İŞ HİJYENİ.

... konulu sunumlar: "İŞ HİJYENİ."— Sunum transkripti:

1 İŞ HİJYENİ

2 İş Hİjyenİnİn TanImI ; Çalışma ortamında oluşan, hastalıklara veya geri kazanılması olanaksız sağlık koşullarına veya işçinin iyilik halini kaybetmesine neden olan zararlıları belirleyen, değerlendirmesini yapan ve kontrol yollarını gösteren bir bilim dalıdır.

3 AMAÇ İş hijyeni çalışma sırasında ortaya çıkan sağlığa zararlı maddelerin oluşturduğu ortamın kontrolünü amaçlar.

4 Tüm çalışanların fiziksel, ruhsal ve sosyal iyilik hallerini en üst düzeye getirme ve bunu sürdürmek
Çalışma ortamı ve çalışma koşullarının yol açabileceği sorunları ortaya koymak Sağlığı bozabilecek her türlü etkene karşı çalışanları korumak İş yerlerinde teknik korunma önlemlerinin alınması Kişisel etkinliğin ve konforun sağlanması İşyeri ortak sağlık servislerinin kurulması İşyerlerinde ilk yardım yapılanması İş kazaları ve meslek hastalıklarının en aza indirilmesi Meslek hastalıkları tanılarının erken evrede konması

5 İş Hijyeninin Kapsamı ;
(1) İş ve işin yürütümü ile ortaya çıkan etkenleri tanımlamak ve onların insan sağlığını hangi yönde ve nasıl etkilediğini bilmek,

6 İş Hijyeninin Kapsamı ;
(2) Deneylerle bu zararlıların miktarlarını ve aynı zamanda insanların sağlığını etkileme düzeylerini saptayabilmek,

7 İş Hijyeninin Kapsamı ;
(3) Bu zararlıları ve onların sağlığa etkilerini yok etmek için yöntemler geliştirmektir.

8 Ortamda oluşabilecek zararli etmenler
İş yerlerinde hijyen amacıyla konulmuş olan kurallar sağlığı etkileyen fiziksel, biyolojik, kimyasal etkenlerden korunmayı sağlar. Hijyen daha çok mikrobiyolojik öğelerden korunmak amacıyla yapılan uygulamaları tanımlar. Fakat, iş yerinde kimyasal, fiziksel, biyolojik, ergonomik , psikososyal etkenlerden korunma uygulamaları da hijyen kapsamındadır

9 Sıvı, Toz, Metal dumanları, Asit zerrecikleri, Buhar ve gazlar,
Ortamda oluşabİlecek zararlI etmenler şu başlIklar altInda sInIflandIrabİlİrİz; (a) Kİmyasal etmenler, Sıvı, Toz, Metal dumanları, Asit zerrecikleri, Buhar ve gazlar,

10 (b) Fİzİksel etmenler:
Gürültü, Termal konfor koşulları,(ısı, nem, hava akım hızı), Aydınlatma, Titreşim, Elektromanyetik ve iyonize radyasyonlar,

11 (c) Bİyolojİk etmenler :
Sinekler, Böcekler, Mantarlar, Bakteriler, Virüsler,

12 (d) Ergonomİk etmenler:
İnsan makine ilişkileri, Monotonluk, Bıkkınlık ve yılgınlık v.b. Bu tür etmenler bazı hallerde yaşamı ve sağlığı hemen tehlikeye sokarlar.

13 Ölçüm ve Kontrol Yöntemleri

14 İşyerİ DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ
Bir zararlıya gerçek veya potansiyel maruziyetin varlığına karar vermek ve hesaplamak için değişik yollar bulunmaktadır. İşyerinin Tümünü Dolaşmak: Bu bir klasik yöntemdir. İşyerinde görev alan hijyenist veya iş güvenliği uzmanı veya işyeri hekimi yalnız olarak veya beraberce işyerini ve çevresinin tümünü dolaşmalılar. Bu muhtemel zararlıları ve onlara maruziyeti belirleme imkanı verecektir.

15 Örneğin; gürültü, kimyasallar, radyasyon gibi
Örneğin; gürültü, kimyasallar, radyasyon gibi. Bu işyerini dolaşma tamamen bir etkene yönelik de olabilir, silisyum tozu veya gürültü gibi. Bu işyerinin tümünün dolaşılması genellikle daha detaylı incelemelere bir çerçeve çizme, genel bilgi edinme ve zararlıların önceliklerinin belirlenmesi, ne gibi ölçümlerin yapılacağının belirlenmesi ve alınacak acil önlemlerin alınmaya başlamasını sağlar.

16 Elektronik Aletlerle Sahada Zararlı Tespiti:
İş hijyeni, iş sağlığı ve güvenliği; gürültü, titreşim, toz, solvent, gazlar v.b. gibi pek çok etkeni elektronik aletlerle ölçebilir. Hepsi özel bir etken için özel tasarlanmışlardır. Burada en önemli husus bu aletlerin kullanımdan önce veya sonra kalibre edilmesidir. Toz toplama örneğini verirsek; toplam toz artı solunabilir toz(çapı 100 mikrondan küçük ve ciğerin derinliklerine inen çapı 10 mikrondan küçük tozlardan oluşur. Bu en küçük tozlar çıplak gözle görülmezler. Bu saha ölçümleri olduğu gibi işyerinden alınan numunelerin laboratuvarlara götürülüp daha hassas ölçüldüğü durumlar da mevcuttur. Solventler için gaz kromotografisi, metaller için atomik absorpsiyon cihazları olduğu gibi.

