Prof. Dr. Ayten Demir Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi

... konulu sunumlar: "Prof. Dr. Ayten Demir Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi"— Sunum transkripti:

1 Prof. Dr. Ayten Demir Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
HAREKET GEREKSİNİMİ Prof. Dr. Ayten Demir Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi

2 “Hareketlilik”, bireyin bir amaca yönelik olarak çevrede yer değiştirebilmesi için kas gruplarının kasılıp gevşemesi yeteneğidir. Düzenli vücut hareketleri iskelet, iskelet kasları ve sinir sisteminin düzenli olarak birlikte çalışmasıyla meydana gelir. Kaslar kasılırken kemikler üzerine “gerilim” gücü, kemikler de kaslar üzerine “yük” gücü uygular. Kasılma gücü yükü aştığında hareket görülür. Böylece yaklaşık 600 iskelet kası, ürettiği enerji sayesinde kasılma ve gevşemeler yaparak vücuda çeşitli hareketler verir.

3 İskelet kemikleri şekillerine göre dörde ayrılır: Uzun kemikler (femur), kısa kemikler (patella), düz kemikler (kosta) düzensiz kemikler (omurlar).

4 İSKELETİN İŞLEVLERİ İskelet, kas ve ligamentlerin kendisine bağlanması için bağlantı yerlerine sahiptir. Bu bağlantılar sayesinde, iskeletin çeşitli kısımları belli yönlerde hareket eder. İskelet beyin, kalp ve omurilik (spinal kord) gibi yaşamsal organları koruyan bir yapıya sahiptir. Kemikler, kalsiyum dengesinin düzenlenmesine yardım ederek, kalsiyumu depolar ve gerektiğinde kan dolaşımına verir. Kemiklerin içinde bulunan ilik maddesi, kırmızı küreleri (eritrositleri) üreten bir kaynaktır.

5 EKLEM ÇEŞİTLERİ 1.Sinostatik (Oynamaz) Eklem: Bu tip eklemler kemiklerin kemiklerle birleşerek yaptığı, oynamayan sağlam bir yapı oluşturmuş eklemlerdir. Birbirlerine tam uyan kemikler, başlangıçta birbirlerine ince bir fibröz doku ile birleşmiştir. Zamanla bu doku kemikleşir ve kemik kemikle birleşmiş olur (kranial eklemler, sakrum). 2.Kartilaginöz (Kıkırdaksı) Eklem: Küçük hareketler yapabilen esnek eklemlerdir (sternum ve kostalar arasındaki kostasternal eklemler, omurlar arasındaki eklemler). 3.Fibröz (Bağ dokusu) Eklem: Fibröz bağ dokusundan meydana gelen ve kemikleri bu dokuyla sıkıca birbirine bağlayan eklem tipidir. Fibröz bağ dokusunun bükülebilirliği nedeniyle eklemin biraz hareketi olanaklıdır (Tibia ve fibulanın distal ucu).

6 EKLEM ÇEŞİTLERİ 4.Sinovyal (Gerçek) Eklem:Bu tip eklemler serbestçe hareket edebilirler. Eklem boşluğunu çeviren ligamentlerden yapılmış bir kapsülle bir arada tutulan iki ya da daha fazla kemiğin birleşim yeridir..

7 EKLEM ÇEŞİTLERİ

8 LİGAMENTLER (BAĞLAR) Ligamentler, fibröz dokudan yapılmış beyaz, parlak ve hareketli bantlar olup, eklemleri, çeşitli kemik ve kıkırdakları birbirine bağlarlar. Kalça Eklemi Ligamentleri

9 TENDONLAR (KİRİŞLER) Tendonlar beyaz, parlak fibroz dokudan bantlar olup, kasları kemiklere bağlarlar. Bunlar hareketli ancak esnemeyen sağlam oluşumlardır. Aşil Tendonu

10 KARTELAJ (KIKIRDAK) Kartelaj damarsız, destekleyici bağ dokusudur. Eklemlerde ve toraks, trakea, larenks, burun ve kulakta yer alır. Vücutta bulunan pek çok geçici kartelaj, süt çocukluğu döneminde kemikleşir. Devamlı kartelajlar ise, birey çok yaşlanmadıkça kemikleşmez.

