ANAYASAL BİR KURUM OLARAK SAYIŞTAY VE SAYIŞTAY DENETÇİLİĞİ MESLEĞİ

... konulu sunumlar: "ANAYASAL BİR KURUM OLARAK SAYIŞTAY VE SAYIŞTAY DENETÇİLİĞİ MESLEĞİ"— Sunum transkripti:

1 ANAYASAL BİR KURUM OLARAK SAYIŞTAY VE SAYIŞTAY DENETÇİLİĞİ MESLEĞİ
İsmail Cengiz EREK Sayıştay Başdenetçisi

2 Sunumun Başlıkları I- Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Uzanan Köklü Bir Kurum:Sayıştay II- Sayıştay’ın Varlık Sebebi III-Sayıştay’ın Görevleri ve Denetim Kapsamı IV- Sayıştay’ın Teşkilat Yapısı V- Sayıştay’da denetim ve yargılama sürecinin işleyişi VI- Kariyer Bir Meslek Olarak Sayıştay Denetçiliği

3 I- Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Uzanan Köklü Bir Kurum: Sayıştay
1862 yılında Divan-ı Alî Muhasebat adıyla kurulan Sayıştay, Osmanlı döneminde, devlet parasına ve mallarına tasarruf edenlerin hesaplarının her yıl denetlenmesi ve yargılaması görevini üstlenen bağımsız bir denetim ve yargı mercii olarak hizmet vermiştir. Sayıştay 1876 yılında kabul edilen ilk anayasamız olan Kanun-i Esasiden itibaren (1921 hariç) tüm anayasalarda yer alarak Türk anayasacılığının kilit kurumlarından biri olma özelliğini günümüze dek sürdürmüştür. Cumhuriyetin ilanıyla birlikte 24 Kasım 1923 tarih ve 374 sayılı "Divan-ı Muhasebatın Sureti İntihabına Dair Kanun" çıkarılarak Cumhuriyet döneminde Sayıştay yeniden kurulmuş, 1924 Anayasasının 100’üncü maddesinde Sayıştay'ın devletin bütün gelir ve giderlerini denetlemekle görevlendirildiği açıkça belirtilmiştir. Anayasadaki bu hükme paralel olarak 1934 yılında 2514 Sayılı Divan-ı Muhasebat Kanunu Sayıştay'ın kuruluş ve işleyişini yeniden düzenlemiştir.

4 Sayıştay, 1961 Anayasasının 127'nci maddesi ile yeni bir kuruluşa ve işleyişe kavuşturulmuştur. Sayıştay’ın sözü edilen gelişmelere ve 1961 Anayasa hükmüne uyumunu sağlamak üzere de tarihinde 832 sayılı Kanun çıkarılmıştır.1982 Anayasasının 160.maddesiyle anayasal bir kurum olma özelliğini sürdüren Sayıştay, günün değişen koşullarına uygun olarak tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 6085 Sayılı Kanunla anayasada ve yasalarda belirtilen görevlerini sürdürmeye devam etmektedir.

5 II-Sayıştay’ın Varlık Sebebi
Sayıştay’ın anayasal düzen içinde sahip olduğu kilit önem demokrasinin temelini oluşturan bütçe hakkından kaynaklanır. Dünya tarihinin ilk yazılı anayasası olarak kabul edilen 1215 tarihli Magna Carta Anlaşmasına dayandırılan “bütçe hakkı” kavramının temelinde halkın, ödediği vergilerin hukuka uygun şekilde kullanılıp kullanılmadığını denetleyebilmesi yer alır. Bu ilkenin bir gereği olarak dünyada ve ülkemizde Sayıştaylar, parlamentoların bütçe aracılığıyla yürütme organına verdikleri yetkilerin kendi koydukları ilke ve sınırlar içinde uygulanıp uygulanmadığını denetleme ihtiyacının bir sonucu olarak ortaya çıkmışlardır.

6 Bu çerçevede, Sayıştay yalnızca bizim anayasal sistemimize özgü bir kurum değildir. Modern demokrasiyle yönetilen hemen her ülkede bizdeki Sayıştay’a benzer kurumlar yer almakta bunlar genel olarak Yüksek Denetim Kurumları (Supreme Audit Instituion) olarak adlandırılmaktadır. Dünyadaki örnekleri gibi temelde bir Yüksek Denetim Kurumu olan Türk Sayıştay’ı bütçe hakkı ilkesinin bir gereği olarak parlamento adına denetim yapan, yürütme karşısında hem organik hem de fonksiyonel olarak bağımsız olan bir kurum olma özelliğini bünyesinde taşımaktadır.

