Günümüzde insan ve insanlar

... konulu sunumlar: "Günümüzde insan ve insanlar"— Sunum transkripti:

1 Günümüzde insan ve insanlar
Sosyal Psikolojiye Giriş Prof. Dr. Çiğdem Kağıtçıbaşı 3.Bölüm

2 (Sosyal Davranış Düzenliliği)
SOSYAL ETKİ ve UYMA “İnsanın en belirgin özelliği nedir?” diye bir soru soracak olsak, şüphesiz birçok kimse buna,”insan sosyal bir varlıktır”,”insan sosyal bir hayvandır”,”insan toplum içinde yaşar” gibi cevaplar verecektir. İnsan, kendini bildiğinden beri, toplum gerçeğini de bilir;içinde yaşadığı toplumdan etkilenir, onu etkiler. Yani insanın davranışlarının büyük bir kısmı “sosyal”dir. Sosyal Etki Uyma Davranışı Benzerlik (Sosyal Davranış Düzenliliği)

3 Üç Sosyal Etki Araştırması
Araştırma 1 : Sherif’in grup normunun oluşması deneyi, Araştırma 2 : Asch’in uyma deneyi, Araştırma 3 : Milgram’ın itaat deneyi.

4 Sherif’in Grup Normunun Oluşması Deneyi :
Sherif bugün “klasik” olarak kabul edilen bu araştırmasında otokinetik etki diye bilinen bir görsel algı diye bilinen bir görsel algı yanılgısından faydalanmıştır. Tamamen karartılmış bir odada hareketsiz duran bir ışık noktasına bir süre gözümüzü kaydırmadan dikkatle bakarsak, ışık aslında yerinde olduğu halde onu hareket ediyormuş gibi görürüz. Bu olgudan faydalanarak Sherif bir dizi araştırma yapmıştır.

5 Asch’in Uyma Deneyi : İnsan, doğru bildiğini sandığı şeyin tersini iddia eden bir grupla karşılaşırsa ne yapar? Diyelim ki, bir masa etrafında oturan birkaç kişiden birisiniz. İki çizgi gösteriliyor ve hangisinin daha uzun olduğu soruluyor. Eğer sizden önce cevap veren dört kişiden hepsi size yanlış gelen cevabı verirse, size sıra geldiği zaman ne yaparsınız?

6 Milgram’ın Uyma Deneyi
Sherif’in otokinetik etki deneyinde bir sosyal normun oluştuğunu; Asch’ın deneyinde ise yerleşmiş bir sosyal norma bireylerin nasıl uyduğunu gördük. Sosyal etki olayını oluşma halinde gösteren bu araştırmalardan sonra şimdi de, sosyal etkinin ve buna uyma davranışının nereye varabileceğini gösteren bir deneyi inceleyelim.

7 Uyma Davranışını Etkileyen Ortamsal Etkenler
Birbirinden oldukça farklı bu üç araştırmanın önemli ortak yanı, hepsinin sosyal etkiyi ve onun meydana getirdiği uyma davranışını incelemeleridir. Bu üç deneyin daha ayrıntılı bilgilerini gözden geçirerek uyma davranışını etkileyen çeşitli ortamsal etkenleri anlamaya çalışalım. Bu etkenlerin hepsi her araştırma için söz konusu olmadığından, herbiri için hangi araştırma bulguları uygun düşüyorsa, onları gözden geçireceğiz.

8 a) Grubun Büyüklüğünün Etkisi :
Diğer üç araştırmayı ele alarak, daha büyük grupların, bireyi uyma davranışına itici gücünün daha fazla olduğunu söyleyebiliriz. Özellikle grubun zorlaması yada uymama davranışının cezalandırılabilmesi söz konusu olduğu zaman bu ilişkinin daha da belirgin olacağı düşünülebilir; üç kişinin inandığı bir fikre karşı koymak ile yüz kişinin inandığı bir fikre karşı koymanın arasındaki fark gibi.

9 b) Grubun Söz Birliğinin Etkisi:
Asch’ın araştırmasında sonucu en çok etkileyen durumsal faktörün grubun söz birliği etmesi etmesi olduğu görülmüştür. Bundan ve yukarıda belirtilen bulgulardan ötürü, Asch, gruptaki kimselerin sayısından ziyade hepsinin aynı fikirde olmasının uyma davranışını etkilemekteki önemi üstüne durmuştur.

10

11 d) Yüzyüze Olmanın Etkisi :
Asch ve Sherif’in araştırmalarında denekler birbirlerini görmektedir. Milgram araştırmasının çeşitli kısımlarında bu değişken sistemli olarak değişerek uyma davranışına olan etkisi incelenmiştir. Araştırmacı ,(öğretmen) rolündeki denek ile aynı odada olmayıp başka bir odadan bir telefon aracılığı ile ona emir verdiği zaman, öğretmen rolündeki deneklerin uyma davranışı %65 den %22 ye düşmüştür. Bu çok önemli fark, yüzyüze sosyal ilişkilerdeki etkileme ve bunun sonucu olan uyma davranışının ne kadar daha kuvvetli olduğunu bize göstermektedir

12

13 e) Gruba Bağlılığın Etkisi :
Sherif, Asch ve Milgram‘ın deneylerinde, gruptaki kişiler birbirini tanımamaktaydılar. Oysa gerçek hayatta çoğu zaman birbirini tanıyan insanların oluşturduğu gruplarda sosyal etki ve uyma davranışı görülür. Bu gruplarda uyma davranışına etki eden bir başka faktör bireyin gruba ne kadar bağlı olduğudur. Grup üyelerinden hoşlanmak, grubun önemli amaçları olduğuna inanmak, grubun üyesi olmakla elde edilen kazançlar vb. nedenler olumlu etkenlere örnek olarak gösterlebilir.

