Hafta 5: Dizinleme Yaklaşımları ve Dizinleme Dilleri ve Dizinlerin Değerlendirilmesi BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama.

... konulu sunumlar: "Hafta 5: Dizinleme Yaklaşımları ve Dizinleme Dilleri ve Dizinlerin Değerlendirilmesi BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama."— Sunum transkripti:

1 Hafta 5: Dizinleme Yaklaşımları ve Dizinleme Dilleri ve Dizinlerin Değerlendirilmesi BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama

2 Bilginin Oluşturulma ve İşlenme Evreleri Dizinleme Yaklaşımları Dizinleme Dilleri Dizinlerin Değerlendirilmesi Grup Çalışması 1 - Uygulama Ders İçeriği BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama

3 Cleveland, D. B. ve Cleveland, A. D. Chapter 4, Lancaster, Chapter 11,13 ve 14 Indexing languages in Information Management, a promising future or an absolate resource? (2009). Jose Antonio Moreiro, Jorge Morato, Sonia Sanchez- Cuadrado, Anabel Fraga. tripleC 7(2) 309-322. BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama Kaynaklar

4 Bilgi – düzenlenme gereksinimi Bilginin içselleştirilmesi ve özümsenmesi – Knowledge Erişim – zihinsel bir çaba ile bilgi ihtiyacının ifade edilmesi sonucunda elde edilen sonuçlar - değerlendirme - eleştirel düşünme - bilgi okuryazarlığı düzeyi Bilginin Oluşturulma ve İşlenme Evreleri BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama

5 Bilginin Oluşturulma ve İşlenme Evreleri BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama Bilginin toplumsallaşması (iletimi) Açık bilgi – örtük bilgi basılı ortam, yayınlar ağ yapıları Kolaylıkla çoğaltılabilir ve paylaşılabilir Denetim? Sahiplik? (Telif hakları, Atıf, İntihal) Güvenilirlik? Kanıt ?

6 Bilginin Oluşturulma ve İşlenme Evreleri BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama Atıf ve İntihal Atıf – Yayınlarda yararlanılan kaynakların belirli bir düzende gösterilmesi Örnek; Metin içi: (İşevi ve Çelme, 2005) İşevi, A. S. ve Çelme, B. (2005). Bilgi çağında yeni hazine: entelektüel sermaye ile rekabeti yakalamak. Bilgi Dünyası, 6(2), 251-267.

7 Bilginin Oluşturulma ve İşlenme Evreleri BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama Gösteriliş Şekilleri; APA MLA Chicago IEEE

8 Bilginin Oluşturulma ve İşlenme Evreleri BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama

9 Bilginin Oluşturulma ve İşlenme Evreleri BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama

10 Bilginin Oluşturulma ve İşlenme Evreleri BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama İntihal ? Başkasının yazdıklarını kendi yazmış gibi gösterme Bir kişinin eserinde başka kişilerin ifade, buluş veya düşüncelerini kaynak göstermeksizin kendisine aitmiş gibi kullanması.

11 Bilginin Oluşturulma ve İşlenme Evreleri BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama

12 Bilginin Oluşturulma ve İşlenme Evreleri BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama Kopyalamanın tarihi yazının icadına kadar gitmektedir. Bu işlem fırça, tüy, kalem gibi elle kopyalama aletleri ile başlamıştır (Gosnel, 1971, s. 89). Yazılı bilginin ortaya çıkışından bu yana kopyalama isteği, insanları her zaman cezbetmiştir (Stansell, 1971, s. 1) İster fırça, tüy ya da kurşun kalem olsun, isterse de tükenmez kalem olsun, elle kopyalama işlemi yazının kendisi kadar eskidir (Gosnel, 1971, s.89).Yazılı bilginin ortaya çıkışından itibaren de kopyalama arzusu, insan oğlunu hep tahrik etmiştir (Stansell, 1971, s.1). İntihal Örnek

13 Bilginin Oluşturulma ve İşlenme Evreleri BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama

14 Dizinleme Yaklaşımları BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama Sümerlerin kullandığı semboller, - Yaşamın sürdürülmesi için malzemelerin saklanması, - Zarflar Dini kitaplara ilişkin indeksler Dergi dizinleri Bilgi patlaması – İkinci Dünya Savaşı sonrası dönem, Bilgiye erişim mantığı ve dizinleme dilleri Bilgisayarların ortaya çıkışı Veri tabanları Index Medicus – MEDLARS arama motoru

