1. Öğrenim Hedefleri Bu dersin sonunda; Ergenlerde madde bağımlılığı ile baş edebilmeyi, uygulanabilir yöntemleri bilmeyi ve uygulamayı, Ergenlere erken.

... konulu sunumlar: "1. Öğrenim Hedefleri Bu dersin sonunda; Ergenlerde madde bağımlılığı ile baş edebilmeyi, uygulanabilir yöntemleri bilmeyi ve uygulamayı, Ergenlere erken."— Sunum transkripti:

1 1

2 Öğrenim Hedefleri Bu dersin sonunda; Ergenlerde madde bağımlılığı ile baş edebilmeyi, uygulanabilir yöntemleri bilmeyi ve uygulamayı, Ergenlere erken evrede ve sistematik olarak yaklaşmayı ve değerlendirebilmeyi amaçlıyoruz. 2

3 Ergenlik dönemi: Bu dönem 12 yaş ile 20 yaş hatta bazılarına göre 24 yaşa kadar uzayabilen bir dönemdir. Ülkemizde nüfusun yaklaşık %18’ini 10-19 yaşlar arasındaki ergenler oluşturmaktadır. Ergen dönemi, biyopsikososyal değişim sürecinin hızlı ve beraber yaşandığı hassas bir süreçtir. Cinsel kimliği kabullenme, ana babaya bağımlılıktan kurtulma, toplumsal yerini araştırma ve bir mesleğe yönelme çabalarının gösterildiği 8-12 yıllık bir dönem kapsar. 3

4 Her bir ergenin gelişimi kendine özgüdür. Gelişim sürecinde çeşitli sorunlarla karşılaşılabilir. Bu dönemde karşılaşılan sorunların özellikle psikososyal ağırlıklı olması, ergenlere verilecek sağlık hizmetinde dikkate alınmalıdır. 4

5 Neden bu dönem önemli? Birçok ergen kazalar, intihar, şiddet, gebelikle ilişkili komplikasyonlar ve diğer hastalıklar gibi önlenebilir veya tedavi edilebilir nedenler yüzünden erken ölmektedir. Ayrıca erişkinlikteki çoğu ciddi hastalığın kökleri ergenlik dönemine aittir. Örneğin; sigara kullanımı, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar, kötü beslenme ve egzersiz alışkanlığı kazanmamış olması daha sonraki yaşamda erken ölüm ya da hastalıklara yol açar. 5

6 Çocuklar ve gençler, ruh sağlığı ihtiyaçlarının karşılanmaması açısından da özellikle yüksek risk taşıyan gruplar olarak tanımlanmaktadır. Bu kişiler yeterli bedensel ve duygusal destek alamadıkları gibi damgalanma ve ayrımcılığa maruz kalmaktadırlar. 6

7 Neden Birinci Basamak? Birinci basamak hekimliği ilk tıbbi temas noktası olması özelliğinden dolayı, ergenliğe geçiş döneminde ergen sağlığı açısından önemli bir role sahiptir. Hastalıkların olabildiğince erken evrede ve sistematik bir yaklaşımla kişinin evine ve toplumuna yakın ortamda tedavisi en iyi sağlık sonuçlarını sağlar. 7

8 Ergen Değerlendirmesinde Ebeveynin Rolü Nasıl Olmalıdır? 1- Ergen ebeveyn işbirliği yöntemi 2- Ergenin birincil, ebeveynin ikincil olduğu yöntem 3- Ergenin birincil, ebeveynin katılımının isteğe bağlı olduğu yöntem 8

9 1- Ergen ebeveyn işbirliği yöntemi: ebeveyn ve ergen öykü alımında ve tedavi planlanmasında bir aradadır. Sorumlulukların paylaşılmasına birlikte karar verilir. Bu yöntem erken ergenlik (11-14 yaş) döneminde tercih edilmelidir. 9

10 2- Ergenin birincil, ebeveynin ikincil olduğu yöntem: ergen ve ebeveynle birlikte görüşüldükten sonra ergenle tek başına görüşme yapılır. Bu yöntemde daha çok ergen ön plandadır, fakat ebeveynle iletişim devam eder. Bu yöntem orta ergenlik (15-17 yaş) döneminde tercih edilmelidir. 10

