Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi 4. Yönlendirme Komitesi Toplantısı.

... konulu sunumlar: "Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi 4. Yönlendirme Komitesi Toplantısı."— Sunum transkripti:

1 Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi 4. Yönlendirme Komitesi Toplantısı 28 Temmuz 2016 Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Ankara Doç. Dr. Serkan GÜRLÜK Tematik Analizler Raporu Ekonomik Analizler

2 Sanayi Sektörü Sanayi sektörü teknik raporuna göre 2016 yılı itibariyle yaklaşık 50 hm 3 /yıl sanayi suyuna ihtiyaç bulunmaktadır. Bu suyun 38 hm 3 /yıl yerüstü kaynaklardan; 12 hm 3 /yıl ise yeraltı su kaynaklarından kuyu açma yolu ile karşılanmaktadır. Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi

3 Sanayi Sektörü 2016 Mali Yılı Ücret Tarifesi verilerine göre kuyu suyu ücretlendirmesi, 1.22 TL/m 3 olarak belirlenirken; sanayi kuruluşlarına tahsis edilen suya uygulanan ücret tarifesi 5.41 TL/m 3 tür. Veriler ışığında sanayi suyu kullanımı sebebiyle ortaya çıkan fatura esaslı ekonomik değer hesaplanmıştır. Yeraltı ve yerüstü sanayi suyu kullanımı sebebiyle 2016 yılbaşı itibariyle yaklaşık 218 Milyon TL ekonomik değer elde edilmiştir. Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi

4 Sanayi Sektörü Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi YıllarYer üstü su kaynakları (Milyon m^3) Ekonomik Değer (Milyon TL) Yer altı su kaynakları (Milyon m^3) Ekonomik Değer (Milyon TL) 201637.6203.311.914.6 202139.5272.813.220.6 202641.5365.914.629.0 203645.8658.417.857.7

5 Sanayi Sektörü Suyun sanayi sektöründe oluşturduğu ekonomik katma değerin hesaplanmasında «Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, “İmalat Sanayi Sürdürülebilir Üretim Göstergeleri» raporunda elde edilen sonuçlar kullanılmıştır. Raporda su verimliliği, TL/m ³ cinsinden yayınlanmıştır. 2016 yılı için hesaplanan imalat sanayi alt sektörleri su verimliliği tablosu aşağıdaki gibidir: Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi

6

7 Sanayi Sektörü Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi YıllarSu verimliliğine bağlı ekonomik katmadeğer (Milyar TL) Faturaya bağlı ekonomik değer (Milyon TL) Toplam Ekonomik Katma değer (~Milyar TL) 201612.8218.013.0 202115.5276.515.7 202620.8395.021.1 203634.0716.134.7

8 Enerji Sektörü Mutasavver projelerin 2020 yılında tamamlanacağı enerji sektörü teknik analizinde belirlenmiştir. MeDar kapsamında elektrik enerjisi fiyatı 1 kWh 31,65 kuruş olarak dikkate alınmıştı. Buna bağlı olarak enerji fiyatlarındaki %5 ve %10 yıllık artış olması durumunda mevcut ve mutasavver enerji üretim tesislerinden elde edilen / edilecek katmadeğer hesaplanmıştır. Tabloda %5 fiyat artışı sonuçları yer almaktadır Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi

9 Enerji Sektörü Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi İşletmedeki Projelerin Ekonomik Katmadeğeri (Milyon TL/Yıl)Mutasavver Projelerin Ekonomik Katmadeğeri (Milyon TL/Yıl) YıllarEnerji Fiyatları*ZamantıGöksuSeyhanZamantıGöksuSeyhan 201531,65425.0435.11040.9 201633,23446.3456.91093.0 201734,89468.6479.71147.6 201836,64492.0503.71205.0 201938,47516.6528.91265.3 202040,39542.4555.41328.5203.5128.4220.9 202142,41569.6583.11394.9213.7134.8232.0 202244,53598.1612.31464.7224.4141.6243.6 202346,76628.0642.91537.9235.6148.7255.7 202449,10659.4675.11614.8247.4156.1268.5 202551,55692.3708.81695.6259.8163.9282.0 202654,13726.9744.31780.4272.8172.1296.1 202756,84763.3781.51869.4286.4180.7310.9 202859,68801.5820.61962.9300.7189.7326.4 202962,66841.5861.62061.0315.8199.2342.7 203065,80883.6904.72164.0331.6209.2359.9 203169,09927.8949.92272.3348.2219.6377.9 203272,54974.2997.42385.9365.6230.6396.8 203376,171022.91047.32505.2383.8242.2416.6 203479,981074.11099.62630.4403.0254.3437.4 203583,981127.81154.62761.9423.2267.0459.3 203688,181184.11212.42900.0444.4280.3482.3

10 Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi Seyhan Havzası ’ nda Değişen Enerji Fiyat Artışı Oranlarında (%5) Enerji Tesislerinden Elde Edilecek Ekonomik Katmadeğerler (Milyon TL / Yıl) Yıllarİşletmedeki TesislerMutasavver Projeler TOPLAM 20161900 202125465793125 202632507403990 2036529612066502

11 İçme-kullanma suyu sektörü Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi İçme-kullanma suyu sektörü, havzada en önemli sektör konumundadır. Tüm sektörlerde birim başına ödeme isteği sınırlı iken; özellikle içme suyunda ödeme isteği sonsuzdur. Diğer bir ifade ile su bu sektörde hayat anlamına gelmektedir. Sektörel tahsiste öncelik de bu sektördedir.

12 İçme-kullanma suyu sektörü Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi İçme-kullanma suyu teknik analizindeki verilerde, nüfus ve su talebi tahminleri farklı iki fonksiyon tipine göre minimum ve maksimum olarak belirlenmiştir. 2016 yılına ait maksimum tahmine göre suyu en çok talep eden alt havza Seyhan Alt Havzası iken (yaklaşık %91), suya en az talep gösteren alt havza ise Göksu Alt Havzası’dır (yaklaşık %4). Zamantı Alt Havza ise suyu yaklaşık %5 oranında talep etmektedir.

13 İçme-kullanma suyu sektörü Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi Bu oranlar 2016 yılı itibariyle havza toplamında maksimum tahminde 204.58 hm 3 /yıl’a; minimum tahminde ise 168.54 hm 3 /yıl’a tekabül etmektedir.

14 İçme-kullanma suyu sektörü Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi İçme-kullanma suyunun 2016 yılıbaşı fiyatlarıyla Adana kırsal kesimindeki fiyatı 1.45 TL/m 3, kentsel kesimde ise 2.42 TL/m 3 ; Kayseri kırsal kesimindeki fiyatı 0.92 TL/m 3, kentsel kesimde ise 1.51 TL/m 3 ’tür. Havzaya dâhil Niğde, Sivas, Mersin yerleşimleri için Kayseri iline ait fiyatlar dikkate alınmıştır. Adana-ASKİ ve KASKİ internet sayfasından elde edilmiştir.

15 Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi %5 Fiyat Artışı ve Minimum N ü fus Kabul ü nde Seyhan Havzası İ ç me-Kullanma Suyu Ekonomik Katmadeğeri (Milyar TL) Zamantı Alt HavzaGöksu Alt HavzaSeyhan Alt HavzaSeyhan Havzası YıllarToplam Katmadeğer 20163.29.9355.3368.5 20173.310.3373.7387.5 20183.510.8393.3407.6 20193.711.2413.9428.9 20203.811.6435.8451.3 20214.012.1458.8475.1 20224.212.6486.0502.9 20234.413.1514.7532.4 20244.613.7545.2563.6 20254.914.3577.4596.7 20265.115.0618.4638.6 20275.415.7662.1683.3 20285.716.4708.7730.9 20296.117.1758.4781.7 20306.417.9811.3835.8 20316.818.8867.8893.4 20327.219.6927.9954.8 20337.620.5992.01020.2 20348.021.51060.31089.9 20358.422.41133.11164.0 20368.923.41210.51243.0

