1 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ BİLİNCİ (MTM 4672) Prof. Dr. Nazmiye YAHNİOĞLU

... konulu sunumlar: "1 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ BİLİNCİ (MTM 4672) Prof. Dr. Nazmiye YAHNİOĞLU"— Sunum transkripti:

1 1 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ BİLİNCİ (MTM 4672) Prof. Dr. Nazmiye YAHNİOĞLU www.yildiz.edu.tr/~nazmiye nazmiye@yildiz.edu.tr

2 2 KAYNAKLAR  M. Bakır, A. Şerbetçioğlu, E. Gümüş, D. Sağlam, İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatı, TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası Yayını, Ankara, 2013.  N. Yıldız, N. Bilir, İş Sağlığı ve Güvenliği, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 2011  T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB-İSGÜM) yayınları  Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi (ÇASGEM) yayınları  Tezler ve makaleler

3 3 İÇERİK Temel kavramlar, İSG güvenlik kültürü İSG yasal mevzuat, Türkiye’de ve dünyada İSG İSG kurulları, İSG yönetim sistemi Çalışma ortamında tehlike kaynakları, güvensiz davranış ve güvensiz hareketler İş kazaları ve İSG politikası İşyerlerinin sınıflandırılması: Çok tehlikeli, tehlikeli ve az tehlikeli işler Sağlık ve güvenlik işaretleri Kapalı ve açık çalışma ortamları Kimyasal, fiziksel, biyolojik, psikolojik ve ergonomik tehlike kaynakları ve korunma tedbirleri İş ekipmanlarının kullanımında sağlık ve güvenlik şartları Çalışma yaşamında özel risk grupları ve çalışma esasları İşyeri gözetimi; mevcut ve potansiyel riskler, risk yönetimi ve risk analizi Acil durum yönetimi ve acil eylem planları Mesleki hastalıklar

4 4 DERSİN AMACI  Açık alanlarda yapılan çalışmalarda ortaya çıkabilecek muhtemel riskler ve bunlara karşı alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini öğrenmek,  Kapalı alanlarda yapılan çalışmalarda ortaya çıkabilecek muhtemel riskler ve bunlara karşı alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini öğrenmek.

5 5 AÇIK ÇALIŞMA ALANLARI Kapalı ortam dışında yapılan bütün çalışmalar açık çalışma alanı olarak söylenebilir. Örneğin şantiyeler, maden sahaları, sondaj veya drenaj çalışma alanları, tarım ve orman işleri vb verilebilir. Bu kısımda sadece şantiye çalışma alanlarından bahsedilecektir. Şantiye; İnşaat yapım işlerinin yürütüldüğü alana verilen isimdir.

6 6 Şantiyenin özellikleri  Şantiye, zaman ile sınırlı bir işletmedir. Süresi sözleşme ile belirlenmiştir. Ancak süre uzatımları ile yapım süresi uzayabilir.  Çalışan elemanların önemli bir kısmı vasıfsız işçidir. Her işi yapmaya aday olan kişilerin en kolay iş bulduğu bir sektördür.  Kişilerin çalışması ile üretim arasındaki bağıntı diğer işletmelere göre daha belirgindir. Otomasyon ve sürekli aynı işin tekrarlanması gibi çalışma şekli yok denecek kadar azdır. Çalışanların etkili bir denetim altında tutulması, çalışanların verimli çalışmalarının temini açısından önemli bir konudur.  Doğa ve iklim şartları, hiç bir işletmede olmadığı kadar şantiye çalışmalarında etkilidir.  İnşaat makinelerinin çalıştığı ortam; tozlu, rutubetli ve ısı farkları yüksek bir ortamdır. Makine bakım tamir ve yenileme işlemleri ayrı bir önem ve özellik gösterir.

7 7 Şantiyenin özellikleri  Özellikle yol, baraj, elektrik santrali gibi çoğu şantiyede şantiye tesisleri çalışanlar için her türlü işlevi görecek şekilde kurulur. Ofisten yemekhaneye, lojmanlardan spor tesislerine kadar geçici tesisler kurularak çalışanlara en azından belli bir ölçüde bir yaşam standardı sağlanır.  Çok çeşitli malzeme ve yapı elemanları imal edilir. En basit şantiyede bile imalat çeşidi sayısı yüzlerle ifade edilebilir.  Çalışanların o anki psikolojisi ile yaptığı iş arasında büyük bir bağlantı vardır. Bu bağlantı bilindiği üzere yöneticiler ile işçiler arasındaki diyalog, her zaman yöneticilerin gündeminin önemli bir maddesini oluşturur.  Teknik Emniyet / İş Güvenliği kurallarındaki küçük bir boşvermişlik hem can hem de mal kaybına neden olur. Şantiyede bütün elemanlar, yani makine- ekipmanlar, çalışan personel, malzeme sürekli yatay ve düşey doğrultuda hareket halindedirler.

