Paranın Özellikleri, Para Çeşitleri Paranın Makro Ekonomideki Rolu

... konulu sunumlar: "Paranın Özellikleri, Para Çeşitleri Paranın Makro Ekonomideki Rolu"— Sunum transkripti:

1 Paranın Özellikleri, Para Çeşitleri Paranın Makro Ekonomideki Rolu

2 PARANIN TANIMI VE FOKSİYONLARI
Para mal ya da hizmet karşılığı bir ödeme aracı olarak kullanılan hehangi bir nesnedir. Günümüzde, para daha çok, kağıt para, madeni para ve banka mevduatlarından oluşur. Paranın ne oldupunu daha iyi anlayabilmek için paranın fonksiyonlarını incelemek gerekir.

3 PARANIN TANIMI VE FOKSİYONLARI
Paranın 3 önemli fonksiyonu vardır. Değişim(mübadele) aracı. Değer ölçüsü olma. Değer muhafazası.

4 PARANIN TANIMI VE FOKSİYONLARI
1. Paranın Değişim aracı Fonksiyonu Para mal ve hizmet alışverişinde bir değişim aracı olarak kullanılır. Paranın olmadığı zamanlarda insanlar ihtiyaçları için mal takası yapıyorlardı. Yani malı malla değiştiriyorlardı. Bir değişim aracı olarak paranın, taşınabilirlik, bölünebilirlik ve genel kabul görme özelliklerine sahip olması gerekir. Bu özellikleri ile para mübadeleyi ve ticareti hızlandırır.

5 PARANIN TANIMI VE FOKSİYONLARI
2. Paranın Değer Ölçüsü Olma Fonksiyonu Mal ve hizmetlerin değeri fiyatları ile ölçülür. Fiyat, para cinsinden belirlenir. Böylece, para mal ve hizmetlerin değerlerini ve aynı zamanda birbirlerinin göreli değerlerini belirler. Örnek: Bir çift ayakkabı 70 YTL ise, öte yandan bir gömlek 35 YTL ise.. bir çift ayakkabı 2 adet gömlek eder → 70/35 =2 gömlek. Veya 1 gömlek = ½ ayakkabı. Yani her malın bir diğerinin değeri cinsinden karşılığı vardır. Bu da PARA sayesinde olur. 5

6 PARANIN TANIMI VE FOKSİYONLARI
3. Paranın Değer Muhafazası Fonksiyonu İnsanlar gelirlerinin bir kısmını harcamayıp tasarruf ederler. Tasarrufları ile şimdi satın alabilecekleri mal ve hizmetleri ileri bir tarihte satın alabilirler. Örneğin, benim elimde para olduğu müddetçe ve bunu bugün harcamayıp sakladığımda, ilerde tekrar kullanmak istediğimde kullanabilirim.. Çünkü paranın değeri olduğu sürece istediğim zaman harcayıp mal veya hizmet alabilirim. Ancak fiyatlarda artış olmaması gerekir. Bunun için de parayı bankaya yatırıp karşılığında faiz alarak paranın değeri en azından muhafaza edilir. 6

7 PARANIN TANIMI VE FOKSİYONLARI
3. Paranın Değer Muhafazası Fonksiyonu (devam) Eğer faiz oranı fiyat artış oranı ise aynıysa en azından paranın değeri kaybolmamıştır. Örnek: Mevduat sahibi, parasını harcamayıp bankaya yatırıp 1 ay sonra %10 faiz alırsa ve fiyatlarda bu arada %10 arttıysa paranın değeri muhafaza edilmiş demektir. Ancak, fiyatlar %11 arttıysa para değer kaybetmiş, %9 arttıysa para değer kazanmış demektir. 7

8 PARANIN TANIMI VE FOKSİYONLARI
Paranın üç fonksiyonu dışında bir rolü daha vardır. Para bir ekonomi politikası aracı olarak da kullanılır. Bu politikayı Merkez Bankaları (MB) uygular. Ekonomide durgunluk varsa (işler durgun, işsizlik çok, işletmeler kapanıyor, mal stokları birikiyor..) o zaman genişletici para politikası uygulanır. Zira piyasada para miktarı artarsa , paranın fiyatı, yani FAİZler düşer, bu durumda yatırımlar ve tüketim artar. Piyasa canlanır. 8

9 PARA ARZININ TANIMLANMASI
Ekonomideki para miktarı ne kadardır? Yani, para arzı nedir? Para arzının farklı tanımlamaları var. Dar anlamda M1, daha geniş kapsamda M2 vs.; M1=Dolaşımdaki para +Vadesiz mevduat.(Temel Para arzı) M2 =M1+Vadeli Mevduat (Resmi mevduat dahil değil) M2Y=M2+Döviz Tevdiat Hesapları. M3=M2+Resmi Kuruluş Mevduatı+TCMB’deki diğer mevduat. M3Y=M3+DTH(Döviz Tevdiat Hesabı). 9