15 Dizinleme Yaklaşımları BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama İletişim teorilerinin ve süreçlerinin değişmesi Bilgisayarların ve elektronik ortamın daha etkin kullanılması Bilginin makinaca okunabilir formata taşınması, - ikili sayı sistemlerinin kullanılması (elektrik akımına göre 0 ve 1’lerin kullanılması) ROM – Read only memory RAM – Random access memory Harddiskler

16 Dizinleme Yaklaşımları BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama Bilgisayarlarda (ROM) verinin adreslenmesi, Açılış komutları RAM’de verilerin adreslenmesi Örnek; 2 – 0010 Harddiskler

17 Dizinleme Yaklaşımları BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama Ekran ve monitörlerde adreslerin gösterilmesi ve sunumu İki boyut

18 Dizinleme Yaklaşımları BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama Ekran ve monitörlerde adreslerin gösterilmesi ve sunumu Üç boyut

19 Dizinleme Yaklaşımları BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama Yazı editörleri (Word, OpenOffice) «Ctrl+f» Veri tabanlarının gelişmesi (Nesne yönelimli programlama dilleri) Verinin kimliklenmesi gereksinimi - Metadata - Kataloglama - RDF (Resource Description Framework) - Veri tabanı yönetim sistemleri - Kontrollü sözlükler

20 Dizinleme BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama

21 Dizinleme Yaklaşımları BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama Kontrollü sözlükler - Dizin terimlerinin oluşturulmasında kullanılan terim listeleri ya da konu başlıkları -İlgili olunan alandaki jargonu yansıtır, -Dizin terimi olarak belirlenen verinin yapılandırılmasını sağlar, -Standart bir dizin yapısının oluşturulmasını sağlar, -Kullanıcının bilgiye daha kolay erişimini sağlar, -Dizinin tutarlılığını artırır, -Dizinciler ve dizin içi tutarlılık açılarından

22 Dizinleme Yaklaşımları BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama Kontrollü sözlükler - Dizin terimleri seçilirken kullanılan listeler - Konu başlıkları listeleri - Terim listeleri (Thesaurus) - Sınıflama Şemaları - Yetke dizinleri (Authority Files) - Site Ağaçları - Yayın katalogları

23 Dizinleme Yaklaşımları BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama Yetke dizinleri; Cutter (1876) prensipleri - Bilinen bir yazar tarafından oluşturulmuş dokümanlara erişimi sağlamak - Verilen yazara göre bilgi sisteminin/veri tabanının/ bilgi merkezinin nelere sahip olduğunu göstermek. İlk amaç; erişim İkinci amaç; eşdizimlilik (collocation) /düzenleme tek biçim dizin terimi oluşturma

24 Dizinleme Yaklaşımları BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama Neden Kontrollü Sözlükler ? -Dokümanla ilişkilendirilecek terimlerin belirlenmesi, -Terimler arasındaki ilişkilerin belirlenmesi, -Terimlerin semantik açıdan belirlenmesi, -Terimler hangi formatta sunulacak, -Yönlendirmelerde kullanılacak biçimlerin belirlenmesi,

25 Dizinleme Yaklaşımları BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama Problem -Verinin hangi biçiminin kullanılacağının netleştirilememesi, -Birden çok kelimeden oluşan terimlerin sunumu, -Semantik problemler; -İsimlerin ya da Eş anlamlı kelimelerin kullanımı, -Farklı isimler tek bir insan için kullanılıyor olabilir, -Aynı isime sahip farklı insanlar için kullanılıyor olabilir. - Güncellik ?

26 Dizinleme Yaklaşımları BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama Problem Bir dokümanın birden çok şekilde ifade edilebilmesi, Dokümanın ifade ediliş biçimlerinin sistemlere tanıtılması, Kontrollü sözlükler bu süreçte doküman konusunun tanımlanmasında kullanılan bir kurallar setidir.