8 8 Çalışma özellikleri  İşe başlamadan önce iyi bir planlamanın yapılmış olması gerekir.  Çalışma saatleri; iklim şartlarına, işin özelliğine, toplu iş sözleşmelerinde ilgili maddelere göre ayarlanır. Bazı hallerde çalışma saatlerinde değişiklikler yapılabilir. Sezon değişikliği, Ramazan ayı gibi nedenler çalışma saatlerinde bazı değişikliklerin yapılmasını zorunlu kılabilir.  İş güvenliği bakımından çok iyi düzenlenmelidir. Çalışma yerindeki yollar planlanmış, düşme riski bulunan alanların etrafı kapatılmış, gürültü ve toza karşı bütün önlemler alınmış, temiz ve düzenli olmalıdır.  Buralarda sadece çalışanların değil, çalışma alanı çevresinde yaşayan halkın, çocukların, hayvanların ve ekolojik çevrenin de korunmasına yönelik önlemler alınmalıdır.

9 Aşağıda düzensiz bir şantiye örneği

10 Düzenli bir şantiye örneği

11 11 Özet olarak, açık çalışma ortamında yapılması gerekenleri aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:  Tesisler için yerleşme planı ( konumlarına, çalışma koşullarına ve iklim şartlarına uygun ) yapılır,  Çalışmalar, önceden hazırlanan iş programına uygun olarak yürütülür,  Tesisdeki yapılarda asgari bir kalite tutturulur,  Tesisler ve civarı her zaman temiz ve bakımlı tutulur,  Konfora önem verilir (ama lükse asla),  Çalışma alanındaki tesisler geçici yapılardır. İşin sonunda hepsi sökülür ve diğer bir iş için kullanılabilecek durumda olanlar ayrılır.  Çalışma sahası yağmur sularının birikmesine engel olacak şekilde (örneğin %1- 1.25 meyilli olarak ) düzenlenir.

12 12 Açıkta yapılan çalışmalarda özel önlemler İşyerinde açıkta yapılan çalışmalarda aşağıdaki düzenlemeler yapılacaktır; a) İşçiler, olumsuz hava koşullarından ve gerekli hallerde cisim düşmelerine karşı korunacaktır. b) İşçiler, zararlı düzeyde gürültüden ve gaz, buhar, toz gibi zararlı dış etkilerden korunacaktır. c) İşçiler, herhangi bir tehlike durumunda işyerini hemen terk edebilecek veya kısa sürede yardım alabileceklerdir. d) İşçilerin kaymaları veya düşmeleri önlenecektir.

13 13  İşletme Üniteleri  Sosyal Tesisler  Alt Yapı Tesisleri Her üç grupta bulunan tesislerin bazıları prefabrike / hazır bina ve tesislerden kurulur, bazıları ise inşa edilir. İnşa edilen tesislerin en az sayıda olması tercih edilir. Zamandan tasarruf etmek açısından prefabrike tesislerin, sonraki işlerde de kullanılabilme özelliklerinden mümkün olduğunca faydalanılır. Alt yapı tesislerinin yapımı, doğal olarak, bu ilkenin dışında kalır. Açık alanlardaki çalışmalarda işletme tesisleri üç grupta toplanabilir :

14 14  Yönetim bürosu  Atölye binası ve tesisleri  Tamir ve bakım atölyesi,  İmalat atölyesi,  Atölye grubuna bağlı diğer üniteler,  Ambarlar  Betonarme demiri ihzarat (herhangi bir imalat için gerekli malzemenin önceden alınarak şantiyede stoklanması işlemi) ve hazırlama sahası  Kalıp hazırlama atölyesi / marangozhane  Beton tesisi ve çimento ambarları  Taş ocakları  Laboratuvarlar  Patlayıcı madde deposu  Revir İşletme Üniteleri

15 15  İşçi sosyal tesisleri  İşçi barakaları  Tuvalet ve duş üniteleri  Yemekhane ve mutfak  İşçi gazinosu  Yönetici sosyal tesisleri  Bekar lojmanları  Evli lojmanları  Yönetici gazinosu (kulüp binası) Sosyal Tesisler

16 16  Dış su tesisatı  İçme suyu  Kullanma suyu  Atık su  Elektrik tesisatı  Basınçlı hava tesisatı (gerekliyse)  Yollar ve yeşil alanlar Alt yapı tesisleri

17 17 Kazaların Sebepleri Tertip, düzen  Tertip düzenlemesindeki bozukluklar genellikle düşmelere neden olurlar:  Uygun olmayan bir akıntı düzeni (drenaj)  Yetersiz aydınlatma,  Döşemelerin fazla yükten dolayı eğrilmesi,  Fazla malzeme dolu kalabalık tezgahlar ve uygun olmayan planlamadan kaynaklanan yoğun iş trafiği (malzeme hareketliliği) Kaygan döşemeler Kayganlık aşağıda belirtilen durumlardan kaynaklanır:  Dökülmüş sıvı, toz, v.s. (Güvenli çalışma ve işyeri temizliğine önem verme ile önlenebilir).  Uygun olmayan drenaj (Tesisin bu durumla ilgili uygun hale getirilmesi gerekir.)  Zemin yapısından kaynaklanan kayganlık (Özel reçine, boya veya diğer uygun yüzey boyama maddeleri kullanılmalı).

