Bölüm 26: Para Talebi ve Denge Faiz Oranı (Case Fair Oster)

... konulu sunumlar: "Bölüm 26: Para Talebi ve Denge Faiz Oranı (Case Fair Oster)"— Sunum transkripti:

1 Bölüm 26: Para Talebi ve Denge Faiz Oranı (Case Fair Oster)
BÖLÜM İÇERİĞİ Faiz Oranı ve Tahvil Fiyatları Para Talebi İşlem Güdüsü Spekülasyon Güdüsü Toplam Para Talebi Gelir ve Fiyat Düzeyinin Para Talebi Üzerindeki Etkileri Denge Faiz Oranı Para Piyasasında Arz ve Talep Faiz Oranını Etkilemek için Para Arzının Değiştirilmesi Y’deki artış ve Para Talep Eğrisinde Kayma Bölüm 8: Para Teorisi ve Para Politikası (Tümay Ertek)

2 Faiz Oranları ve Tahvil Fiyatları
Faiz borç alanların borç verenlere fonlarını kullanması karşılığında ödediği ücrettir. Firmalar ve hükümetler tahvil ihraç ederek borçlanırlar ve borç verenlere satın aldıkları tahviller karşılığında faiz öderler. Faiz oranı yükseldiğinde, piyasadaki tahvillerin fiyatları düşer.

3 KEYNES’e Göre Faiz Oranının Belirlenmesi
Keynes, faiz oranının para talebi ve para arzı tarafından belirlendiğini belirtmiştir. Keynes’in para talebi ve arzına ilişkin görüşlerini açıklayalım, sonra da faiz oranının belirlendiğini görelim.

4 Para Talebi Para talebi ile ilgili konuştuğumuzda, bu sorularla ilgilenmiyoruz: ne kadar nakite sahip olmayı arzularsınız? Ne kadar gelir elde etmek istersiniz? Ne kadar bir servete sahip olmak istersiniz? Biz bunun yerine finansal varlıklarınızın ne kadarını, faiz getirisi olan tahvil gibi menkul değerler karşısında, faiz getirisi olmayan para şeklinde tutmak tercihiniz ile ilgileniyoruz. Keynes’e göre insanlar gelirlerinin bir kısmını likit olarak (nakit veya nakit gibi kullanabilecekleri kaydi para şeklinde) ellerinde tutmak isterler. Paraya bu şekilde olan talebe likitide tercihi denir. Para talebinin (likidite tercihinin) nedenleri: İşlem (muamele) güdüsü İhtiyat güdüsü Spekülasyon güdüsü

5 Para Talebi devam… Gelir ve Harcamanın Eş zamansızlığı: Hanehalkının para girişi ile harcamalar neticesindeki para çıkışları yani gelir elde etme ve harcama yapma dönemleri arasındaki zamanlama uyumsuzluğu. Örneğin, bir memurun geliri her ay başına denk düşer. Buna karşın, tüketim amacıyla yapacağı harcamalar bir ay içine yayılır. Memur ay başında alacağı maaşının bir kısmını nakit olarak tutar ve ay içinde yapacağı harcamalar için kullanır. Bu harcamalar için elinde tutacağı para tüketicinin işlem güdüsüyle para talebini oluşturur. Firmaların da satışlardan gelir elde etme dönemleri ile üretim yapmak amacıyla girdiler için para harcama dönemleri birbiriyle örtüşmez. Bunların da işlem güdüsüyle para talebi vardır. Kişilerin para tutmasının asıl nedeni satın almada kullanmaktır.

6 Para Talebi devam… İşlem Güdüsü
 ŞEKİL Para Talebi Eğrisi Talep edilen para miktarı (Hanehalkı ve firmalar tarafından tutulmak istenen para miktarı) faiz oranının bir fonksiyonudur. Faiz oranı para tutmanın alternatif maliyeti olduğundan, faiz oranındaki artışlar firmalar ve hanehalklarının tutmak istedikleri para miktarını düşürür ve faiz oranındaki düşüşler firmalar ve hanehalklarının tutmak istedikleri para miktarını arttırır.

