Mali Alan ve İhtiyari Maliye Politikası: Küresel Kriz Sürecinde Türkiye Örneği Erhan USTA Müsteşar Yardımcısı 14 Ekim 2011 16. Ulusal İktisat Sempozyumu,

... konulu sunumlar: "Mali Alan ve İhtiyari Maliye Politikası: Küresel Kriz Sürecinde Türkiye Örneği Erhan USTA Müsteşar Yardımcısı 14 Ekim 2011 16. Ulusal İktisat Sempozyumu,"— Sunum transkripti:

1 Mali Alan ve İhtiyari Maliye Politikası: Küresel Kriz Sürecinde Türkiye Örneği Erhan USTA Müsteşar Yardımcısı 14 Ekim 2011 16. Ulusal İktisat Sempozyumu, Bursa T.C. KALKINMA BAKANLIĞI

2 Küresel ekonomi en ağır kriz dönemlerinden birini yaşıyor… 2  2007 yılının sonlarına doğru başlayan ve devam eden finansal krizin etkisi 2008 yılında iyice derinleşmiştir. Finansal krizin etkileri 2009 sonlarına doğru azalmaya başlasa da uluslar arası ekonomide yarattığı olumsuz etkiler devam etmiş ve başka sorunları beslemiştir.  Amerika’da finansal sistemden kaynaklanarak ortaya çıkan sorunlar daha sonra özellikle Avrupa ülkeleri için borç krizi niteliğine bürünmüştür.  «Küresel ekonomi 60 yıllık bir zaman dilimi içinde yaşadığı en ağır krizle mücadele etmektedir.» (O. Blanchard, IMF, Aralık 2008)

3 Küresel ekonomi en ağır kriz dönemlerinden birini yaşıyor… 3 Kaynak: IMF-IFS  2008 sonu ve 2009’da dünya ticareti ani, ciddi ve senkronize bir şekilde çökmüştür.

4 Küresel ekonomi en ağır kriz dönemlerinden birini yaşıyor… 4 Kaynak: Eurostat  Ekonomik aktivitedeki daralma pek çok ülkede işsizlik oranlarında önemli artışlara sebep olmuştur.

5 Bu koşullar altında krizden çıkış için maliye politikasının aktif bir şekilde kullanımı önem kazanmıştır… 5  Özellikle gelişmiş ülkeler, kötü varlıkların alınması, finansal kurumların sermayelerinin yeniden yapılandırılması, kapsamlı garantiler sağlanması gibi önlemler almışlardır.  Pek çok ülkede kapsamlı canlandırma paketleri devreye sokulmuştur.  Bu uygulamalar ülkelerin kamu borç stoklarında ve bütçe açıklarında ciddi artışlara sebep olmuştur.  Bu durum krizin mali alanı yetersiz olan bazı Avrupa ülkelerinde kamu borç krizine dönüşmesine neden olmuştur.

6 Uygulanan mali tedbirlerin de etkisiyle ülkelerin bütçe dengelerinde önemli bozulmalar yaşanmıştır… 6 Kaynak: İMF-WEO, Eylül 2011 Not: Tahminler Portekiz, B. Krallık ve ABD için 2009 diğer devletler için 2010’dan sonra başlamaktadır.

7 7 Kaynak: İMF-WEO, Eylül 2011 Not: Tahminler Portekiz, B. Krallık ve ABD için 2009 diğer devletler için 2010’dan sonra başlamaktadır. Uygulanan mali tedbirlerin de etkisiyle ülkelerin bütçe dengelerinde önemli bozulmalar yaşanmıştır…

8 Uygulanan mali tedbirlerin de etkisiyle ülkelerin kamu borç stoklarında ciddi artışlar olmuştur… 8 Kaynak: İMF-WEO, Eylül 2011 Not: Tahminler Portekiz, B. Krallık ve ABD için 2009 diğer devletler için 2010’dan sonra başlamaktadır.