17 Dünyayı çevreleyen atmosfer gazının bileşimi aşağı yukarı sabittir.
(a) Kİmyasal etmenler, Dünyayı çevreleyen atmosfer gazının bileşimi aşağı yukarı sabittir. %78.09 azot, %20,95 oksijen, % 0.93 argon, % karbondioksit ve diğerleri.

18 (a) Kimyasal etmenler, Yukarıda belirtilenlerin herhangi birisi normal oranlarından farklı ise veya bir başka madde atmosferde yer alıyorsa bu atmosfer kirli atmosfer olarak kabul edilir ve çalışma ortamında rahatsızlık yaratır, biz buna kimyasal etmenler deriz.

19 Kimyasal etmenlerden gelebilecek üç tür tehlike vardır ;
Zehirler: Endüstride zehirler denildiğinde toksik maddeler kasdedilmektedir. Örneğin: kurşun, civa,kadmiyum, organik çözücüler, fosfor, organofosforlu bileşikler, arsenik gibi.

20 Kimyasal etmenlerden gelebilecek üç tür tehlike vardır ;
(2) Korozifler: Asitler ve alkaliler bu gruba girerler. Vücudun herhangi bir yeri ile temas ettiğinde yakıcıdırlar, göze kaçtığında kör edebilirler.

21 Kimyasal etmenlerden gelebilecek üç tür tehlike vardır ;
(3) Yanıcı ve patlayıcılar: Endüstride pek çok yangın olmasına karşılık gerçek öldürücü neden yangın değildir. Yangın sonucu ortaya çıkan metal buharları ve gazlardır.

22 Kimyasal etmenler; zehirli veya tahriş edici maddeler olup doğrudan doğruya vücuda girerler. Bu zararlıların vücuda üç tür giriş yolları vardır. (A) Solunum yolu ile zararlı maddenin % 90'ını girer. (B) Deri yolu ile, (C) Sindirim yolu ile.

23 A- Solunum Yolu İle : İşçiler sanayide en çok bu yolla etkilenir.
1- Gazlar: Mesleki zehirlenmelerin, çoğu solunum yolu ile alınan havanın içinde bulunan klor, karbon monoksit, hidrojen sülfür, amonyak, azot dioksit, fosgen, brom , ozon gibi gazlarıdır. Bu maddeler normal sıcaklıkta ve atmosfer basıncında gaz olarak havada bulunabilir. (Tüp veya sarnıç gibi gaz taşıma kapları veya gaz boru hatlarındaki sızıntılar, kaynak ve kesme veya motorların egzozundan çıkan gazlar gibi yüksek sıcaklıkta yapılan işlemler sonucu çalışma ortam atmosferine gazlar yayılabilmektedir.)

24 2- Buharlar: Normal sıcaklıkta ve atmosfer basıncında buharlaşabilen, gaz, sıvı veya katı maddelerin havada bulunan buharlarıdır . Örneğin: Benzol, alkol, toluen vb. (Sıvıların karıştırılması veya doldurulması, boyama, tabanca boyacılığı, temizleme işlemleri sonucu zararlı buharlar açığa çıkmakta, soluk düzeyine erişmektedir.)

25 3- Sisler (mistler): Bunlar, çok ince sıvı damlacıklarının havada dağılması sonucu meydana gelirler, elektro metal kaplama tanklarında ve tabanca ile boya yapılması durumlarında olduğu gibi. (Kesme ve taşlama işlemleri sırasında yağ sisleri (mistleri), elektro kaplamada asit sisleri, sprey – tabanca boyacılığında sprey sisleri oluşmaktadır).

26 4- Tozlar: Çok ince katı madde parçacıklarının havada dağılması ile meydana gelirler. Organik ve inorganik partiküllerden oluşur. Partikül büyüklüğüne göre solunabilir, ya da üst solunum yolları ile atılabilir olmalarına göre sınıflandırılabilir. Çözülebilen tozlar akciğerin neminde çözünürler ve sonra absorbe olurlar. Tahriş edici tozlar, solunum yollarının iç yüzeylerine etki ederler. Özellikle 0,1 ila 5 mikron arasındaki tozlar son derece tehlikelidir. Temizleme, delme, kesme, öğütme, ezme gibi bir çok işlem sonucu tozlar çalışma ortamına yayılmaktadır.

27 Tozlar biyolojik etkileri açısından şu başlıklar altında sınıflandırılabilir:
(1) Tahriş Edici Tozlar: Bir çok toz, başlıca şikayet konusudur. Çünkü bunlar deriyi tahriş ederler. Örneğin: Sodyum hidroksit, potasyum hidroksit, kireç tozları vb. gibi. Bazı tozlar, kendileri tahriş edici olmadıkları halde cildin gözeneklerini tıkamak suretiyle veya mikropların burada yerleşmelerine sebebiyet vererek, tahrişe yol açarlar. Hububat, şeker ve un tozları bunlara örnek olarak verilebilir. (2) Fibrojenik tozlar : Solunumla akciğerlere ulaşıp birikme sonucu fibrosise neden olan, akciğerlerde fonsiyonel bozukluk yapan tozlardır. Örneğin : Fibros meydana getiren, silis (kuvars, kristobalit, tridmit, tropoli talk, mika), silika, asbest tozları, kömür tozu.