7 Para Talebi devam… İhtiyat güdüsü: Hayat belirsizliklerle doludur. Ekonomide beklenmedik olumsuz gelişmeler, hastalık ve doğal afetler gibi olaylar nedeniyle insanlar tedbirli olmak ve acil durumlar için ellerinde para bulundurmak isterler. Bu da insanların ihtiyat güdüsüyle para talebini oluşturur. Spekülasyon güdüsü: İnsanların tasarruflarını en iyi nasıl değerlendirebilecekleri ile ilgili beklentilerinden kaynaklanan spekülasyon güdüsüyle para talebidir. Örneğin: Para yerine tahvil tutmanın nedenlerinden biridir. faiz getirili tahvillerin fiyatı faiz oranı ile ters yönlü ilişkili olduğundan, yatırımcılar faiz oranları yüksek olduğunda faiz oranlarında düştüğünde satma beklentisi ile yatırımcılar tahvil tutmayı tercih ederler.

8 Para Talebi devam… İnsanların işlem ve ihtiyat güdüsüne bağlı para talebi faiz oranından pek etkilenmezken, spekülasyon güdüsüne bağlı para talebi faiz oranından etkilenir. Faiz oranı arttıkça spekülasyon güdüsüyle talep edecekleri para miktarı azalır, faiz oranı azaldıkça da spekülasyon güdüsüyle talep edecekleri para miktarı artar. Bir bütün olarak, faiz oranı ile talep edilen para miktarı arasında negatif bir ilişki vardır.

9 Para Talebi devam… Toplam Para Talebi Ekonomideki toplam para talebi, hanehalkı ve firmaların nakit ve vadesiz mevduat talebinin toplamıdır. Hane halkları ve firmalar günlük işlemlerini gerçekleştirmek amacıyla para tutsalar da taleplerinin bir sınırı vardır. Hanehalkı ve firmaların her ikisi için, her hangi bir anda talep edilen para miktarı faiz oranı tarafından belirlenen para tutmanın alternatif maliyetine bağlıdır.

10 Para Talebi devam… Gelir ve Fiyat Düzeyinin Para Talebi Üzerindeki Etkileri  ŞEKİL Toplam Çıktı (Gelir) (Y)’daki bir artış Para Talep Eğrisini Sağa Kaydırır

11 Para Talebi devam… Gelir ve Fiyat Düzeyinin Para Talebi Üzerindeki Etkileri Y’deki veya P’deki artışlar para talebi eğrisini sağa kaydırır; Y veya P’deki azalışlar ise para talebi eğrisini sola kaydırır.

12 Para Arzı Keynes’e göre para arzı merkez bankasının kontrolü altındadır ve miktarı, takip edilecek para politikasına göre artırılabilir veya azaltılabilir. Merkez bankası, faiz oranından bağımsız olarak para arzını belirleyebilir. Bu nedenle de para arzı eğrisi dik bir doğru ile gösterilir.

13 Denge Faiz Oranı Artık iktisattaki temel sorulardan birini ele almak için hazırız: Ekonomide faiz oranı nasıl belirlenmektedir? Denge faiz oranı para piyasasında, talep edilen para miktarı (para talebi) ile arz edilen para miktarının (para arzı) bir eşitlendiği noktada belirlenir. Faiz oranı, denge faiz oranının üzerinde olursa para arzı fazlası olur ve bu fazlalık faiz oranının denge faiz oranı düzeyine düşmesine neden olacaktır. Faiz oranı, denge faiz oranının altında olursa para talebi fazlası söz konusu olacak ve bu fazlalık faiz oranının artıp denge faiz oranı düzeyine ulaşmasına neden olur.