11 İSKELET KASLARI 1.Çizgili Kaslar.İskelet kaslarını oluşturan bu kaslar, istemli olarak çalışırlar. 2.Düz Kaslar. İç organlara ait kaslar olup, istemsiz olarak çalışırlar. 3.Kalp Kası. Bu kas çizgili olduğu halde, istemsiz olarak çalışır.

12 NÖRONLAR 1.Santral Sinir Sistemi. Beyin ve omurilikten oluşmaktadır. 2.Periferik Sinir Sistemi. Spinal sinirlerden (32 çift), kranial sinirlerden (12 çift) ve otonom sinir sisteminden oluşmaktadır.

13 Nöron Tipleri A- Miyelinli Nöron B- Miyelinsiz Nöron

14 Duyu Nöronları (Afferent Nöronlar) Motor Nöronlar (Efferent Nöronlar)
Duyu Nöronları (Afferent Nöronlar) Motor Nöronlar (Efferent Nöronlar)

15 SEREBRUM Beyin, kafatası içinde çok iyi korunmuş bir organ olup şu kısımlara ayrılır: Ön Beyin (Serebrum) Beyin Sapı Orta beyin Pons varolli Medulla oblangata Arka Beyin (Serebellum)

16 Santral Sinir Sisteminin Parçaları, Serebrumun Lopları ve Sulkusları
Santral Sinir Sisteminin Parçaları, Serebrumun Lopları ve Sulkusları

17 Serebral korteksin üç temel işlevi vardır: 1
Serebral korteksin üç temel işlevi vardır: 1.Ussal etkinliklerle ilgili yüksek merkezlerde hatıra, zeka, düşünme, ahlak duygusu, öğrenme gibi işlevler gerçekleştirilir. 2.Duyuların algılanması ile ilgili merkezlerde ağrı, ısı, dokunma gibi duyuların ve ayrıca görme, işitme, tatma ve koklama gibi özel duyuların algılanması gerçekleştirilir. 3.İstemli kasların kasılmasının başlatılması ve kontrolüyle ilgili merkezlerde de bu işlevler gerçekleştirilir.

18 Serebrumda istemli motor işlevler ve duyu algılamayla ilgili bölgeler bulunmaktadır:

19 KAS HAREKETLERİ 1.İstemli Kas Hareketi. Serebrumda bilinçli olarak doğan uyarılar sonunda kaslar kasılmaya uğrar ve eklemler hareket eder. 2.İstemsiz Kas Hareketi. İstemsiz kas hareketleri iki grup altında toplanabilir: a.Serebrumun altındaki düzeylerde hücresi bulunan üst motor nöronlar, postür ve denge ile ilgili kas etkinliklerini etkilerler, kas hareketlerinin koordinasyonunu sağlar ve kas tonunu kontrol ederler. b.Spinal refleksler. Refleksler, duyusal uyaranlara santral sinir sisteminin katılımıyla, fakat bilinç dışı verilen yanıtlardır.

20 KAS GÜCÜ Kasın bir yüke karşı kullandığı güç, harekete aynı anda etkin olarak katılan kas lifinin sayısına ve her bir lifte gelişen gerilim veya gücün miktarına bağlıdır. “Tetanus” (sürekli kasılma) terimi, kas lifleri sınırlarının sonuna kadar kasıldığında, bu kasılmaya maksimum düzeyde dayanmayı gösterir. Tetanik kasılma, kas lifleri içindeki enerji (ATP) deposu azalmaya başlayıncaya kadar sürer. Bundan sonra kasılma azalmaya başlar.

21 KAS TONU (TONUS) Kasın devamlı olan kısmi kasılma durumuna “tonüs” denir. Tonüs, spinal refleks sistemin uyarıları sonunda, komşu kas liflerinin sadece birkaçının aynı anda kasılmasıyla gerçekleşir. Hareketsizlik, tonüsün azalmasına neden olur. İskelet kaslarının tonüsü oturma ve ayakta durma pozisyonlarına yardımcı olduğu gibi venöz dönüşe de katkıda bulunur.

