İSTEMLİ DAVRANIŞ Prof Dr Süheyla ÜNAL.

... konulu sunumlar: "İSTEMLİ DAVRANIŞ Prof Dr Süheyla ÜNAL."— Sunum transkripti:

1 İSTEMLİ DAVRANIŞ Prof Dr Süheyla ÜNAL

2 Cognitive Science 2003

3 İstem

4 Motivasyon-Güdü Motor etkinliğin enerji bileşenidir
Güdüler ihtiyaç, arzu, niyet ve özlemlerden kaynaklanır Güdü eyleme iter, amaç ise eylemi yönlendirir

5 Amaç Amaç, güdü ile harekete geçirilen etkinliğin bilinçli mental temsilcisidir İmgelerden, sözel yapılardan oluşabilir Kompleks ve dinamiktirler, farklı birçok bireysel yorum içerebilirler Etkinliğin çeşitli aşamalarında amacın farklı yönleri farkındalık alanına girebilir

6 Amaç oluşumu Systemic-Structural Theory of Activity & Design Goal
Input information Assessment of the meaning of input information Assessment of the sense of input information. Experience Goal Motivation Systemic-Structural Theory of Activity & Design

7 Amaca yönelik davranış
Motor etkinlik her zaman bilişsel bir bileşene sahiptir İnsanın gelişimi sırasında bilişsel bileşen giderek davranıştan ayrımlaşır İlk aşamalarda zihinsel etkinlik dış eylemle desteklendikçe gerçekleşirken, sonraları zihinsel etkinlik bağımsız oluşmaya başlar

8 Eylem İki tür eylem sözkonusudur Nesne yönelimli
Özne Araç  Nesne İç diyalog Özne yönelimli (sosyal etkileşim) Özne   Araçlar   Özne Özneler arası ilişki

9 Eylem Eylem hiyerarşik bir motor program çerçevesinde üç aşamada gerçekleştirilir Planlama:Beden parçalarının duruşu ve duruşun ardışıklığı zihinde canlandırılır Yönetme:Beden parçalarını tasarlanan postür doğrultusunda hareket ettirmek için kaslar harekete geçirilir Değerlendirme:Ekstremitelerden gelen görsel ve kinestezik bilgiler doğrultusunda hareketin amaca uygunluğu değerlendirilir

10

11 Planlama Parietal korteks Premotor (dış) ve SMA (iç) korteks
Görme ve dokunma girdilerine tepki geliştirir Premotor (dış) ve SMA (iç) korteks Planın seçimi ve başlatılması Ayna nöronlar aracılığı ile Davranış taklit edilir Diğer insanların davranışları anlaşılır Diğer insanların niyetleri anlaşılır

12 Motor korteks Premotor alan M1 Premotor korteks M2
Suplementer Motor Alan SMA

13 Suplementer Motor Alan (SMA)
Motor korteks Premotor alan M1 Farklı duyuları motor planlama için bütünleştirir Davranışa rehberlik etmede nesnenin lokalizasyonunu sağlar Premotor korteks (M2) Motor programların kortekste işlem görmesini sağlar Suplementer Motor Alan (SMA) İstemli hareketin başlatılması

14 Ayna nöronlar Premotor alandaki ayna nöronlar bir başkasının davranışını gözleme sırasında ateşlenir ve bir sonraki harekete hazırlanmayı sağlar (Meltzoff and Prinz 2002)

15 Taklit Başkalarını taklit etme bellekte kendiliğin temsil edilmesini gerektirir ve eylemler aracılığı ile gelişir İşleme hazırlanma, programlama ve prova etme, kompleks motor davranışta ustalığı arttırır (Rizolatti et al 2002)

16 Performansı yönetme Beden parçalarını tasarlanan postür doğrultusunda hareket ettirmek için kaslar harekete geçirilir Motor korteks ve bazal gangliyonlar davranışı amaçlama ve başlatmada etkindir Serebellum kas hareketlerini programlar