11 3- Ergenin birincil, ebeveynin katılımının isteğe bağlı olduğu yöntem: bu yöntemde ergenle kurulan ilişkide gizlilik esastır. Ebeveynle doğrudan bir ilişki yoktur, ancak ergen aracılığıyla kurulur. Bu yöntem geç ergenlik (18 yaş ve üstü) döneminde tercih edilmelidir. 11

12 Öykü Ergen değerlendirmesinde başvuru nedeni, özgeçmiş, aile öyküsü, sistemlerin sorgulanması, psikososyal öykü başlıkları altında ayrıntılı öykü alınmalıdır. Sağlık personelinin kişiliği ve yaklaşımı, ergenlerle öncelikle birey olarak ilgilenmek ve ardından problemlerine odaklanmak, onlarla beraber rahat olmayı hissetmek, ergenler ve aileleriyle iyi bir iletişim kurmak, iyi bir öykü almanın yalnızca bilgi toplamak için değil, gelecekte güvene dayalı bir ilişkinin oluşması için önemli bir fırsat olduğu bilinmelidir. 12

13 Öykü sırasında ergen ile yakın bir ilişki oluşturulmalıdır. Konuşmaya doktorun kendini tanıtımı ve ergenle tokalaşarak başlanmalıdır. Görüşmeye ergeni rahatsız etmeyecek sorularla başlanmalı, giderek daha hassas sorulara geçilmelidir. Bu şekilde görüşme sırasında bir duyarlılık merdiveni oluşturulmuş olur (en az rahatsızlık duyulan konunun en son değerlendirilecek olması ergen ile iletişimi kolaylaştırmaktadır.) Görüşme süresince açık uçlu sorular tercih edilmelidir. 13

14 Başvuru nedeni Asıl başvuru nedeni ortaya çıkarılmalı ve ayrıntılı bir şekilde değerlendirilmelidir. Ergenlerin yakınmalarını ilişkilendirdikleri olaylar veya durumlar ebeveynlerininkinden farklı olabileceği için öykü mutlaka her iki taraftan da alınmalıdır. Ergene en iyi şekilde yardımcı olabilmek için ergen ve ebeveynden alınan öykü bir arada değerlendirilmelidir. 14

15 Özgeçmiş Prenatal ve natal öyküsü, çocukluk çağında geçirdiği hastalıklar, kaza ve ameliyat öyküsü, aşılama, büyüme ve gelişme ile ilgili ayrıntılı bilgi alınmalıdır. Aile öyküsü Aile bireylerinin yaşları ve genel sağlık öyküsü sorulmalıdır. Aile genetik hastalıklar ve önemli bulaşıcı hastalıklar açısından araştırılmalıdır. 15

16 Psikososyal öykü “HEEADSSS (veya HEADS) ’’sorgulaması Ergenlerin değerlendirilmesinde ipucu veren çeşitli hatırlatıcı akronimler hekimlerin zamanı etkili kullanması açısından yararlı olabilir. 16

17 HEADSSS Home/ environmentEv, çevre Education/employment, EatingEğitim/ uğraş, beslenme Activities, per-groupEtkinlikler (grup ile) Drugs (tobacco, alcohol, others), Madde kullanımı (tütün, alkol, diğer), SexualityCinsellik Suicide/depressionDepresyon ve intihar Safety from injury and violenceGüvenlik ve şiddet 17

18 Öncelikle boş zamanlarını nasıl değerlendirdiği, akranları ile olan sosyal ilişkileri ve birlikte yaptığı etkinlikler hakkında bilgi alınmalıdır. Ergene ilişki varlığı sorgulanmalıdır. Cinsel yolla bulaşan hastalıklar ve gebelik konusundaki bilgi seviyesi öğrenilmelidir. 18

