_ بِسْمِ ﷲِالرَّحْمَنِ اارَّحِيم_

... konulu sunumlar: "_ بِسْمِ ﷲِالرَّحْمَنِ اارَّحِيم_"— Sunum transkripti:

1 _ بِسْمِ ﷲِالرَّحْمَنِ اارَّحِيم_
_  بِسْمِ ﷲِالرَّحْمَنِ اارَّحِيم_ Türkçenin, İngilizcenin, Arapçanın, Rusçanın, …, çekim prensipleri nasıl işler? Türkçe, İngilizce, Arapça, Rusça nasıl birer dil? ( Türkçe anlatım ) … … … … … … AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

2 Türkçede, İngilizcede, Arapçada, Rusçada
Fiillerin Haber Kipi -Fiil Çekimi - Tablosu ( Türkçe ) Geçmiş zamanlar (dı) (past times) Şimdiki zamanlar (present times) Gelecek zamanlar (-ecek ) (future times - shall/will) (O) Her gün çalışırdı He used to work (O) Her gün çalışır He works Он pаботал каждый день ﻫﻮكان يعمل كل يوم Он pаботает каждый день ﻡ ﻫﻮيعمل كل يو (O) dün çalıştı He worked yesterday (O) çalışacak He will work Вчера он работал عمل أمس ﻫﻮ он будет работать ﻳﻌﻣﻞ ﻫﻮﺴ (O) o an çalışyordu He was working at the moment (O) Şimdi çalışıyor He is working now (o) çalışıyor olacak He will be writing он работал كان يعمل في الوقت الراهن Сейчас он работает هو يعمل الآن ﻌﻣﻞﻳ ﻳﻜﻭﻦ ﺴ (O) o anda çalışmıştı He had already worked (O) artık çalış-mış/-dı(k) He has worked (o) çalışmış olacak He will have worked Он поработал قد عمل ﺍﻵﻦ هو كان уже Он работал قد عمل ﺍﻵﻦ هو Он поработет ﻜﺗﺐ ﻘﺪ ﻳﻜﻭﻦ ﺴ AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

3 Fiil ve Sıfat fiil cümleleri
Türkçede, İngilizcede, Arapçada, Rusçada …, Fiillerin Haber Kipi -Fiil veya Sıfat fiil- Çekim Tablosu II ( Türkçe ) 1.fiil 2. fiil Fiil cümlesi Yalın tarz O çalıştı çalışacak He worked will work он работал будет работать عمل يعملﺴ هو Sıfat cümlesi Ali bulundu yorgun -dur Fiil ve Sıfat fiil cümleleri Devam tarzı idi çalışan -dır … olacak çalışıyor was working is will be был работающий eсть будет быть работает будет работать يعمل كان ﻳﻜﻭﻦ  يعمل ﻳﻜﻭﻦ ﺴ Bitmiş çalışmış bulunacak had has will have работaвший работавший поработал поработает قد عمل كان عمل قد ﻳﻜﻭﻦ قد عمل ﻳﻜﻭﻦ ﺴ AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

4 Dillerin Birleşik Tarzlı Fiil Çekimleri Tablosu
Z 1.fiil 2. fiil TÜRKÇE, İNGİLİZCE, ARAPÇA, RUSÇA; Haber Kipi _Sıfat Fiil Birleşik tarz_ Çekimi Tablosu   Fiil cümlesi O çalıştı çalışacak He worked will work он работал будет работать عمل يعملﺴ هو Zaman Durum Hareket s.c Ali oldu bulunanan bulunmuş yorgun olan-dır olmuş-dur bulunacak Sıfat fiil cümleleri olmuş çalışan çalışmış was had being been working is has will be был бывал сущий бывший работающий работавший eсть бывает будет быть يعمل كان ﻳﻜﻭﻦ  يعمل ﻳﻜﻭﻦ ﺴ AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

5 Türkçenin çekim sistemi nasıl işler? Türkçe nasıl bir dil?
_  بِسْمِ ﷲِالرَّحْمَنِ اارَّحِيم_ Türkçenin çekim sistemi nasıl işler? Türkçe nasıl bir dil? AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

6 Bütün bunlardan sonra; Yardımcı Fiiller Neydi?
Bazen bir isim, bazen bir sıfat/sayıdan cümleler; Ör: O çaresiz (er)i-di./oldu./ kaldı./ bulundu. vs. Veya bir tarzla çekimlenmiş fiillerden, birleşik tarzlı çekim; Ör: Çalışır (er)i-miş./Çalışır ol-muş. ya da sadece zaman çekimi; Ör: Çalışır (er)i-di./bulundu./bulunacak./olacak. Yine, bu bir tarza bağlı fiillerden bir kip elde edebilmek; Ör: Çalışır ol-abilir./-malı/-sa(keşke)/-a vs. için yardımına başvurulan fiillere yardımcı fiiller denir. Türkçede bu fiiller; (er)i, ol, kal, bulun gibi fiillerdir. Not: Türkçenin temel yardımcı fiili ‘er-…’ (olmak/ yer almak/ bulunmak) fiilidir. Not: Türkçede devam tarzı eki ilkin ‘…-ür’ (-yor) (oluyor) bitmiş tarz eki ilkin ‘…-ük’ (-miş) (olmuş/oluk) ekiydi. +________ er-ük / er-ür Ya da; ar-ük / ar-ür +_________ Ya da birlikte; k ar-ür -- -k ar-ük

7 Mastar: er-mek_ yer almak, olmak, bulunmak,
Durum fiili; Mastar: er-mek_ yer almak, olmak, bulunmak, Devam eden durum: er-ür _ yer alıyor, oluyor, bulunuyor, erür, arür, Bitmiş durum: er-miş _ yer almış, olmuş, bulunmuş, ermiş, armış, Bitik durum: er-ük _ yer alık, oluk, bulunuk, erük, arük, uruk Örnek; Bodun_boy, millet, kavim İsmin (erük) durumu; bodun-erük bodunuruk bodunuk _ boy yer alık/yer almış/olmuş/bulunmuş İsmin (erük erür) durumu; bodunuk arür _ boy yer almış bulunuyor k erü bodunkarr k er bodunkar g e bonunga ( bizirike_biz erük-e_bize (yazıtlardan)) e boduna kalıplaşmış bir ifade içük (iç) içk-er-ük ( içeri ) içk-er-ük-erük ____________ içk-er-ük-er-ür ______________ içk-er-it-ük _______ içk-er-it-ük-ük içk-er-ik---ik içk-er-ik -er içk-er-it-ek /-ey içk-er-it-ek-ik içk-er-iy---i içk-er-iy -e içk-er-id-e içk-er-it-ek-i (iç yer alık olmuş) (iç yer almış oluyor) (içi yer edik/yer etmiş) Ali (----- içeriyi ) sildi Ali ( içeriye ) girdi Ali ( içeride ) bekledi. AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

8 taş-ük ____________ taşık ___________ taşıy _______ dış olmuş
taş (dış) taş-ük ____________ taşık ___________ taşıy _______ dış olmuş taş-ük arük ________ taşkaruk ________ taşgaru ______ dışarı Ali dışarı çıktı. taş--k-arük-arük _____ taşkarık-ık ______ taşgarığıy ____ dışarıyı Ali dışarıyı temizledi. taş--k-arük-arür ______ taşkaruk-ar _____ taşgaruya ______ dışarıya -arür Ali dışarıya çıktı. -oluyor …çıktığı yer dış(ık)_ar_ı(k)_(ı)s_ı(g) oluyor. -bulunuyor …dışarısı -yer alıyor AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

9 bir’ig’er’ü kün ortu’_s’__’ ır’ig’ ar’ u_
Yazıtlardan (Moğolistan); bir’ig’er’ü kün ortu’_s’__’ ır’ig’ ar’ u_ kur’ığ’ar’u kün bat’_s’ık’ ır’ig’ a_’_ _ yın’ğ’ar’u tün ortu’_s’__’ ır’ig’ ar’ u_ önğre kün toğ’ _s’ık’ ın’_’-ğ’ a_’_ _ ’_s’ık’ ın’ ır’ig’ ar’ u Ör: taş’ık ar’ık’ _s’ık’ ın’ ır’ig’ ar’ u taş’_k ar’ı_’ _s’ı_’ _n’ _’_g’ a_’ _ dış’__ ar’ı_’ _s’ı_’ _n’ _’__’ a_’ _ (dışarısına) Ör: iç’ük er’ük’_s’ük’ _n’ er’it’ ük’ __’ ük iç’_k er’ig’_s’ig’ _n’ er’it’ ek’ __’ ig iç’__ er’i_’_s’i_’ _n’ __’_d’ek’ __’ i_ iç’ük …= iç iç’ük er’ük’… = iç yer almış (içeri) iç’ük er’ük’_s’ük’…= iç yer almış’ı/yer almışlığı/yer almışsı olmuş (içerisi) iç’ük er’ük’_s’ük’ _n...= iç yer almış’ı/yer almışlığı/yer almışsı olmuş olan (içerisi olan) iç’ük er’ük’_s’ük’ _n’ er’it’ ük’ …= iç yer almış’ı olan yer edik (içerisinde) (…-ük= olmuş) (içerisinde olmuş/içerisindeki) AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

