TÜRKÇE YAZIM KURALLARI

... konulu sunumlar: "TÜRKÇE YAZIM KURALLARI"— Sunum transkripti:

1 TÜRKÇE YAZIM KURALLARI
TDK’nin yaptığı son değişiklikler (2012) dikkate alınarak hazırlanmıştır.

2 BÜYÜK HARFLERİN KULLANIMI
Cümleler , dizeler Yarın sınavımız var. Öğretmen bize : “Zil az önce çaldı.” dedi. En çok şu dersleri sevmem: fen, resim… Akşam iniyor yine şehirlere, Hüzne boyandı gökyüzü. Hitaplar Canım Anneciğim, Sevgili Nesrin, Sayın Bakanım, Değerli Arkadaşlar,

3 BÜYÜK HARFLERİN KULLANIMI
Özel Adlar İnsan, hayvan adları Reşat Nuri Güntekin, Muallim Naci, Karabaş Kitap, dergi, gazete adları Çalıkuşu, Yaban, Zirve, Final, Hürriyet, Zaman Millet, dil, din, mezhep adları Türkler, İngilizce, İslamiyet, Hıristiyanlık, Hanefilik Devlet, gezegen, yıldız adları Türkiye Cumhuriyeti, Mars, Venüs, Halley UYARI!  Cümle içinde özel adın yerine kullanılan makam veya unvan sözleri büyük harfle başlar:  Uzak Doğu’dan gelen heyeti Vali dün kabul etti.

4 BÜYÜK HARFLERİN KULLANIMI
Özel Adlar İl, ilçe, köy adları İstanbul, Yalova, Ayvalık, Gönen , Sultaniye köyü UYARI: Özel ada dâhil olmayıp tamlama kuran şehir, il, ilçe, belde, köy vb. sözler küçük harfle başlar: Konya ili, Etimesgut ilçesi, Uzungöl beldesi, Taflan köyü vb. Mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak adlarında geçen mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak kelimeleri büyük harfle başlar: Halit Rifat Paşa Mahallesi, Yunus Emre Mahallesi, Karaköy Meydanı, Zafer Meydanı, Gazi Mustafa Kemal Bulvarı, Ziya Gökalp Bulvarı, Nene Hatun Caddesi, Cemal Nadir Sokağı, İnkılap Sokağı vb. Kurum, kuruluş adları Türk Dil Kurumu, Marmara Üniversitesi, Kızılay Yer adlarında ilk isimden sonra gelen ve deniz, nehir, göl, dağ, boğaz vb. adları büyük harfle başlar: Ağrı Dağı, Aral Gölü, Asya Yakası, Çanakkale Boğazı, Dicle Irmağı, Ege Denizi, Erciyes Dağı, Fırat Nehri, Süveyş Kanalı, Tuna Nehri, Van Gölü, Zigana Geçidi…

5 BÜYÜK HARFLERİN KULLANIMI
Unvanlar, saygı sözcükleri, takma adlar Avukat Hasan Bey, Doktor Emel Hanım Kasap Niyazi, Bakkal Ahmet Amca Osman Çavuş, Selver Hemşire Hayriye Teyze, İlhan Amca, Fahriye Abla UYARI: Akrabalık ilişkilerinde sıfatlar küçük harfle başlar. Yarın Ayşe teyzeme gideceğim. Onur, Kemal dayısını çok severdi. Ali’nin Halil amcası bize hep şeker verir.

6 BÜYÜK HARFLERİN KULLANIMI
Gün, ay adları bir tarihe bağlıysa büyük harfle başlar 27 Eylül 1974 Perşembe Mayıs 2004 30 Kasım Pazar Her eylül buralara gelirim. Önümüzdeki nisanın ilk cuması buluşacağız. DİKKAT: Tabela, levha ve levha niteliğindeki yazılarda geçen kelimeler büyük harfle başlar: Giriş, Çıkış, Müdür, Vezne, Başkan, Doktor, Otobüs Durağı, Dolmuş Durağı, Şehirler Arası Telefon, 3. Kat, 4.Sınıf, 1. Blok vb. (ya da hepsi büyük olur: ECZANE, MARKET, BERBER …)

7 BÜYÜK HARFLERİN KULLANIMI
Yön adları başta olursa büyük, sonda olursa küçük harfle başlar. Kuzey Afrika Afrika’nın kuzeyi Batı Karadeniz Karadeniz’in batısı Güneydoğu Anadolu Anadolu’nun güneydoğusu Kuzeybatı Amerika Amerika’nın kuzeybatısı ANCAK: Düşünce, hayat tarzı, politika vb. anlamlar bildirdiğinde doğu ve batı sözlerinin ilk harfleri büyük yazılır:  Batı medeniyeti, Doğu mistisizmi vb. Bu sözler yön bildirdiğinde küçük yazılır:  Bursa’nın doğusu, Ankara’nın batısı vb.