18 18 Kazaların Sebepleri Engeller  Makina parçaları, dökümler, işlemler sonucu açığa çıkan atıklar/artıklar, avadanlıklar, tamir edilecek parçalar v.s. işçilerin, trafiği aksatacakları hallerde, yukarıda belirtilen malzemeleri ulu orta bırakmamaları gerekmektedir. Bunlar için belirlenmiş depolama yerleri bulunmalıdır. Düz olmayan yüzeyler  Eğrilmiş döşemeler, gevşek tahta döşemeler, eskimiş veya çürük kalas döşemeler, kimyasal maddeler tarafından korozyona uğramış yerler veya binanın zamanla oturması sonucu eğrilmiş döşemelerin meydana gelişinin sebeplerini teşkil eder. TitreşimlerGenellikle aşağıdaki faktörlerden ileri gelir:  Çalışma yüzeyinin uygun olmayan seçimi, zayıf bir yapı planının temelleri veya makinaların uygun olmayan şekilde (çalışma ortamına) montajı.  Uygun inşaat ve makina bakımı hususundaki aksaklıklar.  Aşırı yükleme.

19 19 Kazaların Sebepleri Düzensiz durumlar  Düzensizlik aynı seviyede meydana gelen düşmelerin (büyük bir olasılıkla) en büyük sebebidir. Sıvıların ve tozların dökülmesi sonucu meydana gelen kaygan yüzeyler ve geçitlerde bırakılan malzeme düşmelerin genel sebebidir. İş güvenliği öğretimi ve öğrenimi  İyi planlanmış bir iş güvenliği eğitimi ve öğretimi, temiz ve güvenli bir ortamda güvenli çalışmanın yardımcısı olur ve işçilerin ilgi ve işbirliğini sağlar. Güvenli çalışma için yapılan toplantılar, yazılan yazılar, filimler vb., güvenli çalışmanın oluşturulmasında olumlu etkisi olan araçlardır. Gözetim  Bir işçiyi uygun bir şekilde eğitmek “ona yapılacak işi anlatmak, göstermek, yaptırmak, ve doğru yapıp yapmadığını takip etmek”tir. Bakım  Koruyucu bakım, kontrollerin düzenli bir sistemi olmalıdır. Bunda önem verilecek konular döşemelerin, merdivenlerin, rampaların bakımları, akıntıların, drenajın, çürüyen yüzeylerin ve temellerin kontrolüdür.

20 KAPALI ALANLARDA ÇALIŞMA

21  Tamamen veya kısmen kapatılmış sınırlı bir hacmi olan,  İçerisinde sınırlı miktarda hava mevcut olan,  Esas çalışma yeri olarak tasarımlanmamış,  Giriş ve çıkışı kısıtlı hale getirilmiş çalışma bölgelerine denir. Kapalı Ortam

22 KAPALI ALANLAR

23  Depolama tankları  Tankerler  Kazanlar  Basınçlı kaplar  Silolar ve diğer kompartımanlı tanklar  Derin çukur ve oyuk gibi üzeri açık boşluklar  Borular  Kanalizasyon tesisleri  Kuyular  Kanallar ve benzeri yapılar  Küçük bir ambar vasıtasıyla girilen gemi bordası boşlukları  Kargo tankları  Petrol tankları  Atık Tankları  Faydasız ve terkedilmiş boşluklar Kapatılmış boşluklar (confined space) :

24 Kapalı Ortamlar;  Potansiyel olarak tehlikeli veya zararlı seviyede gaz, toz, buhar veya duman ihtiva eder.  Emniyetli seviyede oksijene sahip değildir. (Zehirli Hava)  Patlamayı meydana getirecek oranlar dahilinde oksijen konsantrasyonu mevcuttur. (Patlayıcı Hava)

25  Kapalı çalışma ortamlarında patlayabilir gaz, toz ve buharların bulunduğu iş kollarının çalışma alanlarında can ve mal güvenliği açısından çok dikkatli ve tedbirli olunması gerekmektedir.  Maden ocakları ile birlikte, bir çok iş kolunda da benzer tehlikeler bulunmaktadır. Örneğin, alüminyum, magnezyum, grafit, un, nişasta ve tahıl tozlarının hava ile olan belli karışımları da patlayabilme özelliklerine sahiptir.

26 Aşağıda sıralanan çalışma alanlarında da, patlama tehlikesini ortadan kaldırmak için özel önlemler alınması gereklidir; Petrol Rafinerileri Sıvılaştırılmış Gaz Dolum Tesisleri Gemiler, Tankerler, Feribotlar Tahıl Siloları Boya Fabrikaları Akaryakıt Stok Alanları Benzin Tankları ve Pompaları Kimya Endüstrisi Şeker Endüstrisi

27 27 KAPALI ORTAMLARDA;  Oksijen yetersizliği  Elektrik  Mekanik tehlikeler  Tehlikeli - Zararlı seviyede  Gaz  Toz  Buhar  Duman  Patlama yaratacak oranlarda oksijen Potansiyel olarak daima vardır!

