 ( ve Kuşhanlar M.S yy.

3 Arkeolojik Buluntular
Asya ve Avrupa’da yapılan kazılarda birçok soyut ve somut satranç taşları ve satranç takımları bulundu: Somut satranç taşı olarak tahmin edilen taşların en eskisinin M.S. 2. yüzyıla, soyut satranç taşı olduğu tahmin edilen en eskisinin M.S. 8. yüzyıla ait olduğu kabul ediliyor. Taşları tamam satranç takımlarına bakılarak öncekilerin durumu tayin edilebiliyor. Bu takımlar da; Somut satranç takımının en eskisi Özbekistan sınırları içindeki Semerkant’ta; destanlarımızda Alp Er Tunga olarak geçen Afrasiyab’ın kalesinde yapılan kazılarda bulundu. M.S. 7. yüzyıla ait. Soyut satranç takımlarının en eskisi de İran / Nişabur’da bulundu; yüzyıla, Büyük Selçuklu Devleti dönemine ait.

4 Afrasiyab / Semerkant / 7.yy.
SOMUT SATRANÇ TAKIMI

5 SOYUT SATRANÇ TAKIMI Batılıların Mozareb(muzdarip);
İslâm veya Arap tarzı dedikleri Türk tarzı muhteşem bir satranç seti. B. Selçuklu dönemine ait. (11. yy.) Nişabur’da bulundu. Halen Metropolitan Sanat Müzesinde.. SOYUT SATRANÇ TAKIMI

6 İskit, Hun, Göktürk, Etrüks, Sümer kaya resimleri ve çeşitli sanat eserlerinde görülen güneş şeklindeki süsleme (sembol veya motif de denilebilir) daha sonra Göktürk Alfabesindeki bir harfe dönüştü. Güneş şeklindeki bu süsleme çeşitli Türk sanat eserlerinde tarih boyunca görülmektedir. Bu süslemeye (güneş) ilk satranç buluntularında da tesadüf edilmektedir. Çok farklı yerlerde bulunan Satranç taşlarının bu süsleme ile süslendiği görülmüştür.

7

8 Kırgızistan

9 TÜRKLER BİR GÖKYÜZÜ MİLLETİ İDİ
TÜRKLER BİR GÖKYÜZÜ MİLLETİ İDİ. BUGÜN KULLANILAN ASTROLOJİK SEMBOLLERİN TAMAMINA YAKINI, TÜRKLERİN KULLANDIĞI TAMGA PETROGLİF VE SEMBOLLERDİR. TÜRKLER AYNI ZAMANDA TÜRKOLOG EBERHARD'A GÖRE SOYUT SANATIN YARATICISI İDİ. SOMUT OLAYLARI, FİGÜR VE CİSİMLERİ, TAMGA SEMBOL VE SİMGELERLE VE DE GEOMETRİK ŞEKİLLERLE KOLAYLIK İFADE EDEBİLİRLERDİ..GÖÇERLER GÖKYÜZÜNDEKİ GEZEGEN VE YILDIZLARA GÖRE YOLLARINI BULURLAR VE MEVSİM DÖNGÜLERİNİ BUNA GÖRE HESAPLARLARDI. ATA ŞAMANLAR ÇOK ÜSTÜN YILDIZ BİLGİSİNE SAHİPTİLER VE GEZEGEN AÇILARINA VE ÖZELLİKLE AY'IN DİĞER GEZEGENLERE YAPTIĞI AÇILARA GÖRE SAVAŞ ZAMANLARINI HABER VERİRLERDİ. TAMGALAR ADINI VERDİĞİMİZ BU SEMBOLLER BÜYÜK ORANDA GÖKYÜZÜNDEKİ GEZEGEN DÖNGÜLERİ VE GÖRÜNÜŞLERİ ile ALAKALIDIR VE BOY TAMGALARI BUNLARIN BİR İZDÜŞÜMÜDÜR. Güneş Saati

10 Türk Kültür coğrafyasında
İskit Efes Güneş Motifine Türk Kültür coğrafyasında sıkça rastlanır. İskit / Efes

11 Sümerler soldaki Umay, sağdaki Gök ve Aydınlık Tanrısı

12 Sümerler

13 Sandomiers (Polonya) Satranç taşlarının üst kısmında bulunan daire ve ortasındaki artı işareti Sümer metinlerinde Utu, yani Gün Tanrısını işaret eder. Sümerce Utu yani Gün Tanrısı

