Öğretim Tasarımı Kuramları

... konulu sunumlar: "Öğretim Tasarımı Kuramları"— Sunum transkripti:

1 Öğretim Tasarımı Kuramları

2 Öğretim Tasarımı Öğretim gereksinimlerini, öğretim amaçlarını, bu amaçlara ulaşmayı sağlayacak yöntemleri ve başarıyı değerlendirecek yöntemleri sistematik olarak saptama sürecidir (Wager, 1992). Belirli bir hedef kitlenin eğitim gereksinimlerini giderebilmek amacıyla işlevsel öğrenme sistemlerinin geliştirilmesidir (Şimşek, 2009).

3 Öğretim Tasarım Kuramlarının Öğeleri
Öğretim Yöntemleri (Hangi yöntemler kullanılmalı?) Öğretim Durumları (Her yöntem ne zaman kullanılmalı?) İstenen Çıktılar (etkililik, verimlilik, ilgi çekicilik) Öğretim Koşulları (öğrenen, öğrenme-içerik-, öğrenme ortamı, öğretimin geliştirilmesi) (Reigeluth, 1983)

4 Öğretim Tasarım Kuramlarının Öğeleri
Öğretim tasarımında hangi yöntemler kullanılmalı? Öğretim Yöntemleri Her yöntem ne zaman kullanılmalı? Öğretim Durumları İlkeler Kuramlar

5 Öğretim Tasarım Kuramlarının Öğeleri
Öğretim yöntemleri Öğretim sürecinin niteliğini arttıran strateji bileşenlerinden oluşur. Öğretim durumları İçerik ya da öğrenme görevinin niteliği, öğrencilerin niteliği ve kurumsal koşulların özelliklerine göre farklılaşır. İlkeler Kuramlar

6 Öğretim Tasarımı Kuramı
İlkeler Kuramlar Betimsel ilkeler Belirli koşullar altında belirli bir stratejinin olası çıktılarını ya da etkilerini betimler. Yön gösterici ilkeler Belirli sonuçları belirli koşullar altında elde etmek için hangi strateji bileşeninin ne zaman kullanılması gerektiğini belirtir. Betimsel kuramlar Bütünleştirilmiş strateji bileşenlerinden oluşan toplam bir öğretim modelinin etkilerini betimler. Yön gösterici kuramlar Belirli koşullar altında istendik çıktılara ulaşmak için hangi modelin ya da modellerin kullanılmasının daha etkili olacağını açıklar.

7 Öğretim Tasarımı Kuramları
Davranışçı Kuram Yol Gösterici Kuram Bulduruşsal Kuram Bilişsel Kuram Yapısal Öğrenme Kuramı Sorgulamacı Diyalog Kuramı Öğe Yerleştirme Kuramı Açımlama Kuramı Güdüleyici Tasarım Kuramı Yapıcı Öğrenme Kuramı Bilişsel Yük Kuramı Durumlu Öğrenme Kuramı

8 Davranışçı Kuram Bireyde istenen davranışları elde etmeye ağırlık verir. Öğrenme, uyarıcı-tepki ilişkisi içinde gerçekleşir. İstenen tepki yoksa; uyarıcı seçimi ya da sunumu sorunlu İstenen tepki varsa; pekiştireçler Öncüleri: Pavlov, Skinner Pavlov Skinner

9 Davranışçı Kuram Davranışsal amaçlar Basit adımlar ilkesi
Uygulama ve pekiştirme Anında geribildirim Mutlak değerlendirme Örnek: Programlı Öğretim

10 Davranışçı Kuram Davranışçı kuramın öğretim tasarımına yansımaları:
Uygulama ve pekiştirme içeren birçok stratejiden yararlanılması Davranışsal amaçlar ve tutarlı ölçme amaçlarının geliştirilmesi Pekiştirme anlamında dönütün ve anında dönütün önem kazanması

11 Yol Gösterici Kuram 1960larda Gagne ve Briggs tarafından geliştirilmiştir. Birçok kuramı bütünleştirmeye çalışmaktadır. Çok kapsamlıdır. İki temel soruya yanıt vermektedir: Öğrenme nasıl gerçekleşir? Öğretim nasıl tasarımlanmalıdır?