7 Sayıştay’ın bağımsızlığının güvencesi şunlardır.
Türk Sayıştayı’ nın görev çerçevesi Anayasada düzenlenmiştir. Denetimin planlanması, uygulanması ve sonuca bağlanması faaliyetleri mevzuat çerçevesinde, herhangi bir organın müdahalesi olmaksızın doğrudan Sayıştayca yürütülmektedir. Sayıştay, ayrıntılı denetim usul ve esaslarını teşkilat kanunu çerçevesinde doğrudan kendisi belirlemektedir

8 Sayıştay’ın bağımsızlığını güvencesi
Sayıştay bütçesi yürütme organının müdahalesi olmaksızın doğrudan T.B.M.M’ye sunulmaktadır. Sayıştay Birinci Başkanı beş yıllık bir süre için, Sayıştay üyeleri ise herhangi bir süre kaydı olmaksızın T.B.M.M tarafından seçilmekte; denetçiler de Sayıştay tarafından açılan yarışma sınavıyla işe alınmaktadırlar. Sayıştay Birinci Başkan ve üyeleri azlolunamazlar ve kendileri istemedikçe 65 yaşından önce emekliye sevk edilemezler. Denetçilere yargıçlar için öngörülen teminat tanınmıştır.

9 Sayıştay’ın Görevleri ve Denetim Kapsamı Nedir ?
Anayasanın 160.maddesine göre, Sayıştay’a √ Merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarının gelir, gider ve mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek, √ Sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak, √ Mahalli idarelerin hesap ve işlemlerini denetleyip kesin hükme bağlamak, √ Türkiye Büyük Millet Meclisine kesin hesap kanun tasarıları hakkında uygunluk bildirimi sunmak, görevleri verilmiştir. √ 6085 sayılı Sayıştay Kanunu ile Yüksek Denetleme Kurumu lağvedilerek KİT’ler, Merkez Bankası ve Belediye Şirketlerinin denetimi de Sayıştaya verilmiştir.

10 III- Sayıştay’ın Görevleri ve Denetim Kapsamı
5018 sayılı KMYK’da dış denetim birimi olarak tasarlanan Sayıştay’ın denetim kapsamı içindeki idarelerin hesap ve işlemleri üzerinde yaptığı denetimİ “düzenlilik denetimi” ve “performans denetimi” olmak üzere iki başlık altında toplamak mümkündür. Düzenlilik denetiminin “mali denetim” ve “uygunluk denetimi” olarak iki ayağı bulunmaktadır. Mali Denetim: Kamu idaresi hesapları ve bunlara ilişkin belgeler esas alınarak, mali tabloların güvenilirliği ve doğruluğuna ilişkin denetimdir.

11 Sayıştay’ın Görevleri ve Denetim Kapsamı
Uygunluk Denetimi :Kamu idarelerinin gelir, gider ve mallarına ilişkin hesap ve işlemlerinin kanunlara ve diğer hukuki düzenlemelere uygunluğunun incelenmesine ilişkin denetimdir. Performans Denetimi: Hesap verme sorumluluğu çerçevesinde idarelerce belirlenen hedef ve göstergeler ile ilgili olarak faaliyet sonuçlarının ölçülmesini ifade eder.

12 Sayıştay’ın Görevleri ve Denetim Kapsamı
Sayıştay'ın temel görevi kamu gelir-gider ve mallarıyla ilgili işlemlerin hukuka uygunluğunu, mali tabloların doğruluk ve güvenilirliği ile idarelerce belirlenen hedef ve göstergeler çerçevesinde idarelerin faaliyet sonuçlarını denetlemek olup, kamu personeli hakkındaki idari ve cezai kovuşturma işlemleri doğrudan Sayıştay denetiminin kapsamına girmemektedir.

13 Sayıştay’ın denetim kapsamında hangi kurumlar yer alır
5018 sayılı Kamu Mali yönetim ve Kontrol Kanunu’na göre kamu mali sistemi içinde bir dış denetim organı olarak tasarlanan Sayıştay’ın denetim kapsamında merkezi yönetim kapsamındaki idareler başta olmak üzere ,sosyal güvenlik kurumları ve mahalli idareler (belediyeler, il özel idareleri ile bunlara bağlı veya bunların kurdukları veya üye oldukları birlik ve idareler) yer almaktadır. Buna göre;