10 ‘sararır’ veya ‘sararıyor’ çekimli yapısını ele alalım.
Konuya bir de şöyle yaklaşalım. Mesela ‘sararmak, kızarmak, bozarmak, yeşermek’ gibi mastar hâlinde olan fiiller, fiil çekimlerinde, ‘sararır, sararıyor, sararmış, sararık…’gibi çekimlenirler. ‘sararır’ veya ‘sararıyor’ çekimli yapısını ele alalım. ‘sararıyor’_ ‘Onu her gördüğümde benim yüzüm sararıyor.’ ‘Sarı(g)’ renk adından oluşturulmuş bu çekimin eski biçimi ‘sargarur’dur. Açılımı ise ‘sarıg-arür’ şeklinde olur. Yani, ‘sarı oluyor’ yani, ‘sarıg erür’. Demek ki yapıda bir ‘er’ yardımcı fiili ve ‘-ür’ (-yor) devam tarzı eki bulunur. ‘Sararık’ yapısına ise yine bir ‘-er’ yardımcı fiili ve ‘-ük’ bitmişlik eki vardır. Aynı biçimleri yön bildiren sözcüklerle de kullanabiliriz. Eski biçimiyle, taş (dış) taş-ık (dış oluk/dış olmuş/dış) taş’ık ar’ür (dış oluyor) taş’ık ar’ük (dış oluk/dış olmuş) Yine, iç’ük er’ür_ ‘Ali içkerür geldi.’ (Ali iç oluyor geldi.) iç’ük er’ük_ ‘Ali içkerük geldi.’ (Ali iç oluk/ iç olmuş geldi) AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

11 -ük’ür-ük şeklindeydi. Yine, ‘-gar??’ eki de öyle.
Bu arada, ‘… ortusungaru, …birgerü…’ gibi yapılarla benzerliği fark ediyoruz. Öyleyse ‘-garü, gerü’ eki de -ük’ar-ür veya -ük’ür-ük şeklindeydi. Yine, ‘-gar??’ eki de öyle. Buradan da aslında yönelme hâli eki ‘–ka’ daki ‘-k-’ ekininin tesadüfi olmadığı sonucuna varılır. Peki –k (-ük) eki belirlilik takısıydı? Yani, aynı anda hem –i (ük) ve hem –a (ka) hâli nasıl olur? Durum şöyle, -ga/-ka (-ük’ar-) yapısı aslında –i ve –e hâlinin birleşimidir ve belirli veya tanıdık bir eşyanın -e hâlindeki kullanımıdır. Yani ben, ‘Ali ata (atga) bindi.’ derken, siz bu atı tanıyorsunuz aslında. Yine, ‘Ali atı (atıg) bindi.’ derken de siz atı tanıyordunuz. Eğer ben, ‘Ali bir ata bindi.’ demiş olsaydım atın belirsiz bir ‘at’ olduğunu vurgulardım. Yine, ‘Ali bir atı bindi.’ dersem de aynı, ‘at’ gene belirsiz bir ‘at’ olurdu. Buradan da demek ki (Türkçe için) isimler -i akuzatif ve –e datif hâlinde ‘bir/herhangi bir’ sözcüğü kullanılırsa ifadeler belirsizlik bildirebilir. Bütün bunların bire bir karşılığı ise… Ali bir at gördü. (yalın durum ‘at’) Ali atıg bindi._Bindiği şey at oldu. Yine, ‘Ali at oldu/at olmuş bindi.’ Veya ‘attı bindi.’ Ali atıga bindi._Bindiği şey at olmuş oluyor. gibidir. AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

12 erük_ olmuş, bulunmuş/bulunuk, yer almış/yer alık,
Türkçe için, Demek ki ismin; -i ve –e hâllerinin kökeni ‘er-’ yardımcı fiiline ekli tarz eklerinden (-ük, -ür eklerinden) gelmektedir. Bunlar ise eski biçimleriyle ‘erük’ ve ‘erür’ şeklindeydi. Bugün ise, erük_ olmuş, bulunmuş/bulunuk, yer almış/yer alık, erür_ oluyor, bulunuyor, yer alıyor gibidir. Bu arada, aynı yapılar fiil çekimleriyle de kullanılırdı, kullanıldıklarında ise fiillerle kastedilen hareketin bitmiş (erük) ve devam (erür) tarzlarını verirlerdi. __O sırada Ali çoktan gidikti. Yani gitmişti. __Eve girdiğimde ışıklar sönüktü. sönmek_ sönük ermek_erük (yer alık, bulunuk, oluk/yer almış, bulunmuş, olmuş) __ Ali atı bindi. __Ali atıg (at erük--atık) bindi._ Ali at yer almış (şey) bindi._Bindiği şey at yer alık/at oluk, olmuş, olup. __Ali ata bindi. __Ali atga (atıg erür) bindi._ Ali atıg yer alan/yer alıyor olan bindi._ Bindiği şey at yer alıyor./At yer alık oluyor. atıgarur atıgar atıga atga ata AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

13 ör; Men at-ık körtüm_ ben at oluk/ at olmuş gördüm.
İsmin hâli/ durumu; -i hâli; (belli, belirli, bildik, tanıdık, bulun-(d)-uk, yer alık nesne) Bitmiş tarz; erük/ uruk, uk (Türk bodun-uruk/ bodun-uk_ Türk millet olmuş) ör; Men at-ık körtüm_ ben at oluk/ at olmuş gördüm. Ben gördüm o şeyi ki o at olmuş/at bulunmuş/at yer almış. -e hâli; (belli, belirli, bildik, tanıdık, oluşmuş, yer alık/almış bulunan/ bulunuyor olan nesne) Bitmiş tarz-da…; -ük Devam eden; -ük arür (-karür/-karü/-garu, -gar, -ga, -a) ör; Men atıka bindim._ Ben (o an) at yer almış bulunan bindim. _ Bindiğim şey o an at yer almış bulunuyordu. _ O şey ki at yer alıyordu. AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

14 Konumuza dönebiliriz…
Bu arada konudan ayrılmadan Türkçenin çekim ekleriyle ilgili şunu da belirtelim. Yukarıdan beri gördüğümüz üzere çekim ekleri hecelerine bölünürken kapalı hece bölünmesi gerçekleşti. Yani hecelerin sonu açık değildi. Örneğin, ‘dışarıdaki’ söz çekimi; dı-şa-rı-da-ki gibi açık heceyle değil, dış-ık-ar-it-ak-ik gibi bölündü. Bu durum dilin oluşum esnasındaki eklerin kökenleriyle alakalıdır. Aynı şey çekimli fiil yapılarında da vardır. Örneğin, ‘yazdırıldı’ çekimli fiil yapısı, burada da yine yaz-dı-rıl-dı şeklinin aslı; yaz-it-ür-il-it-ük gibidir. Yine bu da dilin oluşum esnasındaki eklerin kökenleriyle alakalı bir durumdur. Bunları bilmenin ise şu faydası olabilir. Eklerin zamanla yumuşayıp sonra erimesi sonucu mevcut bölgü yazımda veya konuşmada kolaylık sağlayabilir fakat yeni sözcüklerin türetiminde kapalı hece, sonu sessiz bir harfle bitme durumu, eklerin kökeninin bilinmesi, kelime türetme açısından kolaylık sağlayacaktır. ‘Bilgi’ sözcüğündeki –gi ekini tek bir ek gibi bilmek yerine birleşik bir ek ‘bil-ük-ük’ olduğunu bilmek sözcük türetimi açısından faydalı olabilir. Konumuza dönebiliriz… AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

15 İsim çekimleri ( ismin durumları/ hâlleri )
Durum fiilleri Belli nesne, –ü(k) hâli -i hâli (yer almış, yer alık eşya) Bitmiş tarz –ü(k) e(rür) hâli -e hâli (yer almış bulunuyor olan) yer al ıyor olan 21.yy … … … …. Bitmiş (perfect) millet yer al-ık/oluk/olmuş yer al-ık/-mış oluyor İlkin bodun er-ük/ ur-uk/ --uk/ --ug/ --u- er-ük ar-ür ----k ar--r ----k ar--- ----k a---- ----- a---- AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

16 ‘Atı bindim.’ derken, ‘Bindiğim şey at oldu./at olmuştur.’
Öyleyse şöyle devam edelim. İsmin –e hâli öznenin bir hareketi yaparken yapmış olduğu yönelme veya yaklaşma hareketlerinden dolayı oluşmamıştır. Ve hem yönelme veya yaklaşma hareketleri birer fiil, ayrı birer fiildirler. Yani, ‘Ata bindim.’ derken, ‘Ata yönelip bindim.’, ‘Ata yaklaşıp bindim.’ kastedilmez. Yukarıdan da gördüğümüz gibi ismin çekimlerini, daha doğrusu hareketten kalan durumunu, tabiat içerisindeki durumunu veya tarzını yine durum fiilleri, yardımcı fiiller karşılar. ‘Atı bindim.’ derken, ‘Bindiğim şey at oldu./at olmuştur.’ ‘Ata bindim.’ derken, ‘Bindiğim şey at oluyor.’ denilmek istenir. Demek ki ortada bir geçmiş eşya (at), bir de devam eden ya da devam ettiren, varlığını dil sahasında devam ettiren bir eşya (at) vardır. İşte bu yüzden isimleri kategorilerine ayırırken, ismin durumları/ hâlleri veya isimlerde tarz demek yeterlidir. Bu arada ismin –i ve –e hâllerinde özne eşya üzerinde etkin değildir. Eşya kendisi ya yer almış veya yer alıyordur. İsmin –de durumunda ise yine bir bulunma ve buna bağlı bir devamlılık vardır. Farklı olarak eşya (özne olan eşya) bulunduğu yer/zaman/şahıs üzerinde etkin hâldedir. Yani eşyanın kendisi bu yere yer etmiştir. AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

17 İsmin -de hâli/durumu; -de durumu;
içeri_ iç’ük’er…ük (içkerig) (iç’ik/-g-ğ-y-i yer alık) içeride_ iç’ük’er…it’ük (içkeriteg) (iç’ik/-g-ğ-y-i yer edik) içerideki_ iç’ük’er…it’ük’ük (içkeritekig) (iç’ik/-g-ğ-y-i yer edik bulunmuş/ olmuş) ‘ İçerideki adam_ içi yer edik bulunmuş adam’ AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