14 Denge Faiz Oranı Para Piyasasında Arz ve Talep
 ŞEKİL Para Piyasasında Uyum Süreci Para piyasasındaki denge para arzı para talebine, ve dolayısıyla tahvil arzı tahvil talebine eşit olduğunda sağlanır. r0’da tahvil fiyatları artacaktır (ve dolayısıyla faiz oranı düşer) ve r1’de tahvil fiyatları düşecektir (ve dolayısıyla faiz oranı yükselir

15 Faiz Oranında Değişmeler
Denge Faiz Oranı Faiz Oranında Değişmeler Denge faiz oranında değişmeler para arzı, para talebi veya her ikisinde birden ortaya çıkabilecek değişmelere bağlıdır. Para arzında bir artış, faiz oranında bir azalmaya, belli bir noktadan sonra ise faiz oranını etkilememektedir. Diğer taraftan, nominal gelirdeki bir artış ise faiz oranında bir artışa neden olacaktır. Bu durum likidite tuzağı görüşü ile açıklanmaktadır. Likidite tuzağına göre, faiz oranı azaldıktan sonra para arzı ne kadar artarsa artsın, insanlar çok düşük bir faiz geliri yerine paralarını atıl olarak elde tutmayı tercih edeceklerdir. Nominal gelirdeki artışların para talebini artırışının nedeni de yine likidite tuzağıdır.

16 Denge Faiz Oranı Faiz Oranını Etkilemek İçin Para Arzının Değiştirilmesi  ŞEKİL Para Arzındaki Artışın Faiz Oranı Üzerindeki Etkisi Para arzının MS0’dan MS1 ’e yükselmesi faiz oranını yüzde 7’den yüzde 4’e düşürür.

17 Denge Faiz Oranı Y’deki Artış ve Para Talep Eğrisinde Kayma
 ŞEKİL Gelirdeki Artışın Faiz Oranı Üzerindeki Etkisi Toplam çıktıdaki (Gelir) artış para talebi eğrisinin Md0’den Md1’ye kaymasına faiz oranının yüzde 4’de yüzde 7’ye yükselmesine neden olur

18 PARA POLİTİKASI Para poitikası bir durgunluk veya enflasyon durumu olduğunda para arzında gerekli ayarlamaları yapmak suretiyle faiz oranını ve dolayısıyla toplam talebini (AD) değiştirmek suretiyle tam istihdam düzeyindeki üretim hedeflerini elde etmeye çalışmaktır. Bu amaçla, MB’sının para arzını değiştirmek için kullandığı belli para politikası araçları vardır.

19 PARA POLİTİKASI ARAÇLARI
MB’sının kullandığı en önemli para poklitikası araçları: Karşılık (İhtiyat) oranı Reeskont Oranı Açık Piyasa İşlemleri

20 PARA POLİTİKASI ARAÇLARI
1. Zorunlu (Yasal) Karşılık (İhtiyat) Oranı: Bankalar mevduatlarının belli bir yüzdesini reserv olarak saklamaları gerekmektedir. Merkez Bankası karşılık oranını artırdığı zaman, bankalar daha fazla rezerv tutmak durumunda kalacaklar ve daha az kredi verebileceklerinden para arzı azalacaktır. Merkez Bankası karşılık oranını azalttığı zaman, bankalar daha az rezerv tutmak durumunda kalacaklar ve daha fazla kredi verebilecekler ve para arzı artacaktır.

21 PARA POLİTİKASI ARAÇLARI
2. Reeskont Oranı: Reeskont oranı ticari bankaların merkez bankasından aldıkları borç para için ödedikleri faiz oranıdır. Merkez bankası, bu borcu bankalara verirken, faizini vereceği borçtan düşerek (iskonto ederek) vermektedir. Reeskont oranı düşükse, ticari bankalar daha fazla borçlanacak ve müşterilerine daha fazla kredi vereceklerdir. Dolayısı ile ekonomideki para arzı artacaktır. Reeskont oranı yüksek olursa bankalar merkez bankasından daha az borç para talep edecekler ve daha piyasaya az kredi sağlayacaklarından, ekonomideki para arzı azalacaktır. 21

22 PARA POLİTİKASI ARAÇLARI
3. Açık Piyasa İşlemleri Merkez bankasının para ve sermaye piyasalarında hazine bonosu, devlet tahvili gibi menkul kıymet alması veya satmasına açık piyasa işlemleri denir. Merkez bankası, para arzını artırmak istediğinde bu değerli kağıtlardan satın alır. Böylece, değerli kağıtları satanlar, daha fazla paraya sahip olurlar ve ekonomideki para arzı artar. Para arzını azaltmak istediğinde ise bu değerli kağıtlardan satar. Bu durumda, ekonomideki para arzı azalır. 22

