SİSMİK YORUMLAMA (DERS – 3)

... konulu sunumlar: "SİSMİK YORUMLAMA (DERS – 3)"— Sunum transkripti:

1 SİSMİK YORUMLAMA (DERS – 3)
Doç.Dr. Hüseyin TUR

2 SİSMİK YANSIMA VERİLERİNİN YORUMLANMASINDA ÖNEMLİ ve TEMEL KAVRAMLAR

3 SİSMİK YANSIMA YÖNTEMİNİNİN VAROLUŞ SEBEBİ
yıllarında sismik aramada pek çok teknolojik gelişme olmasına rağmen, bunun sismik verilerin değerlendirme ve yorumlanmasında fazla bir etkisi olmamıştır. Fakat son yıllarda bilgisayarların ve elektronik teknolojisinin çok hızlı gelişmesine paralel olarak yorumlama problemlerinin çözümü de büyük ilerleme kaydetmiştir. Petrol endüstrisi de buna bağlı olarak büyük bir gelişim sağlamıştır. Bununla birlikte sismik yöntem petrol aramalarında kaçınılamaz ve en önemli yöntem olmuştur.

4 PETROLÜN OLUŞUMU Petrol, yavaş bir şekilde çökelen ortamlarda değişik çağlarda bitkisel ve hayvansal maddelerin depolanmasının bir sonucudur. Organik maddeler sedimentler ile birlikte ve zamanla ağırlık ve bölgesel tektonik kuvvetler sebebiyle dada derine çökerler. Bu suretle yüksek sıcaklıkta basınçlara maruz kalarak kimyasal değişikliklere uğrarlar. Sıvı ve gazları da içeren hayli değişken ve karmaşık hidrokarbon bileşikleri oluşur. Sedimenter kayaçlar gözenek ve boşluklara sahiptir. Bu boşluklarda petrol su ile birlikte gömülü kalır. Kayaçların geçirgenlik özelliği nedeniyle petrol,su ve gaz ara bağlantıları kullanarak hareket eder. Daha sonra yükselmeye çalışarak yeryüzüne ulaşma için dağılır. Fakat önlerinde bir engelle karşılaştıklarında önlenirler ve burada sıkışıp kalırlar. Bu engellere kapan adı verilir. Hipotetik bir sedimenter havzada yatay olarak devamlı bir rezervuarda farklı kapanların gelişmesi

5 KAPAN ÇEŞİTLERİ Petrol oluşturan kapanlar: Antiklinal Fay
Pinchout (incelerek yok olma) Stratigrafik Tuz domu Reef tipi

6 Stratigrafik kapan – incelerek sona erme (Stratigraphic trap – pinch out)

7 Stratigrafik kapan –uyumsuzluk yüzeyi (Stratigraphic trap – unconformity)

8 Yapısal kapan – kıvrım (Structural trap – fold)

9 Yapısal kapan-fay (Structural trap – fault)

10 Yapısal kapan – tuz domu (Structural trap – salt dome)

11 PETROLÜN KULLANILDIĞI BELLİ BAŞLI YERLER

12

13

14 HAVZA OLUŞUM KOŞULLARI
Çevresine nazaran daha fazla çökel biriken alanlara genel olarak sedimenter havza denir. Kesin bir ayırt olmamasına rağmen genel olarak havza denilebilmesi için o alanın 100 km uzunluk ve 10 km genişliğe, 1 km veya daha fazla çökel dolguya sahip olması gerekir. Dünyadaki petrolün hemen hemen tamamı sedimenter havzalar içerisinde bulunduğuna göre havzaların tanınması petrol aramacılığı açısından hayati öneme sahiptir. Havza oluşumunun en önemli nedeni düşey tektoniktir. Düşey tektoniğe ise yatay tektonik neden olur.

15 HAVZA OLUŞUMUNUN NEDENLERİ
Bir yerde havza oluşumunun üç ana nedeni vardır: 1- Kabuk kalınlığının değişmesi 2- Litosferin termal genleşmesi veya büzülmesi 3- Yerel tektonik veya sedimenter yük nedeniyle litosferin bükülmesi

16 KABUK KALINLIĞINDAKİ DEĞİŞİM
Kabuk kalınlığında değişim görülen başlıca alanlar şunlardır: Uzaklaşan levha sınırları Yakınlaşan levha sınırları Kıta-kıta çarpışma kuşakları

17 TERMAL GENLEŞME-BÜZÜLME
Termal etkilerin görüldüğü başlıca alanlar şunlardır: Rift bölgelerinde termal yükselme, aşınma ve havza oluşumu Okyanus ortası sırtlarda termal yükselme ve sırtlardan uzaklaştıkça çökme Magmatik yay bölgelerinde termal yükselme

18 LİTOSFERİN YÜKLE BÜKÜLMESİ
Litosfer, üzerine gelen sedimentlerin oluşturduğu yük nedeniyle ya da tektonik etkilerle (örneğin ofiyolit üzerlemesi ya da nap yerleşmesi gibi) aşağıya doğru bükülerek çökel havza gelişimine neden olabilir.

