ANKSİYETE BOZUKLUKLARI

... konulu sunumlar: "ANKSİYETE BOZUKLUKLARI"— Sunum transkripti:

1 ANKSİYETE BOZUKLUKLARI
Prof Dr Süheyla Ünal 2017 PDR Doktora Dersi

2

3 Korku Yaşamda varkalım için gerekli bir duygudur
Tehlike karşısında erken uyarı sistemi aracılığıyla canlıyı harekete geçirir Geçmişte yaşamda varkalmak için fiziksel tehlikelere karşı ortaya çıkarken, günümüzde zihnimizdeki olumsuz bir düşünceyle bile tetiklenebilmektedir (kaygı)

4 İyi tanımlanmış tehdit
Korku Kaygı İyi tanımlanmış tehdit Bilinmeyen ya da hastalıklı şekilde tanımlanmış tehdit Stres/Tehlike/ Tehdit durumunda yaşanan ve ruhsal deneyim O anda sözkonusu olan olaya özgündür Yaşam için temel savunma tepkilerini düzenleyen otonom sinir sistemiyle ilişkilidir Savaş/ Kaç tepkisiyle sonuçlanır “Nedeni bilinmeyen korku hali” Olası bir tehdit beklentisinin bireyde yarattığı “kontrol edilemezlik” duygusu Gelecek yönelimlidir Gerilimin bedensel belirtilerini taşır Belirgin olumsuz duygulanımla karakterizedir

5 Kaygının işlevi Çevrede olanlardan haberdar olma Geleceği planlama
Çevre koşullarına uyum sağlama Harekete geçme Güvende olma, tehlikeden korunma

6 İşlevsel Kaygı Hafif ya da orta düzeyde kaygı daha iyi anlamamızı,
daha hızlı ve daha uygun tepki vermemizi, başa çıkma becerilerimizin gelişmesini sağlar  Akut orta düzeyde kaygı ve korku performansı arttırır

7 Hastalıklı kaygı Süregen yüksek düzeyde kaygı plan yapma kapasitesini, uygun yargılamada bulunmayı, becerileri kullanmayı, yararlı bilgiyi kavramayı engelleyerek düşünme ve eyleme geçmeyi ketleyebilir

8 Hastalıklı kaygı Kaygının patolojik oluşunu belirleyen üç ölçüt söz konusudur Şiddet Süre Günlük hayatı etkilemeye başlaması ve işlevselliği bozması

9 Hastalıklı kaygı Hafif +1 – hafif kıpırdanış, uyarılma, meydan okuma, yapıcı eyleme hazırlık Orta +2 –huzursuzluk ↑, güven↓, odaklanma↓, savunma eylemine hazırlık Şiddetli +3 – aşırı duyarlılık, algısal çarpıtmalar, savaşmaya ya da kaçmaya hazırlık Panik +4 –savaşma/kaçma ya da donakalma, öfke, dağılma

10 Hastalıklı kaygı Olağan durumlar konusunda akılcı olmayacak şekilde, orantısız olma Düşüncede çarpıtmalara neden olma Günlük etkinlikleri engelleme Kontrol etmede güçlük yaşatma Şiddetli ve yoğun olma Kaçınma ve kaçmaya yönlendirme Belirgin bir sıkıntı, zorlanma oluşturma

11 Anksiyete belirtileri
Otonomik belirtiler Göğüs ağrısı, göğüste sıkıntı hissi Titreme Çarpıntı hissi Sersemlik hali Baş dönmesi Bayılacakmış gibi hissetme Kaslarda gerginlik hissi Bulantı ya da karın ağrısı Nefes darlığı Uyuşukluk karıncalanma hissi Baş ağrısı Huzursuzluk Kolay yorulma

12 Anksiyete belirtileri
Ruhsal belirtiler Gerginlik hissi Endişe, kaygı hali ve huzursuzluk Panik hissi Kendini rüyada gibi hissetme Çıldırma, delirme korkusu Ölme korkusu Kontrolünü kaybetme korkusu Uyku bozukluğu, Konsantrasyon güçlüğü

13 Anksiyete belirtileri
Bilişsel bileşenler Katastrofize etme Tehdit ve tehlikeye odaklanmak Tehlikeyi büyüterek başa çıkamayacağını düşünme Kendisine aşırı odaklanmak Olumsuz mental imajlar geliştirmek