14 Etruksler ETRÜKSLER

15 Erzurum Sivil Mimari

16 Göktürk / Orhun Alfabesi Üstte j, altta f harflerine dikkat!

17 Satranç taşlarının üzerindeki bu Göktürkçe harf Güneşi temsil etmektedir.

18 TÜRK ALTINORDU DEVLETİNE AİT BİR AT FİGÜRÜ VE TÜRK MEMLUK DEVLETİNE AİT AT FİGÜRÜNÜN BENZERLİĞİ..ÜZERİNDEKİ SEMBOLLER KOZMOLOJİK SEMBOLLER OLABİLİR. ÇOK DEĞERLİ EMEL ESİN'E GÖRE DAİRE İÇİNDEKİ NOKTA TAMGASI TÜRKLERDE AND OKUNAN VE GÜNEŞ OKUNAN SEMBOLDÜR. DAİRE İÇİNDEKİ DAİRE İSE AY SEMBOLÜDÜR. ATLARIN ÜZERİNDEKİ "DAİRE" VE İÇİNDEKİ "NOKTA" TANRI SEMBOLÜ SANIRIM

19 Pineuilh, Gironde, France
Kale, ,  Pineuilh, Gironde, France Macaristan

20 Kayseri, Kültepe Alabastar Taşından idol M.Ö

21 Antalya

22 (Bosna) Sancak-Yeni Bazar
Bu sanırım Osmanlı Öncesi bir mezar Taşı.. Ama üzerinde Türklerin AND KADEHİ sembolü var..Yani Bengü Su Hayat Suyu.. (Bosna) Sancak-Yeni Bazar

23 Dmanisi, Gürcistan Tunceli

24 Tunceli Koç boynuzlu Mezar Taşı

25 mezar taşında güneş sembolü
Harabati Baba Tekkesi mezar taşında güneş sembolü   Tunceli Mezar Taşı

26 Önce Kayalarda Sonra Mezar taşlarında Güneş Sembolleri: Mezar Taşları: Kırım, Manisa, Antalya

27 Osmanlı Padişah Kaftanı
Tuva / Kucunkur M.Ö. 6-8.yy.

28 Osmanlı Hakan kaftanlarında
Çintomanî Süsleme

29 Masa Örtüsü

30 Güneşli Kilim, Türkiye

31 ORTA ASYA M. S. 700-1000. Güneş sembolü süslemeli At

32 Selçuklu Satranç Takımı
Nişabur’da bulunan ve Büyük Selçuklu Devleti dönemine ait şu muhteşem soyut satranç takımı Asya, Avrupa ve Afrika’da bulunan bazı parçaların; kendinden önceki buluntuların bir satranç takımı parçası olduğunu doğrulamaktadır. Neredeyse eksiksiz (bir taşı yoktur) bu satranç takımı satranç tarihinde ve Türk satranç tarihinde çok önemli bir yere sahiptir.

33 Nişabur / 11-12.yy. Selçuklu Satranç Seti Metropoltan Müzesi

34 İtalya, Venafro buluntusu (Teatro Romano yakınındaki S
İtalya, Venafro buluntusu (Teatro Romano yakınındaki S. Aniello içinde) 8-10,yy tahmin ediliyor.

35 (İran) Nişabur, 9. yy.

36 Sandomierz Seti, yy. Disctric Museum, Sandormiertz, Polanya

37 Venafro, Campania, İtalya / 10.yy.
Museo archeologico di Napoli (Gianfelice Ferlito)

38 İskandinav taşları / 11-12. yy
İskandinav taşları / yy.  Nuremberg, Germanisches Nationalmuseum / Almanya

39 Satranç Taşları Nişabur’dan
Satranç Taşları Nişabur’dan

40 Topkapı Sarayı, Harem-i Hümayun Murassa Satranç Takımı Ajur ve firuzekârî tekniğiyle yapılmış, çeşitli motiflerle bezenmiş. Tepelerinde altın yuvalı kabaşon yakut veya firuze taşlar var. Taşlardan dokuzunun tepesi yakutlu, altısı firuzeli. Satranç takımlarının 16. yüzyıldan günümüze ulaşabilmiş küçük, zarif parçalarının birbirine benzeyenleriyle bir yarım set oluşturulmuş. Satranç, pek çok Doğu ve Batı kültüründe olduğu gibi, Osmanlı Sarayı’nda da sevilerek oynanan bir oyundu.

41 Serçe Limanı Cam Batığı Kazısı, Türkiye / 11.yy,
Serçe Limanı Cam Batığı Kazısı, Türkiye / 11.yy, Satranç seti parçaları gemi batığında bulundu. Geminin kıçında bulunan satranç taşları yanında yay ve bir tavla parçası da vardı. Satranç Setleri kara veya deniz yoluyla Avrupa’ya ulaşıyordu.

42 Cam Batığı, Bodrum, Serçe Limanı, Türkiye
Bir gemi batığında, geminin kıç bölgesinde bir tavla zarı ile birlikte bulundu. 