28 GAZ PATLAMALARI TOZ PATLAMALARI METALİK TOZORGANİK TOZ BASINÇ PATLAMALARI KATI MADDE PATLAMALARI KİMYASAL MADDE PATLAMALARI PATLAMA

29 Bir Patlamanın Meydana Gelebilmesi İçin ;  Ateşleme Kaynağı  Patlayıcı Gaz, Buhar veya Toz  Minimum Oksijen Konsantrasyonu Üçgeninin tamamlanması gereklidir. Ateşleme enerjisi Minimum oksijen Patlayıcı karışım YANMA OLAYININ BELİRLİ ŞARTLARDA VE ÇOK KISA ZAMANDA MEYDANA GELMESİDİR. PATLAMA

30 PATLAMA LİMİTLERİ ALT PATLAMA LİMİTLERİ (LEL) ÜST PATLAMA LİMİTLERİ (UEL) Havadaki buhar yüzdesinin bir yangın veya patlama oluşturması için gerekli olan en alt seviyesidir. Bunun altındaki konsantrasyonlarda yeterli yakıt olmadığından yangın olmaz, karışım fakir karışımdır. Ortamdaki buhar yüzdesinin bir yangın veya patlama oluşturması için gerekli olan en üst seviyesidir. Bunun üstündeki konsantrasyonlarda yeterli hava olmadığından yangın olmaz, karışım zengin karışımdır.

31 PATLAMA LİMİTLERİ z YAKIT AZ/FAKİR KARIŞIM HAVA AZ/ZENGİN KARIŞIM

32 PATLAMALAR KATI MADDE PATLAMALARI: Mg,Çinko,Fosfor,Karpit KİMYASAL PATLAMALARI: Hammadde, yarı mamul maddelerin depolanması, taşınması ve kullanımı sırasında istenmeyen bir şekilde farklı kimyasallarla karşılaşması veya farklı ortamlarda bulunmasıyla oluşan reaksiyonlar. GAZ PATLAMALARI: LPG, ASETİLEN vs. BASINÇ PATLAMALARI: Kompresör, Hava Tankları vs. TOZ PATLAMALARI: Un,Tahıl vs.

33 BELGE PATLAMA LİMİTLERİ MADDE METAN ETAN PROPAN ASETİLEN PATLAMA LİMİTİ % 4 - 15 % 3,2 - 12,5 %2,4 - 9,5 % 2,5 - 80

34 Kirli Hava Pis Hava Zehirli Hava Patlayıcı Hava Tozlu Hava Kapalı Ortamda Hava

35 Temiz hava, Atmosfer havası ile aynı bileşime sahiptir.  % 21 Oksijen (O2)  % 78 Azot (N2)  % 0.3-0.4 Karbondioksit (CO2)  Asal Gazlar (Ar, Ne, Kr, Xe)  Çok az miktarda H2 ve He Ayrıca, daima, değişen miktarlarda su buharı (nem) de bulunur.

36 Kapalı Ortamdaki Kirli Hava Pis Hava Zehirli Hava Patlayıcı Hava Tozlu Hava İnsan hayatını tehlikeye düşüren zararlı gazlardan oluşur Bu gazların kimyasal etkileri insana zarar verir Karbonmonoksit Azot oksitleri Hidrojensülfür Kükürtdioksit Radon gazları Ortamdaki oksijen (O 2 ) oranı %20 den aşağıdadır Kısa sürede yorgunluk ortaya çıkar Bütün yanıcı gazları bileşiminde bulundurur a) Hidrokarbonlar; Metan (Grizu) b) Hidrojen Etan c) Karbonmonoksit Propan d) Hidrojensülfür Bütan İçerisinde değişik oranlarda toz (0,5-150 mikron) vardır. Un, kömür tozu vb. Pnömokonyoz hast.

37 Sağlığa zararlı tozlar, akciğer toz hastalığını (pnömokonyoz) meydana getirirler:  Taş tozları içindeki silikatlar (SiO2) silikozis,  Taşkömürü tozu antrakozis,  Asbest tozu asbestozis,  Berilyum tozu berillozis,  Barit tozu baritozis,  Alüminyum tozu alüminozis,  Demir cevheri tozu siderozis,  Pamuk ve keten-kenevir tozları bissinozis,  Buğday tozları, akciğer hastalıklarını meydana getirir. Pnömokonyozun yasal olarak meslek hastalığı sayılabilmesi için, tozlu ortamda en az 3 yıl çalışılmış olması gerekmektedir.