10 PARA ARZININ TANIMLANMASI
Para arzının kapsamı genişledikçe likiditesi (paraya çevrilebilme özelliği) daha zor olan kalemler de dahil edilmekte. Mesela vadeli mevduatı vadesiz mevduata oranla paraya çevirmek daha zor, vade sonunu beklemek lazım. Yukardakilerin yanısıra devlet tahvilleri ve yatırım fonları gibi tasarruf araçları da para arzı kapsamına dahil edilebilir. Bunlara Likit varlıklar (L) diyoruz. M1 den başlayıp L’ye gidildikçe nakite dönüştürmek zorlaşmaktadır. 10

11 PARA ARZININ TANIMLANMASI
Bazı tanımlar; Dolaşımdaki Para: Dolaşımdaki (bankalardaki paralar dışındaki) kağıt ve madeni paralar. Vadesiz Mevduat: Resmi kuruluşların dışındaki tüm vadesiz mevduatlar. Bankalar vadezis mevduata hiç faiz vermez veya az bir faiz verebilir. Vadeli Mevduat: Resmi kuruluşların mevduatı dışındaki tüm vadeli mevduatı kapsar. Döviz Tevdiat Hesapları: Tasarruf sahiplerinin bankalardaki döviz hesaplarıdır. 11

12 PARA ARZININ TANIMLANMASI
Kredi kartı para mıdır? Kredi kartı para değildir. Kredi kartı ile alış veriş yaparken, fatura ibraz edildiği zaman fatura karşılığının o kartı veren finans kuruluşuna ödeneceğine dair bir taahüttür ve ödeme günü geldiğinde, o miktarın ödenmesi gerekmektedir. Diğer bir deyimle, alış veriş anından ödeme gününe kadar, kartı veren finans kuruluşundan borç alınmış demektir. Kredi kartı para olmadığına göre para arz hesaplamasında yer almaz. Aynı şekilde, çek defteri para değildir. 12

13 Para Talebi Para talebi ile ilgili konuştuğumuzda, bu sorularla ilgilenmiyoruz: ne kadar nakite sahip olmayı arzularsınız? Ne kadar gelir elde etmek istersiniz? Ne kadar bir servete sahip olmak istersiniz? Biz bunun yerine finansal varlıklarınızın ne kadarını, faiz getirisi olan tahvil gibi menkul değerler karşısında, faiz getirisi olmayan para şeklinde tutmak tercihiniz ile ilgileniyoruz. İşlem Güdüsü İşlem Güdüsü Kişilerin para tutmasının asıl nedeni satın almada kullanmaktır. Gelir ve Harcamanın Eş zamansızlığı hanehalkının para girişi ile harcamalar neticesindeki para çıkışları arasındaki zamanlama uyumsuzluğu.

14 Para Talebi İşlem Güdüsü
 ŞEKİL Gelir ve Harcamanın Eş zamansızlığı Gelir ayda bir elde edilir, ancak harcama sürekli olarak yapılır.

15 Para Talebi İşlem Güdüsü
 ŞEKİL Para Talebi Eğrisi Talep edilen para miktarı (Hanehalkı ve firmalar tarafından tutulmak istenen para miktarı) faiz oranının bir fonksiyonudur. Faiz oranı para tutmanın alternatif maliyeti olduğundan, faiz oranındaki artışlar firmalar ve hanehalklarının tutmak istedikleri para miktarını düşürür ve faiz oranındaki düşüşler firmalar ve hanehalklarının tutmak istedikleri para miktarını arttırır.

16 Para Talebi Spekülasyon Güdüsü
Spekülasyon güdüsü Para yerine tahvil tutmanın nedenlerinden biridir: faiz getirili tahvillerin fiyatı faiz oranı ile ters yönlü ilişkili olduğundan, yatırımcılar faiz oranları yüksek olduğunda faiz oranlarında düştüğünde satma beklentisi ile yatırımcılar tahvil tutmayı tercih ederler.

17 Para Talebi Toplam Para Talebi
Ekonomideki toplam para talebi, hanehalkı ve firmaların nakit ve vadesiz mevduat talebinin toplamıdır. Hane halkları ve firmalar günlük işlemlerini gerçekleştirmek amacıyla para tutsalar da taleplerinin bir sınırı vardır. Hanehalkı ve firmaların her ikisi için, her hangi bir anda talep edilen para miktarı faiz oranı tarafından belirlenen para tutmanın alternatif maliyetine bağlıdır.

18 Para Talebi Gelir ve Fiyat Düzeyinin Para Talebi Üzerindeki Etkileri
 ŞEKİL Toplam Çıktı (Gelir) (Y)’daki bir artış Para Talep Eğrisini Sağa Kaydırır

19 Para Talebi Gelir ve Fiyat Düzeyinin Para Talebi Üzerindeki Etkileri
Y’deki veya P’deki artışlar para talebi eğrisini sağa kaydırır; Y veya P’deki azalışlar ise para talebi eğrisini sola kaydırır.

20 Denge Faiz Oranı Artık iktisattaki temel sorulardan birini ele almak için hazırız: Ekonomide faiz oranı nasıl belirlenmektedir? Denge faiz oranı para piyasasında, talep edilen para miktarı ile arz edilen para miktarının bir eşitlendiği noktada belirlenir.