8 BÜYÜK HARFLERİN KULLANIMI
Tarihi olay, çağ,devir ve dönem adları büyük harfle başlar: Cilâlı Taş Devri, Orta Çağ, Kurtuluş Savaşı, Islahat Dönemi, Millî Mücadele, Lale Devri, Cahiliye Dönemi, Millî Edebiyat Dönemi vb. Ulusal, resmî ve dinî bayramlarla anma ve kutlama günlerinin adları büyük harfle başlar: Cumhuriyet Bayramı, Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı, 19 Mayıs Atatürk’ü Anma Gençlik ve Spor Bayramı, Ramazan Bayramı, Kurban Bayramı, Nevruz Bayramı, Miraç Kandili; Anneler Günü, Öğretmenler Günü, Dünya Tiyatro Günü, 14 Mart Tıp Bayramı, Hıdırellez vb.

9 BÜYÜK HARFLERİN KULLANIMI
Saray, köşk, kale, köprü, anıt vb. yapı adlarının bütün kelimeleri büyük harfle başlar: Topkapı Sarayı, Tokat Kalesi, Çankaya Köşkü, Kız Kulesi, Dolmabahçe Sarayı, Horozlu Han, Ankara Kalesi, Galata Köprüsü, Fatih Sultan Mehmet Köprüsü, Mostar Köprüsü, Beyazıt Kulesi, Zafer Abidesi, Bilge Kağan Anıtı. Özel adlardan türetilen bütün kelimeler büyük harfle başlar: Türklük, Türkleşmek, Türkçü, Türkçülük, Türkçe, Avrupalı, Avrupalılaşmak, Asyalılık, Konyalı, Bursalı vb.

10 BÜYÜK HARFLERİN KULLANIMI
Yer, millet, ve kişi adlarıyla kurulan birleşik kelimelerde, özel adlar büyük harfle başlar: Antep fıstığı, Hindistan cevizi, Van kedisi, Denizli horozu, Brüksel lahanası, Frenk gömleği, Hindistan cevizi, İngiliz anahtarı, Japon gülü, Maraş dondurması, Van kedisi… DİKKAT: Para birimleri büyük harfle başlamaz:  avro, dinar, dolar, lira, kuruş, liret vb. Özel adlar yerine kullanılan "o" zamiri cümle içinde büyük harfle yazılmaz. Yarınki maça o gelmesin, anlaşıldı mı?

11 SAYILARIN YAZIMI Sayılar, ticari işlemler dışında ayrı yazılır.Sayılara getirilen ekler ünsüz uyumuna uyar ve kesmeyle ayrılır. Büyük sayıların yazımında sıfırlı kısımlar yazıyla gösterilebilir. Daha on yedi yaşındayım. Dün üç yüz elli altı soru çözdüm. Sınava bir milyon yedi yüz altmış bin öğrenci girdi. 1974’te, 3’ten, 17’nci, 23’üncü, 11.55’te, 12’ye 5 milyon, 8 milyar, 20 trilyon UYARI:Çek, senet, fatura, dekont vb. ticari evraklarda sayılar bitişik yazılır altmışbeşmilyon gibi. Buna karşılık saat, para tutarı, ölçü, istatistik verilere ilişkin sayılarda rakam kullanılır: 17.30’da, 11.00’de,  lira, 25 kilogram, 150 kilometre, 15 metre kumaş, kişi vb. Saatler ve dakikalar metin içinde yazı veya rakamla yazılabilir:  saat dokuzu beş geçe, yediye çeyrek kala, saat sekizi on dakika üç saniye geçe, Oyunlar bitişik yazılır: altmışaltı, ellibir, yirmibir, yüzbir vb. Üleştirme sayıları rakamla değil yazıyla yazılır: 2’şer değil ikişer, 9’ar değil dokuzar, 100’er değil yüzer vb.