38 38 Karbondioksit (CO2) Metan (CH4) Etan (C2H6) Propan (C3H8) Bütan (C4H10) Hidrojen (H2) Azot (N2) Karbonmonoksit (CO) Hidrojen sülfür (H2S) Hidrojen siyanür (HCN) En sık görülen Zararlı gazlar Renksiz kosusuz gazdır. Özgül ağırlığı 1,977kg/m3, Atmosfer havasında, hacim bakımından % 0.3-0.4 oranında bulunur bu miktar nefes alma fonksiyonunda uyarıcı etki yapar. %1-3 yogunluğu orta sürede tehlikesizdir. %3-6 yoğunluğu baş ağrısı yapar %6-10 yoğunluğu baş dönmesi görme bozukluğu, şuursuzluk %10 dan fazla narkotik etki yapar oksijen azlığından boğulur Bataklık gazı olarakta bilinir. Havadan hafif, renksiz, kokusuz ve parlayıcı, zehirsiz bir gazdır. Havaya oranla hafiftir, havada %4-15 oranında bulunmasına madencilikte grizu adı verilir. patlayıcıdır.%10 oranına çıktığında havadaki oksijen oranı düşeceğinden ölüm meydana gelir. Bol oksijenli ortamlarda, bütan yanar ve karbondioksitle su buharı oluşturur: bütan + oksijen → su * karbondioksit + su buharı Oksijenin sınırlı olduğu durumlardaysa, karbon (tortu halinde) ya da karbon monoksit de oluşabilir. Bütan gazı tüp içinde satılır ve LPG ya da tüpgaz olarak adlandırılır. Ayrıca çakmaklarda yakıt olarak ve sprey ürünlerde itici gaz olarak kullanılırLPGtüpgaz çakmaklarda sprey Renksiz, kokusuz bir gaz olan hidrojen, bütün maddelerin en hafif olanıdır (havadan 14 kat hafiftir). Renksiz, kokusuz, tatsız ve inert bir gazdır. Azot, dünya atmosferinin yaklaşık %78'ini oluşturur ve tüm canlı dokularında bulunur. Azot ayrıca, amino asit, amonyak, nitrik asit, ve siyanür gibi önemli bileşikler de oluşturur.dünya atmosferininamino asit amonyaknitrik asitsiyanür Hidrojen sülfür renksiz, havadan ağır, kendine özgü çürük yumurta kokusu olan, petrol alanları, kanalizasyon ve kimyasal endüstri alanlarında sıkça rastlanan bir gazdır. Genellikle lağım kanallarında ve eritme tesislerinde bulunur.Solunum felcine neden olan bir gazdır. Etan renksiz, kokusuz bir gazdır. Kaynama noktası - 88,6°C ve erime noktası - 183,3°C’dir. Havaya göre bağıl yoğunluğu 1,05’tir. Etan suda çözünmez, fakat saf (mutlak) etanolde orta derecede çözünür. Yakıt olarak değeri yaklaşık 22.000 kilo kalori/m3tür. Yanabilen etan, aslında kimyasal olarak hemen hemen inert bir maddedir. Ancak halojenlerle yer değiştirme reaksiyonu verir. Ülkemizde LPG tüpleri %70 butan %30 propandan olusmaktadır ABD ve kanada gibi soğuk ülkelerde LPG gazının tamamı propandır, bütan ve propan havadan agırdır ve patlayıcı bir gazdır Renksiz, kokusuz, tahriş etkisi olmayan çok zehirli (kimyasal boğucu) gaz olarak tanımlanır. yanıcı ve patlayıcı bir gazdır Özgül ağırlığı 1.255 kg/m3 olup, havanınkine çok yakındır. Hava ile % 13-75 oranlarındaki karışımı patlayıcı özelliğe sahip olup, en tehlikeli patlama konsantrasyonu % 30 civarındadır. Etkisi: Havadaki miktarına, maruziyet süresine ve kişinin duyarlılık derecesine göre değişir. Genellikle; %0,01 (100 ppm) konsantrasyonda uzun sürede baş ağrısı yapar. %0,05 (500 ppm)de şiddetli baş ağrıları, baş dönmesi, baygınlık olur. %0,2 (2000ppm)de derin bir şuursuzluk, nabız ve solunum zayıflaması sonucunda ölüm gelir. Siyanür, hidrosiyanik asit ve bu asitten türeyebilen metal tuzlarının genel adıdır. Hepsi şiddetli zehirlidir. En önemlileri, sodyum siyanür ve potasyum siyanürdür. Endüstride ısıtılmış kuru karbonlar üzerinden, amonyak (NH3) ve CO gazlarının karışımı geçirilerek elde edilirler.

39 Doğal Gaz  Doğal gazın büyük bölümü, doymuş hidrokarbon bileşiği olan metandır.  İçeriğindeki diğer bileşikler, etan, propan ve bütan gibi daha ağır doymuş hidrokarbonlardır.  Doğal gaz çıkarıldıktan sonra işlenir.  İşleme sırasında istenmeyen bileşikler temizlenir ve hidrokarbonlar alıkonur.  Üretimin bu safhasında elde edilen ürünler, doğal gaz sıvıları (NLG), etan, propan, bütan, izobütan, pentan ve diğer ağır hidrokarbonları içerir. Bu sıvılardan, propan ve bütan ayrıştırılarak LPG (%30 propan-% 70 bütan) elde edilir.  İçerisinde hiç ağır hidrokarbon bulunmayan gaz kuru doğal gaz olarak adlandırılır.  Doğal gazın sıvılaştırılarak (NLG) kullanılması da mümkündür.