12 Yol Gösterici Kuram Bireyin öğrenilmiş yeterliliklerini sınıflandırılır (sözel bilgiler, zihinsel beceriler, tutumlar, bilişsel stratejiler, devinsel beceriler). Öğretim durumlarından yararlanılır. Öğrenilen yeterlilikler ile öğretim aşamaları arasında ilişki kurulur ve her içerik türünün öğrenilmesinde hangi aşamada ne tür bir tasarım yapılır ayrıntılı olarak belirtilir. Sözel Bilgiler Tanımlar Sınıflamalar Olgular Zihinsel Beceriler Ayırt etme Somut kavramlar Soyut kavramlar Kurallar Problem çözme Tutumlar Bilişsel Stratejiler Tekrar Ayrıntılandırma Düzenleme Üstbiliş Duyuşsal stratejiler Devinsel Beceriler

13 Yol Gösterici Kuram Gagne’nin 9 Öğretim Durumu /Aşaması
Dikkati toplama Öğrenciye amaçları bildirme Önbilgiyi uyarma Uyarıcı bilgiyi sunma Öğrenciye rehberlik sağlama Performansın sergilenmesine fırsat yaratma Geribildirim verme Performansı değerlendirme Kalıcılık ve transferi destekleme

14 Bulduruşsal (Algo-heuristic) Kuram
Lev Landa tarafından ortaya konulmuştur. Bilişsel kuramın öncülü niteliğindedir. Algoritma – Bilinen ve kesinlik içeren yol. Heuristic – Bulmaya aracılık eden. İnsanlar, her şeyi bilinen bir yapı içinde ve bilinçli edinimlerle öğrenmediğine göre, bu özelliği taşımayan bilişsel işlemleri nasıl öğrenmektedirler? karmaşık, bilinçsiz ve gözlenemez zihinsel süreçlere dayalı öğrenme

15 Bulduruşsal (Algo-heuristic) Kuram
Öğrencilere kalıplara dayalı algoritmik bir öğretimden çok, yaratıcı düşünme süreçlerinin ürünü olan bilişsel işlemler üzerinde duran bir öğretim sunulmalıdır. Öğrencilere yalnızca çeşitli bilgiler değil, öğrendiklerini nasıl uygulayacakları da öğretilmelidir. Bulma-oluşturma yoluyla öğrenilen her şeyin birleştirilmesi ile ilerleme Düşünme, akıl yürütme (uslamlama), problem (sorun) çözme, karar verme becerileri

16 Bulduruşsal (Algo-heuristic) Kuram
Zihinsel süreçleri harekete geçirme Süreçleri temel bileşenlerine ayırma İşlemleri betimleme ve modeller oluşturma Öğrenci için algoritmik ve heuristik reçeteler üretme Üretilen reçetelerden öğretim programları ve dersler oluşturma

17 Bulduruşsal (Algo-heuristic) Kuram
Merceğin orta kısmı kenarlarına göre şişkin mi? Dışbükey İçbükey Mercek düzgün bir yüze sahip mi? Mercekte iki dışbükey mi yoksa bir dışbükey bir içbükey yüzey mi var? Düzgün-Dışbükey Evet Hayır İki Dışbükey Bir Dışbükey Bir İçbükey İki İçbükey Bir İçbükey Bir Dışbükey

18 Bilişsel Kuram Öncüleri: Piaget, Ausubel ve Bruner, Atkinson ve Shiffrin Öğrenme boşlukta gerçekleşmez; dışsal uyarıcıların zihinsel süreçlere dayalı olarak işlenmesi yoluyla ortaya çıkar. Öğrenmeyi, Geçmişteki deneyimler, Bireysel farklılıklar, Zihinsel modeller, Öğrenme stratejileri, Beklenti ve tutumlar etkiler.

