1 MERSİN İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ ÖĞRETMEN SEMİNERİ Okul Psikolojik Danışmanı PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK SERVİSİ ………………………………İLKÖĞRETİM.

... konulu sunumlar: "1 MERSİN İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ ÖĞRETMEN SEMİNERİ Okul Psikolojik Danışmanı PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK SERVİSİ ………………………………İLKÖĞRETİM."— Sunum transkripti:

1 1 MERSİN İL MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ ÖĞRETMEN SEMİNERİ Okul Psikolojik Danışmanı PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK SERVİSİ ………………………………İLKÖĞRETİM OKULU

2 2 I. BÖLÜM TRAVMATİK YAŞAM OLAYLARI VE PSİKOLOJİK TRAVMA

3 3 Yaşamı süresince her birey, kaçınılmaz olarak, baş etmesi gereken sayısız olay ya da durumla karşılaşmaktadır. Yaşamı süresince her birey, kaçınılmaz olarak, baş etmesi gereken sayısız olay ya da durumla karşılaşmaktadır. Yaşamımız boyunca ortaya çıkan sorunların çoğunun üstesinden sağlıklı bir biçimde geliriz. Yaşamımız boyunca ortaya çıkan sorunların çoğunun üstesinden sağlıklı bir biçimde geliriz. Yaşadığımız olay ve durumların bir kısmı ise yaşamımızı belirgin bir biçimde olumlu/olumsuz etkiler. Yaşadığımız olay ve durumların bir kısmı ise yaşamımızı belirgin bir biçimde olumlu/olumsuz etkiler.

4 4 PSİKOLOJİK TRAVMA Sevilen bir yakının kaybı, Sevilen bir yakının kaybı, Boşanma ya da ayrılıklar, Boşanma ya da ayrılıklar, Duygusal, fiziksel istismar, Duygusal, fiziksel istismar, Taciz, tecavüz, Taciz, tecavüz, Trafik kazası, Trafik kazası, Deprem, sel vb. gibi doğal afetler Deprem, sel vb. gibi doğal afetler Toplumsal felaketler, Toplumsal felaketler, Çeşitli başarısızlık durumları, Çeşitli başarısızlık durumları, Travmatik bir olaya tanık olma vb. yaşamımızı derinden etkileme potansiyeli olan örnek olay ve durumlardan sadece birkaçıdır. Travmatik bir olaya tanık olma vb. yaşamımızı derinden etkileme potansiyeli olan örnek olay ve durumlardan sadece birkaçıdır.

5 5 PSİKOLOJİK TRAVMA Buna benzer olaylar ve örseleyici durumlar karşısında bireyler az ya da çok bir bocalama yaşayabilir. Buna benzer olaylar ve örseleyici durumlar karşısında bireyler az ya da çok bir bocalama yaşayabilir. Bu durum son derece normaldir. Bu durum son derece normaldir. Ancak bazen bu bocalama gündelik hayatımızı, işlevlerimizi ve uyumumuzu etkileyecek bir boyuta erişebilir ve ruhsal bütünlüğümüzü ciddi şekilde tehdit edebilir. Ancak bazen bu bocalama gündelik hayatımızı, işlevlerimizi ve uyumumuzu etkileyecek bir boyuta erişebilir ve ruhsal bütünlüğümüzü ciddi şekilde tehdit edebilir.

6 6 PSİKOLOJİK TRAVMA Örseleyici yaşam olayları karşısında kendimizi çıkmazda hissettiğimiz ve varolan tüm çözüm yollarının tükenmiş olduğunu düşündüğümüz anlar olmuştur. Örseleyici yaşam olayları karşısında kendimizi çıkmazda hissettiğimiz ve varolan tüm çözüm yollarının tükenmiş olduğunu düşündüğümüz anlar olmuştur. Psikolojik travma (KRİZ), bu tip olaylar ve durumlar karşısında sergilediğimiz ruhsal durumumuz için kullanılan bir kavramdır. Psikolojik travma (KRİZ), bu tip olaylar ve durumlar karşısında sergilediğimiz ruhsal durumumuz için kullanılan bir kavramdır.