9 Finansal kriz Avrupa’da borç krizine dönüşüyor ve borçlanma oranları farkları büyüyor… 9  Krizin borç krizi niteliğine dönüşmesiyle birlikte ülkeler hızla birbirinden ayrışmıştır:  Bazı ülkelerde risk primleri hızla yükselmiş,  Devletlerin borçlanma maliyetleri arasında daha önce görülmemiş farklar oluşmuştur. Grafik: Hükümet Tahvilleri Arasındaki Getiri Oranı Farkları (Yüzde) Kaynak: IMF IFS-Online, Eurostat Not: Getiri oranı farkları 10 yıl vadeli hükümet tahvillerinin aynı vadeli Almanya tahvillerine göre getiri farklarını göstermektedir.

10 Mevcut durumda Avro Bölgesine dönük risk algılaması Lehman krizindeki seviyeye göre çok daha yüksektir… 10 Grafik: Avro Bölgesi Bankalarının Kredi Temerrüt Takas Oranı (CDS) Kaynak: IMF Lehman Krizi: 15 Eylül 2008 – 30 Nisan 2009 arası en yüksek değer Mevcut Durum: 9 Eylül 2011 Grafik: Avro Bölgesi Ülkelerinin Kredi Temerrüt Takas Oranı (CDS)

11 Türkiye de pek çok ülke gibi krizin etkilerini en aza indirmek için kapsamlı mali önlemler planlamıştır…. 11 Tahmini Mali Yük, Milyon TL 2008200920102008-10 GELİR ÖNLEMLERi 30 4.077 1.748 5.855 Bireysel Vergiler 30- 459- 663- 1.092 İşletmeler Üzerindeki Vergiler - 661 1.205 1.866 Mal ve Hizmetler Üzerindeki Tüketim vergilei 2.595 112 2.707 Diğer Gelir Tedbirleri 1.280 1.094 2.374 HARCAMA ÖNLEMLERİ 7.880 17.217 21.141 46.237 Kamu Tüketim ve Yatırımları 6.000 8.938 11.371 26.309 İstihdam ve Sosyal Güvenlik Ödemelerine Katkılar 33 4.617 5.537 10.187 Hanehalkına transfer 40 119 87 246 İşletmelere Transfer - 503 532 1.035 Diğer Kamuya Transfer 1.307 2.540 3.115 6.962 Diğer Harcamalar 500 1.500 TOPLAM BÜTÇE ETKİSİ 7.910 21.294 22.889 52.092 GSYH PAYI, % 0,83 2,25 2,22 5,31 Kaynak: 2009 Yılı Katılım Öncesi Ekonomik Programı

12 Planlanan önlemler hayata geçirilmiş ve bütçe üzerinde başlangıçta hesaplanan düzeye çok yakın etkisi olmuştur… 12 Kaynak: Kalkınma Bakanlığı Milyon TL 200820092010201120122013 GELİR303.9351.6131.7641.9462.079 HARCAMA7.88016.33819.09018.50319.87417.840 Transfer1.8807.4007.7108.7619.51011.679 Yatırım5.1006.4196.0564.0884.4570 Tüketim9002.5195.3245.6535.9066.160 TEDBİRLERİN BÜTÇEYE ETKİSİ 7.91020.27320.70320.26721.82019.919 GSYH Payı, % 0,832,131,881,671,621,34

13 Kriz döneminde uygulanan genişlemeci maliye politikasının yansımalarını yapısal bütçe dengelerinde de görmek mümkündür… 13  Yapısal bütçe dengeleri gerçekleşen bütçe büyüklüklerinin devresel etkilerden arındırılmasıyla hesaplanmaktadır.  Bütçede var olan otomatik stabilizatör mekanizmaları ihtiyari tutum dışında da bütçeyi devresel dalgalanmalara göre belli ölçüde şekillendirebilmektedir.  Devresel etkilerin arındırılmasıyla hesaplanan yapısal bütçe dengesi ise ihtiyari politika duruşunu yansıtmaktadır.  Türkiye için hesaplanan yapısal bütçe dengeleri kriz sürecinde uygulanan maliye politikasının genişlemeci, bu anlamda devresel hareketlere ters yönlü (counter cyclical) bir politika olduğunu teyit etmektedir.