28 (3) Toksik (zehirli) tozlar: Genellikle metal bileşikleridir
(3) Toksik (zehirli) tozlar: Genellikle metal bileşikleridir. Merkezi sinir sistemi, karaciğer, böbrek, kan vb. organ veya dokular üzerinde akut ya da kronik etki yapan tozlar). Bunlar, akciğerlerden, deriden veya sindirim yollarından kan dolaşımına girerek zehirlenmelere neden olurlar. Örneğin: kurşun, krom, kadmiyum, vanadyum, Arsenik, Dinitrofenoi. Bu çeşit tozlar tahrişe veya zehirlenmeye birlikte neden olabilirler. (4) Alerjik tozlar: Egzama veya astım yapan tozlardır. Örneğin : pamuk, keten, kenevir, jüt, tahta tozları, enzimler, hayvan derileri, postu, saçı, tüyü ve pulu. (5) İnert (sıkıcı)tozlar: Bunlar, tahriş edebilen fakat zehirlenmeye ve fibrosis'e neden olmayan, rahatsızlık verici tozlardır. Örneğin : portiand çimento, alçı taşı, kaolin, kireçtaşı, mermer v.b.

29 5- Dumanlar: Bunlar, kimyasal maddelerin meydana getirdikleri katı parçacıkların gaz halindeki dumanlarıdır. Örneğin hidroklorik asit ve amonyak buharları havada beyaz dumanlar halinde amonyum klorür meydana getirirler. Özellikle kaynak ve kesme işlemleri sırasında açığa çıkan dumanlar son derece önemlidir. Önlem almayı gerektirir.

30 B- Derİye Temas Yolu İle
Deri yolu ile absorbe edilme, doğrudan doğruya deriye temas etme ile meydana gelir. Asitler, alkaliler, solventler, yağlar, formaldehit, krom veya nikel, bazı organik tozlar, epoksi sertleştiriciler, neftyağı cilt için tehlikelidir. 1- Öldürücü zehirlenmeler: Nisbeten, çok az miktarlardaki zehirli maddeler absorbe edilebilir. Fakat, anilin, kurşun tetra etil veya hidrojen siyanür asidinin deriye kısa süre teması çok büyük tehlikeler meydana getirebilir. 2- Tahriş Edici Maddeler Bunlar, doğrudan doğruya deriye (cilde) etki ederler. Kuvvetli asitler (sülfürik asit, nitrik asit, hidro florik asit vb.). Bazlar (sodyum hidroksit – kostik, potasyum hidroksit, kireç vb.), klor, flor, brom, fenol vb. 3- Çözücüler Bunlar, doğrudan doğruya deriyi tahriş etmezler ancak, bakterilere karşı derinin direncini azaltırlar. (Dermatosis) Örneğin: Benzin, Gazyağı vb.)

31 C- SİNDİRİM YOLU İLE: Atmosferde bulunan ve salya ile karışan zehirli maddeleri yutmak, kimyasal maddeler bulaşmış gıdaları yemek, içmek, çiğnemek ve tüttürmek suretiyle sindirim yolu ile vücuda girerler.

32 D- Enjeksİyon yolu İle :

33 e) Göz tarafIndan absorbe edİlerek.

34 Bu nedenle maddenin fiziksel durumunun önemi büyüktür.

35 A. Katılar: Katı bir metal parçası tehlikeli gibi görünmeyebilir, ancak ısıtıldığında sıvı ve gaz (duman) haline geçer. Önemli tehlike katıların çok miktarda depolandıklarında olası bir yangın sonucu ortama yayılacak zehirli gazlardır. Katıların sağlık için çok tehlikeli oldukları durum onların toz halinde olmalarıdır.

36 Bunların risklerinden koruma önlemleri ise;
Toz kontrolü, Tıbbi gözlem altında tutmak, Kişisel koruyucular vermektir.

37 B. Sıvılar: Zararlı maddelerin pek çoğu sıvı haldedir. Bu grupta asitleri, alkalileri ve organik çözücüleri görürüz. Bütün sıvılar buharlaşır ve gerçek tehlike onların buharlarının toksik olması ve onun çalışanlar tarafından solunmasıdır. Bu nedenle kolay uçucu sıvılar genellikle daha çok tehlikelidir. Kapalı yerlerde az tehlikeli kolay uçucu maddeler çok tehlikeli zor uçucu maddelerden daha çok tehlikeye neden olurlar. Bu durumda burada organik çözücülere ağırlık vermek gereklidir.