40 Bleve (Kaynayan Sıvı–Genleşen Buhar Patlaması) Bir parlama – patlama olayının alevinin, depolanmış durumda bulunan sıvılaştırılmış gaz tanklarına ulaşması ve tankları dışarıdan ısıtmaya başlaması ile başlar. Dışarıdan ısıtılan tankın içindeki sıvılaştırılmış gaz genleşir, tankın iç basıncı artar. Emniyet valflerinden gaz çıkışı başlar ve bu gaz da yanarak alevi besler. Artan sıcaklık, buharlaşmayı da artırır ve basıncın çok fazla yükselmesi sonucunda tank yırtılır. (Eğer içinde gaz fazı fazla ise patlar.) Tankın yırtılması veya başka bir nedenle sıvılaştırılmış gazın dışarıya akması ile bleve olayı başlar. Sıvılaştırılmış gaz hızla buharlaşır. İçerisinde sıvı damlacıklar da ihtiva eden bir buhar tabakası oluşur. Bu sıvı – buhar karışımı kitlenin ateşle buluşması bleve olayının finalidir.

41

42 42 A- Acil Tehlike  Zehirli gaz  Boğucu gaz  Patlayıcı gaz  Oksijen %16dan az, B- Kısa Süre İçinde Tehlike  Zehirli gaz  Boğucu gaz  Patlayıcı gaz  Oksijen %16-19,3 arasında C- Uzun sürede Olası Tehlike  Zehirli gaz  Boğucu gaz  Patlayıcı gaz  Oksijen%19,5-21,4 arasında Kapalı Ortamlarda Tehlike Dereceleri A2 alarm- Kaç! Normal Önlem al-Çalış

43 Sorumlular  GİRİŞ YAPAN; Ka palı birimlere girmek için eğitilmiş ve kalifiye olmuş kişi.  GÖZLEMCİ; kapalı birimlerde çalışan kişileri gözleyen eğitilmiş ve kalifiye olmuş kişi.  YETKİ VEREN; kapalı birimlere giriş izni veren eğitilmiş ve kalifiye olmuş kişi.

44 GİRİŞ YAPAN ’ ın Sorumlulukları  Eğitim almış olmalı  Kapalı alanın g ü venli giriş i ç in uygun şekilde;  İzole edildiğinden  Havalandırıldığından  Boşaltıldığından emin olmak.  G ö zlemcinin isteği halinde kapalı alanı hemen terk etmek.  İlgili prosed ü rlere ve kurallarına tamamen uymak.  Uygun kişisel koruyucu ekipmanları kullanmak.

45 GÖZLEMCİ’nin Sorumlulukları  Giriş yapan personeli;  Giriş,  Kapalı alanda çalışma  Çıkış süresince izlemek  yerine yetkin bir gözlemciyi bırakmadan hiçbir sebeple  görev yerini terk edemez.  İçerideki atmosferik havayı izlemek  Giriş yapılmadan önce  Çalışma süresince  Kapalı alana girişi kontrol etmek.  Acil durumlarda destek çağırmak.  Tehlikeleri değerlendirmek ve gereğini yapmak  İçerideki  Dışarıdaki  Kapalı alanda çalışma ile ilgili kayıtları saklamak (hava kalitesi testleri, izin fomları…)

46

47

48

49 YETKİ VEREN ’ in Sorumlulukları  G ü venliğin tam olarak sağlandığından emin olmak  Tehlikelerin izole edildiğinden  Uygun kitleme/etiketleme  Kapalı alana girişte g ö zlemcinin yetkisini desteklemek.  İş bittikten sonra b ü t ü n personelin alanı terk ettiğini doğrulamak.  Kapalı alanda ç alışan t ü m personelin tehlikelerin farkında olduğundan emin olmak.  Kapalı alana girişten ö nce kurtarma ekiplerinin ve ekipmanların ulaşılabilir olmasını sağlamak.

50 Kapalı Alanda Ç alışma İzni Gerekli olan Haller  Tehlikeli bir durum varsa,  Hava / Havalandırma bozuk – yetersiz ise,  Personeli i ç ine ç ekecek bir ekipman veya malzeme varsa,  Personelin kapana kısılacağı bir d ü zen varsa,  Diğer ciddi g ü venlik – sağlık tehlikeleri varsa Yapılacak ç alışmalarda; “Ç alışma İzni ” d ü zenlenmesi gereklidir.