14 2009 yılında yapısal bütçe dengesinde bir gerileme gözlenmektedir… 14  2009 yılında krize karşı alınan tedbirler yapısal bütçe dengesini göreli olarak bozmuştur. Ancak yapısal denge halen pozitiftir.  2000 yılından bu yana uygulanan sıkı bütçe politikası ile yaratılan mali alan neticesinde, 2009 yılındaki genişlemeci politika bir soruna yol açmamıştır. Kaynak: Kalkınma Bakanlığı

15 2009 yılında genişlemeci bir mali duruş söz konusudur… 15  2009 yılında bütçe dengeleri önemli ölçüde bozulsa da bozulma büyük oranda devresel etkilerden kaynaklanmıştır.  Ancak, yapısal kısımdaki bozulma, genişlemeci maliye politika duruşunu yansıtmaktadır. Kaynak: Kalkınma Bakanlığı

16 16 Uygulanan ihtiyari maliye politikasının arka planında uzun süreli bütçe disiplini yatmaktadır… Kaynak: Kalkınma Bakanlığı Kaynak: Hazine Müsteşarlığı

17 17 Önceki yıllarda mali disiplin güveni artırarak büyümeyi destekleyen bir işlev görmüştür… Kaynak: TÜİK, Kalkınma Bakanlığı

18 18 2000’li yılların başından itibaren yaratılan mali alan 2006 yılından itibaren kısmen faiz dışı harcamaları finanse etmek üzere kullanılmıştır…  Uygulanan sıkı maliye politikası faiz harcamalarının bütçeden aldığı payı önemli ölçüde azaltmıştır.  Mali disiplinle kazanılan mali alanın bir bölümü ileriki yıllarda faiz dışı harcamaları finanse etmek üzere kullanılmıştır.  Buna rağmen borç stoklarındaki iyileşme devam etmiştir. Kaynak: Kalkınma Bakanlığı

19 19 Bu çerçevede bazı sosyal harcamalar ve teşvikler artırılmıştır… 2005 - 2009 DÖNEMİNDE ALINAN POLİTİKA KARARLARININ MALİ YÜKÜ (CARİ FİYATLARLA) (Milyon TL) 20052006200720082009TOPLAM BÜTÇE HARCAMA POLİTİKALARI TOPLAMI2.2376.2999.83519.29829.07366.742 BÜTÇE GELİR POLİTİKALARI TOPLAMI621.9544.69012.18117.81436.701 SOSYAL GÜVENLİK KURULUŞLARI TOPLAMI1.0571.9232.9515.9767.38819.296 GENEL TOPLAM 3.35610.17617.47637.45554.275122.739 GSYH'YA ORAN 0,521,342,073,945,7013,57 Kaynak: Kalkınma Bakanlığı

20 20 Orta Vadeli Program Dengeleri Kaynak: Orta Vadeli Program (2012-2014)

21 21 Orta Vadeli Program Dengeleri Kaynak: Orta Vadeli Program (2012-2014)

22 22 Orta Vadeli Program Dengeleri Kaynak: Kalkınma Bakanlığı * Vergi ve sosyal güvenlik primi yapılandırma gelirleri temizlenmiştir.

23 23 Orta Vadeli Program Dengeleri Kaynak: Orta Vadeli Program (2012-2014)

24 24 Orta Vadeli Program Dengeleri Kaynak: Orta Vadeli Program (2012-2014)

25 25 İhtiyari Maliye Politikasının Koşulları  Kriz sürecinde genişlemeci maliye politikası uygulayan bazı devletler büyük sorunlar yaşamalarına karşın Türkiye özelinde maliye politikası kaynaklı bir sorun yaşanmamıştır.  Bilakis, maliye politikası krizin etkilerini sınırlandıran bir işlev üstlenmiştir.  Bu süreçte yaşanan deneyim bir kez daha iyi zamanlarda maliye politikası alanı yaratılmasının önemini göstermiştir.  İyi zamanlarda bütçe disiplininin korunması, kriz dönemlerinde maliye politikasına esneklik kazandırmaktadır.  Türkiye’nin borç sorunu olmamasına rağmen Orta Vadeli Program çerçevesinde de yapısal bütçe dengesinin belli bir düzeyde tutulması gözetilmektedir.

26 Teşekkürler... 26