7 7 TRAVMATİK OLAY Bireyin ya da bir grubun, kendine ve çevresine olan güvenini ve bütünlüğünü psikolojik, fiziksel ve sosyal açıdan ciddi bir biçimde tehdit eden olağandışı bir olay Bireyin ya da bir grubun, kendine ve çevresine olan güvenini ve bütünlüğünü psikolojik, fiziksel ve sosyal açıdan ciddi bir biçimde tehdit eden olağandışı bir olay

8 8 TRAVMATİK OLAY Yaşamımız Yaşamımız Vücudumuzun bütünlüğü Vücudumuzun bütünlüğü Sevdiklerimiz Sevdiklerimiz Değer sistemlerimiz için Değer sistemlerimiz için ciddi bir tehdit içeren olağandışı her türlü olaydır.

9 9 Psikolojik Travma (Kriz) durumunda: Psikolojik denge bozulmuştur. Psikolojik denge bozulmuştur. Bireyin varolan (olağan) baş etme mekanizmaları bozulan dengeyi yeniden oluşturma konusunda yetersiz ya da etkisiz kalmaktadır. Bireyin varolan (olağan) baş etme mekanizmaları bozulan dengeyi yeniden oluşturma konusunda yetersiz ya da etkisiz kalmaktadır. Kriz sürecinde oluşan yoğun kaygı, kişisel iyilik halinin bozulmasına ve işlevsel bozukluklara yol açar. Kriz sürecinde oluşan yoğun kaygı, kişisel iyilik halinin bozulmasına ve işlevsel bozukluklara yol açar.

10 10 Kriz Durumu Travma Sonrası Adaptasyon (Uyum) Düzeyleri Başetme Mekanizmaları Daha kötü bir ruh sağlığı Aynı Ruh Sağlığı Düzeyine Dönüş

11 11 SONUÇLARI Kişinin güvenlik, psikolojik, fiziksel ya da sosyal zararlardan uzak olduğuna yönelik inançlarının sarsılması Kişinin güvenlik, psikolojik, fiziksel ya da sosyal zararlardan uzak olduğuna yönelik inançlarının sarsılması Korkuların ve endişelerin oluşması Korkuların ve endişelerin oluşması Güçsüzlük duygusu, kontrol kaybı Güçsüzlük duygusu, kontrol kaybı Suçluluk duyguları Suçluluk duyguları Depresyon Depresyon

12 12 Travmatik Olayların Nitelikleri Başlangıçları anidir Başlangıçları anidir Beklenmedik olaylardır Beklenmedik olaylardır Acil durum niteliği taşır Acil durum niteliği taşır Çok sayıda insanı aynı anda etkileyebilir Çok sayıda insanı aynı anda etkileyebilir Tehlikeli olduğu kadar daha iyi bir işlevsel yaşam için fırsat sayılabilir

13 13 TRAVMA TÜRLERİ (1) Ani, beklenmedik bir şekilde ortaya çıkan, sınırlı bir süre devam eden, başı ve sonu belli olaylardır. Ani, beklenmedik bir şekilde ortaya çıkan, sınırlı bir süre devam eden, başı ve sonu belli olaylardır. Örnek: Doğal afetler, kazalar, ani kayıplar

14 14 TRAVMA TÜRLERİ (2) Öngörülebilen, tekrarlayıcı ve sürekli yaşanan tehlikeler ya da olaylar. Öngörülebilen, tekrarlayıcı ve sürekli yaşanan tehlikeler ya da olaylar. Örnek: Savaş, cinsel taciz, işkence, eziyet şiddet kullanılan koşullarda yaşama, vb.

15 15 TRAVMA TÜRLERİ (3) Her iki travma olayının bir arada görüldüğü durumlar Her iki travma olayının bir arada görüldüğü durumlar Örnek: bir doğal afetten sonra ev içi şiddetin artması, ekonomik krizler vb. gibi.

16 16, Bir Bireyin, daha önce travmaya uğramış, daha önce travmaya uğramış, travmaya neden olmuş, travmaya neden olmuş, ya da şiddet içeren bir olaya tanık olmuş olması fark etmeden, ya da şiddet içeren bir olaya tanık olmuş olması fark etmeden, her yeni ya da tekrarlayıcı travma, o birey için aynı ciddiyet derecesine sahiptir.