38 B. Sıvılar: Alifatik hidrokarbonlar (n-Hegzan, oktan), siklik hidrokarbonlar (turpentin), nitrohidrokarbonlar (nitroetan), aromatik hidrokarbonlar (benzen, toluen), halojenil hidrokarbonlar (karbontetrakiorür), alkoller (metanoL etanol), aldehitler ve ketonlar (asetaldehit), eterler (etileter), glikol türevleri, esterler, nitro parafinler, karbon disülfür v.b. bu gruba girerler. Kişilerin çözücülerden etkilenmeleri çözücünün toksitesine, konsantrasyonuna ve etkilendiği süreye bağlıdır.

39 Bunların risklerinden koruma önlemleri ise;
Daha az toksik madde ile değiştirmek Kapalı sistem çalışmak, Kişisel koruyucular vermektir. İşçiyi eğitmek gerekir.

40 C. Gazlar ve Buharlar Gazların ve buharların tehlikelilik derecesi maddelerin kimyasal yapılarına, havadaki konsantrasyonlarına ve maruz kalma sürelerine bağlıdır. Ayrıca gaz ve buharların suda çözünür veya çözünmez olması da tehlikelilik derecelerinde önemli rol oynar. Örneğin: suda çözünür gaz olan amonyak solunum sisteminin başlangıç kısmını tahriş eder ve öksürüğe neden olur. Metaller erime noktalarının üstündeki sıcaklıklarda buharlaşırlar. Lehim, kaynak, ısıyla kesme, kalıp dökme işlerinde olduğu gibi. Metal buharları (dumanları) genellikle işlemin yapıldığı yerin üstünde beyaz duman halinde görülür. En çok etkilenilen metal dumanlan kurşun, civa, kadmiyum ve demir oksittir. Sanayi'de en çok etkilenilen gazlar; klor ve türevleri, flor ve türevleri, azot oksitler, kükürtdioksit, azot ve amonyak v.b. dir.

41 Bunların risklerinden koruma önlemleri ise;
Çalışma alanında havalandırma sistemini iyi sağlamak, Kişisel koruyucular vermektir. İşçiyi eğitmek gerekir.

42 (b) Fiziksel etmenler:
Fiziksel ortamın temel etmenleri; Gürültü, Aydınlatma, Isı, Nem, Hava akım hızı, Basınç, Radyasyondur.

43 Fiziksel Etkenlere (Çevresel Zararlara) Maruz Kalma
1- Titreşim – Sarsıntı – Vibrasyon: Sarsıntıya katlanma, çalışanı yorar ve sinirli yapar. Parmakların hassasiyetinin kaybolmasına ve iltihaplanmasına neden olabilir. Pnömatik (yüksek hava basınçlı) el aletleri – çekiçleri, yüksek hızlı taş tezgahları, dikiş makineları, forklift vb. kullanmak gibi. 2- Gürültü: Gürültü arzu edilmeyen sestir. Biz burada sadece gürültünün şiddetini, sürekli veya kesikli oluşunu, işitme organlarını tahriş edici, bu organlara etki ve zarar verici durumlarını ele alacağız. En modern şehirlerde ve büküm ve dokumanın yapıldığı tekstil sanayi, işleri sanayi, dökümhaneler, metal işleri sanayi gibi birçok işyeri ve mesleklerde, yüksek düzeyde gürültüye devamlı maruziyet, şahısların kazalara ve işitme kayıplarına uğramalarına neden olmaktadır.

44 Gürültüyü Kontrol Edebilmek İçin ;
ilk basamak; gürültünün kalite ve miktar olarak ölçülmesi ve ortamın tanımlanmasıdır. ikinci basamaksa; ölçülen gürültü düzeyi ile standart gürültü düzeyinin karşılaştırılması ve ne kadarlık bir azalmanın gerekli olduğu saptanarak "mühendislik kontrolü mü?", "kişisel koruyucu mu?", yoksa "etkilenme süresinin azaltılması yararlıdır?“ araştırılır.

45 3- Aydınlatma: Yetersiz aydınlatma, farklı , göz kamaştıran titrek ve parlak ışıklar göz yorgunluğuna ve sinir sisteminin bozulmasına neden olurlar. İşyerlerindeki avlular, açık alanlar, dış yollar, geçitler ve benzeri yerler, en az 20 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır. Kaba malzemelerin taşınması, aktarılması, depolanması ve benzeri kaba işlerin yapıldığı yerler ile iş geçit koridor yol ve merdivenler, en az 50 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır. Kaba montaj,balyaların açılması, hububat öğütülmesi ve benzeri işlerin yapıldığı yerler ile kazan dairesi, makine dairesi, insan ve yük asansör kabinleri malzeme stok ambarları, soyunma ve yıkanma yerleri, yemekhane ve helalar, en az 100 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır.

46 Normal montaj, kaba işler yapılan tezgahlar, konserve ve kutulama ve benzeri işlerin yapıldığı yerler, en az 200 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır. Ayrıntıların, yakından seçilebilmesi gereken işlerin yapıldığı yerler, en az 300 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır. Koyu renkli dokuma, büro ve benzeri sürekli dikkati gerektiren ince işlerin yapıldığı yerler, en az 500 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır. Hassas işlerin sürekli olarak yapıldığı yerler en az 1000 lüks (lux) ile aydınlatılacaktır.

47 4- Radyasyon – Işın Saçan Enerji
a) Enfraruj Işınları Aşırı ısı ışınları sıcak çarpmasına, cilt tahrişine ve gözde katarakt meydana getirir. İzin verilebilen (müsaade edilebilen) en fazla (azami) konsantrasyon saptanmalıdır.