18 Türkçenin Çekim Sistemi
İsim çekimi Fiil çekimi İsim Durum fiili ve tarzı Hareket fiili -ü (ük) Men (ben) at --ık bin-ür (biniyor) bin-it-ük (bindik) bin-miş (binmiş) bin-ük (binik) er-ür (bulunuyor) er-it-ük (bulunduk) er-miş (bulunmuş) er-ük (bulunuk) at yer alık -e (-k erür) --ık arür at yer alık bulunuyor -da (-k er-it-ük) --ık ar-it-ük at ı yer etik -daki (-k er-it-ük-ük) --ık ar-it-ük-ük … at ı yer edik bulunmuş… AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

19 Türkçenin isim ve fiil çekimi
DİAE (Old Turkish) Türkçenin isim ve fiil çekimi İsim çekimi Fiil çekimi İsim Bitmiş Tarzda Devam Tarzında Fiil Tarz Ekleri Durum Durum fiili Yer alan Men Sen O Biz At erük (budunuruk) --ık (yer alık, olmuş) bin -ür -it-ük -miş -ük er/-i -ür (-iyor) -itük/ -dik/-di erük -- ık ---k ---g ( yer almış ) erür ar-r ar-- a--- (oluyor) Yer eden (taş’ük’er’it’ük) (taşkaritak) -dışarıda- (dışı yer edik) (taşkaritak-ik) at- ---ük er’it’ük ---ık ar’it’ak ---ık ----tag ta- (-ı yer edik) ---ük ar’it’ak’ ----ığ------tak ük ik AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

20 …. bil(i)ti(k) er(i)ti(k)m bildi idim bildiydim
Örneğin; …. bil(i)ti(k) er(i)ti(k)m bildi idim bildiydim Ör; Men bilikig bil(i)ti(k) Ya da, Men bilikig bil(i)ti(k) er(i)ti(k)/ ertik/ erti Ben bilgiyi bildi (m) Ben bilgiyi bildi idi (m). Sen bilikig bil(i)ti(k)-n mı? Sen bilgiyi bildi (n) mi? Yine; Men bilikig bilmiş Ya da, Men bilikig bilmiş er(i)ti(k)/ ertik/ erti Ben bilgiyi bilmiş (m) Ben bilgiyi bilmiş idi (m). AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

21 er-it-ük/ er-t-i/ erdi / idi er-ük
Fiil çekimleri Hareket fiileri Durum fiilleri İlkin Devam tarzı kel-ür er-ür/ irür Bitmiş tarz kel-miş kel-it-ük kel-ük er-miş er-it-ük/ er-t-i/ erdi / idi er-ük 21.yy gel-iyor geli-y-ir gel-yap gel-i-yaar yer alıyor gel-miş gel-(i-)-t-i( k) -(--)-t-i( y) -(--)-t-i( -) gel-ik gel-(i)k/g-en gel-ip yer almış yer al-(i-)-t-i(k/y…) yer al-ık yer al-(ı)k/g-an yer al-ıp AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

22 Tablo üzerinde biraz konuşalım.
Dikkat edersek tablo tarz eklerinin işletildiği bir tablo olarak yer aldı ve fiiller hareket ve durum fiilleri diye ayrıldı. Yani tarz ekleri bu hareket ve durum fiillerine ilişik vaziyettedir. Tarz kısmı ise devam eden hareket veya durum ve bitmiş hareket veya durum olarak kısımlandı. Fakat tabloyu incelediğimizde, şimdiki zaman ve geçmiş zamanlı ifadeler tablodan bulunabilmektedir. Öyleyse zaman nedir ve dilde nasıl yer alır? Şöyle diyelim –dı geçmiş zaman ekinin aslı –(i)tük’tür. Yani ek birleşik yapıdadır vee iki ayrı parçadan oluşur. Bunlardan birincisi –(i)t eki, hareketi geçmişe götürme algısını verebilen bir ek, ikincisi ise –ük bitmişlik ekidir. Bu ise ‘sönük, çizik’ sıfat fiillerinde olduğu gibi hareketin eşya üzerinden geçtiğini bildiren bir sıfat fiil ekidir. Bunun yerine, -miş, eki de kullanılabilir ve ifadeler; ‘çizik, sönük, sönmüş’ şeklinde de kullanılabilirler. Öyleyse –dı eki –dık ekinden gelir. –Dık eki ise sıfat fiil ekidir. Sıfat fiiller ise bir zaman bildirmezler. –Dık’tan önce -(?)t eki vardı ve bu ek bir fiildi. Yine fiiller anlam olarak geçmişle ilgili bir algı oluştursa da geçmiş zamanı kurmak veya oluşturmak için ortaya çıkmazlar. Demek ki ek (-dı?/-dık eki) bitmişlik ekidir. Yani Türkçede geçmiş zamanı bitmişlik eki karşılar. Yine öyleyse Türkçede fiil çekimlerinde kurgu, başlangıçta devamlılık ve bitmişlik üzerindedir. AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

23 Devam tarzı ekleri; -ür, -yor, -yaar, -yap, -an gibi ekler iken,
Bundan sonra, eğer Türkçeyi öğrenmek isteyen biriyseniz 21. yüzyıl Türkçesi için şöyle yaparsınız. Fiil çekimlerinde fiiller hareket fiilleri ve durum fiilleri diye iki kısma ayrılırdı. Hareket fiilleri; çalışmak, okumak, yazmak, gitmek, gelmek gibi fiiller; durum fiilleri ise; olmak, bulunmak, yer almak veya yer etmek, kalmak, görünmek, durmak gibi fiillerdi. Durum fiili ilkin ‘ermek’ fiili olmuştur ve bugünkü (mevcut, var) bulunmak, (zaten) yer almak anlamındadır. Türkçede tarz ekleri bölgelerine göre değişiklik gösterse de aynı işlevi görürler. Devam tarzı ekleri; -ür, -yor, -yaar, -yap, -an gibi ekler iken, Bitmiş tarzın ekleri; -mış, -ip, -gan, -d-ık, -ık gibi eklerdir. Bundan sonra bu ekler hareket ve durum fiillerine eklenirler. Eklendiklerinde ise yukarıda fiil çekimi tablosunda olduğu gibi görüntü kazanırlar. Dikkat edersek Türkçedeki zaman tabloları hep bu temel tablo üzenden yani bir tarza bağlı hareket ve durum fiillerinin karşılıklı bir şekilde birbiriyle eşleştirilmesiyle oluşturulur. AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

24 -yor er-ür/ irür (yer alıyor/oluyor/bulunuyor)
Hareket fiili Durum fiili Devam tarzı; kel-ür/ -yor er-ür/ irür (yer alıyor/oluyor/bulunuyor) Bitmiş tarz; kel-miş er-miş/ imiş (yer almış/olmuş/bulunmuş) -(ü)ken er-(ü)ken kel-it-ük er-it-ük (yer edik/olduk/bulunduk) er- t-i_ e--d-i_ i_-d-i_ kel-ük er-ük (yer alık/oluk/bulunuk) İşbu şekliyle ele alındığında bir süredir söylemeye çalıştığımız üzere Türkçede zaman olayı zaman çizgisi şeklinde (geçmiş–şimdiki–…) değil, bir devamlılık ve bir tamam olma yani devam etmeme üzerine kurguludur. Ve bu ister hareket fiili veya durum fiili olsun. AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

25 Veli: Çalışmışım./Çalışmışam. İşveren: Ya siz? Çalışmışız/Çalıştık.
Şöyle bakalım: Bir işveren olsun ve bu işverenin çalışanları olmuş olsun. Günün sonunda çalışanlarla ofisinde toplantı hâlinde bulunsun. Çalışanlarının işlerini çalışıp çalışmadıklarını öğrenmek istiyor diyelim. İşveren soruyor. İşveren: Ali sen? Ali: Çalışıyorum. İşveren: Veli sen? Veli: Çalışmışım./Çalışmışam. İşveren: Ya siz? Çalışmışız/Çalıştık. İfadeleri gördük. Şunu anlıyoruz, bütün bu ifadelerde bir zaman olayı bulunmamakta, konu mevcut durum üzerinde (sıfatlar üzerinde, ‘hâlâ çalışan’ ve hazırda ‘çalışmış olan’ insanların durumları) üzerinde konuşulmaktadır. AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

26 Onu görmüş bulunmuştum bir kere.
Türkçenin fiiil çekimi, basit ve birleşik durum fiili çekiminin yapısal kurulumu nasıldı. Örnek; Onu bir kere görmüştüm. Onu görmüş bulunmuştum bir kere. Onu görmüş bulunmuş bulunuyordum o anda. Not; Türkçede olumsuzluk eki –me/-ma hareket fiilinindeyse hareket fiilini; durum fiilndeyse o fiili olumsuz yapar. Ve fiil edilgen yapıda eğilse fiil kökünden hemen sonra gelir. Onu görmüş bulunmamış bulunuyordum o anda. Hareket fiili Durum fiilleri (basit durum) (birleşik durum) Devam tarzı Çalış-an/ -ıyor Ol-an/ -uyor Bulun-an/ -uyor Yer al-an/-ıyor Er -ür Bitmiş tarz Çalış-tı(k)/ -mış/ -ık/ -acak Ol -tı(k)/ -mış/ -ık/ -acak Bulun -tu(k)/ -muş/ -uk/ -acak Ye al -tı(k)/ -mış/ -ık/ -acak Er( i-)-tı(k)/ -mış/ -ık/ -acak Bulun -tı(k)/ -mış/ -ık/ -acak Er –(i-)tı(k)/ -mış/ -ık/ -acak AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

27 İngilizcenin çekim sistemi nasıl işler? İngilizce nasıl bir dil?
_  بِسْمِ ﷲِالرَّحْمَنِ اارَّحِيم_ İngilizcenin çekim sistemi nasıl işler? İngilizce nasıl bir dil? ……… ……… AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