51 Kapalı Alanda Çalışma İzni Alanı tehlikelerden izole et Alanı havalandır Kısa bilgilendirme yap İzni tamamla İ ç atmosferi test et Kapalı alana giriş

52 Kapalı Alanda Ç alışma İzni Alanı tehlikelerden izole et Alanı havalandır Kısa bilgilendirme yap İzni tamamla İ ç atmosferi test et Kapalı alana giriş  Valfleri kapatın  Alanı boşaltın  Kitleme/etiketleme yapın  Alandan kalıntıları temizleyin

53 Kapalı Alanda Ç alışma İzni Alanı tehlikelerden izole et Alanı havalandır Kısa bilgilendirme yap İzni tamamla İ ç atmosferi test et Kapalı alana giriş  Mekanik havalandırma kullanın (fanlar, hava boruları…)  Saatte en az kapalı alanın dört (4) katı kadar havalandırma yapın  Büyük alanlar daha büyük havalandırmaya ihtiyaç duyar  Havalandırmanın taze hava beslediğinden emin olun

54 Kapalı Alanda Ç alışma İzni Alanı tehlikelerden izole et Alanı havalandır Kısa bilgilendirme yap İzni tamamla İ ç atmosferi test et Kapalı alana giriş  Tüm ekip katılmalıdır  Gözlemciler, giriş yapanlar, yetki verenler  Girişte ve çalışma sırasındaki tehlikeleri gözden geçirin  Kişisel koruyucu ekipmanları gözden geçirin  Kurtarma prosedürlerini gözden geçirin ve uygulanabilir olduğunu doğrulayın  İzni tamamlayın

55 Kapalı Alanda Ç alışma İzni Alanı tehlikelerden izole et Alanı havalandır Kısa bilgilendirme yap İzni tamamla İ ç atmosferi test et Kapalı alana giriş  Kapalı alana girişten önce izin tam ve doğru olarak doldurulmalıdır.  İznin geçerli olabilmesi için Yetki Veren’in imzasıyla tamamlanmalıdır.  Geçerli bir izin olmadan giriş yapılamaz.  İzinler 12 saate kadar geçerlidir.  İş tamamlandığı zaman izin İSG Yöneticisine teslim edilmelidir.  İptal edilen izinler en az 1 sene saklanmalıdır.

56 Kapalı Alanda Ç alışma İzni Alanı tehlikelerden izole et Alanı havalandır Kısa bilgilendirme yap İzni tamamla İ ç atmosferi test et Kapalı alana giriş  Oksijen seviyesini kontrol et  O2 konsantrasyonu ( 23.5%)  Yanıcı parlayıcıları kontrol et  En düşük patlama seviyesi (LEL)<10%  Toksik gazları kontrol et

57 Kapalı Alanda Ç alışma İzni Alanı tehlikelerden izole et Alanı havalandır Kısa bilgilendirme yap İzni tamamla İ ç atmosferi test et Kapalı alana giriş Dikkat !!! Ölçümler sonucunda herhangi bir limit değerin belirlenen sınır değerleri aşması durumunda tüm personel hemen kapalı alanı terk edecek ve atmosferik şartlar emniyetli sınırlara gelmedikçe kimse içeri girmeyecektir.

58 Kapalı Alanda Ç alışma İzni Alanı tehlikelerden izole et Alanı havalandır Kısa bilgilendirme yap İzni tamamla İ ç atmosferi test et Kapalı alana giriş  Kapalı alan boş olduğu zamanlarda,  her girişten önce,  10 dakikalık havalandırma (gerekliyse) periyotlarından sonra,  En az saat başı,  Şüpheli durumlarda daha sık testler yapılmalıdır.

59 Kapalı Alanda Ç alışma İzni Alanı tehlikelerden izole et Alanı havalandır Kısa bilgilendirme yap İzni tamamla İ ç atmosferi test et Kapalı alana giriş Giriş alanının emniyetli olduğundan emin olmak için her zaman farklı seviyelerde test yapın. Girişe yakın noktalardaki iyi hava, tabanda da iyi hava olduğu anlamına gelmez !!! Öldürücü hava Sağlıksız hava İyi hava

60 Kapalı Alanda Ç alışma İzni Alanı tehlikelerden izole et Alanı havalandır Kısa bilgilendirme yap İzni tamamla İ ç atmosferi test et Kapalı alana giriş  Gözlemci kapalı alanda çalışma süresince girişe yakın bir yerde beklemelidir. Çalışma devam ederken giriş yapan personelle sürekli iletişim halinde olmalıdır.  Tüm gözlemciler kapalı alana giriş-çıkış dokümanlarını girişte ve çıkışta doldurmalıdırlar.  Çalışma süresinde gözlemci izni ve giriş dokümanlarını saklamalıdır.

61 61 Patlama Üçgeni

62

63

64 Ç alışma bittikten sonra …  Ortamdan uzaklaştırın;  T ü m personeli  Aletleri  Kalanları alandan uzaklaştırın  Ç ıkış dok ü manını doldurun.  Alanı kapatın.  İzni iptal edin.  Yapılan işi g ö zden ge ç irin.