21 Denge Faiz Oranı Para Piyasasında Arz ve Talep
 ŞEKİL Para Piyasasında Uyum Süreci Para piyasasındaki denge para arzı para talebine, ve dolayısıyla tahvil arzı tahvil talebine eşit olduğunda sağlanır. r0’da tahvil fiyatları artacaktır (ve dolayısıyla faiz oranı düşer) ve r1’de tahvil fiyatları düşecektir (ve dolayısıyla faiz oranı yükselir

22 Denge Faiz Oranı Faiz Oranını Etkilemek İçin Para Arzının Değiştirilmesi  ŞEKİL Para Arzındaki Artışın Faiz Oranı Üzerindeki Etkisi Para arzının MS0’dan MS1 ’e yükselmesi faiz oranını yüzde 7’den yüzde 4’e düşürür.

23 Denge Faiz Oranı Y’deki Artış ve Para Talep Eğrisinde Kayma
 ŞEKİL Gelirdeki Artışın Faiz Oranı Üzerindeki Etkisi Toplam çıktıdaki (Gelir) artış para talebi eğrisinin Md0’den Md1’ye kaymasına faiz oranının yüzde 4’de yüzde 7’ye yükselmesine neden olur

24 PARA POLİTİKASI Para poitikası bir durgunluk veya enflasyon durumu olduğunda para arzında gerekli ayarlamaları yapmak suretiyle faiz oranını ve dolayısıyla toplam talebini (AD) değiştirmek suretiyle tam istihdam düzeyindeki üretim hedeflerini elde etmeye çalışmaktır. Bu amaçla, MB’sının para arzını değiştirmek için kullandığı belli para politikası araçları vardır.

25 PARA POLİTİKASI ARAÇLARI
MB’sının kullandığı en önemli para poklitikası araçları: Karşılık İhtiyat oranı Reeskont Oranı Açık Piyasa İşlemleri

26 PARA POLİTİKASI ARAÇLARI
1. Karşılık (İhtiyat) Oranı: Bankalar mevduatlarının belli bir yüzdesini reserv olarak saklamaları gerekmektedir. Merkez Bankası karşılık oranını artırdığı zaman, banakalar daha fazla reserv tutmak durumda kalacaklar ve daha az kredi verebileceklarinden para arzı azalacaktır. Merkez Bankası karşılık oranını azalttığı zaman, banakalar daha az reserv tutmak durumda kalacaklar ve daha fazla kredi verebilecekler ve para arzı artacaktır.

27 PARA POLİTİKASI ARAÇLARI
2. Reeskont Oranı: Reeskont oranı ticari bankaların merkez bankasından aldıkları borç para için ödedikleri faiz oranıdır. Merkez bankası, bu borcu bankalara verirken, faizini vereceğe borçtan düşerek (iskonto ederek) vermektedir. Reeskont oranı düşükse, ticari bankalar daha fazla borçlanacak ve müşterilerine daha fazla kredi vereceklerdir. Dolayısı ile ekonomideki para arzı artacaktır. Reeskont oranı yüksek olursa bankalar merkez bankasından daha az borç para talep edecekler ve daha piyasaya az kredi sağlayacaklarından, ekonomideki para arzı azalacaktır. 27

28 PARA POLİTİKASI ARAÇLARI
3. Açık Piyasa İşlemleri Merkez bankasının para ve sermaye piyasalarında hazine bonosu, devlet tahvili gibi menkul kıymet alması veya satmasına açık piyasa işlemleri denir. Merkez bankası, para arzını artırmak istediğinde bu değerli kağıtlardan satın alır. Böylece, değerli kağıtları satanlar, daha fazla paraya sahip olurlar ve ekonomideki para arzı artar. Para arzını azaltmak istediğinde ise bu değerli kağıtlardan satar. Bu durumda, ekonomideki para arzı azalır. 28

29 PARA POLİTİKASI ARAÇLARI
3. Diğer Bazı Araçlar: Disponsibilite oranı bankaların vadesiz mevduat gibi ödemekle yükümlü oldukları taahütlerine karşı bünyelerinde buludurmaları gereken nakit veya kolaylıkla paraya çevrilebilecek değerlerin oranıdır. Merkez bankası disponsibilite oranını azalttığında, ekonomideki para arzı artacak, bu oranı artırdığı zaman ise ekonomideki para arzı azalacaktır. 29

30 PARA POLİTİKASI ARAÇLARI
İthalat Teminat Oranı: İthalatçıların, ithal edecekleri malın TL karşılığının belli bir oranını teminat olarak ticari bankalar aracılığı ile Merkez bankasına yatırmak zorundadırlar. Bu oranın artırılması para arzını azaltacak, düşürülmesi halinde para arzını arttırıcı etki yapacaktır. İkna Yolu: Merkez bankası, ticari bankaların açacağı kredilerin sektörel dağılımını ticari bankaları ikna yolu ile etkileyebilir. Merkez bankası, hangi sektörlere daha fazla, hangi sektörlere daha az kredi verilmesi konusunda ticari bankalara telkinlerde bulunur. 30