14 Anksiyete belirtileri
Davranışsal bileşenler Durum ve etkinliklerden kaçma/kaçınma Güvenlik arama, aşırı koruyucu davranışlar, başkalarına yapışma Alkol, madde ya da ilaca yönelme

15 Dinamik kuram Anksiyete temelde bir iç çatışmanın ürünüdür
Buradaki çatışma benlik ile altbenlik, ya da benlik ile üstbenlik arasında oluşabilir. Altbenlikden haz ilkesi doğrultusunda doyum arayan dürtüler üstbenliğin yasakları ve kuralları tarafından engellenmeye çalışılır Benlik bunlar arasındaki çatışmayı çözerek dürtüyü bastırırsa sorun çözülür

16 Dinamik kuram Benlik çatışmayı çözemez, dürtüyü bastıramazsa, bilinç alanında “serbest yüzen anksiyete” yaşantılanır Benlik diğer savunma düzeneklerini harekete geçirir Bu savunma düzenekleri de yeterli gelmezse kullanılan savunma düzeneğine göre nevrotik tablolar gelişir

17 Anksiyete türleri Gerçekçi anksiyete: tehlike dış uyaran
Nevrotik anksiyete: bireyin baskılanmış cinsel ve saldırganlık duygularından oluşan bir iç tehlike Ahlakî anksiyete: içsel suçluluk, vicdan azabı, utanma gibi duyguların yarattığı sıkıntı

18 Dinamik kuram Freud kuramına psikoseksüel gelişim sürecini ekledikten sonra anksiyete kavramını da geliştirmiştir Her dönemde gerçekleşmesi gereken gelişimsel görevi başarılamadığında o dönemde saplanmayla sonuçlanır ve bu da kendisini anksiyete olarak gösterir Her dönemin farklı gelişimsel görevi olduğu için, her dönemdeki saplanma farklı bir nevrozla (anksiyete bozukluğu) sonuçlanır

19 Davranışcı kuram Anksiyete öğrenilmiş bir süreçtir
Anksiyete gelişim sırasında anksiyete oluşturan özgül çevresel uyaranlara karşı “genelleşmiş koşullu bir cevap” olarak ortaya çıkar Yaygın anksiyete bozukluğunun oluşumunda endişe ve korku yatar, aralıklı olarak olumsuz pekiştirmeler tekrarlanır

20 Bilişsel kuram Kişinin yanlış ve çarpık düşünce kalıpları hatalı yorumlara ve davranışlara neden olmaktadır Sempatik sinir sisteminin ve stres hormonlarının etkinleşmesi Talamus DUYU KORTEKSİ Amigdala Hızlı Yol Tetikleyici anılar Duygusal algı Yavaş yol

21 Bilişsel kuram Bu tür kişiler, tehlikeyi ya da oluşabilecek zararı abartma, sorunlarla başa çıkma yetilerini ise küçük görme eğilimi taşımaktadırlar Anksiyete = Olasılık x Zarar Başa çıkma yetisi Aşırı değer yüklemek Hafife almak Beck et al. 1985

22 Bilişsel-Davranışcı Kuram
İşlevsel olmayan düşünce ve davranışlar, karşılaşılan uyarana uygun tepki vermeyi engeller

23 Varoluşcu kuram Bu görüşe göre anksiyetenin kaynağı hiçliktir
Daha çok yaygın anksiyete bozukluğunun etiyolojisini açıklamak üzere ileri sürülmüştür Kişide yaşamın anlamsızlığına tepki olarak anksiyete ortaya çıkmaktadır

24 Biyolojik kuram Limbik Sistem (striatum, talamus, amigdala, hipokampus, hipothalamus) Korku koşullanması Beklenti anksiyetesi Beyin sapı (rafe çekirdeği, lokus seruleus) Uyarılma, dikkat, irkilme Otonom sinir sisteminin kontrolü Solunumun kontrolü Periferik sistem Otonomik uyarılma HPA aksı aktivasyonu Visceral duyum aktivasyonu