65 65 KORUNMA ÖNLEMLERİ  Yeterli havalandırma  Ortam havasında zararlı ölçümü yapılmalıdır  Gaz dedektörleri  Alarm  Uygun aydınlatma  Kapalı alanlarda asla yalnız çalışılmamalıdır  En az 1 kişi dışarıda kalmalıdır  Tehlikeli gaz olabileceği asla unutulmamalıdır  Uygun kişisel koruyucu Donanım olmalıdır  İş giysileri  Solunum koruyucuları  Güvenlik kemeri – Sinyal ipi

66 66 Kapalı alanlarda havalandırma;  Zehirli maddelerin oluşmaması  Yanıcı gazların birikmemesi  Oksijenin azalmaması için  Duman emme sistemleri  Yapay havalandırma yöntemleri kullanılmalıdır Havalandırma yapılamıyorsa;  Solunum ekipmanları kullanılmalıdır Oksi-gaz kaynağı, alevle kesme ve ısıtma işlemleri yaparken havalandırmaya özel bir önem gösterilmelidir! Yoksa; nitrik-oksitlerin değerleri limitleri aşabilir

67 67 Havalandırma için;  Kaynak torcundan, kaynak maskesinden veya baş maskesinden duman emme sistemi  Taşınabilen duman emme sistemleri  İş parçasına veya çalışma bölgesine yaklaştırılabilen ve monte edilebilen duman emme bacaları kullanılabilir. Dikkat ! Yanma nedeniyle ciddi kazalara neden olacağı için kapalı alanlarda oksijen kullanılarak havalandırma yapılmasına izin verilmez

68 Lokal (Yerel) Havalandırma

69  Elektronik Alarm Cihazları  Yanıcı – Patlayıcı Gaz Dedektörleri  Oksijen ve Toksik Gaz Dedektörleri  Solunum Koruyucular  Koruyucu Elbiseler  Baş, Göz, İşitme ve El Koruyucu Malzemeler  İletişim Ekipmanları KAPALI ALAN PERSONELİNİN DONANIMI

70 Kişisel Koruyucu Donanımlar (KKD) Tam Yüz Gaz MaskesiYarım Yüz Gaz Maskesi

71 Kişisel Koruyucu Donanımlar (KKD) Toz MaskesiKoruyucu Gözlük

72 Kişisel Koruyucu Donanımlar (KKD) Hava Tüplü Solunum Sistemi Kaçış Seti

73 Kişisel Koruyucu Donanımlar (KKD) Gaz DedektörüEmniyet Kemeri

74 SORULAR SORU 1: Kapalı ortamda çalışmalarda tehlikelere ilişkin açıklamalardan hangisi yanlıştır? A) Yetkililerin sözlü onayı ile çalışmaya başlanabilir. B) Birikmiş gazlardan etkilenme tehlikesine dikkat edilmelidir. C) Kapalı ortam sıcaklığı uygun çalışma koşullarına engel oluşturabilir. D) Kapalı ortamda patlama ve yangın tehlikesi ve olasılığı kontrol edilmelidir. SORU 2: Kapalı işyerinde, işverenin aşağıdaki koşullardan hangisini sağlaması ilgili mevzuat gereği değildir? A) İşveren gerekli durumlarda işçilerine maske ve diğer kişisel koruyucu donanımları tedarik etmelidir. B) İş sırasında yapılan havalandırmada işçileri etkileyecek hava akımları önlenmelidir. C) Kapalı işyerleri günde en az iki defa 1 saatten az olmamak üzere baştan başa havalandırılmalıdır. D) Toz, buğu, duman çıkaran işyerlerine bunları çekecek yeterlikte olmak üzere gerekli havalandırma sistemi kurulacaktır. 74

75 SORULAR SORU 3: Kapalı ortamlarda çalışmalara ilişkin aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Ortamda oksijen azlığı veya yokluğundan kuşkulanıldığı durumlarda çalışma süresince içeriye oksijen pompalanmalıdır. B) Parlayıcı, patlayıcı ve zararlı kimyasal maddelerin kapalı ortamdaki varlığı ve miktarı sürekli olarak yetkililerce ölçülüp denetlenmelidir. C) Kapalı ortamın havası, ortamın farklı seviyelerdeki ölçümü yapılarak belirlenmelidir. D) Kapalı alanlarda asla yalnız çalışılmamalı ve dışarıda en az bir kişiden yardım alınmalıdır. SORU 4: Tehlikeli yerlerdeki çalışma, işverence düzenlenen yazılı talimatlara uygun yapılacaktır. Çalışma izni ve talimatlar için aşağıdaki hususlardan yanlış olan hangisidir? A) Bu talimatlar bir kez düzenlenip çalışana tebliğ edilmesi ile sürekli geçerlilik kazanan belgelerdir. B) Çalışma izinleri belirli bir süre için verilecek ve süre bitiminde yenilenecektir. C) Çalışma izni, bu konuda yetkili ve sorumlu olan bir kişi tarafından işe başlamadan önce yazılı olarak verilecektir. D) Gerek tehlikeli işlerin yapılmasında, gerekse başka çalışmaları etkileyerek tehlikeye neden olabilecek diğer işlerin yapılmasında, bir “Çalışma İzni” sistemi uygulanacaktır. 75

76 SORULAR SORU 7: I- Aydınlatma II- Gaz ölçümü III- Havalandırma IV- Rapor düzenleme V- Kapalı alana girme Kapalı alanlarda çalışmalarda doğru işlem sırası aşağıdakilerden hangisidir? A) III - II - IV - I - V B) II - III - I - IV – V C) I - II - III - IV - V D) III - II - I - IV – V 76