12 KISALTMALARIN YAZIMI Kısaltmalara getirilen ekler okunuşa göre getirilir ve kesmeyle ayrılır.Harfler arasında nokta kullanılmaz. DOĞRU YANLIŞ TRT’nin TRT’den TRT’ye TRT’nun İDO’nun İDO’dan İDO’ya İDO’nin İTÜ’nün İTÜ’den İTÜ’ye İTÜ’nden MEB’in MEB’den MEB’e MEB’na ABD’nin ABD’den ABD’ye ABD’nde K.K.T.C., T.B.M.M., T.H.Y., İ.Ö.O. (Yanlış kullanım) KKTC, TBMM, THY, PTT, İO (Doğru kullanım) DİKKAT: Gelenekleşmiş olan T.C. (Türkiye Cumhuriyeti) ve T. (Türkçe) kelimelerinin kısaltmalarında nokta kullanılır.

13 Kısaltılan kelime veya kelime grubu; özel ad, unvan veya rütbe
ise ilk harf büyük; cins isim ise ilk harf küçük olur: Alm. (Almanca), İng. (İngilizce), Kocatepe Mah. (Kocatepe Mahallesi), Güniz Sok. (Güniz Sokağı), Prof. (Profesör), Dr. (Doktor), Av. (Avukat), Alb. (Albay), Gen. (General); sf. (sıfat), haz. (hazırlayan), çev. (çeviren), ed. (edebiyat), fiz. (fizik), m² (metrekare), cm² (santimetrekare) … Küçük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde kelimenin okunuşu esas alınır: cm’yi, kg’dan, mm’den, kr.un, İst.da, Alm.yı, İng.ye, Dr.un… Sonunda nokta bulunan kısaltmalarla üs işaretli kısaltmalara gelen ekler kesmeyle ayrılmaz. Bu tür kısaltmalarda ek noktadan ve üs işaretinden sonra, kelimenin veya üs işaretinin okunuşuna uygun olarak yazılır: vb.leri, Alm.dan, İng.yi; cm³e (santimetreküpe), m²ye (metrekareye), 64ten (altı üssü dörtten)

14 EKEYLEMİN YAZIMI Ekeylem sözcüklere bitişik de ayrı da yazılabilir.
hastaymış hasta imiş gelecekti gelecek idi yorgundu yorgun idi bakıyormuş bakıyor imiş giderse gider ise eylülse eylül ise soğuk değildi soğuk değil idi bilmiyor değildi bilmiyor değil idi

15 “DE, DA”NIN YAZIMI Bağlaç olan “de, da” her zaman ayrı yazılır ve “te, ta” şekli yoktur. Hal eki olan “-de, -da” her zaman bitişik yazılır ve “-te, -ta” şekli vardır. Yarın bize sen de gelirsin. Duy da inanma. Sorular hiç de zor değildi. Demek ayrılmak da varmış kaderde. Bu akşam bizim evde kalır, ders çalışırız. Dün evde sınavımız vardı. Akşamüstü sokakta bir gürültü oldu. Seni girişte bekliyor olacağım.

16 UYARI : Ayrı yazılan da, de hiçbir zaman ta, te şeklinde yazılmaz.
UYARI : Ya sözüyle birlikte kullanılan da mutlaka ayrı yazılır (ya da). UYARI : Da, de bağlacını kendisinden önceki kelimeden kesme ile ayırmak yanlıştır. Bu bağlacı tamamen ayrı yazmak gerekir: Ayşe de geldi. (doğru) Ayşe'de geldi. (yanlış)

17 “Kİ”NİN YAZIMI Bağlaç olan “ki” her zaman ayrı yazılır.
Sıfat yapım eki ve ilgi zamiri olan “-ki” bitişik yazılır. Duydum ki unutmuşsun, gözlerimin rengini. Eylül ki en sevdiğim aydır benim. Akşamki maça sınıfça gideceğiz. Bahçedeki güllere gözü gibi bakıyordu. Bugünkü toplantı erken bitti. Benim kitabım evde kalmış, seninki burada mı? Bakırköy’ün sahili Kadıköy’ünkinden daha güzel. (SOMBAHÇEM) kuralı kalıplaşmıştır ve hep bitişiktir. sanki oysaki mademki belki halbuki çünki(kü) meğerki ( A ve E boştur)