25 Kaygılı hastada akla gelecek durumlar
Gerçekçi korku Anksiyete bozuklukları Anksiyete özellikli uyum bozukluğu Genel tıbbi durumlara bağlı kaygı bozukluğu Madde zehirlenmesi ya da yoksunluğu Ajite depresyon Diğer ruhsal hastalıklar

26 DSM-5 sınıflandırması Agorafobi Özgül fobi Sosyal kaygı bozukluğu
Panik bozukluğu Panik atak Ayrılık kaygısı bozukluğu Seçici mutizm Yaygın endişe bozukluğu Madde/İlacın neden olduğı anksiyete bozukluğu Diğer tıbbi nedenlere bağlı anksiyete bozukluğu

27 Özgül fobi 6 aydan uzun süre, işlevselliği bozacak düzeyde bir nesne ya da durumdan aşırı korkma Korku Otonomik belirtiler Panik nöbeti Kaçınma davranışları İşlevsellikte bozulma

28 Sosyal fobi 6 aydan uzun süre sosyal ortamlarda bulunurken ya da performans sergilerken aşırı stres ve sıkıntı yaşamak Bu durumlardan kaçınmak İşlev bozukluğu göstermek

29 Agorafobi Panik atak geldiğinde kaçmanın mümkün olmayacağı durum ya da yerlerde bulunmaktan kaygı duyma Kapalı yerler Sırada beklemek Araba kullanmak Toplu taşım araçlarına binmek Yalnız kalmak Kalabalık Alışveriş merkezlerinde bulunmak İki ya da daha fazla durumdan kaçınma 6 aydan uzun sürme

30 Panik atak Aşağıdaki belirtilerden en az dördünün ya da daha fazlasının birden başladığı, 10 dakika içinde en yüksek düzeyine ulaştığı tekrarlayıcı, beklenmedik panik ataklar Çarpıntı, kalp atımlarını duyumsama ya da kalp hızında artma Terleme Titreme ya da sarsılma Nefes darlığı ya da boğuluyor gibi olma duyumları Soluğun kesilmesi Göğüs ağrısı ya da göğüste sıkıntı hissi Bulantı ya da karın ağrısı Baş dönmesi, sersemlik hissi, düşecekmiş ya da bayılacakmış gibi olma Derealizasyon (gerçekdışılık duyuları) ya da depersonalizasyon (benliğinden ayrılmış gibi olma) Kontrolünü kaybedeceği ya da çıldıracağı korkusu Ölüm korkusu Paresteziler (uyuşma ya da karıncalanma duyumları) Üşüme, ürperme ya da ateş basması

31 Panik bozukluk Aralıklı olarak beklenmedik panik atakların olması
Atakların sıklığının periyodisite göstermesi Giderek artan ataklar 1 aydan uzun süren beklenti anksiyetesi

32 Panik bozukluk süreci Nefes güçlüğü Göğüs ağrısı Uyuşma, karıncalanma “Öleceğim” Korku, endişe Panik atak geçirme beklentisi “Ölüyorum” Kaygının bilişsel, duygulanımsal ve davranışsal belirtileri döngüsel bir şekilde birbirlerini etkileyerek pozitif geribildirim mekanizmasıyla bulguların şiddetlenmesini sağlar

33 Ayrılık kaygısı bozukluğu
6 aydan uzun süre kişinin bağlanma figüründen ayrılma durumunda ya da ayrılma beklentisinde aşırı kaygı yaşaması

34 Seçici mutizm Akıcı konuşma becerisine sahip olduğu halde konuşmanın gerektiği sosyal durumlarda konuşmama (karşı cinsle konuşamama, sadece belirli kişilerle konuşma, belirli meslek gruplarıyla konuşma) Bireyin eğitim ve meslek becerilerini ya da sosyal iletişimini engellemesi Konuşma başarısızlığının bilgi eksikliğinden veya konuşulan dille ilgili olmaması En az bir ay sürmesi

35 Yaygın Endişe Bozukluğu
Kontrol edilemez aşırı endişe İş, aile ve çocuklar, sağlık, gelir, küçük sorunlar hakkında Aşırı uyarılma belirtileri Uyku bozukluğu, huzursuzluk, irritabilite, dikkati yoğunlaştırma güçlüğü, yorgunluk, kas gerginliği gibi belirtilerden en az üçünün eşlik etmesi Çoğu günler ve günün büyük bir bölümünde (en az altı aydır) (panikten farklı)