28 Devam tarzında; …working _ çalışan Bitmiş tarzda; … worked _ çalışmış
Türkçe, İngilizce, Rusça ve Arapçada, fiillerin bir şahsa, zamana, ve tarza göre çekimlenmiş haber kipi tablosu hakkında konuşalım. Öncelikle diller üzerinde var olan bir durumu izah edelim. İngilizce bunun için en uygun dil olacak. Şu ana kadar dört dilin fiil çekimlerini işledik, ve her bir dilin fiilleri hareket fiilleri ve durum fiilleri diye ikiye ayırdık. Gerçekten de fiilleri böyle şahıs, zaman ve tarza göre incilemeden önce ilkin bu dillerin fiillerini öncelikle hareket fiilleri ve durum fiilleri olarak ikiye ayırmak gerekir. İkinci olarak tarz(aspect) ayrımına bakılır. Bunlar ise temel olarak devam eden (progressive) ve bitmiş (perfect) tarzdır. Sonra da zaman mefhumu ve fiilin şahsı diyelim. İngilizceyi öğrenecek birisi de öncelikle fiillerin ( hareket fiillerinin diyelim) tarzına bakar. Not; İngilizcede fiillerin devam eden hareket ve bitmiş hareket durumlarını ifade eden fiil+-ek yapısı sıfat fiillerden yani ‘participle’den oluşur. Bunlara da, ‘present participle’ ve ‘past participle’ denir. Denir fakat bu tabir doğru bir tabir değildir. Hem göreceğimiz üzere fiillerin bu şekilleri fiil çekimlerinde (tense) lerde kullanılırken ‘ continuous/ progressive’ ve ‘perfect’ tabirleri kullanılır. Biz işi baştan alalım. İngilizcede devam eden tarz (aspect); verb-ing _ (work-ing) yapısıdır. Ve bu yapı hareketin sürdürüldüğünü, devam ettirildiğini, bildirir. Ve fiil sıfat fiil olduğundan Türkçede -en/ -an ekiyle karşılanır. Yani ifade, ‘çalış-an’ olur. İngilizcede bitmiş tarz (aspect); verb-ed(3) _ (worked) kalıbıyla sağlanır. Ve bu yapı hareketin artık sürdürülmediğini, bitmiş olduğunu bildirir. Türkçede genel olarak –mış, -ük, ve –dü(k) ekiyle karşılanır. Yani ifade ‘çalışmış (olan)’ şeklinde çevirilir. Öyleyse şu ana kadarki görüntü; Devam tarzında; …working _ çalışan Bitmiş tarzda; … worked _ çalışmış … olarak şekillenir. Şekillenirken de bu her iki durumda bir zaman olayı oluşmaz. AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

29 Bundan sonra ise durum fiillerine bakılır.
İngilizcede durum fiili (yardımcı fiil) (to be) devam tarzında; ‘being’_ olan/ bulunan bitmiş tarzda; ‘to been’ / olmuş/ bulunmuş ‘tır …geçmiş zamanları işliyoruz. ‘be’_olmak/ bulunmak fiili devam tarzlı fiille; ‘to be working’_ çalışan olmak (çalışıyor olmak) şeklinde kalıplaşır ( be verb-ing ) Geçmiş zamanda şahsına göre ‘was/ were’ ile desteklenir ve ifade, ‘…was/were + (being) + verb-ing’ olarak kalıplaşır. Ör; I was (being) working _ Ben çalışan/-ıyor (bulun-an/-ıyor) idim. ( past continuous ) I was (being) worked _ Ben çalışmış (bulun-an /-ıyor) idim. Not; Bu kalıp ingilizcede pasif cümler için kullanılır. S + was + being + v-ed(3) The glass was (being) broken _ Cam kır(ıl)mış/ kırık (bulun-an/-ıyor) idi. ( past passive) ‘be’ olmak fiili bitmiş tarzda ‘to have’ _sahip olmak ile desteklenerek, … ‘to have (been) worked’ _ çalışmış olmuş olmak, veya, ‘to have (been) working’ _ çalışan /-ıyor olmuş olmak, şeklinde kalıplaşır. Geçmiş zamandaki görünüm ise; I had (been) worked _ Ben çalışmış (bulunmuş) idim ( past perfect ) I had been working _ Ben çalışan/-ıyor bulunmuş idim. ( past perfect continuous ) … gibidir. AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

30 being working been worked
İngilizcenin fiiil çekimi, basit ve birleşik durum çekiminin yapısal kurulumu nasıldır. _____ Progressive (continuous) aspect; He (was/ is/ will be/ would be) working _____ Perfect aspect; He (had/ has/ will have/ would have) worked _____ Perfect progressice (continuous); He (had/ has/ will have/ would have) been working Simple; past; He worked(2) present; He works future; He will work Durum fiili; Olmak/ bulunmak_to be Hareket fiili (çalışmak) Devam tarz progressive He was İs will be would be being working Bitmiş tarz perfect had has will have Would have been worked AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

31 Arapçanın çekim sistemi nasıl işler? Arapça nasıl bir dil?
_  بِسْمِ ﷲِالرَّحْمَنِ اارَّحِيم_ Arapçanın çekim sistemi nasıl işler? Arapça nasıl bir dil? ……… ……… AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

32 Durum fiili ise, er-mek ( ﻜﻥ ) fiiliydi.
Öncelikle doğma dili Arapça olanlar için şöyle başlayabiliriz. Ve Arapçayı öğrenenler için, Eğer Arapçayla ilk defa karşılaşan biriyseniz, bundan sonrasına devam edebilmeniz için, Arapça için kullanılan alfabeyi, ( الأبجدية ) ve sesletim şeklini bilmeniz gerekiyor. Türkçeyi işlerken fiilleri hareket fiilleri ve durum fiilleri diye iki kısma ayırmıştık. Hareket fiilleri, çalışmak (…….), oturmak ( ……), yazmak ( ﻜﺗﺐ ) gibi fiillerdi. Durum fiili ise, er-mek ( ﻜﻥ ) fiiliydi. Türkçenin tabii yapısı eklemeli dillerden olmuştur ve bu ekler fiillerin sonrasına (sağına_21.yy_) iliştirilirler. Türkçenin fiil çekim sistemi yapısal olarak başlangıçtan devamlılık ve bitmişlik üzerine kuruludur. Bu ekler ise; Devam tarzı (progressive be+ verb-ing ) ekleri; -ür, -yor, -yar, -yap ekleridir. Ve bunların her biri süreklilik yani devamlılık bildirirler. Bu bakımdan –en/-an devamlılık bildiren sıfat fiil ekinin yerini alırlar. Arapçada fiilin devamlılık bildiren durumuna ‘fiil-i mudzariğ’ denir. Bitik/bitmiş tarz ( perfect have + verb-ed3 ) ekleri ise; -ük, -üp, -dı(k), -mış , -(ü)kan eklerinden biridir. Bu eklerin iliştirildiği fiillerin Arapça karşılığı ise ‘fiil-i madzi’ olarak adlandırılır. Örneğin; yazmak_ ( ﻜﺗﺐ ) hareket fiili; Devam tarzının (erkek) 3. şahsında; Yazıyor _ ﻳﻜﺗﺐ [ yektubu ] Bitmiş tarzın (erkek) 3. şahsında ise; Yazdı(k)_ ﻜﺗﺐ [ ketebe] … şeklindedir. AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

33 Örneğin; ‘ermek’ veya ‘olmak’ fiili;
Durum fiili ise Türkçede; er-, ol-, kal-, bulun-, görün-, yer al- gibi fiillerdir. Tarz ekleri bu durum fiillerine ilişik de olabilir. Örneğin; ‘ermek’ veya ‘olmak’ fiili; Devam tarzında; ‘erür’ veya ‘oluyor’ gibidir. Arapçada ise olmak_( ﻜﻥ ) fiilinin ‘mudzariğ’ şekli; ﻳﻜﻮﻦ [yekünü] kullanılır. Bitmiş tarzda ise; ‘erük, er(i)tük’ veya ‘oluk, ol(u)tu(k)’ şekli kullanılır ve fiilin ’madzi’…. ﻜﻥ [kane] şekliyle karşılanır. Şöyle güncelleştirelim; O (erkek) yaz-ıyor _ ﻳﻜﺗﺐ ﻫﻭ [ hüve yektubu ] O (erkek) yaz-dı/-mış _ ﻜﺗﺐ ﻫﻭ [ hüve ketebe ] Durum fiillerinde ise; ol-uyor _ ﻳﻜﻮﻦ [ yekünü ] ol-du/-muş _ ﻜﻥ [ kane ] AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

34 Bundan sonra eğer ben, ﺍﻜﺗﺐ ﺍﻦ [Ene ektubu] _ ( yazıyorum/yazandırım) dersem demek ki hareket üzerinde, hareketi devam ettiriyorumdur. ﻜﺗﺑﺕ ﺍﻦ [Ene ketebtü]_ (yazdım/yazmışım) dersem demek ki hazır zamanda, şimdiki zamanda hareketi tamamlamış bulunmaktayım. Yine, ﻳﻜﺗﺐ ﻜﻦ ﻫﻭ [Hüve kane yektubu]_ (yazıyor oldu/ yazan oldu/ yazan idi ) gibi, hareket ve durum fiilini aynı cümlede kullanırsak bu kez hareket devam eder, durum bitmiş olur. ﻜﺗﺐ ﻜﻦ ﻫﻭ [Hüve kane ketebe]_ (yazmış oldu) gibi söylediğinde ise bu kez hareket de durum da tamamlanmış, bitmiş tarzdadır. AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