22 DENGE Denge, sinir sistemi tarafından ve özellikle serebellum ve iç kulak vasıtasıyla gerçekleştirilir. Serebellumdaki bir hasar, denge ve yürümede sorunlar yaratır. İç kulaktaki içi sıvı ile dolu olan üç semisirküler kanal da dengenin sağlanmasına yardımcı olur. Vücut ağırlığı, yerçekiminin vücuda uyguladığı bir kuvvettir. Çeşitli etkinlikler sırasında dengede kalabilmek için vücudu dünyanın merkezine doğru çeken yerçekimine (yani vücut ağırlığına) karşı koymak gerekir. Dengede kalabilmek için kasların gereksinimi olan gücün miktarı, ağırlık merkezinin yüksekliği ve dayanma yüzeyinin alanı ile doğrudan ilgilidir. Canlı veya cansız bir cismin dengede kalabilmesi için aşağıdaki üç fizik kuralına uyması gerekir:

23 1.Cismin ağırlık merkezi dayanma yüzeyine yakın olmalıdır.
1.Cismin ağırlık merkezi dayanma yüzeyine yakın olmalıdır. 2.Cismin ağırlık çizgisi (çekül doğrultusu) dayanma yüzeyinden geçmelidir. 3.Cismin dayanma yüzeyi geniş olmalıdır

24 Dayanma Yüzeyinin ve Ağırlığın Dengeye Etkisi
Dayanma Yüzeyinin ve Ağırlığın Dengeye Etkisi A-En Fazla Dengede Olan Cisim B-Dengedeki Cisim C-Dengesini Kaybetmiş, Düşmekte Olan Cisim

25 Bir cismin “ağırlık merkezi” cismin kütlesinin merkezidir. İnsanda ağırlık merkezi ayaktayken pelvisin merkezinde, yaklaşık olarak göbek ile semfisis pubisin ortasına raslayan yerdedir. “Çekül doğrultusu”, ağırlık merkezinden geçen dikey çizgidir. “Dayanma yüzeyi” cismin temas ederek dengede durduğu yüzeydir.

26 Ayakta Duruş Pozisyonu A- Önden Görünüş B- Yandan Görünüş
Ayakta Duruş Pozisyonu A- Önden Görünüş B- Yandan Görünüş

27 NORMAL POSTÜR (DURUŞ ŞEKLİ)
Normal postür, otururken ve ayakta dururken sırt, bacak, karın ve boyun kaslarının değişik zamanlarda oluşan ve tekrarlayan kasılmalarıyla sağlanır. Alt ekstremite, gövde, boyun ve sırt kasları, özellikle postürden sorumlu kaslardır.

28 Ayakta Duruş Pozisyonu (EREKT POZİSYON)
Ayakta Duruş Pozisyonu (EREKT POZİSYON)

29 Oturma Pozisyonu Oturma pozisyonunda baş dik, boyun ve sırtta omurga düz olmalı; vücut ağırlığı kalça ve butlara eşit şekilde dağılmalı; üst bacaklar birbirine paralel ve yatay konumda olmalı; her iki taban yere tam olarak temas etmeli ve alt bacak ile ayaklar arasında 90 lik açı olmalı; dizlerin altı sandalyenin tablasının bitiş çizgisinden 2-4 cm önde olmalı ve böylece popliteal arter ve sinir üzerine basınç yapılmamalıdır.

30 Oturma Pozisyonu

31 Yatış Pozisyonu İyi bir yatış pozisyonu sağlamak için herşeyden önce yatak ve somyanın rahat ve des-tekleyici özellikte olması gerekir. Destekleyici olmayan yataklarda yatmak, sırt ve bel ağrılarına ve diğer bazı rahatsızlıklara neden olabilmektedir. Yan yatış pozisyonunda omurga düz olmalı, baş ve boyun omuz yüksekliğinde bir yastıkla desteklenmelidir. Sırtüstü yatış sırasında da boyun ve bel kavisleri normal eğimlerini korumalıdır. Baş altında yüksek olmayan ve eni geniş bir yastık, başı ve boynu desteklemeli ve normal boyun eğimini korumalıdır. Şişman olmayan bireyler yastıksız da yatabilir.