16 Çevresel akış değeri Çevresel akış değerinin hesaplanması piyasası olmayan hizmet türlerini kapsadığından saha çalışması kaçınılmaz bir olgudur. Anketler yardımıyla yardımcı piyasalardan faydalanılarak oluşturulan senaryoda Çevresel değerleme ile ekonometrik modelden faydalanılarak çevresel akışın yarattığı çeşitli değer kavramlarına karşılık kişibaşı ödeme isteği değeri elde edilmiştir. Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi

17 Çevresel akış değeri Uygulanan saha çalışmasında (anket yöntemi) Ödeme isteği analizinden önce bölge halkının çevre kalitesine, su fiyatlaması ve kalitesine, biyolojik çeşitliliğe karşı davranış ve tutumları değerlendirilmiştir. Ankete katılanların %92’si erkektir. %8’i kadındır Ankete katılanların %57’si 36-55 yaş arası kişilerden oluşmaktadır Ankete katılanların %61’i ilkokul mezunu; ancak %5’i üniversite mezunudur Ankete katılanların %91’i kendi hesabına çalışmaktadır Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi

18 Çevresel akış değeri Ankete katılanların hanehalkı sayısı 5-9 arasında olanlar %41 oranındadır Ankete katılanların %57’si aylık 1000-2000 TL arasında gelire sahip olduklarını ifade etmişlerdir Çevrenin korunmasına ilişkin yaklaşımların ölçülmesinde Dunlap (1978)’ın metodolojisi kullanılmış; 15 sorudan oluşan bu testin bazı soruları Seyhan Havzası anket çalışmasına dâhil edilmiştir. Bu sorulardan bazılarına verilen yanıtlar şu şekildedir: Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi

19 Çevresel akış değeri Dünyanın insanları besleyemeyeceği bir döneme yaklaşıyoruz: %81 Kesinlikle katılıyorum + Katılıyorum İnsanoğlu doğaya müdahale ettikçe doğa da buna doğal felaketler ile karşılık verecektir: %95 Kesinlikle katılıyorum + Katılıyorum İnsanoğlu doğayı kendi ihtiyaçlarına uygun olarak şekillendirebilir: %85 Kesinlikle katılıyorum + Katılıyorum Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi

20 Çevresel akış değeri Bu önerme yukarıdaki iki önermeye ters bir önermedir; yanıtların da önceki önermelere verilen yanıtların tersi olması beklenir Bölge halkının ilk iki önermedeki sorunların farkında olduğu; ancak ekonomik hayatın devamlılığı için doğal kaynakları aşırı kullanmaktan da vazgeçemeyecekleri yargısına varılabilir Dolayısıyla kırsal kesimde alternatif gelir kaynakları yaratılarak, tarımda aşırı girdi kullanımı engellenebilir. Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi

21 Çevresel akış değeri Küresel düzeydeki sorunların farkında olan bölge halkına, lokal düzeyde çevre korumanın önemi ile ilgili eğitim çalışmaları fayda sağlayabilir. Gelecekte enerji ihtiyacımızı karşılayacak projeler için su kaynakları yoğun olarak kullanılmalıdır: %65 Kesinlikle katılıyorum + Katılıyorum Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi

22 Çevresel akış değeri Suyun kıt olduğu dönemlerde bölge halkının %76 sı suyun içme- kullanma suyuna, %21’i tarıma ayrılmasını öngörmektedir. Suyun bol olduğu dönemlerde ise halkın %82’si tarım sektörünü öncelikli sektör olarak bildirmiştir. Seyhan havzasında ankete katılanların %67’si su kalitesini iyi ya da çok iyi olarak kabul etmektedir. Su ile ilgili rekreasyon alanlarının kalitesinden bölge halkının % 52’si memnun değildir. Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi

23 Çevresel akış değeri Seyhan Havzası’ndaki projeleri sahiplenme konusunun sorgulanmasında, havzaya yönelik projede gönüllü katılma isteği sorusuna %57 oranında evet yanıtı alınmıştır. Su tasarrufu konularının sorgulanmasında, bölge halkının %66’sının damla sulama sistemi gibi teknolojileri kullanma isteğinde olduğu ortaya konulmuştur. Ankete katılanların %1’i tarımda su fiyatlamasına sıcak bakmaktadır. Bu konunun geliştirilebilmesi için, nitelikli bir tarımsal yayım faaliyetine ihtiyaç vardır. Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi

24 Çevresel akış değeri Ön anket sorularından sonra gerçekleştirilen Ödeme İsteği sorgulamasında, bölge halkına öncelikli olarak Seyhan Havzası’nın doğal kaynak değerlerine ilişkin kısa bir sunum yapılmış; bahsedilen doğal kaynakların geliştirilmesine yönelik uygulanacak su yönetimi programına yıllık ödeme istekleri sorgulanmıştır. Kendilerine tesadüfi olarak denek gelen TL bazındaki değeri, ödeme isteğinde olup olmadıkları sorulmuştur. Sunulan değerin bir gösterge nitelinde olduğu, bilimsel bir araştırmanın bir parçası olduğu ve kendilerinden para ya da bağış toplanmasının söz konusu olmadığı belirtilmiştir. Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi

25 Çevresel akış değeri Yapılan ekonometrik analiz sonucunda kişibaşı ödeme isteği 111.8 TL/Yıl olarak saptanmış ve bulunan kişi başı değer bölge nüfusuna genellenmiştir. Elde edilen Ödeme isteği değerinin çevresel akışın durumu ve kalitesine yönelik bir sosyo-ekonomik değer olduğu söylenebilir. Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi

26 YıllarKırsal KesimKentsel KesimSeyhan Havzası Geneli 201619.2411.8431.1 202123.4500.6524.0 202631.3670.9702.2 203651.11092.81143.9 Çevresel Akış Değeri (%5 Artış Oranı Kabulünde) (Milyon TL)

27 Tarım Sektörü Tarım sektörü, sosyal amaçlarının olması, doğal koşullara bağlılığı nedeniyle kırılgan bir yapıda olması ve buna bağlı olarak politika uygulamanın çok zor olduğu bir sektördür. Ayrıca en çok su tüketen sektör olması sebebiyle de sektörel su tahsisi programlarının fırsat maliyeti en yüksek sektörüdür. Bu durum ülkemize has bir durum olmayıp; evrensel bir özelliktir. Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi

28 Tarım Sektörü Seyhan Havzası’nda gerçekleştirilen, optimum bitki deseninin belirlenmesi çalışmalarında olabilecek en yüksek ve en düşük sulama suyu tüketimleri belirlenmiş; brüt kârlar üzerinden değerlendirmeler yapılmıştır. Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi

29 Maksimum sulama koşullarında tarımsal net ekonomik katmadeğer (Milyon TL) Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi DönemlerZamantı Alt Havza Göksu Alt Havza Seyhan Alt Havza Seyhan Havzası Toplamı 1.Dönem (2016)356.8194.82626.3813.9 2.Dönem (2017-22)510.1205.54147.04862.6 3. Dönem (2023-2027)590.5205.54147.04943.0 4. Dönem (2028-2036)665.9205.54147.05018.4

30 Minimum sulama koşullarında tarımsal net ekonomik katmadeğer (Milyon TL) Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi DönemlerZamantı Alt Havza Göksu Alt Havza Seyhan Alt Havza Seyhan Havzası Toplamı 1.Dönem (2016)356.8194.81061.41613.0 2.Dönem (2017-22)510.1205.51680.02131.2 3. Dönem (2023-2027)590.5205.51680.02131.2 4. Dönem (2028-2036)665.9205.51680.02239.5