17 17 TRAVMA YANITI TERÖRKORKUALARMUYANIKLIKSAKİN

18 18 TRAVMA YANITI TERÖRKORKUALARMUYANIKLIKSAKİN DESTEKSİZ ETKİLENME DESTEĞE RAĞMEN ETKİLENME DESTEKLE NORMAL TRAVMATİK OLAY

19 19 Fizyolojik Tepkiler Yorgunluk, bitkinlik, tükenmişlik Yorgunluk, bitkinlik, tükenmişlik Uykusuzluk ve uyku sorunları Uykusuzluk ve uyku sorunları Somatik yakınmalar Somatik yakınmalar Bağışıklık sisteminin bozulması Bağışıklık sisteminin bozulması İştah bozuklukları İştah bozuklukları

20 20 Duygusal Tepkiler Şok Şok Korku ve kaygılar, dehşet Korku ve kaygılar, dehşet Öfke, gerginlik, sinirlilik, huzursuzluk Öfke, gerginlik, sinirlilik, huzursuzluk Umutsuzluk, çaresizlik, çökkünlük Umutsuzluk, çaresizlik, çökkünlük Suçluluk, pişmanlık Suçluluk, pişmanlık Duygusal hissizlik, küntlük Duygusal hissizlik, küntlük Kontrolü kaybetme kaygısı Kontrolü kaybetme kaygısı Günlük aktivitelerden zevk alamama Günlük aktivitelerden zevk alamama Anlaşılamama Anlaşılamama

21 21 Bilişsel Tepkiler Konsantrasyon bozukluğu Konsantrasyon bozukluğu Karar verme güçlüğü Karar verme güçlüğü Bellek güçlüğü Bellek güçlüğü Aklın karışması Aklın karışması Çarpıtmalar (görsel, işitsel) Çarpıtmalar (görsel, işitsel) Zaman kavramının algılanmasındaki değişiklikler Zaman kavramının algılanmasındaki değişiklikler Beden algısında değişiklik Beden algısında değişiklik Kendini suçlama Kendini suçlama

22 22 Kişilerarası İlişkilerde Etkiler Yabancılaşma Yabancılaşma İçe kapanma, kendini toplumdan soyutlama İçe kapanma, kendini toplumdan soyutlama İlişkilerde yaşanan çatışmaların artması İlişkilerde yaşanan çatışmaların artması Mesleki sorunlar, çalışmaların bozulması Mesleki sorunlar, çalışmaların bozulması Okul sorunları, başarısızlık Okul sorunları, başarısızlık

23 23 İnanç Sistemindeki Değişiklikler Yaşam için gerekli olan inançlar Dünya güvenli bir yerdir. Dünya güvenli bir yerdir. Dünya adildir. Dünya adildir. Ben değerliyim. Ben değerliyim. Kötü olaylar benim başıma gelmez. Kötü olaylar benim başıma gelmez. Benimle ilgilenilecek (çocuklarda). Benimle ilgilenilecek (çocuklarda). Annem/Babam beni koruyacaklar (çocuklarda). Annem/Babam beni koruyacaklar (çocuklarda).

24 24 Travma ve Sarsılan İnançlar Güvende değilim. Güvende değilim. Bir daha asla güvende olmayacağım. Bir daha asla güvende olmayacağım. Değersizim. Değersizim. Tehlikelerden korunmam mümkün değil. Tehlikelerden korunmam mümkün değil. İyi bir insan olmadığım için, tüm bunları hak ediyorum. İyi bir insan olmadığım için, tüm bunları hak ediyorum.

25 25 Travma ve Sarsılan İnançlar Dünya acımasız ve bu dünyada neler olacağını önceden kestirmek imkansız. Dünya acımasız ve bu dünyada neler olacağını önceden kestirmek imkansız. Kimse benimle gerçekten ilgilenmez, artık yalnızım. Kimse benimle gerçekten ilgilenmez, artık yalnızım. Bir daha olacak ve benim elimden yine hiç bir şey gelmeyecek, hiçbir şey yapamayacağım. Bir daha olacak ve benim elimden yine hiç bir şey gelmeyecek, hiçbir şey yapamayacağım. Tüm bunlar benim yüzümden oldu, ben kötüyüm ve tüm bu olanlar bana bir ceza. Tüm bunlar benim yüzümden oldu, ben kötüyüm ve tüm bu olanlar bana bir ceza.

26 26 Önemli Not: Bizim temel inançlarımızı sarsan olaylar travma olarak adlandırılabilir!

27 27 Şimdiye kadar söz ettiğimiz tüm tepkiler : ANORMAL BİR OLAYA VERİLEN NORMAL TEPKİLERDİR !