19 YÜRÜTÜCÜ KONTROL (ÜSTBİLİŞ)
Bilişsel Kuram Bilgi İşleme Modeli (Miller) KISA SÜRELİ BELLEK Dikkat ve Seçici Algı Unutma Zihinsel tekrar UZUN Kodlama Hatırlama TEPKİ ÜRETECİ V E R İ C L Ç YÜRÜTÜCÜ KONTROL (ÜSTBİLİŞ) D U Y S A Uyarıcılar I Davranış Tepki

20 Bilişsel Kuram Öğrenme sunulan bir uyarıcının olduğu gibi algılanması yerine, onun anlamlandırılmasıyla gerçekleşir. Piaget: Öğrenme çoğu zaman özümseme yoluyla gerçekleşir. Özümseme, dışarıdan gelen uyarıcıların insan zihninde varolan yapılarla uyumlu olduğunda gerçekleşir. Dengesizlik durumu: Zihinsel yapılar arasındaki çelişki durumunda zihinsel yapılar yeni duruma uyarlanır.

21 Bilişsel Kuram Atkinson ve Shiffrin: insan belleği aşamalı bir yapıda çalışmaktadır (çok aşamalı bellek sistemi). Öğretim tasarımına yansımaları: Dikkat odaklama, Öğrenmeyi kolaylaştırma, Bağlamlı destekler, Öğrenme stratejileri, Bilişsel bağlantılar kurma, Önbilgiyi uyarma, Görsellerden yararlanma, Örnek ya da sorun durumları gibi stratejik öğeler

22 Yapısal Öğrenme Kuramı
Öncüsü: Scandura Bilişsel kuramın temel ilke ve tezleri ile benzeşmektedir. Öğretim süreçleri üzerine odaklanmaktadır. Tüm içerik, kurallar biçiminde(ileri düzeyde) öğretilmelidir. Kurallar, öğretimin içeriğini oluşturmaktadır. Bir problemi çözmek için kullanılan kural, o problemin çözüm kuralıdır.

23 Yapısal Öğrenme Kuramı
Karmaşık kuralın parçalara ayrılarak bütününün öğretilmesi Bir çözüm kuralının bileşenleri daha küçük parçalara ayrılamıyorsa bu bileşene atomik denir. Bir kuralın atomik bileşenleri belli bir amacı gerçekleştirmek için sıralandığında, bu amacın çözüm kuralı içinde bir yol oluşturur.

24 Yapısal Öğrenme Kuramı
Tam öğrenme, en basit yoldan en karmaşık yola doğru tüm kural öğrenilene kadar aşamalı olarak gerçekleştirilmelidir. Yapılan çözümlemelere dayalı beceriler ve kararlar belirlendikten sonra, bir çözüm kuralına dönük testler geliştirilerek öğrencilerin düzeyi ölçülmelidir.

25 Sorgulamacı Diyalog Kuramı
Sokrates’in izlediği diyaloglara dayalı öğretim Buluş yoluyla öğrenme Hedefleri: Belirli bir alanda derinlemesine anlayış kazandırma ve tahminler yapmayı sağlama Bilim insanı olmayı öğretme, bireylerin kendilerine özgü genel kuram ve kurallar oluşturmalarını ve test etmelerini sağlama

26 Sorgulamacı Diyalog Kuramı
Tasarıma yansıması: Olumlu ve olumsuz örnekleyicileri seçme, Örnekleri sistematik olarak çeşitlendirme, Karşı örnekleri seçme, Hipotetik örnekler türetme, Denenceleri oluşturma, Alternatif tahminleri dikkate alma, Öğrencilere tuzak kurma, Çelişkilere götüren sonuçları izleme.