27 BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama

28 Konuları sunmak üzere geliştirilmiş kurallar listesi, Belirlenmiş dizin terimlerini bir araya getirmeyi sağlayan diller. Konu sınıflaması için kullanılan bir «ara dil» Bilgisayar tabanlı ortamlar için bilgi arama sürecinde İnsan bilgisayar etkileşimini sağlayan araçlar, Geleneksel ortamlar için bilgi ihtiyacının temel bir yapı üzerinden sunulması. Dizinleme Dilleri

29 BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama Dizinleme Dilleri –Sınıflama sistemleri Sıralamalı sistemler Fasat yapılı sistemler –Sözlü iletişime dönük dizinleme dilleri Kontrollü sistemler –Pre-coordinate –Post- coordinate Serbest dilde dizinleme Dizinleme Dilleri

30 BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama Dizinleme dilleri bir çeşit Metadata’dır. Dokümanın konusunun - tanımlanması, - yerinin belirlenmesi, - genel özelliklerinin belirlenmesi, - ilişkili olduğu diğer konuların belirlenmesi Hiyerarşik ya da Alfabetik bir düzen gösterirler Dizinleme Dilleri

31 BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama Dizinleme dilleri – Denetimli ancak yarı yapılandırılmış Serbest dilde anahtar kelime dizinleri – Denetimsiz Thesaurus – Denetimli ve yapılandırılmış Sınıflama Sistemleri – Denetimli, yapılandırılmış ve kodlanmış Dizinleme Dilleri

32 BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama Kullanıcı kitlesine uygunluk; - Dizinin oluşturulduğu alan nedir? - Hangi kullanıcılar hedefleniyor? Çocuklar, araştırmacılar? - Kullanıcı kitlesinin özelliklerine uygunluk? - Jargon? - Arayüz tasarımı? Genel olarak kullanıcı analizi? Dizinlerin Değerlendirilmesi

33 BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama Dizinlerin Değerlendirilmesi

34 BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama Dizinlerin Değerlendirilmesi

35 BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama Dizinlerin Değerlendirilmesi

36 BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama 0,1 saniye analizi Dizinlerin Değerlendirilmesi

37 BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama Dizinlerin Değerlendirilmesi

38 BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama Ana başlıklar - Ana başlıklar kullanıcının ilgi alanıyla uyumlu mu? - Çok genel ya da çok özel olmamalı - en fazla 5 veya 7 yer gösterici içermeli - daha fazla yer gösterici içerirse yeni bir ana başlık oluşturulmalı Dizinlerin Değerlendirilmesi

39 BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama Alt başlıklar - Ana başlıklardan daha geniş kapsamdaki terimler seçilmemeli - Ana başlıkla ilişkili olacak ve ondan daha dar kapsamlı terimler seçilmeli - dur listesi oluşturulmalı - bir ana başlık altına çok fazla alt başlık açılmamalı - bir alt başlık en fazla 5-7 yer gösterici bulunmalı Dizinlerin Değerlendirilmesi

40 BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama Aynı dokümanı gösteren terimler; - aynı yer belirteçlerine sahip olmalı, - gerektiğinde yönlendirmeler kullanılmalı Yer belirteçleri; - standart biçimde olmalı, - işaretlerin kullanımı ve veri tabanı ile ilişkiler kontrol edilerek verilmeli Dizinlerin Değerlendirilmesi

41 BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama Yönlendirmeler; - oluşturulan ana ve alt başlıkların farklı ifade edilişleri ile ilişkilendirmeler yapılmalı - gerektiğinde yönlendirmeler kullanılmalı - «ayrıca bakınız» yönlendirmeleri de etkili kullanılmalı Dizin Uzunluğu; - çok kelime kullanılmamalı - metni tam olarak temsil edecek kelimeler seçilmeli Dizinlerin Değerlendirilmesi

42 Her bir grup verilen dokümanı analiz ederek aşağıdaki sorulara yönelik çalışma yapmalıdır. - Dokümandaki bilgilere göre dokümana ihtiyaç duyacak kullanıcı grubu kimlerdir? - Kullanıcı grubu doğrultusunda doküman hangi alanlarla ilişkilidir? - Doküman için oluşturulacak dizin terimleri nelerdir? - Doküman için oluşturulacak dur listesi nedir? - Dokümandaki terimler ilgililik sıralamasına göre listelenecek olursa hangi terimler dizini oluşturur? - Elinizdeki dokümana göre oluşturulabilecek yöneltmeler nelerdir? - Seçilecek herhangi bir terim grubu için semantik açıdan hangi ilişkiler kurulabilir? - Elinizdeki dokümanda yer alan atıfları gösteriniz Uygulama 1 – Grup Çalışması BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama

43 Hafta 5: Dizinleme Yaklaşımları ve Dizinleme Dilleri ve Dizinlerin Değerlendirilmesi BBY 306 Dizinleme ve Öz Hazırlama