43 Batılıların Mozarab, Arap veya İslam tarzı dedikleri Türk tarzı satranç taşları. Saint Genadio taşları olarak biliniyor. 10. yy.başlarına tarihlendiriliyor. Mozarabik (Muzdarip) Manastır / Leon / İspanya

44 Satranç Taşları 12.yy. Malting, Museum of St Albans Hertfordshire, İngiltere

45

46 Sandomierz satranç seti.
Bu satranç setinde, çadırdan kaynaklanan çoğu benzerlikler bulunmaktadır: Sol üstteki taşın tepe görünüşü çadır tepesi şeklinde. Alt çizgiler Çadır kuşakları şeklinde. Kaynak: Sandomierz Museum 

47 Charlemagne Seti denilen Satranç takımı (Harun Reşid’in Charlemagne’ye gönderdiği takım.)

48  At, 12. yy, Malting, Museum, St Albans Hertfordshire, İngiltere

49

50 Sibirya Sandomierz, Polonya

51 Süslü bir çadır gibi; Museo Nazionale del Bargello, Floransa, İtalya 

52 Kırgız Boz Üyü 12.yy Türk tarzı satranç taşı: (İspanya veya Sicilya.) Metropolitan Müzesi

53

54 (Kölemenler / Tolunlar / Memlükler Sanatı)
Kırgız Çadırı Satranç Taşları, Mısır (British Museum) (Kölemenler / Tolunlar / Memlükler Sanatı) Chess piece from Egypt ME OA ;ME OA ;ME OA ;ME OA , AN

55 Şekil, hat, çizgi, süsleme ortak!

56

57

58 Fildişi Satranç Taşları 12
Fildişi Satranç Taşları 12.yy ortaları, Musée du Louvre, Paris / Fransa

59 Nogay Balbalının Dönüşümü http://gorod.dp.ua/photo/fullpic.php?id=1989

60 Güneş sembolü süslemeli At
Bodrum, 11.yy. Kale, 9.yy. Nişabur, ORTA ASYA M. S ORTA ASYA M. S Güneş sembolü süslemeli At

61 Güneş sembolü süslemeli At
ORTA ASYA M. S Güneş sembolü süslemeli At Kale, York-İngiltere

62 Rusya Ermitaj Müzesi Osmanlı padişahının hediye ettiği at eyeri.

63 Arap Tarzı denilen Satranç Taşları, 8-10.yy. Metropolitan Müzesi

64 Erzurum / Üç Kümbetler Nurenberg Satranç Taşları Almanya

65 Çadırın Mimarî Takipçisi Kümbet

66 Zeynel Bey Kümbeti Batman
Floransa İtalya Satranç taşı Sırçalı Kümbet / Kayseri

67 İtalya

68 Piyon (Kale) / Floransa /İtalya
Museo Nazionale del Bargello,  Florence, Italy Piyon (Kale) / Floransa /İtalya

69 BİTLİS GÖKMEYDAN MİNARESİ

70

71 Çadırın Tepesi, Güneşliği, Şangrağı

72 Çadırın Tepesi; Şangrak
Kırgızistan Bayrağı Çadırın Tepesi; Şangrak

73 Batılıların Mozareb(muzdarip);
İslâm veya Arap tarzı dedikleri Türk tarzı muhteşem bir satranç seti. B. Selçuklu dönemine ait. (11,12. yy.) Nişabur’da bulundu. Halen Metropolitan Sanat Müzesinde..

74 Satrancın Kökeni Satrancın Kökeninin Hindistan, Kuşhanlar, İran, Mısır, Çin, Arap, Truva, Roma, Arnavutluk olduğu iddiaları vardır. Bu iddiaların en güçlüsü Hindistan ve Kuşhanlar’dır. Hindistan Milattan önceki asırlardan beri kadim bir Türk Yurdudur. Kuşhanlar Türk Devletidir. Kanaatimizce satranç Kuşhanlar’a onlardan önce Türkistan’da kurulan Türk Devletlerinden geçmiştir. Satranç taşlarının ve tahtasının biçim ve tasarımındaki benzerlikler, Satrancın kökeninin Türkler olduğunu göstermektedir.

75 Sonuç Bu sunumda en eski satranç taşlarının üzerindeki güneş süslemesinin (sembol veya motifinin) kaynağını göstermeye çalıştık. Somut ve soyut Satranç Taşları ile satranç tahtası, Türk medeniyetindeki güneş, çadır, balbal, kümbet, mezar taşı, halı, kilim, at ve eğer varlığının izlerini taşımaktadır. Bu da satrancın Hindistan kökenli değil Türkistan kökenli olduğunun belgesidir.

76 Dikkatiniz için teşekkürler.