14 Sayıştay’ın Denetim Alanı

15 Sayıştay’ın Denetim alanı
6085 sayılı Sayıştay Kanunu ile Sayıştay Denetimine tabi olunan idareler; Kamu İktisadi Teşebbüsleri (BOTAŞ, Ziraat Bankası, TÜVASAŞ,…) Kamu İdarelerine bağlı veya bu idarelerin kurdukları veya doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak ortak oldukları her çeşit idare, kuruluş, müessese, birlik, işletme ve şirketleri (kamu payının yarıdan az olması halinde ortaklık hakları yönüyle) TRT, Merkez Bankası, İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı gibi idareler

16 IV -Sayıştay’ın Teşkilat Yapısı
Sayıştay’ın yargı ve karar organları a) Başkanlık, b) Daireler, c) Genel Kurul, ç) Temyiz Kurulu, d) Daireler Kurulu, e) Rapor Değerlendirme Kurulu, f) Yüksek Disiplin Kurulu, g) Meslek Mensupları Yükseltme ve Disiplin Kurulu, ğ) Denetim, Planlama ve Koordinasyon Kurulu, h) Başsavcılık. 

17 Sayıştay Mensupları a) Meslek mensupları, 1) Sayıştay Başkanı, 2) Daire başkanları ve üyeler, 3) Sayıştay denetçileri. b) Başsavcı ve savcılar, c) Yönetim mensupları. 

18 Sayıştay Meslek Mensupları
Birinci Başkan; Sayıştay kanununda belirtilen nitelikleri taşıyan kişiler arasında TBMM Genel Kurulunca seçilir. Birinci Başkan Sayıştay’ın en büyük âmiri olup Sayıştay’ın, genel işleyişinden sorumludur. Genel Kurulun Başkanıdır. Gerekli gördükçe temyiz ve daireler kuruluna da başkanlık eder. Bu kurullara verilecek işleri düzenler ve görüşmeleri yönetir. Sayıştay Üyeleri; Sayıştay kanununda belirtilen nitelikleri taşıyan adaylar arasından Sayıştay Genel Kurulunca her boş üyelik için seçilen 4 aday arasından TBMM tarafından seçilir.

19 Sayıştay Meslek Mensupları
Sayıştay Denetçileri: Denetçiler (Raportör, uzman denetçi, başdenetçi ve denetçiler) mesleğe yardımcılıktan yetişirler. Denetçi yardımcılığına, Hukuk, Siyasal Bilgiler, İktisat Fakülteleriyle İktisadi ve Ticari İlimler Akademilerinden birini bitirmiş olanlar arasın-dan açılacak sınavı kazananlar Birinci Başkan tarafından aday olarak atanırlar.

20 V-Sayıştay’da denetim ve yargılama sürecinin işleyişi?
Sayıştay denetim kapsamında olan idarelerin hesapları Denetçiler tarafından incelenir. Denetçiler, kendilerine verilen hesapları incelerken; Gelirlerin, alacakların ve her türlü hakların kanunlara, tüzüklere ve yönetmeliklere ve bütçedeki tertiplerine uygun olarak tahakkuk, takip ve tahsil edilip edilmediği, Giderlerin, kanunlara, tüzüklere, yönetmeliklere ve bütçedeki tertibine, ödeneğine ve kadroya uygun olarak harcanıp harcanmadığı, Ödemenin istihkak sahiplerinin veya vekillerinin kimliği araştırılmak suretiyle yapılıp yapılmadığı,

21 Sayıştay’da denetim ve yargılama sürecinin işleyişi?
Taşınır ve taşınmaz malların giriş, saklanış, kullanış ve çıkışları ile bunların bulunması gerekli olan yerlerde tamamen mevcut olup olmadığı hususlarının yürürlükteki kanun, tüzük ve yönetmelik esaslarına göre yapılıp yapılmadığını araştırırlar.

22 Sayıştay’da denetim ve yargılama sürecinin işleyişi?
Denetçiler tarafından yapılan incelemeler esas itibariyle belge üzerinden gerçekleştirilmekle birlikte, gerektiğinde kayıtlar ile fizikî ve fiili durumlar arasındaki uygunluk da araştırılır. İnceleme sırasında ihtiyaç duyulduğunda bilirkişilere de başvurulabilir. İncelemeler sırasında muhasebe yetkilileri ve diğer ilgililer, kendilerinden denetçilerce istenen her türlü bilgi ve belgeyi vermek zorundadırlar. Denetçiler tarafından eksik, hatalı, mevzuata aykırı görülen işlemler ile açıklanması istenilen hususlar söz konusu işleme imza atan veya hukuken sorumlu olan kişilere “sorgu kağıtları”yla maddeler halinde bildirilir ve kendilerinin savunmaları veya görüşleri alınır.