35 Devam tarzı; ﻳﻜﺗﺐ ﻦ ﻳﻜﻭ (yazıyor // yer alıyor/ oluyor/ bulunuyor)
Hareket fiili Durum fiili Devam tarzı; ﻳﻜﺗﺐ ﻦ ﻳﻜﻭ (yazıyor // yer alıyor/ oluyor/ bulunuyor) Bitmiş tarz; ﻜﺗﺐ ﻜﻦ (yazdı/ yazmış // idi/ oldu/ olmuş) İş bu şekliyle ele alındığında Arapçada da, yapısal olarak, zaman olayı zaman çizgisi şeklinde (geçmiş–şimdiki–…) değil, bir devamlılık ve bir tamam olma yani devam etmeme üzerine kurguludur. Bunun hareket fiili veya durum fiili olması fark etmez. Daha açık bir şekilde ifade edersek, aslında Arapçada ve Türkçede fiziksel zaman olarak, mesala dünde kalmış bir hareket veya durum dile taşınamamaktadır. Bunun için yardımcı sözcüklerden, zaman bildiren ‘dün’ gibi sözcüklerden yararlanılır. Yani hareket veya durum fiilleri tek başlarına geçmişte kalmış bir olayı bildirmezler. Örneğin, ‘Dersini yazdın mı? Sorusuna tek başına, ‘…yazdım’ dersek hazırdaki, şimdiki bitmiş durumu; ‘…dün yazdım’ dersek hareketinn geçmişte kaldığını bildiririz, bildiririz fakat bu yapay bir göndermedir. Aslında burada hareketin geçmişte kaldığını gramer unsurları ‘-dı’ veya ‘ﻜﻦ’ değil, zaman sözcüğü (dün) verir. AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

36 Burasını Arapça konuşanlar ve Arapça öğrenenler ve herkes için biraz genişletelim. Bir örnek;
________________________________________________________________________________________ مَّا كَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِّن رِّجَالِكُمْ وَلَكِن رَّسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبِيِّينَ وَكَانَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا ﴿٤٠﴾ (Ku’ran ayeti) Türkçe; Muhammed, sizin erkeklerinizden hiçbirinin babası değildir. Fakat Muhammed, Allah'ın resülü ve nebilerin sonuncusudur. Allah her şeyi bilmektedir. İngilizce; Muhammad is not the father of [any] one of your men, but [he is] the Messenger of Allah and last of the prophets. And ever is Allah, of all things, Knowing. Örneğimizin Türkçe mealinde altı çizili ( ‘…değil-dir.’ ve ‘…bilmekte-dir.’ gibi ) sözcükler görüldüğü üzere -dır ekiyle devamlılık kastetmekte. Bu Türkçe karşılıkların aslı şöyle oldu. … değil erti(k) erür. ___ … değil idi erür. ___ … değil idür. ____ … değil’dür. … değil üdü ürür. ___ … değil dürür. ____ …değil’dür … bilmekte’dür. Örneğimizin İngilizce kısmında da yine ‘to be’ fiilinin şimdiki zaman 3. şahıs şekli ‘is’_-dır şekli kullanıldı Fakat ayetin Arapça kısmında gördüğümüz gibi her iki yerde de ‘kâne’ (كَانَ ) _ idi/ oldu anlamında fiilin madzi şekli kullanıldı. AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

37 Buradan da; Demek ki fiillerin, ister hareket fiilleri olsun veya yardımcı fiiller olsun, ‘madzi’ şekilleri geçmişe gönderme yapan bir sözcük (dün, iki gün önce) olmaksızın kullanıldığında geçmiş zaman bildirmezler. Yani, ‘kâne’ (كَانَ ) _ idi/ oldu yapısı geçmiş zaman değil bitmiş tarzda (perfect aspect) bir yapıdır. Yani, … مَّا كَانَ مُحَمَّدٌ _ Muhammed değil oldu(k)/ değil olmuş-tur/ değil oluk değil erti(k) _ değil yer alık _ yer alık değil_ yer aldık/almış değil değil idi .وَكَانَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا … _ Ve Allah her şeyi bilen oldu(k)/ olmuş-tur/ oluk-tur. Sonuç olarak Arapça da, Türkçe de, fiil çekim prensipleri bakımından, devam eden hareket veya durum veya, bitmiş hareket veya durum olarak şekillenmiştir diyebiliriz. Fakat bunlara rağmen tabiat zamanı/ fizik zamanı olarak Arapçanın haber kipi fiil çekim tablosu nasıl oluşturulur? AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

38 Durum fiili_ol-, er-(i), bulun-, Durum fiilleri_ol-, er-(i), bulun-
Arapçanın fiiil çekimi, basit ve birleşik durum çekiminin yapısal kurulumu nasıldır. Hareket fiili (çalışmak) Durum fiili_ol-, er-(i), bulun-, (basit durum) Durum fiilleri_ol-, er-(i), bulun- (birleşik durum) Bitmiş t. Fiil-İ màzi (çalıştı(k)/ çalışmış) عَمَلَ (çalışan/ çalışıyor) يَعْمَلُ كاَنَ bulundu (idi).… يَكُونُ bulunuyor . İdi… Devam tarzı ---- Fiil-i muzariğ (sonra çalış-an/-acak) ﺴيَعْمَلُ ﺴيَكُونُ bulunacak AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

39 Türkçede, İngilizcede, Arapçada Fiillerin Haber Kipi Çekim Tablosu
Geçmiş zamanlar (dı) (past times) Şimdiki zamanlar (present times) Gelecek zamanlar (-ecek ) (future times - shall/ will) Tarzlar (aspects) yazardı He used to write yazar He works Genel (common) ﻫﻮ كَانَ يَكْتُبُ كل يوم ﻫﻮ يَكْتُبُ كل يوم yazdı He wrote yazacak He will write Dakik tarz (concrete) يكتب ﻫﻮﺴﻭﻒ ﻫﻮكتب أمس yazıyordu He was writing yazıyor He is writing yazıyor olacak He will be writing Devam tarzı (progressive) ﻫﻮكَانَ يَكْتُبُ ﻫﻮ يَكْتُبُ ﻜﺗﺐﻳ ﻳﻜﻭﻦ ﻫﻮﺴﻭﻒ yazdıydı/ yazmıştı He had written yazdı/ yazmış’tır He has written yazmış olacak He will have written Bitmiş tarz (perfect) ﻫﻮ كَانَ كَتَبَ ﻫﻮكتب ﻜﺗﺐ ﻳﻜﻭﻦ ﻫﻮﺴﻭﻒ AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

40 Rusçanın çekim sistemi nasıl işler? Rusça nasıl bir dil?
_  بِسْمِ ﷲِالرَّحْمَنِ اارَّحِيم_ Rusçanın çekim sistemi nasıl işler? Rusça nasıl bir dil? AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

41 Eğer Rusçayla ilk defa karşılaşan biriyseniz, bundan sonrasına devam edebilmeniz için, Rusça için kullanılan alfabeyi, ‘Kril’ alfabesini (Кириллица), ve sesletim şeklini bilmeniz gerekiyor. Rusçanın fiil ve sıfat fiil çekimi, basit ve birleşik durum çekiminin yapısal kurulumu. быть (bulunmak) Работать_Çalışmak Несовершенный вид едя́щий_ bulunan…/ being eсть ____ O (var)-dır/ .. is being бывший _ bulunan ol(d)uk …/ been был _____ bulundu(k)/ .. had/ has been Рабо́тающий _ çalışan … / working Рабо́тает ____ çalışıyor / …is working Pаботавший _ çalışan ol(d)uk/ worked работал _____ çalışdı(k)/ .. had/ has worked AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

42 __O an sen hala çalışan mı olmuştun? … çalışmakta mıydın?
__ бы-/ pабота- ; Yalın durum, tamam olmamış durum veya hareket (çalışan_ pабота-); работал _ çalış-an erti(k)/ oldu(k) Ör; __O an ne yapan oluk/ olmuş sen? я работал_ (Ben) çalışan oldu(k)m o an __ I was working. ( past continuous ) I had been working __ я был работающий … Ben ol(d)uk çalışan Ben oldum çalışan __Dün gün buyu ne yapan oluk sen? я работал_ (Ben) dün çalışan oldum __ I worked yesterday. ( simple past ) __ Bu gün hiç çalışan sın mı? да, я работал_ Evet, (Ben) çalışan oldum bugün. __ I have worked today. ( present perfect ) __ я работавший … __O an ne yapan oluk sen?, Ne yapan olmuştun?/ …olduydun. я работал_ (Ben) O an çalışan oldum __ I had worked. ( past perfect ) __ я был работавший … __O an sen hala çalışan mı olmuştun? … çalışmakta mıydın? да, я работал_ Evet, (Ben) O an hala çalışan oldum. __ I had been working. ( past perfect continuous) Türkçedeki; ‘çalışırdı, çalıştı, çalışmış, çalışıyordu, çalışmıştı, çalışmaktaydı’ çekimli fiillerini rusçada ‘работал’çekimli fiili tek başına karşılayabilmektedir. Diğer; ‘çalışır ve çalışıyor, çalışmakta’ çekimli fiillerini ise ‘работает’ çekimli yapısı karşılar. AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

43 Rusça Fiillerin Haber Kipi Çekim Tablosu
Geçmiş zamanlar (dı) ( past times ) Şimdiki zamanlar ( present times ) Gelecek zamanlar (-ecek ) ( future times - shall/ will ) Tarzlar (aspects) Я работал каждый ден Я работаю каждый день Я буду работать каждый день Genel (common) Вчера я работал ___________________ завтра Я будy работать Dakik tarz (concrete) этот момент я работал Я работаю сейчас завтра этот момент Я будy работать Devam tarzı (continuous) этот момент Уже я работал Уже я работал завтра этот момент уже Bitmiş tarz (perfect Я работал уже два часа Я работаю уже два часа завтра этот момент уже два часа Perfect continous AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