32 Sırtüstü Yatış Pozisyonu
Yan Yatış Pozisyonu A-Doğru Yan Yatış B-Yanlış Yan Yatış Sırtüstü Yatış Pozisyonu

33

34 KAS GRUPLARI Antagonistik kaslar Sinerjistik kaslar
Antagonistik kaslar Sinerjistik kaslar Antigravite kasları.

35 EKLEM HAREKETLERİNİN SINIRLARI
Eklem hareketinin sınırı, üç vücut düzleminden biri içinde eklemin yapabildiği maksimum harekettir. 1.Sagital düzlem, vücudu önden arkaya sağ ve sol yan diye, ikiye bölen düzlemdir. 2.Frontal düzlem, vücudu bir yandan diğer yana ön ve arka diye, ikiye bölen düzlemdir. 3.Transvers düzlem ise, yatay olarak vücu- du üst ve alt olmak üzere ikiye bölen düzlemdir.

36 Vücut Düzlemleri

37 VÜCUDUN KALDIRAÇ SİSTEMİ
Kasın Yenmesi Gereken Toplam Yük = Kasın Ekleme Olan Uzaklığı (A) + Yükün Ekleme Olan Uzaklığı (B) + Yükün Ağırlığı (C)

38

39

40 Hareket Ederken ve Bir Yük Kaldırırken Maksimum Denge İçin Ayakların Pozisyonu

41

42 Yerdeki Bir Cismi Kaldırma Aşamaları
Yerdeki Bir Cismi Kaldırma Aşamaları A-Cismin Karşısında Uygun Pozisyonda Durma B-Dayanma Yüzeyinin Genişletilmesi ve Cisme Doğru Eğilme C-Sırtı Düz Tutarak Çömelme D-Cismi Vücudun Ağırlık Merkezine Yaklaştırarak Kaldırma

43 A-İç Kuşağın Oluşturulduğu İyi Duruş
İç Kuşak A-İç Kuşağın Oluşturulduğu İyi Duruş B-İç Kuşağın Oluşturulmadığı Kötü Duruş

44 EGZERSİZ 1.İzotonik Egzersiz: Bu tip egzersizde birey kaslarını kasarak kısaltır ve eklemlerini oy-natarak aktif hareket meydana getirir (yürüme, koşma, yüzme).

45 EGZERSİZ Pasif Egzersizler
Pasif Egzersizler A-Ayak Bileğinin Dorsal Fleksiyonu B-Ayak Bileğinin Plantar Fleksiyonu C-El Bileğinin Hiperekstansiyonu D-Kalçanın Abdüksiyonu

46

47 2.İzometrik Egzersiz: Bireyin kaslarında kısalma olmaksızın kas kasılmasını gerçekleştirmesidir.Bu durumda hiç ha- reket görülmez, yani eklemler oynamaz. Bazan kas liflerinde minimum bir kısalma görülebilir. 3.İzokinetik Egzersiz: Bu tip egzersiz aktif bir egzersiz olup, kaslar bir dirence karşı kasılırlar.

48 C- İzokinetik Egzersiz
Egzersiz Tipleri A- İzotonik Egzersiz B- İzometrik Egzersiz C- İzokinetik Egzersiz

49 YATAK İSTİRAHATİ VE HAREKETSİZLİK
Yatak istirahatinin birkaç tedavi edici avantajı vardır: Fiziksel etkinlik azaldığından dokuların oksijen gereksinimi azalır. Ağrı azalır. Hastaların tekrar hareketlenebilmek için güç kazandığı periodik dinlenme dönemleridir. Çok bitkin hastaların gereksinim duydukları uzun süreli dinlenme ve uyku dönemleridir.

50 Yatağa Bağımlı Yaşlı Birey
Yatağa Bağımlı Yaşlı Birey

51 HASTA BAKIMINDA TEMEL KORUYUCU POZİSYONLAR
Koruyucu Sırtüstü Yatış Pozisyonu (SUPİNE)

52 HASTA BAKIMINDA TEMEL KORUYUCU POZİSYONLAR
Koruyucu Yan Yatış Pozisyonu (a)Üstten Görünüş)

53 HASTA BAKIMINDA TEMEL KORUYUCU POZİSYONLAR
Koruyucu Yan Yatış Pozisyonu (Yandan Görünüş)

54 HASTA BAKIMINDA TEMEL KORUYUCU POZİSYONLAR
KORUYUCU YARI YÜZÜKOYUN YATIŞ (SİMS’) POZİSYONU

55 HASTA BAKIMINDA TEMEL KORUYUCU POZİSYONLAR
Oturma Pozisyonu (FOWLER’S)

56 TEŞEKKÜRLER