27 Öğe Yerleştirme Kuramı
Öncüsü: Merill Bir kavramı, ilkeyi veya işlemi öğretmek için özel öğretim stratejileri ve taktikleri geliştirmiştir. Kuram öğretimin sadece bilişsel alanı ve mikro düzey stratejileriyle (kavram, ilke vs. öğretimi) ilgilenmektedir. Kuramın bu darlığı, öğretmenlere ve öğretim tasarımcılarına daha çok rehberlik yapma olanağı vermektedir. Kuram, bir metottan ziyade her bir öğretim sunumunun bileşenlerinden oluşan bir olgudur.

28 Öğe Yerleştirme Kuramı
Uygun stratejileri seçmede kullanılan temel boyutları: Performans düzeyleri İçerik türleri

29 Öğe Yerleştirme Kuramı
Performans Düzeyi Bulma Kullanma Genellemeyi Hatırlama Örneği Hatırlama Olgu Kavram İşlem İlke İçerik Türü İki boyutlu performans-içerik matrisi

30 Öğe Yerleştirme Kuramı
Olgu Bir tarih ile olay ya da isim ile parça arasındaki ilişkidir. Kavram Benzer özellikleri paylaşan nesneler, olaylar ya da simgeler takımıdır. İşlem Bir etkinliği gerçekleştirmede işe koşulan adımların bütünüdür. İlke Bir süreç içindeki neden-sonuç ilişkisidir. Öğe Yerleştirme Kuramı

31 Öğe Yerleştirme Kuramı
Birincil Sunum Biçimi Kural(genellemenin açıklamalı sunumu) Örnek(temsil edici durumların açıklamalı sunumu) Anımsama(Sorgulayıcı genelleme) Uygulama(Sorgulayıcı örnek) İkincil Sunum Biçimi Ön koşullar, Amaçlar, Yardımlar, Bellek destekleyiciler ve Geribildirim Bütünlüğü olan bir ders amaçları ve konu alanı ya da öğrenme görevine uygun birincil ve ikincil sunum biçimlerinden çeşitli öğeleri içermelidir.

32 Açımlama/Ayrıntılandırma Kuramı
Öncüleri: Reigeluth ve Merrill Öğe Yerleştirme Kuramının makro düzeydeki hali Ders içeriklerinin sıralanması ve organize edilmesi için geliştirilmiş

33 Açımlama Kuramı Temel stratejileri (Reigeluth, 1987):
Düzenlenmiş Ders Yapısı Ayrıntı Sıralaması (Basitten karmaşığa sıralama), Ders İçi Sıralama, Özetleyiciler, Sentezleyiciler, Karşılaştırma (Analojiler), Bilişsel Strateji Uyaranları,  Öğrenci Kontrolü.

34 Açımlama Kuramı Açımlayıcı düzenlemenin iki temel özelliği:
İlk sunulan fikirler içeriğin özünü oluşturan temel fikirleri somut ve uygulama düzeyinde temsil eder. Sonra sunulan içerik birimleri açımlamalar yoluyla ayrıntılar ekleyerek karmaşıklık düzeyini daha ileri noktalara taşır.

35 Güdüleyici Tasarım Kuramı
Dikkat İlişki Güven Doyum (Keller)

36 Güdüleyici Tasarım Kuramı
Öncüsü: Keller Dikkat (dikkati çekmek ve sürdürmek) İlişki (öğrenilecek konu ile kendi yaşamlarındaki yeri ve değeri) Güven (Başarabileceğine olan inanç) Doyum (Beklenti ve başarı arasındaki tutarlılık)

37 Güdüleyici Tasarım Kuramı
Dikkat Algısal uyarılma Sorgusal uyarılma Çeşitlilik/Değişkenlik İlişki Hedef yönelimi Güdü eşlemesi Benzerlik/Yakınlık Güven Başarı beklentisi Güçlük düzeyini ayarlama Yüklemeyi sabitleme Doyum Doğal sonuçlar Olumlu sonuçlar Eşitlik

38 Yapıcı /Yapılandırmacı Öğrenme Kuramı
Gerçeklik düzeyi yüksek görevler Çoklu bakış açıları ve işbirliği Kendi öğrenme hedeflerini belirleme Öğrenme sürecinde söz sahibi olma Ne öğrendikleri ve nasıl öğrendiklerine yönelik tartışmalar

39 Yapıcı /Yapılandırmacı Öğrenme Kuramı
Eleştirel düşünme Yaratıcı düşünme Problem çözme Projeler

40 Bilişsel Yük Kuramı Bilişsel kuram
Bilişsel yük, belli bir zaman diliminde çalışma belleği tarafından kullanılan kaynakları ifade etmektedir.