18 “MI, Mİ”NİN YAZIMI UYARI:
Kendinden önceki sözcüğe her zaman ayrı yazılır; fakat kendinden sonra gelen eklere bitişik yazılır. Akşam bize uğrayacak mısın? Dün beni arayan sen miydin, kardeşin miydi? Buraları daha önce görmüş müydünüz? Yaz geldi mi yaylalara çıkardık. Birden hepimize bağırmaya başlamasın mı! Günü gününe çalıştınız mı sınavı kazanırsınız. Çocuğun uzun mu uzun saçları vardı. Mevsim yaz mı, güz mü anlayamadım. UYARI: Birleşik fiillerde mi soru eki iki kelimenin arasına da gelebilir: Vaz mı geçtin? (aslında fiil vazgeçmek )

19 İKİLEMELERİN YAZIMI İkilemeler daima ayrı yazılır: baş başa el ele
yüz yüze yan yana iç içe peş peşe yarım yamalak doğru dürüst sere serpe düşe kalka güle güle ite kaka art arda ara sıra boy bos az buz karman çorman saçma sapan adım adım ağır ağır akın akın allak bullak aval aval (bakmak)  çeşit çeşit, derin derin gide gide güzel güzel karış karış kös kös (dinlemek)  kucak kucak şıpır şıpır tak tak (vurmak)  takım takım tıkır tıkır yavaş yavaş kırk elli (yıl)  üç beş (kişi),

20 m ile yapılmış ikilemeler de ayrı yazılır: at mat, çocuk mocuk, dolap molap, kapı mapı, kitap mitap, eşek meşek, ot mot vb. İsim durum ekleri ve iyelik ekiyle yapılan ikilemeler de ayrı ayrı yazılır: baş başa, diz dize, el ele, göz göze, iç içe, omuz omuza, yan yana; baştan başa, daldan dala, elden ele, günden güne,içten içe, yıldan yıla; başa baş, bire bir (ölçü), dişe diş, göze göz, teke tek, ardı ardına, boşu boşuna, günü gününe, peşi peşine, ucu ucuna vb

21 DİKKAT EDELİM: Ünlüyle başlayan ek aldıklarında ikilemelerde ikinci kelimenin dar ünlüsü düşmez:  ağız ağıza, burun buruna, koyun koyuna (yatmak), omuz omuza, devirden devire, nesilden nesile, oğuldan oğula, şehirden şehire vb. İçeri, dışarı, ileri, şura, bura, ora, yukarı, aşağı gibi sözler ek aldıklarında sonlarında bulunan ünlüler düşmez: içerde değil içeride, ilerde değil ileride, şurda değil şurada, burda değil burada, orda değil orada, yukarda değil yukarıda, aşağda değil aşağıda, dışardan değil dışarıdan vb.

22 PEKİŞTİRMELERİN YAZIMI
Pekiştirilmiş sözcükler bitişik yazılır. masmavi yapayalnız sırılsıklam sapsarı sapasağlam çırılçıplak yemyeşil çepeçevre karmakarışık ıpıssız güpegündüz darmadağınık dümdüz düpedüz darmaduman sımsıkı tıpatıp paramparça sipsivri kupkuru apaçık apak büsbütün gömgök yemyeşil

23 BİLEŞİK EYLEMLERİN YAZIMI
Yardımcı eylemle oluşturulurken ses olayına uğrayan eylemler, kurallı bileşik eylemler, anlamca kaynaşmış bazı eylemler bitişik yazılır. kaybol- gelebil- başvur- hisset- çıkıver- vazgeç- zehrol- düşeyaz- varsay- affet- bakakal- öngör- sabreyle- süregel- elver- UYARI: Bazı alıntı kelimelerde yumuşama (pçtk/bcdgğ) olmaz: ahlak / ahlakın, cumhuriyet / cumhuriyete, evrak / evrakı, hukuk / hukuku, ittifak / ittifaka, sepet / sepeti, tank / tankı vb.