19 HAVZALARIN SINIFLANMASI
Havzaların oluşumu büyük ölçüde levha hareketleri ile denetlenir. Bu bakımdan bellibaşlı 4 havza tipi ayırtlanabilir: 1- Duraylı alan havzaları (Kratonik havzalar) 2- Rift tipi havzalar 3- Pasif kıta kenarı havzaları 4- Mobil havzalar (Orojenik kuşak havzaları) Dünyadaki petrollü havzaların % 75 i orojenik kuşaklarda bulunmaktadır.

20 Başlıca havza oluşum modelleri

21 Başlıca havza tipleri

22 Sedimenter havzalardaki üç tip hidrodinamik

23 SEDİMENTER HAVZALARDA PETROLÜN DAĞILIMI
Ağır petroller havzada sığ derinliklerde (havza kenarlarında) bulunur. Derinlik arttıkça hafif petrol ve nihayet gaza rastlanır. Yani petrolün gravitesi derinlikle azalır (Yoğunlukla ters orantılı olan API değeri artar). Hidrokarbon havza kenarlarına doğru göçerken ilk kapanlar gazla dolar, petrol taşma noktalarından itilir ve daha yukarılara doğru çıkar. Gaz giderek azalır ve havza kenarlarına yakın kapanlarda petrol birikmeye başlar.

24

25 SİSMİK ÖLÇÜMLER

26 f0: temel frekans (Hz) T: Periyot (sn) : faz

27

28 Genel Tanımlar Faz (phase): Bir sinüsoidal sinyalin, bir referansa göre gecikme veya ilerleme miktarı olup, genellikle radyan olarak açıyla ifade edilir. ±180º veya ± arasında değişim gösterir. Faz, faz kaymasının (-) işaretlisidir. Negatif zaman kayması (-t yönünde) pozitif faza karşılık gelir. Açısal frekans (angular frequency): Radyan/saniye cinsinden sinyalin tekrarlama hızı olup şeklinde ifade edilir. ω: açısal frekans f0: temel frekans (Hz) : faz

29

30 Frekans bandlarının Sismik Veriye Etkisi

31

32

33

34

35 FAZ KAVRAMI

36

37 x-t/w düzlemi

38

39

40 Faz kayması

41 POLARİTE KAVRAMI POLARİTE KAVRAMI
Sismik kesitlerde her yansıtıcıdan oluşan yansımalar gözlenemeyebilir. Bu gözlenemeyenler çok zayıf olabilirler veya diğer kuvvetli refleksiyonların birbirine yaklaşması sonucu bastırılabilirler. Eğer üstteki tabaka alttaki tabakadan daha düşük hızlı ise yani düşek akustik empedansa sahip ise yansıma “pozitif”. bunun tersi ise ‘negatif’tir. Aynı yansıtıcılardan gelen pozitif ve negatif yansımalar (refleksiyonlar) şekil olarak birbirinin aynı olup biri diğerinin tersidir. Bunların sismik kesitlerde gösterilme biçimi “polarite” olarak bilinir. POLARİTE KAVRAMI POLARİTE KAVRAMI

42 SEG (Society of Exploration Geophysicist) oturumlarında kabul edilldiğine göre dalgaların “trough” (çukur) şekil “normal polarite”dir. Peak (tepe) ters polaritedir. Polarite yorum aşamasında çok büyük önem taşımaktadır. Eğer farklı polariteli birbirini kesen sismik kesitler korele edilmeye çalışılırsa birbirinin aynı olmayan litoloji sınırları karşı karşıya geleceklerdir. Polarite ve dalgacık şekillerinin sismik kesitlerden anlaşılabilmesi için bazı yollar vardır. Sismik kesitlerdeki açıklamalar okunur. Yer altındaki stratigrafik ilişkiler, örneğin bir uyumsuzluk yüzeyinde yansıtıcı ilişkileri incelenir. Deniz verisinde deniz tabanı için gidiş-geliş zamanı hesaplanıp SEG’de kabul edilen tanımlara göre belirlenir.

43

44

45

46

47 normal ve ters polariteli yansımaları
Pozitif yansıma katsayılı bir sınırdan minimum ve sıfır fazlı dalgacıkların normal ve ters polariteli yansımaları

48

49

50

51

52

53