48 b) Gamma Işınları Radium ve radyoaktif maddeler ve x ışınlarına vücudun fazla maruziyeti (etkisinde kalması – sunuk kalması ) , canlılığın azalmasına, halsizliğe, baş ağrısına, anemiye, lösemiye neden olabilir. Vücudun bazı kısımlarının bu ışınlara çok fazla maruz kalması, radium yanıklarını meydana getirir. Gamma Işınlarının Kontrol Önlemleri : Bu gibi maddeleri çok az miktarlarda depolayın, taşıyın ve kullanın. İşçileri, bu ışınlardan olabildiğince uzakta tutun. Koruyucu kurşun malzeme kullanın. Maruz kalma süresini en azda tutun.

49 c) Ultraviole Işınlar Bu ışınlar, korunmamış deri bölgelerinde yanıklar meydana getirir ve gözleri etkiler. Konjonktüvit, iritis, cornea ulceri cv. Bu ışınların ana kaynağı kaynak makinalarıdır. Koruyucu önlemler: Özel giyim, başlık, gözlük, eldiven ve koruyucu siper kullanmak. d) Kısa Dalga Işınları Yüksek frekanslı akımın kullanıldığı elektronik cihazlarda, Radar Sistemlerinde meydana gelebilir. Yüksek enerjili ışınlar çelik talaşlarını kızdırabileceği gibi flaş lambalarını da yakabilir. 300 mc. Den daha yüksek frakanslar insan duyarlılığına çok zararlı olabilir. Genellikle büyük ve küçük sabit radar direklerinin çok yakınlarına yaklaşmamalı ve çalışan radar antenlerine özellikle yakın mesafede asla bırakılmamalıdır.

50 e) Isı – Sıcaklık Çok fazla sıcaklık ve nem, insan vücudunun ısı kontrol mekanizmasına ağırlık verebilir. Böyle bir durumda vücudu ancak uzun bir süre de alışabilir. 1- Çalışma'da Rahat Sıcaklık bölgesi Bağıl (nisbi) nem, rahat çalışmanın devamlı olmasında en önemli etkendir. Çok fazla nem, terlemeye ve terin vücuttan uzaklaşmasına etki eder. Ancak soğutma sistemi ile vücut sıcaklığı normalde tutulabilir. Eğer vücut sıcaklığı çok yükselirse sıcak çarpması (bayılma) ile sonuçlanabilir. En çok rahatlık veren sıcaklık, atmosfer ve hava koşullarını özel bir alanda ve mevsime göre değiştirmekle elde edilebilir. Örneğin, rahat bir çalışma sıcaklığı kışın 18 0C – 21 0C ve % 40 bağıl nem olarak verilebilir .Yazın ise bunun biraz üstü olabilir. 2- Sıcaklıktan Meydana Gelen Kasılmalar (Kramplar) Fazla terlemede, vücuttan çıkan tuzu almak için fazlaca tuz kullanılır. Bu, sıcaklık sebebi ile kramplara neden olabilir. İşçiler tarafından alınacak tuz miktarı işyeri hekiminin kontrolü altında saptanmalıdır.

51 Temel Konfor Faktörleri:
Vücudun ısı dengesi konfor ve sağlık bakımından fizyolojik bir sorundur. Bu denge sıcaktan veya soğuktan bozulduğu zaman insanlar dengeyi ve konforu sağlayacak koruyucu yöntemleri araştırır, insanın ortamla ısı alışverişine etki eden 4 ayrı faktör vardır. Bunlar: Ortamın sıcaklığı, Hava akım hızı, Havanın nem miktarı Radyant ısıdır (İş ortamlarındaki sıcak veya soğuk yüzeylerden çalışanlara veya çalışanlardan bu yüzeylere ısı yayılımıdır)

52 Ortam koşullarının kontrolünü :
Ortamda çalışan işçi sayısı, Yapılan işin cinsi, İşlem İçin gerekli ortam koşulları, Ortama katılan ısı, İşyerini coğrafik durumu etkiler.

53 Termal konfor koşullarını sağlamak için :
Isının kaynakta kontrolü, Yerel soğutma uygulamaları, Radyant ısıdan korunma, Gerekli kişisel koruyucuların verilmesi yoluna gitmek gerekir.

54 İŞ HİJYENİ KONTROL TEKNOLOJİLERİ:
Kontrol teknolojisi bir takım tedbir ve tekniklerden oluşur. Kontrol; kirleticilerin konsantrasyonu, tipi ve boyutları maruz kalma süresi, kirlenmeye sebep olan işlemin niteliği, etmenin fiziksel, kimyasal ve toksik özelliklerine bağlıdır. Mesleki zararlıların belirlenmesi, sağlığa etkilerinin belirlenmesi, maruziyet derecelerinin ve maruziyet koşullarının belirlenmesi ve sağlığa etkilerinin kabul edilebilir düzeye getirmek (standartlarla karşılaştırılarak) Zararlıların tanımı ve değerlendirilmesi çok önemlidir. Sonra da uygun kontrol yöntemlerinin tasarımına geçilir ve işyerinde uygulanır, ayrıca kontrol yöntemlerinin periyodik kontrolleri yapılarak sürekliliği sağlanır. (Örn; kaçakları erken haber veren detektör ve alarm sistemleri gibi) Bu maruziyetlerin sağlığa etkisi de olabildiğince erken teşhis edilmeli. İş güvenliği uzmanı zararlıyı erken görüp kontrol altına alarak, iş yeri hekimi de maruziyeti başlangıçta tesbit edip önlem için talepte bulunarak ortak çalışmalıdırlar.