44 Я работал = … çalışan olduydum Я работал = … çalışan oldum Я буду работать = (Ben) var … çalışmak
= I had been working = I have been working Я работаю = … çalışıyorum şimdi = I am working Şöyle başlayalım. Rusça fiillerin haber kipi çekim tablosuna baktığımızda aslında fiiller, hareket ve durum fiilleri, iki şekilde bulunurlar. Bunlar, çalışmak fiili için ‘работал’ ve ‘работаю’ çekimleridir. Şahıslar için çekim tablosu ise şöyledir. несовершенный вид ( devam ettirilen hareket) imperfective aspect _ devam tarzı я ты он/она/оно мы вы oни pабо́таю pабо́таешь рабо́тает рабо́таем Рабо́таете рабо́тают I You He/ She/ It We They am are is working _ çalışanım working _ çalışansın working _ çalışandır working _ çalışanız working _ çalışansınız working _ çalışandırlar несовершенный вид ( devam eder halde bırakılan hareket ) perfective aspect _ bitmiş tarz pабо́тал/-a pабо́тал/-a/-o pабо́тали pабо́тaли had / have been had / has been working _ çalışan oldım working _ çalışan oldun working _ çalışan oldu working _ çalışan olduk working _ çalışan oldunuz working _ çalışan oldular AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

45 Rusça fiillerde haber kipinin yalın çekimini işliyoruz. Örnekler;
Кто ел мой сыр? _ Who has been eating my cheese?_ yemeğimi kim yiyen oldu? olmuş yiyen perfect progressive participle participle Кто съел мой сыр? _ Who ate my cheese? _ Yemeğimi kim yedi? Örneklerin birincisinde fiilin (‘есть’ fiilinin) geçmiş zaman şekli ‘ел’ yalın bir şekilde kullanıldı. İfadeye bu şekilde bakıldığında penirin yenip bitilidiğini zihnimizde canlandırdık bile. Oysa Rusça açısından bu böyle değildir aksine peynir yeme hareketi henüz bitmemiş veya bitmeyen tamamlanmayan bir harekettir. Eğer düşündüğümüz gibi hareketin bitmesi durumu bildirilmek istenseydi ikinci örnekteki gibi bir ön takı, ‘съ’ ön takısı, bu haldeki çekimli fiile, ‘ел’ fiiline iliştirilirdi. Bu durumda tamamlanmayan/ süregelen hareket kesilmiş, tamamlanmış olurdu. Yani Rusçada yalın halleriyle kullanıln fiillere bakılarak hareketin bitip bitmemişliği anlaşılmaz. Bu durumu belirginleştirmek için fiillere ön takılar eklenerek fiil ‘совершенный вид’ şekline getiririlir. Öyleyse olayın sınırlarını net bir şekilde çizelim. 1. Rusçada İngilizce ve Türkçedeki gibi bir bitmişlik anlayışı yotur. Yani Rusçada yalın halde bir fiil, İngilizce ve Türkçe çekim tablosunda, bitmiş veya devam eden tarzda her çekime, yardımcı sözcüklerle birlikte, karşılık gelebilir. 2. Diğer taraftan Rusçadaki ‘совершенный вид’ _ tamamlan hareket, hareketle konuşmada yer kazanmış eşayı tamamlama hareketi kategorisi Türkçede ve İngilizcede gramer unsurlarıyla karşılanmaz. Şu anda Rusçada ‘несовершенный вид_olan hareket’ ‘совершенный вид _ tamam olan hareket’, kategorisi konusuna girmiş bulunuyoruz. AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

46 Rusçada, çekimli fiil ‘несовершенный вид_olan hareket’ konusu şu ana kadar görmüş olduğumuz bütün fiil örnekleridir. Ve bu çekimli fiillerde hareket tam bir sonuca bağlanmamıştır. Gerçekten de, Örneğin, Dün -gün boyu- ne yaptın? Sorusu ve buna, ‘Ders çalıştım.’ cevabı aslında tam bir ifade şekli değildir. Bunun yerine, Dün -gün boyu- ne yapan oldun/…ne yapandın? ‘Ders çalışan oldum/ …çalışandım’ denmesi amaca uygun olması açısıdan daha açıklayıcı olur. Rusçada, ‘совершенный вид _ tamam olan hareket’, konusu ise artık bu çekimli fiillere bir ön takı, fiilin kendisinin bir ön takısı eklenir. Tekrar edelim bu ön takılar ‘perfect’ veya ‘progressive’ her bir çekimli fiilin önünde yer alabilir. Ve Türkçe ve ingilizcedeki gibi bitmişlik veye devamlılık kastetmezler. Peki bu kategori nedir? Türkçede ve İngilizcede nasıl karşılanır? Örneğin; Bu iş artık tamam. O iş o an tamamdı. Bu iş yarın tamam. … söylemleri. Bütün bu söylemlerde bir tamam olma göze çarpmakta. Ve, ‘Bu iş tamam’ denmekle. İşin bittiği vurgulanır. Bunun yerine , ‘bu iş bitmiştir.’ de denilebilir. Yine, ‘İş o an tamamdı.’ Söylemi de aynı. Bu ifade de ‘İş o an bitmişti.’ Gibi söylenebilir. Ve yine, ‘Bu iş yarın o saatte tamam’ Söylemi. Burada da ‘Bu iş yarın 5’te bitmiş olacak.’ Denmek istenmiştir. Buradan da şuraya gelinebilir. İfadelerdeki ‘tamam’ sözcüğü bir fiil olmamasına rağmen konuşmada tamamlığı karşılayabilmekte. ‘Bu iş yarın beşte tamam’ söyleminde ise zamanı ‘yarın saat beşte’ ifadesi belirler. Aslında bütün bu ifadelerde hazır zamana devam eden bir iş vardır. Ve ‘…tamam’ demekle, bu hazır zamanda olan/ bulunan iş veya hareketin devamlılığının kesildiği veya kesileceği yani bitirileceği durumu vardır. AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

47 Bir örnekte şöyle, ‘Gece boyunca ne yaptın?’ Sorusuna,
‘Dersimi tamamladım.’ Diye cevap verilirse kestirme bir yolla işin çalışılıp bitirldiği vurgulanır. Yani bu, ‘ders çalışma hareketim tamam oldu.’ Demek olur. Bunun yerine ‘ders çalıştım’ denseydi hareket sonucunda gerçekleşecek durum, dersi tamamlama durumu, anlaşılamayacaktı. İşte Rusça’ya bu tür ifadeler için bir kategori, ‘совершенный вид’ _ tamam olmuş, ve ‘несовершенный вид’_ tamam olmamış fiil, kategorisi yerleşmiştir. Gene de şurasını tekrar hatırlayalım. Çekimli fiile yapısal olarak baktıımızda ‘ᴨoработал’_ çalışıp tamamlamak, anlamındayen, çekimli fiilden ‘ᴨo-’ ön takısı kaldırıldıında ‘работал’_ çalıştı veya çalışmak anlamı alınıyorsa demek ki ön takısız çekimli fiil bir devamlılık hareketten kalan bir devamlılık bildirmektedir. Yani iş henüz bitmemiştir. Ve ‘ᴨo-’ ön takısı, harekette kalan bu sürekli durumu kesmektedir. İşte Rusçada; ‘ᴨoработал_ hareketin, geçmişte olan bir iş veya hareketin, geçmişte veya şu an için tamam olduğunu bildirmesi, Yine; ‘ᴨoработает_ olan bir iş veya hareketin veya durumun, yine şimdi veya sonra ya da gelecekte tamamlanmasını bildirmesi bundandır. Son cümlede ‘şimdi’ sözcüünün üzerini çizdik. Şundan; ‘работает’ çekimli fiili ‘çalışıyor’ anlamındadır. Eğer fiili ‘O şuan çalışıyor.’ Anlamında dersek hareketin fiziksel olarak devam ettiğini bildiririz. Fakat, ‘O yarın çalışıyor.’ Dersek yine –yor ekini kullanırız fakat bu kez bir durumu şimdiki bir durumu bildir, hareketin ise sonra gerçekleşeceğini vurgularız. İşte tamamlılık ön takıları bu birinci ifadeyle; ‘O şuan çalışıyor.’ ifadesiyle kullanılmaz. Çünkü hareket şuan devam eden bir harekettir. ‘ᴨoработает’ in kullanıldığı gelecek zamanlı ifadelerde ise, ‘yarın bu olan iş (работает) tamamdır.’ _ Bu iş bitmiş olacak. Anlamını verir. Örneğin; Cкоро она готовит ужин._ Az sonra akşam yemeğini hazırlıyor/ hazırlayandır. Cкоро она приготовит ужин._ Az sonra akşam yemeği hazırlayacak/ hazırlamış olacak/ hazırlama tamam Cкоро она будет готовить ужин._ Akşam akşam yemeği hazırlayacak/ O var az sonra yemek hazırlamak AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