23 PARA POLİTİKASI ARAÇLARI
3. Diğer Bazı Araçlar: Disponsibilite oranı bankaların vadesiz mevduat gibi ödemekle yükümlü oldukları taahütlerine karşı bünyelerinde buludurmaları gereken nakit veya kolaylıkla paraya çevrilebilecek değerlerin oranıdır. Merkez bankası disponsibilite oranını azalttığında, ekonomideki para arzı artacak, bu oranı artırdığı zaman ise ekonomideki para arzı azalacaktır. 23

24 PARA POLİTİKASI ARAÇLARI
İthalat Teminat Oranı: İthalatçıların, ithal edecekleri malın TL karşılığının belli bir oranını teminat olarak ticari bankalar aracılığı ile Merkez bankasına yatırmak zorundadırlar. Bu oranın artırılması para arzını azaltacak, düşürülmesi halinde para arzını arttırıcı etki yapacaktır. İkna Yolu: Merkez bankası, ticari bankaların açacağı kredilerin sektörel dağılımını ticari bankaları ikna yolu ile etkileyebilir. Merkez bankası, hangi sektörlere daha fazla, hangi sektörlere daha az kredi verilmesi konusunda ticari bankalara telkinlerde bulunur. 24

25 PARA POKİTİKASININ EKONOMİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ
Keynesyen Görüş: Bu görüşe göre, para politikası araçları kullanılarak para arzı artırılabilir. Para talebi aynı kalırken, para arzının artırılması faiz oranını düşürür. Faiz oranının düşmesi, yatırım ve tüketim harcamalarını, yani toplam harcamaları (Toplam talebi) artırır. Ekonomide bir durgunluk olduğunda, talebin arması, geliri artırır. Tam istihdam gelir düzeyine gelinceye kadar para arzının artırılması fiyatları etkilemez. 25

26 PARA POKİTİKASININ EKONOMİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ
Para arzının artırılması → Faiz oranını düşürecek, Faiz oranını düşmesi → yatırım ve tüketim artacak , yani AD artacak → gelir düzeyi (Y) artacaktır. Bu görüşe, Keynesyen Parasal Aktarım Mekanizması denir. Bunu şekil ile gösterebiliriz. (bakınız bir sonraki slayt) 26

27 PARA POKİTİKASININ EKONOMİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ
27

28 PARA POKİTİKASININ EKONOMİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ
Ekonomide durgunluk olduğunda, genişletici para politikası uygulanır. Böylelikle, para arzı artırılarak, gelir seviyesinin tam istihdam gelir düzeyine ulaşılmasına çalışılır. Ekonomide enflasyon olduğunda, daraltıcı para politikası (sıkı para politikası) uygulanır. Böylelikle, para arzı azaltılarak, faiz oranı artırılır. Böylece, yatırım ve tüketim harcamaları, yanı toplam harcamalar ve dolayısı ile toplam talep azalır, ve fiyat artışları yavaşlar. 28

29 PARA POKİTİKASININ EKONOMİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ
2. Parasalcı Görüş: Parasalcı görüşe göre, merkez bankasının para arzını artırması, faiz oranını geçici olarak düşürecek ve toplam talepte artış daha çok fiyat düzeyinin artmasına neden olacaktır. Bu nedenle, enflasyon beklentisi artmakta ve faiz oranı da paralel olarak artmaktadır. Enflasyon beklentisi ayrıca, paranın dolaşım hızını artırmakta ve enflasyonu daha da artırmaktadır. 29

30 PARASALCI GÖRÜŞ 30

31 PARA POKİTİKASININ EKONOMİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ
Bu nedenle, parasalcılar, ekonomide durgunluk olduğunda, Merkez Bankasının para arzını artırmak suretiyle ekonomide tam istihdam gelir düzeyini elde etmeye çalışmanın (Keynesci Para Politilası) karşısındadırlar. Parasalcılara göre, para arzı ile fazla oynama ekonomide istikrarsızlık yaratır. En tanınmış parasalcı ekonomist, Milton Friedman’a göre, para arzı reel GSYİH’daki artış oranında artırılmalıdır (Para Arzı Kuralı). 31