Yazı Sistemleri.

... konulu sunumlar: "Yazı Sistemleri."— Sunum transkripti:

1 Yazı Sistemleri

2 Köken bakımından dil aileleri

3 Sami Dilleri Sami dillerinden olan Akadca ilk yazı dillerinden biriydi ve Batı Sami konuşucularının icat ettikleri ebced yazı sistemi şu anda kullanılmakta olan ve Çince yazı sisteminden gelmeyen tüm sistemlere etki eden bir sistemdi yılında Daniels’ın önerdiği bir terim olan ebced, alfabe gibidir ancak yalnızca ünsüz seslerin sembol karşılıkları vardır. Sami dillerinden biri olan Etiyopya dilinde ise abugida adı verilen farklı bir sistem kullanılır. Bu sistemde ünlü sesler ünsüzlerin sembollerinin üzerlerine konulan diacriticlerle yazılır. Sami ebcedi M.Ö. 1500e dayanır. Kuzey Sami dili konuşucuları Mezopotamya’da, Batı Sami dili konuşucuları ise Akdeniz’in doğusundaki Levant bölümünde yaşamışlardır. Ebced, tamamen fonografik yapıdadır. Mısır yazı sistemiyle benzer yönleri vardır: her ikisi de yalnızca ünsüz sesleri yazar ve sözcükler yalnızca ünsüz seslerle yazılabilir. Sami ebcedi kısmen de olsa Mısır yazısının yalınlaştırılmış uygulanmasıdır. Güney Arap ebcedi Afrika’ya da ulaşmıştır. Önceleri Etiyopya yazısı ebced’te olduğu gibi yalnızca ünsüzlerin yazıldığı bir sistemdir. Ancak daha sonra, muhtemelen Hint yazısıyla kurulan bağlara dayalı olarak abugidaya dönüşmüştür.

4 Sami Ebcedinin Tarihi Gelişimi

5 Fenike Yazısı (Phoenician) M. Ö
Fenike Yazısı (Phoenician) M.Ö yılından sonra Kuzey Levant bölgesindeki Sami ırkı Fenikeliler olarak anılmaya başlanmıştır. Fenike yazısı sağdan sola doğru yazılır ve simgelerin resim özellikleri yoktur. Fenike ebcedi, kuzeydoğuda Aramiler ve güneyde İbraniler tarafından uyarlanmıştır. İbranilerin uyarladığı Eski İbranice Ebced ile yazılmış örnekler M.Ö. 9. Yüzyıla dayanır. Bu yazı ile yazılmış en uzun metin İbrani İncilidir. M.Ö Yüzyıl aralarında Kumran Metinleri (Daed Sea Rolls) yazılmıştır. O dönemlerde İbranice’de Fenike dilindekinden daha fazla ünsüz ses yer aldığından bazı harflerin ne oldukları net değildir. Zaman içinde ebcedin Arami biçim olan Yeni İbrani Ebced eskisinin yerini almıştır. İki ebced de aynı harf envanterine sahip olduğundan yapısal bir değişiklik olmamıştır. Ana akım Yahudilerden ayrılan Samiriyeliler (Samaritans) eski İbranice Ebcedi kullanmaya devam etmişlerdir. Yeni İbranice ebced ise zamanla kendi karakteri doğrultusunda gelişmiştir ve günümüzde İbranicenin yazımında kullanılmaktadır.

6 Arami Dili (Aramaic) Arami dili, Suriye ve Kuzey Mezopotamya’da konuşulurdu. M.Ö. 6. Yüzyılda Babil Krallığının idari dili olmuştur. Asurlar da Akadlar ve Babiller hatta daha sonra Acemlerin yaptığı gibi Arami dilini resmi dil olarak kabul etmişlerdir. Sonuç olarak Arami dili, dünya tarihinin en önemli dillerinden biri olmuştur çünkü antik Orta Doğuda hem ana dili hem de ikinci dil olarak çok sayıda kişi tarafından konuşulmuştur. Arami ebcedinin dilbilimsel ve kültürel öneme sahip birçok türü gelişmiştir. İlk zamanlar durum ikidillilik özellikleri taşıyordu. Zamanla dil ve yazının ilginç bir karışımı ortaya çıktı. Çoğu sözcük Arami dilinde yazılmasına karşın Orta Farsça sesletiliyordu. < Örnek > M.Ö. 330 yılında Büyük İskender Pers Krallığını ele geçirince resmi dil Yunanca oldu. Aramice bir süre daha lingua franca olarak kaldı ama zamanla yerel diller doğdu: Batıda, İsrail’de Arami ebcedinin bir türü olan İbraniceyi ve günümüzde Ürdün’ün bulunduğu bölgede yer alan Nebati (Nabataean) İmparatorluğu daha sonra Arapça ebcede dönüşecek olan kendi yazı sistemini geliştirdi. Mezopotamya’da, kuzeyde Hatran yazısı, güneyde ise Mandaic kullanılmıştır. İran’da erken Aramiden doğan bazı yazı sistemleri kullanılmıştır: Farsça (Persian), Parthia yazısı, Sogdian (daha doğuda yaşayan insanlar tarafından kullanıldı. Uygurca, Moğolca ve Mançu yazılarının atasıdır) ve Khorazmian. İslam’ın yaygınlaşmasıyla Orta Doğu’da Araminin yerini Arapça aldı. Günümüzde Arami, Türkiye, Irak ve Suriye’nin kesiştiği bölgelerde kişi tarafından konuşulmaktadır ve Suriye ebcedi kullanılarak yazılmaktadır.