55 KONTROL YÖNTEMLERİ Aşağıdaki soruları sorarak başlayabiliriz alınacak tedbirler; Potansiyel zararlılar nelerdir, nereden kaynaklanmaktadır? Bu zararlılar yok edilebilir mi? Yoksa tamamen izole edilebilir mi? Zararlının varlığı ve açığa çıkma ihtimali önlenebilir mi? Belli operasyonu yürütmenin daha zararsız yolu varmı? Maruziyet süresi kısaltılabilir mi? (Çalışma şekilleri ve idari kontrollerle)

56 KONTROL YÖNTEMLERİ Kontrol yöntemleri iki ana kategoride toplanabilir
1- Ortam kontrol tedbirleri 2- Kişisel kontrol tedbirleri

57 1- Ortam kontrol tedbirleri
A)Yeterli tasarım ve kurulum İşyerlerinin makine ve techizatının ve prosesinin tasarımı yapılırken iş sağlığı ve güvenliğinin göz önünde bulundurulmasıdır. İş yeri kurulduktan sonra zararlıları azaltmak için değişiklik yapmak zordur. Bu nedenle proses ve techizat seçerken zararlılık özelliklerini değerlendirme ve ona göre karar verilmelidir. Kimyasallar için açık sistem yerine kapalı sistem seçilmeli, tozlar için toz üreten sistem yerine tozdan arındırılmış sistem seçilmelidir. Bu sistemler pahalı bile olsa baştan tercih edilmelidir. Diğer sistemler için yaptırılacak havalandırma daha pahalı olabilir ve beklenen faydayı sağlamayabilir. İş yeri tasarımında ve kurulumunda da aydınlatma ve havalandırma dikkatlice göz önüne alınmalıdır.

58 B) Zararlıyı kaynağında yok etmek veya En aza indirgemek
Zararlıyı her zaman kaynağında yok etmek mümkün olmayabilir, fakat çok zehirli, kanserojen, mutajen veya teratojen gibi kimyasallar için şüphesiz en güvenli çözümdür. (benzenin çözücü olarak, beta naftil aminin boya işinde yasaklanması)

59 C) İkame yöntemi(yerine koyma)
Zararlılara maruziyeti önlemenin etkin bir yolu olabilir.Örneğin kibrit yapımında beyaz fosforun yerine fosfor sülfür kullanılması,şapka yapımında civanın kullanılmaması,civasız madde kullanılması gibi.İkame yönteminde olası alternatifler aranmalı teknolojik ve ekonomik verimlilik değerlendirilmelidir.Burada ikame ettiğimiz madde ile yeni tehlikeler getirmediğimizden emin olmalıyız.Toksikolojik etkileri ve güvenlik özellikleri(yanıcı gibi) ortak değerlendirilmelidir. İkame maddenin daha düşük toksisiteye daha yüksek güvenlik özelliğine sahip olduğundan emin olmalıyız. (Örnek: karbon tetraklorür yerine 111 trikloroetan ; benzen yerine toluen, siklohekzan; asbest yerine fiberglas; kurşunlu boya pigmentleri yerine titanyum ve çinko oksit kullanıldığı gibi.) Prosesin modifikasyonu,makine ekipmanın tamir ve bakımı da zararlıları en aza indirebilir.

60 D) İzolasyon Zararlılar izole edilerek çalışanla temas ettirilmeyebilirler. Çalışanla zararlı arasına bariyer konur, kapalı sistem olur, ayırma duvarları konur veya araya mesafe konur. Kapalı Sistemler:Pek çok zehirli kimyasallar bu yöntemle daha güvenli kullanılırlar.Kimya ve petrol sanayiinde kapalı sistem kullanılır. Buna rağmen kaçakları kontrol etmek için düzenli ortam havasını izlemek gereklidir. Eğer bir kaçak varsa büyük bir felakete yol açmadan hemen tamir edilmelidir.Belli başlı zehirli veya kanserojen kimyasalların olduğu yerler özel işaretle işaretlenmeli sadece yetkili kişiler donanımlı olarak bu bölmelere girmeli ve tıbbi gözetim altında olmalılar.

61 E) Havalandırma İşyerlerinde şu amaçlar için kullanılır Termal konfor koşullarını sağlama, İşyerinin havasını yenileme, kirlilikleri seyrelterek kabul edilebilir düzeye getirme, Zararlıların işçinin solunum düzeyine erişmesini önlemek.

62 Genel havalandırma: iş yerlerindeki kirlilikler az miktarda ve düşük zehirlilik gösteriyor ise uygulanabilir. Lokal havalandırma: Zararlıyı kaynağında işçiye ulaşmadan uzaklaştıran en etkili yöntemdir.Uzaklaştırılan kirlilikler doğrudan atmosfere ve çevreye salınmamalı muhakkak toplayıcılarda toplanmalıdır.