31 Genel Değerlendirme Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi Sektörel değerlendirmelere göre, tarım sanayiden yaklaşık 46 kat daha fazla suya ihtiyaç gösterirken; elde edilen katmadeğerde sanayi tarımdan yaklaşık 4 kat daha fazladır. Her iki sektörün de çarpan etkileri ve sosyal amaçları söz konusudur. Ulusal hesaplar içerisinde de (Gayrisafi Milli Hasıla) sanayinin oranının arttırılması tüm dünya ülkeleri tarafından genel amaç olarak kabul edildiğinden, bu sektörün önemi büyüktür.

32 Genel Değerlendirme Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi Tarım ve sanayinin enerji sektöründen talebi de oldukça önemlidir. Zira sanayi sektörü tarımdan daha fazla oranda enerjiye bağımlıdır. Dolayısıyla en azından havza düzeyinde tüm sektörlerin ihtiyaç duyduğu enerji ihtiyacının karşılanabilmesi için bu sektörün de katma değerinin arttırılması gerekebilir.

33 Genel Değerlendirme Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi Çevresel akışın bugünkü düzeyi gelecekte de sağlanmalıdır. Bu, sürdürülebilirliğin bir gereğidir. Bir ülke doğal kaynaklarına ne kadar çok sahip çıkar ve iyi yönetebilirse toplum kalkınması da o denli artacaktır. Havzanın ekolojik değerlerine yönelik halkın tutumunun genel olarak çevre ve doğal kaynak koruma yönündedir. Ancak zayıf sosyo ekonomik yapı, ödeme isteğinde de düşüklüğe sebep olmaktadır. Sosyo-ekonomik yapının da güçlenmesi yaklaşık 18.7 milyar TL tutarındaki toplam ekonomik değerin arttırılması mümkün görünmektedir.

34 Seyhan Havzası’nda tüm sektörlerin ekonomik katmadeğeri (Milyar TL) Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi Yıllarİçme- Kullanma Çevresel AkışTarımSanayiEnerjiToplam 20160.30.43.113.01.918.7 20210.40.54.815.73.124.5 20260.60.74.921.13.931.2 20361.21.15.034.76.548.5

35 Genel Değerlendirme Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi Seyhan Havzası’nda gıda ve içecek sanayi gibi tarıma dayalı sanayilere ağırlık verilebilir. Zira genel olarak imalat sanayi içerisinde istihdam payı %12 seviyesindedir. İmalat sanayinde yarattığı katma değer de %11-12 civarındadır. Tarımda endüstriyel tarım sistemlerini kullanan büyük ölçekli işletmelerden başlayarak tarımda su fiyatlamasına geçiş öngörülebilir.

36 Genel Değerlendirme Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi Daha küçük ölçekli işletmelerde ise kademeli olarak su fiyatlamasına geçilebilir. Bu tür işletmelere belirli bir dönem su tüketiminde sübvansiyon sağlanabilir. Katmadeğeri yüksek, su ihtiyacı mutedil tarımsal ürünlerin üretim teşviği ile tarımsal katmadeğer arttırabilir. Sektörel tahsis planı sonuçları üretim planlamasının sınırlarını da belirleyecektir.

37 Genel Değerlendirme Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi Seyhan Havzasına ait enerji sektörü teknik raporunda 2014 yılı toplam elektrik tüketimi 4.747 GWh olarak bulunmuştur. Benzer şekilde 2037 yılı elektrik tüketimi ise 5.997 GWh olarak bulunmuştur. Seyhan Havzası elektrik enerjisi ihtiyacı mevcut enerji tesisleri ile karşılanabilmektedir. Aynı raporda mutasavver projelerin tamamlanmasıyla 7376 GWh enerji üretim potansiyeline ulaşılabilecektir.