28 28 Travma Sonrası Stres Bozukluğu İstenmediği halde tekrarlayan anılar İstenmediği halde tekrarlayan anılar Travmatik anıların tümünün ya da bir kısmının istenmeden yeniden yaşanması Travmatik anıların tümünün ya da bir kısmının istenmeden yeniden yaşanması Olayın zaman zaman yeniden hatırlanması sırasında, travma anında yaşanan tüm duygu ve düşüncelerin yeniden ortaya çıkması Olayın zaman zaman yeniden hatırlanması sırasında, travma anında yaşanan tüm duygu ve düşüncelerin yeniden ortaya çıkması Tekrarlayıcı ve rahatsız edici rüyalar, kabuslar, uykusuzluk Tekrarlayıcı ve rahatsız edici rüyalar, kabuslar, uykusuzluk Travmatik anıların sürekli yeniden canlanması Travmatik anıların sürekli yeniden canlanması

29 29 Travma Sonrası Stres Bozukluğu Kaçınma Davranışları Kaçınma Davranışları Kaçınma tepkisi kişinin travmatik olayla ilgili düşünceler, duygular, etkinlikler, ve mekanlardan kaçınmasına işaret etmektedir. Bu durum yaşamla ilgili etkinliklere ilgi duymamaya, kendini başkalarından uzak hissetmeye, duyguların sınırlanmasına ve olumsuz bir gelecek beklentisine yol açabilir.

30 30 Travma Sonrası Stres Bozukluğu Aşırı uyarılmışlık Aşırı uyarılmışlık Kalp atışlarının hızlanması Kalp atışlarının hızlanması Kan Basıncının artması (yüksek tansiyon) Kan Basıncının artması (yüksek tansiyon) Uykusuzluk ve uyku problemleri Uykusuzluk ve uyku problemleri Huzursuzluk ve öfke patlamaları Huzursuzluk ve öfke patlamaları Aşırı irkilme tepkileri Aşırı irkilme tepkileri Kişinin kendisi ya da yakınları için abartılı endişe hissi Kişinin kendisi ya da yakınları için abartılı endişe hissi

31 31 II. BÖLÜM ÇOCUKLAR VE TRAVMA TEPKİLERİ

32 Çocuklar ve Travma Çocukların travma tepkileri bazı boyutlarda yetişkinlerden farklıdır.

33 Çocuklar ve Travma Bilişsel düzeyleri henüz olgunlaşmamıştır. Duygusal acıları ile baş etme becerileri, kapasiteleri sınırlıdır. Duygusal acıları ile baş etme becerileri, kapasiteleri sınırlıdır. Duygularını söze dökebilme becerileri, kapasiteleri sınırlıdır. Akranlarından “farklı” olmaya karşı duyarlıdırlar. Yaşıtlarıyla bu konularda konuşmaktan kaçınırlar. Akranlarından “farklı” olmaya karşı duyarlıdırlar. Yaşıtlarıyla bu konularda konuşmaktan kaçınırlar.

34 Çocuklar ve Travma Unutulmamalı ki, her bireyin olduğu gibi Her çocuğun travma tepkisi kendine özgüdür.

35 Çocuklar ve Travma Okul Çağındaki Çocuklar (7-12 Yaş) Okul öncesi dönemdeki davranışlara gerileme Okula gitmek istememe, okul başarısının düşmesi Ayrılık kaygısı Tekrarlayan oyunlar Saldırganlık, gevezelik Kabuslar, uyku sorunları Doğal olaylardan (yağmur, rüzgar vb. gibi) korkma Dikkat ve konuşma sorunları İsyankar davranışlar Vücutta ağrılar

36 Okul Çağındaki Çocuklar (7-12 Yaş) için Neler Yapılabilir? Duygularını paylaşmalarına ve kendilerini ifade etmelerine yardım edin. Duygularını paylaşmalarına ve kendilerini ifade etmelerine yardım edin. Kabul, hoşgörü ve destek gösterin. Kabul, hoşgörü ve destek gösterin. Sabırlı, ilgili ve esnek davranın. Sabırlı, ilgili ve esnek davranın. Oyun oynamalarını teşvik edin, merak ettikleri şeyleri açıklayın. Oyun oynamalarını teşvik edin, merak ettikleri şeyleri açıklayın.

37 Okul Çağındaki Çocuklar (7-12 Yaş) için Neler Yapılabilir? Okul yaşamlarıyla ilgili beklentilerinizi kısa bir süre azaltın. Okul yaşamlarıyla ilgili beklentilerinizi kısa bir süre azaltın. Dikkatleri kolayca dağılabileceğinden okulda ve evde fazla çalışmalarını beklemeyin. Dikkatleri kolayca dağılabileceğinden okulda ve evde fazla çalışmalarını beklemeyin. Basit ve yapılandırılmış görevler verin, çok ağır olmayan sorumluluklar almalarına fırsat tanıyın. Basit ve yapılandırılmış görevler verin, çok ağır olmayan sorumluluklar almalarına fırsat tanıyın. Gerektiğinde bir uzmanla görüşmesini sağlayın. Gerektiğinde bir uzmanla görüşmesini sağlayın.