48 Burasını biraz açalım. Rusçada,
‘я pабо́таю_ çalışıyorum_ I am working.’ Çekimli fiil yapısına ‘ᴨo’ ön takı (prefix)’sı eklendiinde iliştirildiğinde ‘imperfective’ olan fiil ‘perfective’ fiil olur diyelim. İngilizcede ‘I am working’ ‘im perfective’ çekimli fiil cümlesinin şimdiki zamandaki ‘perfective’ şekli ‘I have worked’ _ Çalışmışım/çalıştım şeklinde olurken görüldüğü gibi şimdiki bitmiş bir durumu bildiriyor da, Rusçada ‘я ᴨopабо́таю’ denildiğinde niçin İngilizcede ve Türkçede ‘ I will have worked_ çalışmış olacağım’ çekimli fiil yapılarıyla karşılanııyor. Şöyle ilerleyelim. ‘я pабо́таю’ çekimli fiili tek biçimle iki fiziksel zamana karşılık gelir. ‘я pабо́таю сейчас’- Şu an çalışıyorum_ I am working now. ‘я pабо́таю …. Burada biraz duralım. Başka bir fiil. ‘okumak_to read_ читать’ fiili. Diyelim ki elimizde veya önümüzde bir kitap var ve bu kitabı okumamızdan bahsedeceğiz. Bunun için, Ne yapıyorsun? Sorusuna, ( Ben ) kitabı okuyorum._ Я читаю книгу_ I am reading the book. Diye karşılık verdik. Bu ifadeden iki şey anlaşılabilir. Birincisi şu an için kitap okuyorum ve bir anlık olan bu durumumdan bahsediyorum. İkincisi okumakta olduğum bir kitap var ve bu kitap üzerindeki anlık, şu anlık, durumudan söz ediyorum. İşte bütün mesele bu ikinci durum için söz konusudur. Yani ortada henüz bitmeyen, üzerinde okuma hareketinin bitmediği bir kitap vardır. Kitap bitecek ki okuma hareketide bitecek. Bundan sonra öntakılı fiille bu ifade oluşturulursa artık ‘kitap okuma hareketi tamam’ denilerek durum sonraya, geleceğe bırakılır. Şöyle denir. ‘завтра Я ᴨpoчитаю книгу’ _ Kitap okuyor olmam yarın tamam. _ Yarın kitap okumam bitmiş olacak Yoksa birincisindeki gibi bir ifadeyle ‘Ben şuan ( şu sıra ) kitabı okuyorum’ ile tamamlılık öntakısı ayı anda kullanılmaz elbette. Dikkat edersen ifadelerin Türkçe ve İngilizce karşılıklarını Present perfect_ şimdiki bitmiş tarzla vermiyoruz. AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

49 Konumuzu biraz daha genişletelim,
Şöyle, Rusçada fiiller ‘совершенный вид’_ tamamlanmış görünüş ve ‘несовершенный вид’_ tamamlanmamış görünüş olarak iki kısıma ayrıldı. mesela, okumak _читать __ прочитать  yazmak _писать __ написать  çalışmak _ pаботать __ поpаботать …gibi. Mastar halinde fiillerdeki ön ekler; ‘про-’, ‘на-’, ‘по-’ ön ekleri fiileri tamamlanmış görünüşe sokar. ‘-ть’ eki ise mastar ekiydi. Öyleyse geriye fiil köklerimiz kaldı. Bunlar ise; ‘чита’, ‘писа’, ‘pабота’ fiil kökleridir. Yine mesela bu köklere ‘-л’ ekini eklediğimizde yerine göre geçmiş zamanı, yerine göre şimdiki bitmiş tarzı elde etmiş oluruz. Ve ‘про-’, ‘на-’, ‘по-’ ön takıları fiiller bu haldeyken fiillere iliştirilirler ve bir tamam olma bildirirler. Peki tamamlılık ekleriyle tamamlık bildiren bu fiiller, ekler kaldırıldığında nasıl bir görünüş sergilerler? Sonuçta asıl olan fiilin kök halidir. Acaba bir devamlılık mı bildirirler? Fakat bu yapıdaki bir fiil, mesela ‘pабота-л’ fiili bizim bildiğimiz anlamda devamlılık_‘progressive’ tarzlarla her zaman örtüşmüyor?! Yani; ‘он работал’ _ O çalıştı_ He worked. veya O çalışıyordu_he was working. Anlamlarını bir takım yardımcı sözlerle yerine göre verebilir. Ve hatta bildiğimiz ‘perfect aspect_ bitmiş tarzı’da karşılayabilir. Durum buysa fiillerin bu yalın hali neyi karşılar? Belkide aslında, Fiillerin mastar halinin tarzına göre çekimi; Simple; To work_ Çalışmak progressive; To be working _ Çalışıyor olmak perfect; To have worked _ Çalışmış olmak AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

50 progressive; being working _ çalışıyor olan
… ve devamında, Fiillerin sıfat fiil şeklinin tarzına göre çekimi; Simple; working _ çalışan progressive; being working _ çalışıyor olan perfect; having worked _ çalışmış olan Fiillerin sıfat halindeki çekimlerini gördük. Türkçe tarafına bakalım ve bir örnek; __ … çalışan var mı? __ Tarlada çalışan var mı? Bu ifade nasıl bir anlamı içerisinde barındırıyor. Acaba, Tarlada çalışan var mı? _ Tarlada çalışacak olan var mı?, Moskova’ya giden var mı? _ Tarlada çalışor olan var mı?, Şu an İstanbul’dan gelen uçak var mı? _ Tarlada çalışmış olan var mı?, Mekke’yi göreniniz var mı? … örneklerinde gördüğümüz gibi yalın halde bir çok tarzı karşılayan sıfat halindeki bir fiile denk gelen bir durum mu söz konusur. Eğer durum buysa demek ki Rusçada, bildiğimiz anlamda, ‘progressive/ continuous’_devam tarzı yoktur. Ve yine bu kök yapı, ‘работал’, hem devam tarzında kullanılıyor ve hem bitmiş tarz ‘ᴨoработал’ içeresinde bulunabiliyorsa, yine Rusçada bildiğimiz anlamda bir bitmişlik/‘perfect’ anlayışta yoktur. вы читали эту книгу? _ Siz bu kitabı okuyan-sınız mı? Sorusuna muhatab iki şekilde cevap verebilir. Birincisi; Я читал эту книгу._ Ben bu kitabı okuyan oldum. ( fakat şu anki pozisyonda, şimdiki bulunmuş olduğum (bitmiş_perfect haldeki) pozisyonumda okuma işim henüz bitmedi ) İkincisi; Я прочитал эту книгу_ Ben bu kitabı okuyan (tamam) oldu. ( artık şu anki pozisyonda, şimdiki bulunmuş olduğum (bitmiş_perfect haldeki) pozisyonumda okuma işim tamam oldu. ) Ve böylece, AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

51 working ‘OK’ _ Ben yarın çalışanım tamam
совершенный вид ( devam eder halde bırakılmayacak hareket) imperfective aspect _ devam tarzı я ты он/она/оно мы вы oни ᴨopабо́таю ᴨopабо́таешь ᴨoрабо́тает ᴨoрабо́таем ᴨoРабо́таете ᴨoрабо́тают I You He/ She/ It We They am are is working ‘OK’ _ Ben yarın çalışanım tamam working ‘OK’ _ Sen yarın çalışansın tamam working ‘OK’ _ O yarın çalışandır tamam working ‘OK’ _ Biz yarın çalışanız tamam working ‘OK’ _ Siz yarın çalışansınız tamam working ‘OK’ _ Onlar yarın çalışandırlar taman Yarın saat beşte o olacak olan iş (isim) tamam. (‘iş’ bitmiş olacak) Yarın saat beşte o olacak olan hareket ‘çalış’ (fiil) tamam. (‘çalış’ bitmiş olacak) совершенный вид ( devam eder halde bırakılmayan hareket ) perfective aspect _ bitmiş tarz ᴨopабо́тал/-a ᴨopабо́тал/-a/-o ᴨopабо́тали ᴨopабо́тaли had / have been had / has been working ‘OK’ _çalışan ‘tamam’ oldım working ‘OK’ _ çalışan ‘tamam’ oldun working ‘OK’ _ çalışan ‘tamam’ oldu working ‘OK’ _ çalışan ‘tamam’ olduk working ‘OK’ _ çalışan ‘tamam’ oldunuz working ‘OK’ _ çalışan ‘tamam’ oldular AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

52 Rusçanın fiil çekimi düşüncesi cetveli Rusçaya göre;
прошедшее время Geçmiş zamanlar (past times) Настоящее время  Şimdiki zamanlar (present times) Будущее время  Gelecek zamanlanlar (future times) он работал … geçen yıl her gün ‘работа’ oluk ---He worked every day._ (He used to worked)_Çalışırdı он pаботает …şu sıra hergün ‘работа’ oluyor --- (He works)_ Çalışır он будет работать … O var gelecek yıl her gün ‘работа’-olmak (He will work every day._ Çalışır olacak … dün ‘работа’ oluk (He worked yesterday)_Dün çalıştı … O var yarın ‘работа’-olmak (He will work)_ Çalışacak … o an ‘работа’ oluk ---He worked that time._ (He was working)_Çalışıyordu … şu an ‘работа’ oluyor (He is working)_ Çalışıyor … O var yarın o saatte ‘работа’-olmak ( He will be working)_ Çalışıyor olacak он ᴨoработал … o an ‘работа’-tamam oluk ---He had been ‘работа’-OK (He had worked)_Çalışmıştı … artık ‘работа’ oluk (He has worked)_Çalışmıştı … yarın o an ‘работа’ oluyor ᴨoработает … yarın o an ‘работа’-tamam --- He will/ will have ‘работа’-OK tomorrow (He will have worked.)_ Çalışmış olacak … o an hala ‘работа’ oluk (He had been working.) --Çalışan bulunmuştu … şu an hala‘работа’ oluyor (He has been working.) --Çalışan bulunmuş … O var yarın o saate hala ‘работа’-olmak (He will have been working.) --Çalışan bulunmuş olacak AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

53 Türkçede, İngilizcede, Arapçada, Rusçada
Fiillerin Haber Kipi Çekim Tablosu Geçmiş zamanlar (dı) (past times) Şimdiki zamanlar (present times) Gelecek zamanlar (-ecek ) (future times - shall/ will) Tarzlar (aspects) yazardı He used to write yazar He works Genel (common) он писал ﻫﻮ كَانَ يَكْتُبُ كل يوم он пишет ﻫﻮ يَكْتُبُ كل يوم yazdı He wrote yazacak He will write Dakik tarz (concrete) Он Будет писать يكتب ﻫﻮﺴﻭﻒ ﻫﻮكتب أمس yazıyordu He was writing yazıyor He is writing yazıyor olacak He will be writing Devam tarzı (progressive) ﻫﻮكَانَ يَكْتُبُ ﻫﻮ يَكْتُبُ ﻜﺗﺐﻳ ﻳﻜﻭﻦ ﻫﻮﺴﻭﻒ yazdıydı yazmıştı He had written yazmış’tır He has written yazmış olacak He will have written Bitmiş tarz (perfect) ﻫﻮ كَانَ كَتَبَ ﻫﻮكتب Он пишет ﻜﺗﺐ ﻳﻜﻭﻦ ﻫﻮﺴﻭﻒ AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