36 Maddeye bağlı kaygı bozukluğu
Madde/ilaç kullanımı ya da yoksunluğuna bağlı oluşan kaygı belirtileri Kullanılan maddenin uyuşturucu/uyarıcı olmasına göre ortaya çıkan ek belirtiler

37 Tıbbi duruma bağlı anksiyete bozuklukları
Tıbbi durumlara bağlı olarak ortaya çıkan obsesyon, anksiyete atakları ya da yaygın endişe hali Travmatik beyin hasarı, diğer beyin lezyonları, tiroid, adrenal bez gibi endokrin sistem hastalıklarına bağlı özgün belirtiler

38 Tıbbi duruma bağlı anksiyete bozuklukları
Kardiovasküler:Anjina, aritmiler, MI, SVT Endokrin/Metabolik: Cushing, hiperparatiroidizm, hipertiroidizm, hipotiroidizm, hipoglisemi, hiperkalemi, feokromastoma, B12 ve folat eksikliği Nörolojik: SSS tümörleri, demans, migren, inme, TIA, epilepsi, Parkinson hastalığı Solunum sistemi: Astım, KOAH, pulmoner emboli Diğer: Anemiler, SLE *Her hastalığa özgü belirtiler sorgulanmalıdır.

39 Görülme sıklığı ve başlama yaşı
Başlama yaşı Görülme sıklığı % Panik Bozukluk geç ergenlik,30’lu yaşlar Agorafobi Özgül fobi Sosyal fobi orta ergenlik YEB çocukluk/ergen Ayrılma anksiyetesi çocuk/yetişkin bozukluğu Seçici mutizm çocuk/yetişkin /10000

40 Risk etkenleri Ailede anksiyete bozukluğu öyküsü Kaygılı mizaç
Güvensiz bağlanma Erken travmalar, erken kayıplar Aşırı koruyucu ebeveyn Olumsuz sosyal koşullar Eğitim düzeyi düşüklüğü Yalnız yaşamak Tıbbi hastalıklar

41 Belirtilerin özellikleri
Anksiyete ana belirtidir Eşlik eden semptomların çoğu anksiyeteyi azaltma, ortaya çıkmasını engelleme çabaları çerçevesinde oluşmaktadır. Tetikleyici durumlardan kaçınma Güvence arayışına girişme Yatıştırıcı madde kullanma

42 Olguda belirti formülasyonu
Hasta neden dolayı acı çekiyor? Belirti filtresi Duygudurum özellikleri Anksiyete düzeyi Psikotik belirtiler Bedensel belirtiler Bilişsel belirtiler Madde etkisiyle ilgili belirtiler Kişilik özellikleri

43 Sosyal destekleri sorgulama
Zorlanma ile başa çıkmada destek alabileceği bilgi, insan, maddi destek vs kaynaklarının harekete geçirilmesi tedavide önem taşır O nedenle hastanın yardım alabileceği sosyal desteklerin sorgulanması önem taşır

44 Tedavi planı Süreci ve şiddeti belirleme
Etyolojik nedene ve problemlere yönelme Eşlik eden hastalıkları/durumları saptama ve müdahale etme Yinelemeleri önleme

45 Tedaviler İlaç tedavisi
Basit davranışcı yöntemler (Gevşeme, derin nefes alma) Bireysel psikoterapi Grup psikoterapisi Gevşeme eksersizleri Uğraş terapisi

46 Bireysel psikoterapiler
Bilişsel terapi (bilişsel yeniden yapılandırma) Çarpıtılmış düşünceyi tanımak Tehdit ve tehlike yorumlarını değiştirmek Fiziksel duyum ve belirtileri doğru yorumlamak Anksiyete belirtilerinden korkmamayı öğrenmek

47 Davranıçcı terapi Kaygıyı azaltmak için kaçma/kaçınma davranışına yönelmek, kaygının pekişmesini ve giderek şiddetlenmesini sağlar Kaygı uyaran duruma maruz kalındığında ise bir süre kaygı tırmansa da, bir süre sonra sabitlenir, sonra da azalmaya başlar (Alışma, söndürme) O nedenle kaygı uyaran duruma maruz kalmak sorunun çözümü için uygun bir tutumdur