38 Çocuklar ve Travma Ergenler (13-18 Yaş) Dünya ve gelecekleri hakkında olumsuz tutumlar Kendi korkuları ve travmaya verdikleri tepkilere yönelik kaygı (Gösterdikleri travma tepkilerinin normal olup olmadığını merak etme) Risk alma veya duygularını davranışlarla dışa vurma eğilimi (okuldan kaçma, madde kullanımı vb.) İştah ve uyku sorunları Günlük etkinliklere karşı ilgi kaybı Okul sorunları Ana-babalarla çatışma ve tartışmaların artması

39 Ergenler (13-18 Yaş) için Neler Yapılabilir? Aile ve arkadaşlarıyla duygularını paylaşmalarına ve kendilerini ifade etmelerine yardım edin. Aile ve arkadaşlarıyla duygularını paylaşmalarına ve kendilerini ifade etmelerine yardım edin. Kabul, hoşgörü ve destek gösterin. Kabul, hoşgörü ve destek gösterin. Sabırlı, ilgili ve esnek davranın. Sabırlı, ilgili ve esnek davranın. Gündelik etkinliklere katılmalarını ve spor yapmalarını teşvik edin. Gündelik etkinliklere katılmalarını ve spor yapmalarını teşvik edin.

40 Ergenler (13-18 Yaş) için Neler Yapılabilir? Okul başarılarıyla ilgili beklentilerinizi kısa bir süre azaltın. Okul başarılarıyla ilgili beklentilerinizi kısa bir süre azaltın. Dikkatleri kolayca dağılabileceğinden okulda ve evde fazla çalışmalarını beklemeyin. Dikkatleri kolayca dağılabileceğinden okulda ve evde fazla çalışmalarını beklemeyin. Varsa, travma sonrası yeniden yapılandırma çalışmalarına katılmaları ve başkalarına yardım etmeleri için onları teşvik edin. Varsa, travma sonrası yeniden yapılandırma çalışmalarına katılmaları ve başkalarına yardım etmeleri için onları teşvik edin. Gerektiğinde bir uzmanla görüşmesini sağlayın. Gerektiğinde bir uzmanla görüşmesini sağlayın.

41 Okulların ve Öğretmenlerin Rolü Okulda bulunmak, oyun ve diğer etkinliklere katılmak çocuklarda (özellikle travmatik yaşantı dönemlerinde gereksinim duydukları) süreklilik, değişmezlik ve normallik hissinin oluşmasına yardımcı olur. Okul etkinliklerine katılmak çocukların gereksinimlerini daha kolay iletmelerine yardımcı olur Öğretmenler, eğitim-öğretim görevlerinin yanı sıra, çocukların mutlu ve sağlıklı büyümelerine yardımcı gelişme ve öğrenme ortamı yaratırlar.

42 Okulların ve Öğretmenlerin Rolü Öğretmenler, çocuklarla daha sık birlikte oldukları için onların gereksinimlerini herkesten iyi bilir ve gerektiğinde onlara yardım ederler. Öğretmenlerin yardımıyla, ileri düzeyde psikolojik yardıma gereksinim duyan çocuklar belirlenebilir.

43 43 Travma Sonrası Çocuklar İçin İletişimin Önemi Çocukların duygularını başkalarına anlatmaları onların acı veren bu yaşantıları daha kolay kabul etmelerine yardımcı olabilir. Çocukların duygularını başkalarına anlatmaları onların acı veren bu yaşantıları daha kolay kabul etmelerine yardımcı olabilir. Çocuklar yaşantılarını ve duygularını paylaştıklarında kendilerini daha iyi hissederler. Çocuklar yaşantılarını ve duygularını paylaştıklarında kendilerini daha iyi hissederler. Olan bitene yönelik farklı bir bakış açısı edinebilirler. Olan bitene yönelik farklı bir bakış açısı edinebilirler.

44 44 Travma Sonrası Çocuklar İçin İletişimin Önemi Başkalarının da benzer tepkilere sahip olduğunu bilmek toparlanma (normalleşme) sürecini başlatır ya da hızlandırır. Başkalarının da benzer tepkilere sahip olduğunu bilmek toparlanma (normalleşme) sürecini başlatır ya da hızlandırır. Gelecekle ilgili daha olumlu bir bakış açısı geliştirebilirler. Gelecekle ilgili daha olumlu bir bakış açısı geliştirebilirler.