54 Proressive participle
Rusçanın sıfat fiil çekimlerine şöyle başlayalım. Mesela hareket fiillelerinden biri olan çalışmak_‘работать’ fiili. Fiilin ‘Pаботавший’ şekli sıfat fiil (partisiple, prefect participle_bitmiş tarz sıfat fiili ) şeklidir. Anlamı ise… Pаботавший _ ‘öncesinden çalışan biri’, yani, ‘çalışan olmuş’ biri anlamındadır. Bu yapıdan –ший ek unsuru çıkarılıp yerine –ть mastar yapma eki eklendiğinde fiil, ‘Pаботавaть’ şeklinde olur. Anlamı ise ‘çalışan olmuş olmak’ olur. Rusçada fiiller böyle, Pаботавaть_ çalışan olmuş olmak, Pаботaть _ çalışan olmak, …diye iki kımıma ayrılabilir. Dikkat edersek ‘çalışmak_to work’ demedik. Neden mi? Rusçada şöyle, fiiller, ‘совершенный вид’ ve ‘несовершенный вид’ olarak iki kısıma ayırılır. Fiillerin bu durumdaki tamamlanmışlığını, ‘про-’, ‘на-’, ‘по-’ gibi ön takılar karşılar. Burada biraz duralım. Tamam ‘OK’ Fiil _Verb про Читать (okumak) несовершенный статус ongoing status Devam eden durum Proressive participle Verb conjugation читающий… Он читает okuyan … O okuyandır Perfect participle читавший ... Oн читал okuyan oluk … O okuyan oldu Читывать (okumuş olmak) Совершенный статус perfect status Oluşmuş durum читывающий Oн читывает okuyan olmuş olan … O okuyan olmuş olandır читывавший Oн читывал okuyan olmuş oluk … O okuyan olmuş oldu AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

55 Dillerin Birleşik Tarzlı Fiil Çekimleri Tablosu
Z 1.fiil 2. fiil TÜRKÇE, İNGİLİZCE, ARAPÇA, RUSÇA; Haber Kipinin _Sıfat Fiil_ Çekimi Tablosu   Fiil cümlesi O çalıştı çalışacak He worked will work он работал будет работать عمل يعملﺴ هو Zaman Durum Hareket s.c Ali idi bulunanan bulunmuş yorgun -dur bulunacak Sıfat fiil cümleleri çalışan çalışmış was had being been working is has will be был сущий бывший pаботавший ᴨoработавший eст работающий будет быть работавший يعمل كان ﻳﻜﻭﻦ  يعمل ﻳﻜﻭﻦ ﺴ AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

56 Rusçanın sıfat fiil çekimlerine şöyle başlayalım.
Mesela hareket fiillelerinden biri olan çalışmak_‘работать’ fiili. Fiilin ‘Pаботавший’ şekli sıfat fiil (partisiple, prefect participle_bitmiş tarz sıfat fiili ) şeklidir. Anlamı ise… Pаботавший _ ‘öncesinden çalışan biri’, yani, ‘çalışan olmuş’ biri anlamındadır. Bu yapıdan –ший ek unsuru çıkarılıp yerine –ть mastar yapma eki eklendiğinde fiil, ‘Pаботавaть’ şeklinde olur. Anlamı ise ‘çalışan olmuş olmak’ olur. Rusçada fiiller böyle, Pаботавaть_ çalışan olmuş olmak, Pаботaть _ çalışan olmak, …diye iki kımıma ayrılabilir. Dikkat edersek ‘çalışmak_to work’ demedik. Neden mi? Rusçada şöyle, fiiller, ‘совершенный вид’ ve ‘несовершенный вид’ olarak iki kısıma ayırılır. Fiillerin bu durumdaki tamamlanmışlığını, ‘про-’, ‘на-’, ‘по-’ gibi ön takılar karşılar. Bunlardan ‘Pаботa’ fiili için kullanılan ‘по-’ ön takısını ele alalım. ‘по-’ ön takısı ‘Pаботa’ fiil köküne ‘поpаботa’ olacak şekilde iliştirilir. İliştirildiğinde ise fiil, ‘совершенный вид’_ tamamlanmış görünüş halinde olur. Bundan sonra şöyle devam edelim. Eğer fiil ‘по-’ ön takısıyla bitmişlik kategorisini karşılıyorsa, demek ki ön takısız, yalın kullanıldığında devamlılık bildirmektedir. Şimdi ise ‘perfect partisiple’_ sıfat fiiline tekrar dönelim ‘Pаботавший’ sıfat fiili öncesinden özne üzerinden geçmiş veya üzerinde kalmış bir hareketin şimdiki zamandaki konuşulmasıdır. Yani, ‘çalışan olmuş’ anlamındadır. Fiil çekimlerinde uygulanması; ‘я работавал каждый ден’_ Ben hergün çalışan olmuşum. Şeklindedir. Gördüğümüz gibi bu da bir bitmişlik kategorisi. Ve hatta ‘по-’ ön takısı ‘поработавший’ olacak şekilde de ifadelerde yer alabilir. Bu durumda iki bitmişlik bir araya gelmiştir. Peki bütün bunlarla ne anlatılmak istenir? AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

57 Şu ana kadarki durumu cetvel üzerinde görüntüleyelim;
…gördüğümüz gibi ‘по’ ön takısı her bir çekimin önüne iliştirilebilmiştir. Ve bütün bu durunlarda fiil, ‘совершенный вид’_ görünüş halinde oldu. Yine demek ki bu ‘по’ ön takısı olmasaydı çekimler bu kategorideki yalın halleriyle, ‘несовершенный вид’_ görünüş olarak yer alacaktı olur. Öyleyse ortaya şöyle bir durum çıkar. Aslında Rusçada fiil çekimlerinde fiillerin yalın halleri, ‘про-’, ‘на-’, ‘по-’… ön takısız halleri İngilizceden ve Türkçeden farklı olarak farklı bir devamlılık bildirmektedir. Ve işte bu yüzdendir ki her bir çekim şekilinin önlerine bu takılar iliştirilerek bu devamlılık sonlandırılmaktadr. Perfect participle Progressive Perfect aspect Perfect Perfect aspect Progressive participle Progressive aspect Simple aspect побывший _ bulunan olmuş olan поБывает ___ bulunan olmuş oluyor побывал ____ bulunan olmuş oldu побыл ______ ol(an)du поPаботавший _ çalışan olmuş olan поРаботавает __ çalışan olmuş oluyor поPаботавал ____ çalışan olmuş oldu поРабо́тающий_ çalışan поРабо́тает ____ çalışan oluyor поработал _____ çalışan oldu He was working. He worked He has worked He had worked AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

58 Öncelikle Rusçayıda hareket fiilleri ve
Bundan sonra; Peki Rusçada bütün bu durumlar nasıl olur? Hem zaten sıfat fiil fiil çekim tablosunu oluşturmamızın nedeni, Rusçanın fiil çekimi tablosundaki yerlerinde boşluklar bulunmasındır. Öyleyse Rusçanın kendi içinden tense’lere karşılık alabileceğimiz sıfat fiil çekimini işleyelim. Öncelikle Rusçayıda hareket fiilleri ve durum fiilleri olarak ikiye ayırmak gerekir. İkinci olarak tarz(aspect) ayrımına bakılır. Bunlar ise temel olarak devam eden (progressive_несовершенный вид) ve bitmiş (perfect_ совершенный вид) tarzdır. Sonra da zaman… Rusçayı öğrenecek birisi de fiillerin ( hareket fiillerinin) tarzına bakabilir. Rusçada… devam eden -sıfat fiil- tarzı (aspect_ вид ); fiil-щий_ работающий_çalışan bitmiş -sıfat fiil- tarzı (aspect_ вид ); fiil-щий_ работавший _çalışmış olan … şeklindedir. Rusçada durum fiili ‘olmak_to be’ anlamında ‘быть’ fiilidir. ‘быть’ fiili, devam eden -sıfat fiil- tarzında ( вид ); сущий bitmiş -sıfat fiil- tarzında ( вид ); бывший olacak şekilde ifadelerde yer alır. Geçmiş zamanı, ‘прошедшее время’ işliyorduk. Rusçada geçmiş zaman için yine ‘быть’ fiilinin, fiil çekim devam tarzı şekli, ‘var bulunandı/ var bulunan oldu’ anlamındaki şekli ‘был’ kullanılır. Ve ifadeler. ör, я был работающий _ I was working. _ (Ben) çalışan/-iyor idim. Fiil çekiminde; я работал я был работавший. _ I had worked. _ (Ben) çalışmış idim. Fiil çekiminde; я работал AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR

59 Türkçe _____(b)olükan çalışükan ‘Men yazgan bolgan boltu(k ) men’
Rusçada geçmiş zamanların birleşik tarzlı çekimlerini (geçmiş zaman unsuru + durum fiili + hareket fiili) oluşturulması şöyledir; Ör; я был сущий работающий._ (Ben) çalışan bulunan/-ıyor idim _ I was being working, .. … … работавший. _ (Ben) çalışanmış bulunan /-ıyor idim. _ I was being worked. Ya da; я был бывший работающий._ (Ben) çalışan/-ıyor bulunmuş idim. _ I had been working. .. … бывший работавший. _ (Ben) çalışanmış bulunmuş idim. _ I had (been) worked. Türkçe _____(b)olükan çalışükan ‘Men yazgan bolgan boltu(k ) men’ AYENE KÜLTÜR YAYINLARI’ NIN ÜRÜNÜDÜR