23 Sayıştay’da denetim ve yargılama sürecinin işleyişi?
İnceleme tamamladıktan ve ilgililerin savunmaları ve görüşleri alındıktan sonra denetçiler vardıkları sonuçları, ilgisine göre, "yargı raporu" ve/veya "değerlendirme raporu" şeklinde Birinci Başkanlığa sunarlar. Denetçiler tarafından yazılan yargı raporu, raporda yer alan hususlar hakkındaki yazılı düşünceleri alınmak üzere Sayıştay Savcısına havale edilir.

24 Sayıştay’da denetim ve yargılama sürecinin işleyişi?
Daha sonra ilgili dairenin bir üyesi raporu ve savcının düşüncelerini inceleyerek görüşlerini yazılı olarak bildirir. Böylece tekemmül ettirilen rapora konu işlemler daire heyetince, daha önce bildirilen savcı ve üye mütalâaları da dikkate alınmak suretiyle, tek tek ve ayrıntılı olarak görüşülür. Denetçinin hatalı gördüğü işlemden ötürü sorumlular hakkında ya beraat ya da tazmin hükmü verilir. Daire kararına karşı Sayıştay Temyiz Kuruluna başvurulabilir. Temyiz Kurulunun kararı kesindir. İlgililer Temyiz Kurulu kararları hakkında 15 gün içinde karar düzeltmesi talebinde bulunabilirler

25 VI -Kariyer Bir Meslek Olarak Sayıştay Denetçiliği
Sayıştay Denetçiliği mesleğinin diğer kariyer mesleklerden ayırt edici özellikleri Sayıştay denetçiliği, diğer kariyer mesleklere kıyasla, mesleki açıdan yürütme erkinden bağımsızdır. Denetçiler gerek meslek mensubu olarak kuruma kabul edilirken gerekse denetim faaliyetleri sırasında yürütmenin doğrudan veya dolaylı hiçbir etkisi altında olmazlar. Denetçi yardımcılığı sınavının KPSS’den ayrı olarak OSYM tarafından iki aşamalı olarak (yeni yönetmelik ile KPSS’den belirli bir puan alma zorunluluğu da getirilmiştir) yapılması bağımsızlığa örnek oluşturmaktadır. Sayıştay bütçesi yürütme organının müdahalesi olmaksızın doğrudan T.B.M.M’ye sunulmaktadır.

26 Kariyer Bir Meslek Olarak Sayıştay Denetçiliği
Sayıştay Denetçileri hakim ve savcılar için geçerli olan teminatlara sahiptir. Bu mesleğin icra edilmesinde açık bir güvence sağlamaktadır. Sayıştay’ın denetim alanının geniş olmasının bir sonucu olarak denetçiler çok farklı kamu kurumunu denetleme ve tanıma imkanına sahiptir. Oysa, bakanlıklara bağlı denetim/teftiş elemanları yalnızca bağlı bunduğu bakanlığın veya idarenin faaliyetleriyle sınırlı denetim yapabilirler.

27 Kariyer Bir Meslek Olarak Sayıştay Denetçiliği
Sayıştay Denetçilerinin, farklı kamu kurum ve idarelerle ve bunların üst yöneticileriyle muhatap olması, denetçilik mesleğinin prestijini arttıran bir unsurdur. Denetim alanının genişliği, denetçilerin kamu kurum ve kuruluşlarının neredeyse tamamını işleyişine vakıf olmalarını sağladığından, Sayıştay denetçilerinin kamu bürokrasindeki seçkin görevler için tercih edildiği görülmektedir. Sayıştay Denetçileri mali ve sosyal haklar bakımından hakim ve savcılar için geçerli düzenlemelere tabiidir. Bunun bir sonucu olarak, kamudaki diğer denetim elemanlarına(bakanlık müfettişi, kontrolör, denetmen vb) ve uzman kadrolarında çalışanlara kıyasla hem çalışırken hem de emeklilik sürecinde daha fazla maaş almaktadırlar.

28 Ek Gösterge Makam/Görev Tzm Temsil Tazminatı
Müsteşar Vali Sayıştay Den Genel Müdür Bakanlık Müf Kontrolörler Başbakanlık, Hazine ,DPT, SPK, KİK vs. uzm.

29 Kariyer Bir Meslek Olarak Sayıştay Denetçiliği
Bakanlık denetim elemanlarından (müfettiş, kontrolör, denetmen) farklı olarak yerinde denetim (turne) konusunda denetçilerin tercihi esas olup, bu konuda kurumda esnek bir uygulama vardır. Prensip olarak turneye çıkmak denetçinin talep etmesine bağlıdır. Oysa, başta banka müfettişleri olmak üzere bakanlık denetim elemanlarının yıl içerisine yayılan ve çok daha uzun sürelere varan turnelere çıktıkları görülmektedir.