24 YUVAR – KÜRE Yuvar ve küre sözleriyle kurulan birleşik kelimeler ayrı yazılır: göz yuvarı, hava yuvarı, ısı yuvarı, ışık yuvarı, renk yuvarı, yer yuvarı; hava küre, ışık küre, su küre, taş küre, yarı küre, yarım küre. perver, perest, zade , name, oto, tele, hane ... yabancı eklerle kurulan kelimeler bitişik yazılır: misafirperver vatanperver seyahatname otobiyografi amcazade telekart kanunname dershane

25 Nesne, eşya, yol ve alet adlarından biriyle kurulan birleşik kelimeler ayrı ayrı yazılır.
kireç taşı, lüle taşı , arap sabunu, el kitabı, alt geçit, tüp geçit, üst geçit, çekme demir, çekme kat, dolma kalem, dönme dolap, kesme kaya, toplu iğne, vurmalı çalgılar, vurmalı sazlar, yapma çiçek, tuz ruhu, çevre yolu, deniz yolu, hava yolu

26 BAŞ Baş sözüyle oluşturulan sıfat tamlamaları hep bitişik yazılır: başağırlık, başbakan, başçavuş, başeser, başfiyat, başhekim, başhemşire, başkahraman, başkarakter, başkent, başkomutan, başköşe, başmüfettiş, başöğretmen, başparmak, başpehlivan, başrol, başsavcı, başyazar. Bir topluluğun yöneticisi anlamındaki başı sözüyle oluşturulan belirtisiz isim tamlamaları: aşçıbaşı, binbaşı, çarkçıbaşı, çeribaşı, elebaşı, mehterbaşı, onbaşı, ustabaşı, yüzbaşı.

27 Oyun adları: beştaş, dokuztaş, üçtaş, ellibir…
Gök cisimlerinin adları: Altıkardeş (yıldız kümesi), Arıkovanı (yıldız kümesi), Büyükayı (yıldız kümesi), Demirkazık (yıldız), Küçükayı (yıldız kümesi), Kervankıran (yıldız), Samanyolu (yıldız kümesi), Yedikardeş (yıldız kümesi). Renk adları: baklaçiçeği, balköpüğü, camgöbeği, devetüyü, fildişi, gülkurusu, kavuniçi, narçiçeği, ördekbaşı, ördekgagası, tavşanağzı, tavşankanı, turnagözü, vapurdumanı, vişneçürüğü, yavruağzı.

28 Ocak, yurt sözcükleriyle kurulan birleşik sözcükler ayrı yazılır: yetiştirme yurdu, baba ocağı
Ev kelimesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır:  aşevi, bakımevi, basımevi, doğumevi, gözlemevi, huzurevi, kahveevi, konukevi, orduevi, öğretmenevi, polisevi, yayınevi vb.

29 HER BİTİŞİK YAZILANLAR herhalde (belki) herhangi herhangi bir herhangi biri
AYRI YAZILANLAR her bir her biri her daim her dem her dem taze her gün her halde (mutlaka) her hâlükârda her şey her zaman

30 HİÇ hiçbir hiç kimse hiç yoktan hiç mi hiç hiç değilse

31 BİR birtakım (blg. sft.) bir takım (sayı sf.)
birebir (etkili) bire bir (görüşme) birdenbire bir gün birbirine bir şey birdirbir bir an biraz bir ara birçok bir arada birkaç bir kısım bir tek

32 ŞEY "birşey", "herşey" yazımı yanlış;
ŞEY sözcüğü hiçbir sözcükle bitişik yazılmaz: "birşey", "herşey" yazımı yanlış; "bir şey", "her şey" yazımı doğru.

33 BUGÜN - BU GÜN İçinde bulunduğumuz gün bitişik; belirli bir tarihi gösteren “bu gün” sözcüğü ayrı yazılır. Bugün okula gitmemiş. Dün yaptıklarından bugün vazgeçerse kötü olur. Kurtuluş savaşının başlamış olduğu bu günlerde herkes perişan durumdaydı.

34 MURAT ÇALIŞIR TÜRKÇE ÖĞRETMENİ ŞEHİT ALİ GAFFAR OKKAN İÖO
SABIRLA İZLEDİĞİNİZ, BİR ŞEYLER ÖĞRENMEK ADINA VERDİĞİNİZ DİKKAT İÇİN TEŞEKKÜRLER MURAT ÇALIŞIR TÜRKÇE ÖĞRETMENİ ŞEHİT ALİ GAFFAR OKKAN İÖO