45 45 Travma Sonrası Çocuklar İçin İletişimin Önemi Başkalarının da benzer tepkilere sahip olduğunu bilmek toparlanma (normalleşme) sürecini başlatır ya da hızlandırır. Başkalarının da benzer tepkilere sahip olduğunu bilmek toparlanma (normalleşme) sürecini başlatır ya da hızlandırır. Gelecekle ilgili daha olumlu bir bakış açısı geliştirebilirler. Gelecekle ilgili daha olumlu bir bakış açısı geliştirebilirler.

46 46 Çocuklar Neden Konuşmak İstemezler? Çocuklar kendileri ve özel yaşantıları hakkında konuşmaya alışık olmayabilirler. Çocuklar kendileri ve özel yaşantıları hakkında konuşmaya alışık olmayabilirler. Daha önce bu konularda kendilerini ifade etmek için hiç cesaretlendirilmemiş olabilirler. Daha önce bu konularda kendilerini ifade etmek için hiç cesaretlendirilmemiş olabilirler. Duygularını tanımlamakta zorlanıyor olabirler. Duygularını tanımlamakta zorlanıyor olabirler. Travmatik olaydan söz etmek onlara acı veriyor olabilir. Travmatik olaydan söz etmek onlara acı veriyor olabilir.

47 47 Çocuklar Neden Konuşmak İstemezler? Yetişkinlerden korkuyor ya da onlara güvenmiyor olabilirler. Yetişkinlerden korkuyor ya da onlara güvenmiyor olabilirler. Yetişkinlerin onları anlamayacaklarını düşünüyor olabilirler. Yetişkinlerin onları anlamayacaklarını düşünüyor olabilirler. Yetişkinleri üzmek ya da endişelendirmek istemiyor olabilirler. Yetişkinleri üzmek ya da endişelendirmek istemiyor olabilirler.

48 48 İletişimin Temel Kuralları Bildiğiniz gibi iletişim bir süreçtir. Bu süreç, Dinleme Dinleme Empati yapabilme Empati yapabilme Etkili geribildirim verebilme vb. gibi bazı temel becerilere sahip olmayı gerektirir. Etkili geribildirim verebilme vb. gibi bazı temel becerilere sahip olmayı gerektirir. Özellikle, kendilerine acı veren yaşantılarını paylaşmaya çalıştığınız çocuklar ve yetişkinlerle iletişim kurarken izlenmesi gereken bazı temel kurallar vardır.

49 49 İletişimde Yapılması Gerekenler Yumuşak bir sesle konuşun. Yeri ve zamanı uygun olduğunda şaka yapın, gülümseyin. Göz ilişkisi kurun. Çocukla yüz-yüze konuşun. Açık uçlu sorular sorun. Basit ve anlaşılır bir dil kullanın. Geri bildirim verin. Empatik, sabırlı ve kabul edici olun. Dikkatli bir şekilde dinleyin. Somut ve belirli önerilerde bulunun.

50 50 İletişimde Yapılmaması Gerekenler Konuşulanları yarıda kesmeyin. Yargılamayın ve eleştirmeyin. Çok fazla konuşmayın. Anlatılanlara gülmeyin ve bireyleri utandırmayın. Saldırgan olmayın. Duygularınızı gizlemeye çalışmayın. (abartısız olun). Zıtlaşmayın ve tartışmayın. Ne olursa olsun savunmaya geçmeyin, sadece dinleyin. Dinlerken başka şeyler yapmayın. Birey ağlamaya başladığında tedirgin olmayın.

51 51 KATILIMINIZ İÇİN, TEŞEKKÜRLER... TEŞEKKÜRLER...

52 52 KAYNAKLAR MEB-UNICEF (2000). Afet Sonrası Normal Tepkiler: Psiko-eğitimsel Elkitabı. MEB-UNICEF (2000). Afet Sonrası Normal Tepkiler: Psiko-eğitimsel Elkitabı. MEB-UNICEF (2002). Travma Sonrası Normal Tepkiler: Psikoeğitim Elkitabı. MEB-UNICEF (2002). Travma Sonrası Normal Tepkiler: Psikoeğitim Elkitabı. MEB-UNICEF (2002). Zorlu Yaşam Olayları ve Etkileri. MEB-UNICEF (2002). Zorlu Yaşam Olayları ve Etkileri.