63 F) Yaş metotlar: İşyeri ortamında toz kontrolu için su veya ıslatıcı ajanlar kullanmak etkin bir yöntemdir. Madencilikte yaş delme yöntemi gibi. Bu yöntem kullanılınca silikosiz hastalığında keskin düşüşler gözlenmiştir. (Silikosiz hastalığını yapan solunabilir tozdur,bunun da sıvı ile teması yüzeyi küçük olduğu için çok güçtür. Bu nedenle ortamda toz ölçümü yapılmalıdır).

64 G) İşyerinin temizliği, depolama ve etiketleme
İşyerinin,makinaların temizliği, atıkların toplanması, çalışanların toza kimyasala maruziyetini azaltacaktır. Etrafa sıçramış kimyasalı buharlaşmasına fırsat vermeden temizlemek, Çözücüye bulaşmış üstüpüleri,boş çözücü kutularını,zehirli kimyasal ve toz torbalarını uzaklaştırmak, İşyerinin elektrik süpürgesi ve su ile düzenli temizlenmesi(toz birikimini önlemek için), Uçucu kimyasalların kabını çok sıkı bir şekilde kapalı tutmak, G) İşyerinin temizliği, depolama ve etiketleme

65 İşyerinin genel olarak düzgün ve temiz olması
İşyerinin genel olarak düzgün ve temiz olması. Bu basit yöntemler işyerinin yangından korunmasını, işçilerin sağlığının korunmasını sağlar. Binanın da tabanının düzgün olması,temizlik için yeterli araç gerecin bulunması,atıklar için uygun yerler olması,zehirli atıklar için ayrı özel yerler olması gibi. Depolama: Ham maddelerin, kimyasalların, ürünlerin uygun yerlerde ve uygun kaplarda depolanması sağlık ve güvenlik için çok önemlidir. Etiketler kullanıcıların dilinde yazılmış olmalıdır. Yanıcı,zehirli ve aşındırıcı gibi,ilk yardım önlemleri de etikette yer almalıdır.

66 2- KİŞİSEL kontrol tedbİrlerİ
Tecrübeli işçilerle istişare edip en az zararlı çalışma şekli bulunabilir. Tabii ki işçilerin katkısı eğitimleri ve işbirliği yapma düzeyleri ile sınırlıdır. A) Kişisel koruyucu Donanım: Çalışanı zararlıdan izole ederek korunma sağlar. Baret, gözlük, eldiven geçirgen olmayan elbise, respiratörler, kulak koruyucuları gibi.

67 Sağlık, işçinin kişisel alışkınlıklarına da bağlıdır.
B) Maruziyet süresinin sınırlandırılması, C) İşçi rotasyonu D) Kişisel Hijyen: Özellikle kimyasallarla çalışmalarda kişisel hijyen çok önemlidir. İnsanın ve elbiselerinin temiz olması gerekmektedir. Bu temizlik için yeterli imkanlar işçiye verilmelidir. Yeterli duş ve sıcak su sistemi,yeterli soyunma dolapları,iş elbiselerinin yıkanması gibi. Sağlık, işçinin kişisel alışkınlıklarına da bağlıdır.

68 Yeme içme:İşyerinde sular içilebilir standartta olmalı ve atılabilir bardaklar kullanılmalıdır. Zararlı maddelerle çalışırken işbaşında yeme içme yasaklanmalı, işyerinde kantinler olmalıdır. Sigara içme:Çalışma alanının ve kapalı alanların dışında içilmelidir. Deri hijyeni:deri bir işçinin en çok zararlılara maruz kalan vücut parçasıdır. Yaralı deriden pek çok mikroplar kolaylıkla girerler. Dermatitler kimya sanayiinde çok görülür. Biyolojik ajan olan mantar, bakteri, parazitler de deriyi enfekte ederler. Bu nedenlerle deri her zaman temiz tutulmalıdır.

69 Ağız hijyeni: İşyerinde tozlar, dumanlar, kurşun, civa, kadmiyum buharları ağıza burna girerler. İrrite ederler, hatta kansere neden olurlar. Asitler dişleri bozar, işçiler günlük temizliğe çok dikkat etmeli ve böyle durumlarda maske kullanmalıdır. İşe giriş ve periyodik muayeneler, biyolojik testler, sağlık eğitimi, güvenlik kültürü oluşturma, ergonomi hakkında bilgilendirme de bu çerçevede değerlendirilmeli ve iş güvenliği uzmanı ile işyeri hekimi ortak bir programda anlaşmalıdır. İlerde mevzuat kısmında da göreceğiz yasalar da bunu emretmektedir. Mesleki maruziyetlerin kontrolu çok disiplinli bir yaklaşım gerektirir. Mühendislik ve tıp birbirini tamamlar.

70 Buraya kadar anlatılanlardan da gördük ki işyerinde iş hijyeninin diğer bir adı ile iş sağlığı ve güvenliğinin temini için iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi olmazsa olmaz elemandır. Ölçümleri ve değerlendirmeleri ile iş hijyenistinin de katkısı olmadan bu işler yürütülemez. Ancak şu da bilinmelidir ki İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı anlaşarak işbirliği yaparak çalışmalıdır. Bir birini yetkilendirecek görev verecek pozisyonda değillerdir.