14

15 f) Azınlığın Etkisi : Uyma davranışında grubun söz birliğinin etkisi tartışılırken, gruptaki kimselerin sayısından çok, gruptaki kişilerin hepsinin aynı fikirde olmasının rol oynadığını söylemiştik. Yani çoğunluğun aynı fikirde olması uyma davranışını etkiler. Ancak, gerçek yaşamda gruplarda herkes aynı fikirde olmayabilir ve hatta grubun içindeki bir azınlığın, grubun çoğunluğunun fikrini etkilemeyi başardığı da görülür.

16

17 Uyma Davranışını Etkileyen Kişisel Etkenler
Bundan önceki kısımda, uyma davranışının çeşitli ortamsal etkenlerden nasıl etkilendiğini gördük. Ancak, örnek olarak incelediğimiz Sherif, Asch ve Milgram araştırmalarının önemli bir ortak yanı, hepsinde deneklerin uyma davranışı bakımından büyük farkların bulunmuş olmasıdır.

18 a) Benliğin Etkileri : İnsanların benliklerinin farklı taraflarını ön planda tutarlar. Bazı kişiler için benliklerinin ilişkisel yönleri öncelik taşırken, bazıları için benliklerinin bireyci yönleri ön planda olur.ilişkisel benlik bir grup içinde daha çok anlam kazanır. İlişkisel benliğin daha fazla önem taşıması, kişilerin grubun ne dediğine daha fazla dikkat etmelerine yol açar, sosyal normlar önem kazanır ve dolayısıyla uyma davranışı daha fazla görülür.

19 b) Birey Olma Gereksinimi
Bazı kişiler, bireyselliklerini korumak ve kendine has olmayı çok önemserler. Herkesin yaptığını, herkesin giydiğini, söylediğini vs. yapmak hoşlarına gitmez ve kendilerine has kimliklerini sürdürmekte ısrarlı olurlar. Maslach ve arkadaşları birey olma gereksinimi yüksek olan insanları belirleyebilmek için bir test geliştirmişlerdir. Bu testte kişilerin toplulukta,kendilerini başkalarından ayıran davranışlarda bulunma istekleri ölçülmektedir. Laboratuvarda gerçekleştirilen uyum araştırmalarında yüksek birey olma gereksinimi içinde bulunan deneklerin daha az utma davranışı gösterdikleri, çoğunluğa daha az uydukları ve yaratıcı aykırılıkta bulundukları gösterilmiştir.

20 c) Kişisel Kontrol Arzusu
Birey olma gereksiniminin dışında, bazen de kendi davranışlarımız üzerinde kişisel kontrole sahip olduğumuzu hissetmek için sosyal etkiye karşı çıkar, uyum davranışını göstermeyiz. Jack Brehm, bu konuya açıklık kazandırmak amacıyla psikolojik direnme kuramını geliştirmiştir. Bu kuramda, belli davranışsal özgürlüklere sahip olmak istedikleri için bu özgürlükleri sınırlandırma çabalarına tepki gösterecekleri ve direndikleri ileri sürülmektedir.

21 d) Cinsiyet Ve Uyum Sosyal etki ile ilgili yapılan ilk araştırmalar kadınların uyum göstermeye erkeklerden biraz daha fazla eğilimli olduklarını göstermişse de, son yıllarda yapılan araştırmalar, bu konuda çok az bir cinsiyet farkı olduğunu ortaya koymuştur. Uyum davranışlarında cinsiyet farkının ortaya çıktığı durumlar daha çok, insanların başkalıyla aynı fikirde olmadıkları yüz yüze etkileşim içinde belirtmeleri burumlarıdır. Başkalarının kendini izlediğini bilen kadınlar, aynı durumda bulunan erkeklere oranla daha fazla uyum davranışı göstermişlerdir. Bu durum biyolojik nedenlerden çok kadın ve erkeğin sosyal rolleriyle ve sosyal beklentileriyle açıklanmaktadır.

22

23 Uyma Davranışını Etkileyen Kültürel Etkenler
İnsanların farklı kültürlerden geliyor olmaları acaba onların uyma davranışlarını etkiler mi? Kültürler arası psikolojinin gelişmeye başladığı 80’li yıllardan itibaren, bu yüzyılın ilk yarısında yapılmış ve artık klasik sayılan deneylerin bütün kültürlerde genellenebilirliği tartışılmaya başlandı. Araştırmalar farklı kültürlerde tekrarlandı ve bulgular irdelendi. Sonuçlar esas olarak, uyma davranışının bireyci ve toplulukçu kültürler arasında farklılık gösterdiğine işaret etti.

24 İnsanlar Niçin Ve ne Tür Uma Davranışları Gösterir?
(İtaat, Özdeşleşme , Benimseme): Bu bölüme başlarken uyma davranışını insanlarda benzer davranışlara ve bundan ötürü de sosyal düzene yol açtığını görmüştük. Ancak bu olgulan hareket ederek, “insanlar sosyal düzeni oluşturmak için uyma davranışı gösterirler” demek, teleolojik bir usavuruş olur. Öyleyse kişinin uma davranışı göstermesini nasıl açıklayacağız? Şüphesiz, uyma davranışı kişiye bir yarar sağlamalıdır. Bu yarar nedir? Her uyma davranışı aynı yararı sağlar mı? Bu sorulara cevap vermek için daha önce ele aldığımız araştırmalara dönmeliyiz.

25 Sosyal Etki Ve Uyma Davranışının Kavramlaştırılması Ve Çeşitleri
Algılanan Bilgisel Sosyal Etki Algılanan Kuralsal (normatif) Sosyal Etki İtaat Özdeşleşme Benimseme Gözlenen Uyma Davranışı