19 Ailesinin ve kendisinin sigara öyküsü, alkol ve uyuşturucu bağımlılığı öyküsü sorgulanmalıdır. Eğer ailede ya da kendisinde bu tür bağımlılık varsa; depresyon, okul başarısı, uyku düzeni, kontrol edilemeyen öfkelenmeler, ağlama krizleri açısından değerlendirilmelidir. Hızlı motorlu araç kullanma, araba kullanırken emniyet kemeri kullanıp kullanmadığı, motor kullanırken kask kullanıp kullanmadığı gibi riskli davranışlar sorgulanmalıdır. 19

20 Şiddete yönelik davranışlarını değerlendirmek için kendisinin veya yakın arkadaşlarının herhangi bir silah ya da bıçak gibi kesici-delici alet taşıyıp taşımadığı, şiddete yönelik faaliyetlerde bulunması için arkadaş çevresinin kendisine baskı yapıp yapmadığı sorgulanmalıdır. 20

21 İntihar düşüncesi hakkında açık uçlu sorular sorulmalı, eğer intihar düşüncesi varsa genelden özele doğru sorularla bu düşüncesinin boyutu ve ailede süreğen bir strese neden olabilecek bir durum olup olmadığı değerlendirilmelidir. Ayrıca ailesinde ya da kendisinde daha önce intihar girişimi olup olmadığı, olduysa ayrıntıları araştırılmalıdır. 21

22 Erken yaşta cinsel ilişki öyküsü ve intihar girişimi olan, okul başarısı düşük ve aile için problemler yaşayan ergenler cinsel istismar açısından özellikle değerlendirilmelidir. 22

23 Nasıl baş etmeliyiz? 23

24 Koruma ve takip Ergenlik döneminde riskli davranışların görülme oranın yüksek olması nedeniyle, bu konuda danışmalık ve koruyucu sağlık hizmetleri verilmesi önemlidir. 24

25 Sigara kullanan ergenlere sigaranın uzun dönemde neden olabileceği komplikasyonlar konusunda bilgi verilmeli, ergen sigara kullanmıyorsa bile bu konular ilerde sigaraya başlama ihtimalini azaltmak için konuşulmalıdır. 25

26 Alkol ve uyuşturucu kullanımının sağlığı, okul başarısı ve ilerdeki iş hayatı üzerindeki olumsuz etkileri ergenle konuşulmalıdır. Bu tür alışkanlıkları varsa bunların bırakılması konusunda destek olunmalıdır. Bu tür alışkanlıkları olan ergenler bağımlılık yapıcı maddelerin etkisi altında olduğu zamanlarda motorlu araç kullanmaması konusunda bilinçlendirilmelidir. 26

27 Şiddete eğilimli gruplar içinde yer alan ergenlere şiddet eylemlerinin olumsuz etkileri ile ilgili uyarıcı danışmanlık verilmelidir. Üzerinde ateşli silah veya kesici-delici alet taşımaması konusunda bilinçlendirilmeli, gerekirse öfke kontrolü ile ilgili eğitimlere katılımı konusunda cesaretlendirilmelidir. 27

28 İntihar düşüncesi olan ergenlerde bu düşüncenin ciddiyeti değerlendirilmeli, bu konuda planları varsa açık sorularla planlarının detayları öğrenilmeli ve ailesiyle paylaşılmalı, psikiyatri bölümüne sevk edilmelidir. 28

29 Türkiye Ruh Sağlığı Profili Araştırmasında çocuk ve gençlerde sorunlu davranışların yaklaşık %11 oranında olduğu görülmüştür. 29

30 Aşağıdaki yaklaşım ile ergenin madde kullanımı hakkında bilgi sahibi olabiliriz. Senin yaşındakilerin çoğu sigara/alkol/ilaçlar denemeye başlıyor. Arkadaşlarından herhangi biri bunları deniyor mu? Peki, sen hiç denedin mi? Ne kadar ve ne sıklıkta alıyorlar ve son zamanlarda sıklık artmış mı? Bu aşamadan sonra ilaç/sigara kullanımının veya alkolün üzerlerindeki etkilerini ve pişman olup olmadıklarını sorabiliriz. 30

31 31

32 32

33 33

34 34

35 35

36 36

37 37

38 38

39 39