71 İşçileri işin riskinden korunmak için üç ana temel prensip vardır.
(1) Tehlikenin kaynağını yok etmek, (2) Tehlikenin kaynağını kapamak, (3) Kişisel koruyucuları vermek ve kullandırmaktır. Kişisel koruyucu araçların tehlikeleri azaltmadığı veya ortadan kaldırmadığı da daima göz önünde bulundurulmalıdır. Ayrıca kişisel koruyucuyu kullanacak işçiler uygun bir şekilde eğitilip bilgilendirilmediğinde bu araçlar etkisiz olabilir.

72 Kişisel koruyucular İnsan vücuduna göre sınıflandırılabilir:
Kafa Koruyucuları : Baret, şapka, kasket, saç filesi, gözlük, yüz siperi kulak koruyucuları, maskeler ve solunum yolları koruyucuları (hava sağlamalı maskeler).

73 (2) Gövde Koruyucuları : Vücudu hijyenik koşullara, soğuğa, asit ve bazlara, yangına karşı korumalıdır. Ceket ve pantolon, tulumlar, iş önlükleri (deri, lastik, kauçuk, pvc vb.) ikaz gömlekleri, emniyet kemerleri v.b.

74 (3) El ve Ayak Koruyucuları :
İş kazalarında en çok yaralanan organlar el ve ayaklardır. Her 100 kazanın 80'inde el ve ayaklar yaralanmaktadır. Eldivenler, parmak koruyucuları, bilek koruyucuları, kolluklar, emniyet (iş) ayakkabıları, botları ve tozluklar bu sınıfa girer.

75 (1) Her bir iş alanında tam bir tehlike değerlendirmesi yapılmalıdır.
Kişisel Koruyucu Teçhizatları vermek ve kullandırmak için: (1) Her bir iş alanında tam bir tehlike değerlendirmesi yapılmalıdır. (2) Olası tehlikelerin türü ve şiddetine göre uygun kişisel koruyucu teçhizatları seçilmelidir. (3) Etkilenen işçiler eğitilmeli ve sertifika verilmelidir.

76 Tehlike kaynaklarının belirlenebilmesi için;
Her bir iş bölgesi gözden geçirilmelidir. Bu işlem yapılırken aşağıda belirtilen potansiyel tehlike kaynaklarına dikkat edilmelidir. - Kimyasala maruz kalma durumu, - Sıcak veya soğuk ısı dereceleri- çevresel veya yanıklar veya donmaya neden olan teçhizatlar, - Zararlı tozlar, ve dumanlar, - Kaynak, taşlama, kesme işlemleri var mı? - Düşen veya damlayan maddeler,

77 Tehlike kaynaklarının belirlenebilmesi için;
- Hareketli parçalar - Sıkıştırma veya kapma riski yaratabilecek dönen ve sıkıştıran aksam, - Elektrik tehlikesi, - Önceki iş kazalarının İncelenmesinin sonuçları. İşçilere bunlarla ilgili tehlikeye uygun verilecek koruyucuların nasıl, nerede, ne zaman, hangisi kullanılacak, sınırları nelerdir ve ömürleri ne kadardır gibi konularda eğitim verilmelidir.

78 Tablo 2. Kesin Kanserojen Maddelerden Seçilmiş Örnekler
Madde İlişkili kanser türü Amino bifenil Mesane Arsenik Akciğer, deri Asbest Akciğer, mezotelyoma, sindirim sistemi Benzen Lösemi, akciğer, Benzidin Kadmiyum Prostat                        Katran Deri, akciğer Krom Solunum yolları, sinuslar Naftil amin Nikel Akciğer, solunum yolları Vinil klorür Karaciğer, anjiyosarkom İyonizan radyasyon Lösemi, akciğer, deri, kemik Ultraviyole ışın Deri

79 Kanser Riski Bulunan İşkolları
İşkolu Kanser türü Etken Tarım, orman, balıkçılık Deri, akciğer, dudak Ultraviyole, arsenikli pestisid Madencilik Deri, akciğer, lösemi Arsenik, radon, asbest Petrol endüstrisi Deri, skrotum Polinükleer aromatik hidrokarbon Metal endüstrisi Solunum yolları, akciğer Arsenik, krom ve nikel bileşikleri, Ulaştırma, gemi yapımı Akciğer, mezotelyoma Asbest Kimya sanayii Akciğer, karaciğer, sinus, mesane BCME, krom, nikel, vinil klorür, benzidin, boya maddeleri, Kok üretimi Akciğer, mesane Benzpiren, naftilamin Lastik sanayii Mesane, lösemi Aromatik aminler, benzen İnşaat işleri Akciğer , mezotelyoma Asbest (yalıtım işlemleri) Deri sanayii, ayakabıcılık Lösemi, burun boşluğu Benzen, deri tozu Sağlık çalışanları Lösemi, akciğer Radyasyon, antikanser ilaçlar Asfalt yol yapımı Akciğer Benzpiren Pestisid üretimi Arsenik Asbestli malzeme üretimi