17 Motor davranış

18 Motor sistem

19 Serebellum Niyet edilen davranışla, gerçekleşen davranışı karşılaştırır Devam edegelen davranışta geribildirim mekanizmaları ile düzeltmeler yapar Ballistik hareketleri programlar Davranışın yönlendirilmesini ve zamanlamasını sağlar Motor öğrenmede bilinçlilikten bilinçdışına aktarılmayı gerçekleştirir

20 Distal Ekstremiteler Lateral Serebellar Motor Döngü Prefrontal PPC M1
Pons, Serebellum VLc

21 Bazal gangliyonlar Öğrenilmiş motor davranışların otomatik olarak gerçekleştirilmesi Hareketin başlatılması, motivasyon kontrolü İstenmeyen hareketin baskılanması, istenilenin kolaylaştırılması

22 Bazal gangliyonlar Motor davranışın seçimi
Bir hareketten diğerine geçiş Karşı tarafın hareketlerinin kontrolü Duygu ve düşüncelerin kontrolü Hareketlerin ve duyguların bellekte depolanması

23 Bazal döngüler Motor döngü Okulomotor döngü Prefrontal döngü
Dorsolateral Lateral orbitofrontal Limbik döngü Bağlantı devreleri

24 Motor döngü Motor davranışın seçimi Motor planlama
Korteks Motor davranışın seçimi Motor planlama Hareketin başlatılması Hareketlerin ardışıklığı Motor öğrenme (işlemsel bellek) Motor nöronların regülasyonu Motor davranışın kontrolü + + - - + + SubsNig -

25 Motor döngü

26 Davranış seçimi Birçok sensorimotor sistem arasındaki çatışmanın (yarışmanın) çözümü ile uygun davranışsal tepki oluşturulur Otomatik, kontrolsüz ya da stereotipik davranışlar baskılanır

27 Distal Limbs Basal Ganglia Motor Loop Prefrontal PPC M1 M2 VLo Basal

28 - - - + + + + Cortex Motor Loop GPe GPi SMA Putamen VLo Subthalamus
Substantia Nigra

29 Motor öğrenme Sensorimotor dönüşümde uyum ve ustalık geliştirme
motor adaptasyon (davranışın özelliği değişmez) bir hareketi giderek daha hızlı ama daha az etkinlikte yapmak motor beceri (davranışın özelliği değişir) hareketin becerisinde ve etkinliğinde de artış

30 Motor öğrenme Serebellum temel olarak zamanlama ve sekanslamada bilinen organizatör işlevi ile motor davranışın bileşenlerini uygun olarak bağlamak yolu ile motor öğrenmede rol alır

31 SENSORİMOTOR DÖNGÜ Beyin hareketin aşamaları ve motor komutlar arasındaki bağlantıları öğrenir Wolpert and Ghahramani, 2000

32 Motor davranışın periferik bileşenleri
Beyin sapı Beyin ve spinal kord arasında bağlantı sağlayarak duyularla hareket arasında integrasyon sağlar Spinal kord Refleks hareketleri gerçekleştirir, motor emirleri uygular İskelet sistemi ve kaslar Hareketi mümkün kılar

33

34 İnen yol Ventromedial grup Lateral grup
Kortikospinal, kortikobulbar, Rubrospinal yol El ve parmakların hareketlerinin kontrolü Ventromedial grup Vestibulospinal, Tektospinal, Retikulospinal, Ventral kortikospinal yol Otomatik hareketlerin kontrolü Postür ve lökomosyonu sağlamak

35 Hareketin düzenlenmesinde Proprioceptive geribildirim
Proprioception: bedenin hareketi ve pozisyonu için bilgi toplar Duyusal reseptörlerin monitorizasyonu ile kas aktivasyonunun şiddeti ve ardışıklığını düzenlemek Farklı mekanik duyarlılıklar: gerilme/kas iğcikleri Kasılma/golgi tendon organları