30 Kariyer Bir Meslek Olarak Sayıştay Denetçiliği
Sayıştay’ın yalnızca Ankara’da merkezinin olması denetçilerin herhangi bir tayin endişesi duymalarını önlemektedir. (6085 sayılı kanuna göre Başkanın teklifi Genel Kurulun onayı ile istenilen illerde grup başkanlığı kurulabilecektir. Ancak şimdiye kadar uygulanmamıştır) Meslekte geçirilen kısa bir süreden sonra (1-4 yıl arası) Ankara’nın değişik semtlerinde görev tahsisli olarak (emekliliğe kadar) lojman tahsis edilmektedir. Sayıştay Denetçileri diğer memurlardan farklı olarak 3 yılda değil, iki yılda bir derece almaktadırlar.

31 Kariyer Bir Meslek Olarak Sayıştay Denetçiliği
Sayıştay'ın denetim standartlarının, metotlarının ve tekniklerinin oluşturulması, yetkinleştirilmesi ve yaygınlaştırılması amacıyla üyesi olduğu INTOSAI ( Uluslararası Sayıştaylar Örgütü) ve ASOSAI ( Asya Ülkeleri Sayıştaylar Örgütü) gibi uluslararası ve bölgesel organizasyonlarla sıkı bir işbirliği içindedir. Denetçiler hem mesleki tecrübelerini geliştirmek hem de bu örgütlerdeki çalışmalara katkı sağlamak amacıyla, bu örgütlerin faaliyetlerine katılmak üzere yurt dışına gönderilebilmektedir. Bilgi ve görgülerini artırmak, meslekleriyle ilgili araştırma yapmak, kurs ve öğrenim görmek üzere seçilen ya da iç veya dış burstan yararlanan meslek mensupları iki yılı; yabancı memleketlerde veya uluslararası kuruluşlarda çalışmak üzere görevlendirilenler ise beş yılı aşmamak üzere Sayıştay Başkanınca yurt dışına gönderilebilirler. Bu süreler, gerekirse en çok bir katına kadar uzatılabilir.

32 Kariyer Bir Meslek Olarak Sayıştay Denetçiliği
Nasıl Sayıştay Denetçisi Olunur. Sayıştay denetçiliğine denetçi yardımcılığında yetişilir. Kurum ihtiyaç duyduğu personeli açtığı Sayıştay Denetçiliği Yardımcılığına giriş sınavında başarı gösterenler arasından seçmektedir. Bu sınava hukuk, siyasal bilgiler, iktisat, işletme, iktisadi ve idari bilimler fakültelerinden veya bunlara denkliği Yükseköğretim Kurulu tarafından kabul edilen yurt içi veya yurt dışındaki en az dört yıllık fakülte veya yüksek okullardan birini bitirmiş olanlar girebilir.

33 Kariyer Bir Meslek Olarak Sayıştay Denetçiliği
Giriş sınavı; eleme sınavı, yazılı sınav ve mülakattan oluşur. Eleme ve yazılı sınavları, Sayıştay Başkanlığı ile imzalanacak protokole göre Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi tarafından yapılır. Eleme sınavı; alan bilgisi, genel kültür ve genel yetenek sorularından oluşur ve test usulüne göre yapılır. Alan bilgisi; iktisat, maliye, hukuk ve muhasebe sorularını kapsar. Eleme sınavı sonucunda, yetmiş puandan az olmamak üzere en yüksek puandan başlayarak sınav ilanında belirtilen kadronun beş katına kadar aday yazılı sınava çağrılır. (Daha önceki Eleme Sınavlarında yabancı dilden de sorular yer alıyorken 2009 yılında kanunda yapılan değişiklikle bu kaldırılmıştır)

34 Kariyer Bir Meslek Olarak Sayıştay Denetçiliği
Yazılı sınav; zorunlu olan; İktisat, Maliye, Hukuk, Kompozisyon ile seçimlik olan Ticaret Hukuku veya Muhasebe konularından oluşur. Yazılı sınav sonucunda, yetmiş puandan az olmamak üzere, en yüksek puandan başlayarak eleme sınavı ilanında belirtilen kadronun üç katına kadar aday mülakata çağrılır.

35 Osmangazi Üniversitesi
Osmangazi Üniversitesinden mezun olarak Sayıştay’da görev yapan sadece 1 denetçi (2014 girişli) vardır. 2016 yılında yapılan sınavda Osmangazi Üniversitesi mezunu 3 aday mülakat aşamasına kalmıştır. (3/135)

36 Teşekkür Ederim…