41 Bilişsel Yük Kuramı Asıl Yük
öğrenilmesi zor olan içeriğe bağlı olarak çalışma belleğinde yüklenmenin gerçekleştiği türdür. Sunulan bilgi karmaşık olduğunda asıl yük de yüksek olacaktır. Konu dışı Yük iyi tasarlanmamış öğretim materyalleri ve iyi olmayan öğretim tasarımı sonucunda çalışma belleğinin yüklenmesidir. Tasarlanan öğrenme ortamı, uygun olmayan bilgileri ya da bilgi işleme sürecini olumsuz yönde etkileyen diğer materyalleri içeriyorsa konu dışı yük yüksek olacaktır. Etkili Yük zihinsel yapıların oluşması ve düzenlenmesini sağlayan süreçlerde ortaya çıkar. Konu dışı ve etkili yük öğretim tasarımından etkilendiğinden öğretim tasarımcılarının kontrolündedir.

42 Bilişsel Yük Kuramı Asıl yük, konu dışı yük ve etkili yükün toplamının çalışma belleğinin kapasitesini aşmaması başka bir deyişle aşırı bilişsel yüklenmenin olmaması gerekmektedir. Aşırı bilişsel yüklenme, çok fazla bileşene, yola ve araca sahip ortamlardaki seçenekler nedeniyle, kullanıcıların boğulması ve kafalarının karışması olarak da tanımlanabilir (Murray, 2001).

43 Bilişsel Yük Kuramı Yeni öğretim yöntemleri geliştirerek, çalışma belleğinin kapasitesinin etkili şekilde kullanılmasını sağlamayı amaçlayan bilişsel yük kuramı, öğretim tasarımı sürecinde çalışma belleği ve bu belleğin sınırlılıkları üzerine odaklanmıştır (Paas, Tuovinen, vd., 2003).

44 Bilişsel Yük Kuramı Öğretim materyallerinde aşırı bilişsel yükü azaltma İyi işleyen örnekler Çözümlü örnekler Ekranda yazı yerine sözel anlatım

45 Bilişsel Yük Kuramı Bilişsel yükü azaltmak için;
Metin olarak sunulacak materyalleri yazılı biçimde vermek yerine sözel olarak vermek gerekmektedir. Metin olarak sunulacak materyaller hem yazılı hem de sözel olarak birlikte verilmemelidir. Metin olarak sunulacak materyallerin yazılı biçimde sunulması gerekiyorsa renklendirme gibi özel işaretlemeler kullanılmalıdır. (Kalyuga, Chandler ve Sweller,1999)

46 Durumlu Öğrenme Kuramı
Toplumsal bir uygulamaya katılım yoluyla gerçekleşir. Bağlaşık öğrenme (Anchored instruction) sorun çözme için durumlu bir bağlam sağlamaktadır. Video Jasper Serisi Bir durum bağlamında problem çözme Çapa Problemi belirleme Denenceler oluşturma Çoklu çözüm önerileri sunma Sınama Karar alma Çıkarımlarda bulunma

47 Öğretim Tasarımı Modelleri
Çekirdek (ADDIE, Briggs) Doğrusal (Dick ve Carey, Gagne ve Briggs) Esnek (Kemp, Morrison ve Ross) Etkileşimli (Amerikan Hava Kuvvetleri Modeli) Sezgisel (Hızlı Prototipleme Modeli) Bileşik (Seels ve Glassgow)

48 Teşekkürler.